KURYŁO-OMELIANIUK J. - Historia wychowania

Joanna Kuryło-Omelianiuk Ewa Romanowska Teresa Zaniewska

Historia wychowania

Przewodnik

Białystok 1996

Recenzja naukowa:

prof. dr hab. Jan Hellwig

Projekt graficzny okładki, redakcja techniczna: Wojciech Siwak

Skład komputerowy programem Aldus Pagemaker PL: Mirosław Lazuk

D Copyright by

T,N N

Wydawnictwo Uniwersyteckie

przy Stowarzyszeniu Absolwentów i Pracowników Wydziafu Pedagogiki Psychologu

Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku 15-328 Bialystok ul Świerkowa 20,

tel. (085) 42-24-87 w.132, tel./fax.: 42-23-10

Białystok 1996

No part of this publication covered by the copyright hereon

may be reproduced in any form without the permtssion of the pubłisher

ISBN 83-86696-14-1

Książka finansowana przez Wydział Pedagogiki i Psychologii

Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku

Druk: ORTHDRUK, Sp. z o.o., Białystok, ul. Składowa 9

Spis treści

1. Historia wychowania jako nauka................................................................ 6

2. Wychowanie u ludów pierwotnych ................................................ ............ 8

3. Koncepcje wychowania w kulturach starożytnego Wschodu......... .......... 10

4. Dorycki i joński model wychowania .............................................. .......... 13

5. Nowatorski charakter wczesnej sofistyki

i jej znaczenie w dziejach wychowania ......................................... .......... IS

6. Działalność pedagogiczna Sokratesa (469-399 p.n.e.)

w przekazie literackim ................................................................... .......... 17

7. Platon (427-347 p.n.e.) jako pedagog............................................. .......... 19

8. Poglądy pedagogiczne Arystotelesa (384-322 p.n.e.) .................... ........... 21

9. Wychowanie w epoce hellenistycznej ........................................... ........... 23

10. Koncepcje wychowawcze w starożytnym Rzymie ...................... ........... 25

1 I . Chrześcijaństwo a wychowanie klasyczne .................................. ........... 28

12. Wartości pedagogiczne w kulturze wczesnego średniowiecza .... ........... 30

I 3. Narodziny uniwersytetów w Europie Zachodniej ....................... ........... 32

14. Szkolnictwo w Polsce średniowiecznej ....................................... ........... 35

I5. Uniwersytet Krakowski i jego znaczenie..................................... ........... 37

16. Idee pedagogiczne humanizmu.................................................... ........... 39

17. Poglądy pedagogiczne przedstawicieli polskiego Odrodzenia .... ........... 42

18. Reformacja i jej znaczenie w dziejach oświaty ........................... ........... 45

19. Szkolnictwo różnowiercze w Polsce ........................................... ........... 47

20. Szkolnictwo jezuickie .................................................................. ........... 50

2 1. Powstanie Akademii Zamoyskiej ................................................ ........... 52

22. System pedagogiczny Jana Atnosa Komeńskiego ( l 592-1670) .. ........... 55

23. Wartości pedagogiki Johna Locke'a ( 163?-1704) ....................... ........... 58

24. Pedagogika francuskiego Oświecenia ......................................... ........... 61

25. Szkolnictwo polskie w XVIII w. ................................................. ........... 64

26. Komisja Edukacji Narodowej - działalność i znaczenie .............. ........... 67

?7. I'ociątki wychowania specjalnego w Europie ........................................ 71 '.i I'nyozy.la wychowawcza Fryderyka Fróbla ( 1782-1852) .................... 75 ?). 'I'coria i praktyka wychowawcza

,fana Henryka Pestalozziego ( 1746-1827) ............................................. 77 30. Myśl pedagogiczna Jana Fryderyka Herbarta ( 1776- I 841 ) .................... 79 31. Poglądy i działalność pedagogiczna

Fryderyka Adolfa Diesterwega ( 1790-1866) .......................................... 81 32. Pedagogika pozytywistyczna Herberta Spencera ( 1820-1903) .............. 84 33. Idee pedagogiczne socjalizmu utopijnego .............................................. 86

34. Szkolnictwo w Księstwie Warszawskim ....................................... .......,. gg

35. Sytuacja oświatowa w zaborze rosyjskim w latach 1795-1815 ..... ......... 90

36. Uniwersytet Wileński w latach 1803-1832.................................... ......... 92

37. Szkolnictwo w Królestwie Polskim

przed i po powstaniu listopadowym............................................... ........ 96

38. Oświata w Królestwie Polskim w II połowie XIX wieku............... ........ 99

39. Myśl pedagogiczna w Królestwie Polskim

na przełomie XIX i XX wieku ....................................................... ...... 101

40. Sytuacja oświaty polskiej w zaborze pruskim w latach 1795-1815 ..... 104

41. Oświata w Wielkim Księstwie Poznańskim ................................... ...... 106

42. Szkolnictwo polskie w zaborze pruskim w okresie Kulturkampfu. ...... 109

43. Organizacja oświaty w zaborze austriackim w latach 1772-1848 .. ...... I 1 1

44. Oświata polska w Wolnym Mieście Krakowie............................... ...... 1 14

45. Szkolnictwo w Galicji w okresie autonomii ................................... ...... 1 16

46. Kierunki w pedagogice przełomu XIX i XX wieku ....................... ...... 120

47. Szkoła pracy Johna Dewey'a ( 1859-1952 )

i Georga Kerschensteinera ( 1854-1932) ........................................ .."" 122

48. Naturalizm Ellen Key ( 1849-1926) i Marii Montessori ( 1870-1952) .. 124

49. Pedagogika Emrla Durkheuna ( 1858-1917) ......................................... 12' S0. Pedagogika kultury: Wilhelm Dilthey (1833-191 1 ) ............................. 12 51. Organizacja szkolnictwa w Drugiej Rzeczypospolitej.......................... 131 52. Polska myśl pedagogiczna w Drugiej Rzeczypospolitej: ..................... 13. 53. Oświata polska w czasie 1I wojny światowej ....................................... 14. 54. Oświata polska na obczyźnie w czasie II wojny światowęj.................. 14(

55. Odbudowa szkolnictwa w Polsce w latach 1944-1948......................... 150 56. Literatura podstawowa ......................................................................... 155

Wstęp

Do rąk studentów pedagogiki studiów stacjonarnych i zaocznych oraz wszystkich zainteresowanych przedmiotem oddajemy przewodnik do historii wychowania. Znane nam opracowanie Władysławy Błońskiej "Historia wychowania. Przewodnik dla studentów" (Katowice 1977) niedostępne już na rynku księgarskim, a ponadto znacznie zdezaktualizowane i przestarzałe (szczególnie w doborze literatury) nie satysfakcjonuje dziś w pełni historyka wychowania. Dlatego też podjęłyśmy próbę przedstawienia nowej propozycji w tym zakresie.

Jednym z celów nauczania historii wychowania jest kształcenie kultury pedagogicznej studentów. Przekonanie to wpłynęło na dobór tematyki oraz prezentowanej literatury. Treści historii wychowania obejmują materiał o wiele obszerniejszy, toteż naszą propozycję traktować nale'zy jako jednąz wielu możliwych do realizacji w zakresie tego przedmiotu. Bogata jest również literatura; ograniczyłyśmy się zatem - w większości wypadków - do odnotowania pozycji najnowszych. W tym wypadku nasz wybór jest również autorską propozycją.

Nie uwzględniłyśmy podziału prezentowanej tematyki między wykłady i ćwiczenia, bądź konwersatoria, chcąc tym samym stworzyć osobom realizującym przedmiot możliwość swobodnego wyboru zagadnień.

Każdy z prezentowanych tematów zawiera uszczegółowione zagadnienia stanowiące strukturę tytułowego hasła oraz problemy, na które - jak sądzimynależy zwrócić uwagę podczas realizacji ćwiczeń i wykładów. Wsjcazujemy również źródła oraz literaturę przedmiotu, której różnorodność i wieloaspektowość ujęcia w niej danego tematu, pozostawia możliwość wyboru osobom prowadzącym ćwiczenia i wykłady. Podajemy również przykładowe pytania ułatwiające studentom sprawdzenie i ocenę zakresu przyswojonej wiedzy. Uszczegółowiona tematyka oraz pytania i problemy mogą być wykorzystane również do celów egzaminacyjnych.

Ocenę praktycznej przydatności naszego "Przewodnika" pozostawiamy Wykładowcom i Studentom. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi, które prosimy kierować na adres: Zakład Historii Wychowania i Myśli Pedagogicznej, ul. Świerkowa 20, 15-328 Białystok.

Autorki i Wydawca

Białystok, październik 1995

Historia wychowania jako nauka

Miejsce historii wychowania w systemie nauk pedagogicznych

- Narodziny i rozwój historii wychowania w Polsce

- Historyczny sposób myślenia w nauce o wychowaniu - Przedmiot histońi wychowania i cele kształcenia historyczno-wychowawczego

- Historiografia pedagogiczna w opiniach polskich historyków wychowania; potrzeby i perspektywy

- Rola histońi wychowania w edukacji nauczycielskiej

- Podział źródeł; ważniejsze źródła, podręczniki i czasopisma ("Rozprawy z Dziejów Oświaty", "Przegląd Historyczno-Oświatowy")

Literatura

Barycz H.: Rozwój historii oświaty, wychowania i kultury w Polsce, Kraków 1949

Draus J.: Działalność oświatowa Łukasza Kurdybachy w latach 1940-1946, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. XXVI, red. J. Miąso, Ossolineum, Wrocław 1984

Hellwig J.: Badania nad współczesną histońą wychowania, "Życie Szkoły Wyższej" 1990, nr 6

Hellwig J.: Z dziejów historii wychowania i jej teorii w Polsce, "Kwartalnik Pedagogiczny" 199?, nr 1

Hellwig J. Z problematyki metodologii historii wychowania w Polsce Ludowej, "Przegląd Humanistyczny" 1988, nr 4/5

Miąso J.: Historia wychowania. Stan i perspektywy, (w:) O sytuacji w naukach pedagogicznych, red. W. Okoń, Wrocław 1989

Michalski S.: Miejsce histońi wychowania w systemie nauk pedagogicznych, (w:) Prace Komisji Pedagogiki i Psychologii, t. 9, 1979

Michalski S.: Rola histońi wychowania na studiach pedagogicznych. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, Pedagogika-Histońa Wychowania 1980, nr 10

Mrozowska K.: Historia wychowania a nauki pedagogiczne, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 1978, nr 1 /2

Mrozowska K.: Rola historii wychowania w kształceniu pedagogicznym. Przeszłość, stan obecny i postulaty, (w: ) Rocznik Nauk Pedagogicznych, t. 12, 197? Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu encyklopedycznego, Wydawnictwo Instytutu Badań Edukacyjnych, Warszawa 1984 Z zagadnień metodologii historii wychowania, red. S. Michalski i S. Truchim, łódź 1965

Pytania i problemy

- Omów przedmiot i zadania histońi wychowania.

- Przedstaw powiązania historii wychowania z innymi dziedzinami wiedzy.

- Wymień twórców histońi wychowania w Polsce.

- Omów ważniejsze źródła i opracowania do nauczania historii wychowania.

- Dlaczego histońa wychowania jest ważna w edukacji nauczycielskiej?

(tz)

Wychowanie u ludów pierwotnych

- Metody badań początków wychowania w społeczeństwie - Teorie na temat genezy wychowania

- Wychowanie jako zjawisko społeczne

- Periodyzacja dziejów prehistorycznej epoki ludzkości - Okres hórdy pierwotnej

- Wychowanie w okresie demokracji wojskowej inicjacja jako zalążek instytucji wychowania

funkcje inicjacji

Zmiany w zakresie wychowania w okresie demokracji wojskowej

Charakterystyka istotnych cech wychowania u ludów pierwotnych

Literatura

Źródla

Chałasiński J.: Społeczeństwo i wychowanie, PWN, Warszawa 1958 Krzywicki L.: Pierwotna szkoła uobywatelnienia, "Przegląd Socjologiczny", t. VII, 1964

Krzywicki L.: Pierwociny więzi społecznej, Dzieła t. I, Warszawa 1957 Malinowski B.: Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców wysp Triobranda Brytyjskiej Nowej Gwinei, Warszawa 1957

Malinowski B.: Szkice z teorii kultury, Książka i Wiedza, Warszawa 1958

Opracowania

Alt R.: Wychowanie u ludów pierwotnych, PWN, Warszawa 1966 Mead M.: Trzy studia, t. I - III, PIW, Warszawa 1986

Mysłakowski Z.: Podwójna geneza procesu wychowawczego, "Ruch Pedaboyczny" 1949, nr 1

Paluch A. K.: Malinowski, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981

Nytania i problemy

- Jakie metody i nauki służą poznaniu genezy i początków wychowania w społeczeństwie ludzkim?

Jakie znasz teorie na temat genezy wychowania?

- Podaj periodyzację dziejów prehistorycznej epoki ludzkości. - Omów wychowanie w okresie hordy pierwotnej.

- Czym charakteryzuje się wychowanie w okresie ustroju rodowego?

- Jakie cele realizował obrzęd inicjacji?

Jakie zmiany zaszły w wychowaniu w okresie demokracji wojskowej?

- Scharakteryzuj istotę wychowania u ludów pierwotnych.

(jko)

Koncepcje wychowania

w kulturach starożytnego Wschodu

Wychowanie w starożytnych Chinach

organizacja wychowania i powstawanie pierwszych szkół charakterystyka ideału wychowania w okresie dynastii Czou rodzaje szkół

degeneracja ustroju feudalnego Chin

walka z rozbiciem feudalnym Chin (poglądy wychowawcze Konfucjusza)

rozwój szkolnictwa państwowego (rodzaje szkół oraz ich program) przebieg i znaczenie egzaminów państwowych

wychowanie kobiet w starożytnych Chinach

Rozwój różnorodnych form wychowania w staro'rytnym Egipcie związek warunków naturalnych starożytnego Egiptu z 'zyciem umysłowym Egipcjan

rozwój kształcenia zawodowego

okresy rozwoju oświaty egipskiej i ich charakterystyka - Szkolnictwo Sumerów

kształcenie pisarzy

szkoły sumeryjskie ośrodkami życia kulturalnego i naukowego

praktyczny charakter wiedzy - Oświata babilońska

wpływ kapłanów na życie kulturalne Babilonii nauka w szkołach babilońskich

- Wychowanie starożytnych Żydów organizacja szkół

wpływ stosunków społecznych na szkolnictwo

obrona narodowo-patriotycznego charakteru wychowania przed wpływami hellenizmu (powstawanie szkół elementarnych) metody nauczania i środki dydaktyczne w szkołach żydowskich

I Literatura

%',ródła

konfucjusz, Szy-king, Szu-king, (w:) Antologia literatury chińskiej w wyborze i przekładach J. Chmielewskiego, A. Dębnickiego, W. Jabłońskiego, O. Wojtasiewicza, PWN, Warszawa 1956

)pracowania t'ywilizacja staro'zytna, red. A. Cotarelli, Łódź 1990

( ilombiowski K., Szwejkowska H.: Książka rękopiśmienna i biblioteka w stanotytności i w średniowieczu, PWN, Warszawa - Wrocław 1983

(iranet M.: Cywilizacja chińska, PIW, Warszawa 1995 Kramer S.: Historia zaczyna się w Sumerze, Warszawa 1961 Montet P.: Życie codzienne w Egipcie, PIW, Warszawa 1964

`labłocka J.: Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Wrocław-Warszawa I x)82

Pytania i problemy

Kiedy formowały się najstarsze w świecie szkoły i początki zorganizowanego wychowania w starożytnych Chinach?

Scharakteryzuj ideał wychowania w okresie dynastii Czou? Omów postulaty wychowawcze Konfucjusza.

Jaki był przebieg i znaczenie egzaminów państwowych w staro'zytnych Chinach?

- Scharakteryzuj wychowanie kobiet w starożytnych Chinach.

-- Jak przebiegał i od czego zależał rozwój różnorodnych fonu wychowania w starożytnym El,ipcie?

W czym przc;jawiał się wpływ kapłanów na życie kulturalne Babilonii? .laki wpływ miały stosunki społeczne na wychowanie starożyhrych %ydciw?

.lak zmieniło się wychowanie starożytnych Żydów pod wpływem kultury hellenistycznej?

-- Scharakteryzuj metody nauczania i środki dydaktyczne w szkołach 'zydowskich.

Dorycki i joński model wychowania

- Polityczno-społeczne uwarunkowania wychowania w Sparcie i Atenach

-- Dwa okresy wychowania spartańskiego

- Likurg jako mityczny prawodawca Sparty

-- Spartańska organizacja wychowania państwowego dla celów militarnych

(jko) - Ocena doryckiego modelu wychowania: znaczenie oraz wpłyvy w

historii i współczesności (np. Platon, ideologia faszystowska, totalitaryzm)

-- Wartości duchowe Ateńczyków

-- Opieka nad dzieckiem i wychowanie w okresie dzieciństwa -- Ideał kalokagathii

-- Model i charakter szkoły ateńskiej: nauka u łnamatysty wychowanie muzyczne wychowanie fizyczne (penthatlon) metody nauczania

powinności nauczyciela i obowiązki ucznia rola efebii ateńskiej

-- Wychowanie antyczne a wychowanie nowoczesne Literatura

,ródia

Wychowanie spartańskie. Wybór pism Ksenofonta, oprac. J. Schnayder, Wrocław 1966, (w:) S. Możdżeń, Teksty źródłowe do dziejów wychowania. Starożytność, t. 1, Dom Wydawniczy "Strzelec", Kielce 1993

'T'radycyjne wychowanie w Atenach, (w:) S. Moźdżeń, j.w.

Opracowania

Bravo B., Wipszycka E.: Historia starożytnych Greków t. 1- II, PWN;Warszawa 1988

Flaceriere R.: Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, PIW, Warszawa 1985

Hammond N. G. L.: Dzieje Grecji, PIW, Warszawa 1977

Jaeger W.: Paideia, t. 1, Grecja archaiczna, rozkwit i kryzys kultury ateńskiej, przeł. M. Plezia, Warszawa 196?

Kumaniecki K.: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1988

Lipiec J.: Kalokagatia, PWN, Warszawa-Kraków 1988

Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z, PWN, Warszawa 1990

Marrou H. L: Historia wychowania w starożytności, PIW, Warszawa 1969 Wróblewski W.: Spór o nowy ideał wychowawczy na przełomie V i IV wieku przed Chrystusem w Atenach. Pomiędzy ergon i logos, (w:) Księga pamiątkowa poświęcona Prof. Zofii Abramowiczównie, Toruń 1987

Zieliński T.: Ideał wychowania w starożytności i u nas, "Oświata i Wychowanie" 1929, nr 3

Pytania i problemy

- Dlaczego w Sparcie wyróżnia się dwa okresy wychowania?

- Na czym polegało kształcenie moralności totalitarnej w Sparcie? - Wyjaśnij pojęcie: wypowiedź lakońska.

- Scharakteryzuj szkołę ateńską.

- Wyjaśnij pojęcia: palestra, pedotriba, penthatlon, efebia.

- Wskaż różnice w systemach wychowawczych Sparty i Aten.

(tz)

Nowatorski charakter wczesnej sofistyki i jej znaczenie w dziejach wychowania

Społeczne, polityczne i kulturowe warunki rozwoju sofistyki w Atenach

Przedstawiciele wczesnej sofistyki i ich poglądy (sensualizm, relatywizm, praktycyzm i konwencjonalizm)

Pitagorejczycy jako twórcy pierwowzoru modelu kształcenia i wychowania proponowanego przez sofistów

Ideał wychowawczy sofistów (paideia i "arete" w koncepcji sofistów) Składniki procesu wychowania (didaskalia, mathesis, askessis); fonnalny i merytoryczny aspekt kształcenia; metody i formy działalności pedagogicznej sofistów

Znaczenie wczesnej sofistyki w dziejach wychowania

literatura 'łródta

Pittagoras: Wybór pism, (w:) Gajda J.: Sofiści, WP, Warszawa 1989, I 5-229

(iorgiasz: Wybór pism, (w:) Gajda J.: Sofiści j.w., s. 230-251 I'rudikos: Wybór pism, (w:) j.w., s. 252-260

• (pracowania

1' laceliere R.: Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, PWN, Warszawa ('185, s. 103-107

C iajda J.: Prawo natury i wnowa społeczna w filozofii przedsokratejskiej, Wylawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1986

(iąjdaJ.: Sofiści, WP, Warszawa 1989

.laeger W.: Humanizm i teologia, przeł. S. Zawadzki, Warszawa 1957, s. 38, 4I Jaeger W.: Paideia, przeł. M. Plenia, t. l, Warszawa 196?, s. 309, 313, 318

KrokiewiczA.: Protal;oras i Gorgiasz, (w:) Epoka Peryklesa, red. K. Kwnaniecki, K. Michałowski, L. Winniczuk, PZWS, Warszawa 1949

Krokiewicz A.: Zarys filozofii I,reckiej. Od Talesa do Platona, Warszawa 1971 Legowicz J.: Zarys historii filozofii, WP, Warszawa 1976, s. 66-70

Marrou H. L: Historia wychowania w starożytności, przeł. S. Łoś, PIW, Warszawa 1969

Wróblewski W.: Pojęcie arete w II połowie V wieku p.n.e. Protagoras-Gorgiasz-Demokryt, UMK, Toruń 1979

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj sytuację społeczną, polityczną i kulturalną Aten w okresie pojawienia się sofistów.

- Wymień znanych ci przedstawicieli wczesnej sofistyki.

- Podaj podstawowe założenia koncepcji wychowawczej sofistów. - Jaki był ideał wychowania w koncepcji sofistów?

- Jakich przedmiotów nauczali i jakimi metodami posługiwali się sofiści? - Omów znaczenie wczesnej sofistyki dla dziejów oświaty.

1"' Działalność pedagogiczna Sokratesa (469-399 p.n.e.) w przekazie literackim

Źródła wiedzy o życiu i działalności Sokratesa (Arystofanes, Ksenofont, Platon)

Poglądy etyczne Sokratesa (intelektualizm etyczny) Rola nauczyciela w przekazywaniu wiedzy

Metody nauczania w nauce Sokratesa:

ironia sokratejska

metoda elenktyczna

metoda majeutyczna

indukcja iokrates jako orędownik doskonalenia duszy (problem samowiedzy)

Sokrates a sofiści

'l,naczenie Sokratesa (np. Janusz Korczak jako "współczesny Sokrates")

-- Wyjaśnij pojęcia: arete, element merytoryczny wiedzy, element formalny wiedzy, erystyka, lekarz dusz. hifratura - Podaj przykład sofizmatu.

Wytar pism o Sokratesie, (w:) Krońska L: Sokrates, WP, Warszawa 1983 (er)

irncowania t'nar S.: Sokrates jako niedościgniony wzór nauczyciela, "Przyjaciel Szko" 191(1

lgr W.: Paideia, t. 2, Sokrates, Platon, Warszawa 1964 It-•iski I.: Sokrates, WP, Warszawa 1983

I."kn•wicz A.: Sokrates, IW PAX, Warszawa 1958

1 nwici J.: Zarys historii filozofii, WP, Warszawa 1976

lurek S.: Sokrates jako nauczyciel, "Życie Szkoły" 1926, nr 8/9

n:-:

Sikora A.: Spotkania z filozofią, "Iskry", Warszawa 1975

Sikora A.: Siedmiu l,r-eckich filozofów, Warszawa 1983 Palacz R.: Klasycy filozofii, Warszawa 1988

Tatarkiewicz W.: Historia filozofii. Filozofia starożytna i średniowieczna, t. I, PWN, Warszawa 1978

Pytania i problemy

- Skąd czerpiemy naszą wiedzę o życiu i działalności Sokratesa? - Na czym polega intelektualizm etyczny Sokratesa?

- Omów metody nauczania, którymi posługiwał się Sokrates. - Porównaj poglądy pedagogiczne Sokratesa i sofistów.

- Czy nazwanie Janusza Korczaka "współczesnym Sokratesem" uznajesz za słuszne? Uzasadnij swoją odpowiedź.

(tz)

Platon (427-347 p.n.e.) jako pedagog

(ilówne założenia filozofii Platona; świat idei i świat rzecry

( ńanice i możliwości wychowania człowieka; natywistyczna koncepcja poznania

Wizja sprawiedliwego państwa i jej psychologiczne uzasadnienie

system wychowawczy Platona:

mędrzec-filozof, człowiek sprawiedliwy - ideałem wychowawczym Platona

etapy wychowania; przedmioty nauczania; literatura szkolna; idea obowiązkowej szkoły państwowej; wychowanie kobiet; próby charakteru jako czynnik selekcji w wychowaniu; rola gimnastyki i muzyki; cenzura i nadzór państwa nad wychowaniem

1)i.iałalność Akademii Platona; najwybitniejsi uczniowie l i lozofa

Komentatorzy myśli pedagogicznej Platona

Itrratura

illvrn Prawa, ks. I, przeł. i oprac. M. Maykowska, PWN, Warszawa 1960 irIrrn Wypisy, (w:) Witwicki W.: Platon jako pedagog, Nasza Księgarnia, WtAruwu 1947

i'Ilrrrr Wybór pism, (w:) Leśniak K.: Platon, WP, Warszawa 1993

l1"rly pedagogiczne Platona (z dzieł "Państwo" i "Prawa"), (w: ) Źródła do ci_ów wychowania i myśli pedagogicznej, wybór i oprac. S. Wołoszyn, t. 1, pWN, Warszawa 1965, s. 56-71.

tlieeawania

llmln'iyka D.: Platon a wychowanie, "Meander" 1984, z. 9/10, s. 393-405 tlacliere R.: Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, PIW, Warszawa I'M 5

Harwas E.: O pedagogice Platona jako przeciwstawieniu materialistycznej teorii wychowania, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Poznańskiego nr 50, Filozofia 1964, z. 7

Kuros 1.: Poglądy pedagogiczne Platona w "Państwie" i "Prawach", "Kwartalnik Pedagogiczny" 1957, nr 4

Leśniak K.: Platon, WP, Warszawa 1993

Orłow M.: Zagadnienie szkoły twórczej w rozumieniu Platona "Życie Szkoły" 193?, nr 12, 1933, nr 1-12, 1934, nr 1-4

Poplon R. H., Stoll A.: Filozofia, Zysk i S-ka wydawnictwo, Poznań 1994 Sikora A.: Spotkania z filozofią, "Iskry", Warszawa 1975, s. 46-58 Tatarkiewicz W.: Historia filozofii, t. l, PWN, Warszawa 1970

Witwicki W.: Platon jako pedagog, Nasza Księgarnia, Warszawa 1947

Pytania i problemy

- Dlaczego uznajemy Platona za idealistę obiektywnego i natywistę?

- Wymień ważniejsze dzieła Platona.

Przedstaw koncepcję wychowawczą Platona.

Wskaż wpływy doświadczeń Sparty i Aten na system wychowawczy Platona.

Na czym polegało znaczenie Akademii Platońskiej?

(er)

?' Poglądy pedagogiczne Arystotelesa (384-322 p.n.e.)

('rynniki warunkujące rozwój człowieka t'ele wychowania w pedagogice Arystotelesa

llnpy rozwoju duszy ludzkiej i odpowiadające im działania wychowawizc:

wychowanie fizyczne (gimnastyka a wychowanie)

wychowanie moralne (rola naśladownictwa i przyzwyczajenia; kara i nalnoda w wychowaniu)

wychowanie intelektualne (trzy okresy kształcenia umysłu, In cedmioty nauczania)

I:mpiryczna podstawa poznania

ltupnie procesu uczenia się i wynikające z nich etapy pracy dydaktyczncj

Poglądy Arystotelesa na kształcenie kobiet i niewolników Działalność Liceum Arystotelesa i wybitni uczniowie filozofa

ItrHtura iróilht

gity"iuteles (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, (przedruk z: Źródła u (iniurii wychowania, wybór S. Kot, t. 1, Kraków 1929), Wydawnictwo "Żak", Wnrsr,uwa 1994, s. l0-18

tyatuteles: Niektóre uwagi dotyczące rozumu, zmysłów i wyobraźni, (w: ) Ary®fntelcs: Dzieła wszystkie, t. 3, przekłady, wstępy i komentarze P. Siwek, PWN, VVtsxuwa 1992, s. 135-136

tybluteles: O duszy, PWN, Warszawa 1988

tatoteles: Polityka (fragnnenty dotyczące niewolnictwa, idealnego paastwa i nnych form ustroju), (w:) Mączkowska A.: Wybór źródeł do dziejów starożytty Grecji i hellenizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszaw ('?86, s. 76-87

lyloteles: Wybór pism, (w:) Leśniak K.: Arystoteles, WP, Warszawa 1965

Poglądy pedagogiczne Arystotelesa (z dzieł "Polityka" i "Etyka nikomachejska"), (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, wybór i oprac S. Wołoszyn), t. 1, PWN, Warszawa 1965, s. 74-93

Opracowania Banaszczyk T.: Pojęcie sprawiedliwości u Arystotelesa, "Studia Filozoficzne' 1973, nr 1, s. 151-169

Bernsztein J.: Platon i Arystoteles jako teoretycy wychowania, "Pokłosie Szkolne" 1930, nr 1-3, 1931, nr 7-9

Dąmbska L: O etyce Arystotelesa, "Filomata" 331 ( 1979), s. 51-57

Flaceliere R.: Życie codzienne w Grecji za czasów Peryklesa, P1W, Warszawa 1985

Leśniak K.: Arystoteles, WP, Warszawa 1965

Plezia M.: Od Arystotelesa do "złotej legendy", IW PAX, Warszawa 1958 Poplon R. H., Stroll A.: Filozofia, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1994. s. 14-19

Sikora A.: Spotkania z filozofią, "iskry", Warszawa 1975, s. 59-72 Tatarkiewicz W.: Historia filozofii, t. I, PWN, Warszawa 1970

Wąsik W.: Poglądy pedagogiczne Platona i Arystotelesa ze stanowiska metodyki ogólnej, Warszawa 1912

Pytania i problemy

- Omów główne założenia filozofii Arystotelesa i wskaż ich konsekweneje dla poglądów pedagogicznych tego myśliciela.

- Przedstaw koncepcję duszy w ujęciu Arystotelesa. Jaki istnieje związek między rozwojem duszy i organizacją procesu wychowania?

- Co oznacza termin: szkoła perypatetyków?

- Jakie są według Arystotelesa czynniki warunkujące uczenie się?

- Porównaj poglądy pedagogiczne Platona i Arystotelesa.

- Która koncepcja wychowawcza - Platona, czy Arystotelesa jest ci bliższa? Uzasadnij swój wybór.

Wychowanie w epoce hellenistycznej

Powstanie i rozwój kultury hellenistycznej (330-30 p.n.e.) kultura helleńska a hellenistyczna

główne ośrodki kultury i nauki

ideał wychowania hellenistycznego (wychowanie helleńskie a hellenistyczne)

program siedmiu sztuk wyzwolonych jako podstawa wykształcenia ogólnego

Rozwój szkolnictwa elementarnego

sypy szkół elementarnych

proł,am kształcenia

urząd gimnazjarchy

powoływanie, obowiązki i pozycja społeczna nauczycieli lvliturna szkoła średnia

uprzywilejowana pozycja gramatysty

rmiany w wychowaniu fizycznym i muzycznym

narodziny idei encyklopedycznego wykształcenia średniego

I:febia w okresie hellenistycznym

- I'nwstanie staro'zytnych uniwersytetów; rozwój nauki

111rr>ćttura

ititu axyrhynchus 744 (list w sprawie porzucenia dziecka), (w:) Mączkow A Wybór źródeł do dziejów starożytnej Grecji i hellenizmu, Wydawniciwrr 1 huwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1986, s. 299

1'I'Ir ne RGinach 103 i Ryland 178 (kontrakt z mamką o wychowaniu niemowIr:tn pulrzutka), (w:) Mączkowska A.: Wybór źródeł do dziejów starożytnej t tri, Ir i hellenizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1 8f s 300-30 I

(er) 23

Z życia rodzinnego i szkolnego w czasach hellenistycznych i rzymskich (z różnych źródeł), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, wybór i oprac. S. Wołoszyn, t. l, PWN, Warszawa 1965

Opracowania Bieńkowski T., Dobrzyński J.: Kierunki rozwoju nauki, PWN, Warszawa 1989 Kumaniecki K.: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1987

Legowicz J.: Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszawa 1986

Marrou H. L: Historia wychowania w staro'zytności, PWN, Warszawa 1969 Plezia M.: Greckie koncepcje człowieka w dobie hellenistycznej, Roczniki Filozoficzne KUL 1958, z. 4

Rostropowicz J.: Rola i znaczenie rodziny w ujęciu literatury hellenistycznej. (w:) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994, s. 13-2G

Świderek A.: Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, PIW, Warszawa 1974

Tarn W.: Cywilizacja hellenistyczna, tłum. C. Kunderewicz, PWN, Warszawa 1957

Wipszycka E.: O staro'zytności polemicznie, WP, Warszawa 1994

Pytania i problemy

- Wskaż okoliczności (przyczyny) formowania się kultury hellenistycznej.

- Wymień najważniejsze cechy kultury hellenistycznej.

- Jaką rolę odgrywała efebia w okresie kultury hellenistycznej?

- Kim był gimnazjarcha? Jaką rolę pełnił w życiu szkoły hellenistycznej? - Przedstaw poglądy i pracę pedagogiczną Isokratesa.

- Omów działalność ważnych ośrodków naukowych w czasach kultury hellenistycznej.

(er)

Koncepcje wychowawcze w starożytnym Rzymie

Idenł wychowania w okresie Rzymu rodowego; dominacja tradycji roJrinnej

Wychowanie rzymskie w okresie ustroju republikańskiego

1'uwqtnwanie szkół elementarnych w początkach ustroju republikańskiey.

program nauczania

metody It4°opcja kultury hellenistycznej w Rzymie 1'mvluwanie szkół średnich i ich program I'yuwienie się instytucji pedagogów

łar.lalcenie kobiet

1'rrdatnwiciele rzymskiej myśli pedagogicznej: Cyceron, Vitrivius i'ailia. M. Terentius Varro

- fwintn i wychowanie w okresie cesarstwa

arkolnictwo elementarne

,koły średnie szkoły retoryczne

aluunek cesarzy rzymskich do spraw oświaty 1'ctglctdy pedagogiczne Marka Fabiusza Kwintyliana ( 1-ł5 n.e.)

cluuukterystyka ideah.t mówcy Imrtulaty pedagogiczne

knr.lnłcenie domowe a wychowanie w szkole publicznej

r.ndania szkoły średniej

25 24

Literatura

Źródfa

Cycero M. T.: Pisma filozoficzne, t. I - I I, Warszawa 1960/6 I Kwintylian M. F.: O wykształceniu mówcy, Ossolineum, Wrocław 1951 Pedagogika Kwintyliana, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cr I (Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t. I, Kraków 1929) Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

Poglądy peda8ogiczne Kwintyliana (z dzieła "Kształcenie mówcy"), (w:) Źródł; do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN Warszawa 1965

Opracowania

Alfoldy G.: Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 199? Bizoń F.: Ideał wychowawczy Cycerona, wyd. 2, Katowice 1938

Brożek M.: Kształcenie i wychowanie w najdawniejszej starożytności rzytn skiej, "Meander" 1969

Carcopino J.: Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa, P1W Warszawa 1960

Jundziłł J.: Elementy wychowania przez pracę w rzymskich teoriach wychowa nia w rodzinie rzymskiej okresu republiki, "Studia Pedabol;iczne" 1987, t. 14 Jundziłł J.: Niektóre czynniki wpływające na wysoką pozycję dziecka w rodzinie rzymskiej, (w:) Rodzina. Przeszłość-Teraźniejszość-Przyszłość, red. A Tchórzewski, Bydgoszcz 1988

Jundziłł J.: Specyfika wieku dziecięcego w oczach Rzymian okresu cesarstwa : wychowanie w rodzinie, Zeszyty Naukowe WSP, Bydoszez, Studia Pedabogiczne, 1992, z. 18

Jundziłł J.: Rzymskie zapatrywania na psychikę dziecka, Acta Univ. Wratisl Antiq. 199?, t. 16

Kumaniecki K.: Cyceron i jel;o współcześni, Warszawa 1959

Kumaniecki K.: Historia kultury staro'zytnej Grecji i Rzymu, PWN, Warszaw: 1977

I ,wn r I Iilozotia okresu Cesarstwa Rzymskiego. .lego miejsce w historii, Ittaklm i rnncrcnie, PWN, Warszawa 196?

tłu+ttu 1 I I I listoria wychowania w starożytności, PWN, Warszawa 1969 ift#n .I I'.: h'tre enfant a Rome, Paris 1984

lIwkn V.: Narodziny i wczesna opieka nad dzieckiem w rodzinie rzym#, l,rr Nnuk. WSP, Bydgoszcz Studia Ped. 1991, z. 18

lItitt w ataro'zytnym Rzymie, red. J. Jundziłł, Bydgoszcz 1992

Wllittitik I ..: (,udzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, cz. I i 11, PWN. Wmszawa 1983

Inia i problemy

t Inu'w kształtowanie się ideału wychowania w starożytnym Rzymie w ulemie ustroju rodowego, republikańskiebo i w okresie cesarstwa. 5uli:uvkteryzuj wpływy hellenizmu na wychowanie rzymskie.

1W aw działalność rzymskich szkół elementarnych.

- WlnSnij pojęcia: ludus, trivis, literatur, kalkulator, pedagogium. harukteryzuj problem kształcenia kobiet w starożytnym Rzymie.

klcli gnasz przedstawicieli rzymskiej myśli pedagogicznej? - charttkteryzuj poczynania cesarzy wobec oświaty rzymskiej.

1'i r•dsttlw postulaty pedaoiczne Marka Fabiusza Kwintyliana.

( )tu`w cechy ideału wychowania mówcy sformułowane przez M. F. Iwiityliana.

(jko)

Chrześcijaństwo a wychowanie klasyczne ''""" L. : Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach ."uey-n;i, I W PAX, Warszawa 1989

- Formowanie się wczesnego chrześcijaństwa n#ylki .I W.: Świat mnichów i zakonów, KAW, Warszawa 1987 -Stosunek pierwszych chrześcijan do wiedzy (Tacjan, Tertulian, św. 'Iki -I W Wczesne chrześcijaństwo I-X wiek, KAW, Warszawa 1985 Feliks, św. Justyn Męczennik)

#rlkt Sz.: Pierwotne chrześcijaństwo wobec cywilizacji l;recko- Powstanie aleksandryjskiej szkoły katechetycznej łi###r3kiel, (w: ) Kultura i cywilizacja, Lublin 1937

Nauka chrześcijańska a dorobek kultury klasycznej: poszukiwanie 1!Yka 1'..: Kościół w świecie późnego antyku, PIW, Warszawa 1985

pojednania i kompromisu (św. Hieronim, św. Bazyli, św. Grzegorz z Nazjanzu)

- Stanowisko św. Augustyna: poglądy i znaczenie

Literatura

Źródta św. Hieronim o wychowaniu dziewcząt, (w:) Źródła do historii wychowania oprac. S. Kot, cz, 1, Kraków 1929

św. Aul;ustyn: Dialogi filozoficzne: O nauczaniu, O wolnej woli, Warszawa 1953

św. Augustyn: O nauce chrześcijańskiej, przeł: J. Sulowski, IW PAX, Warszawa 1989

św. Augustyn: Wyznania, przeł. Z. Kubiak, IW PAX, Warszawa 1987

iw I prullemy

'lm nkW yzuj stosunek pierwszych chrześcijan do wiedzy świeckiej. Inka mlp w lustorii oświaty odebrała tzw. aleksandryjska szkoła kate-Imivc-r.iri`?

lrrmlstsw pol;lądy pedagogiczne św. Augustyna.

[I1 vre8u Kościołowi była niezbędna znajomość kultury klasycznej?

(tz)

Opracowan ia

Brown P.: Kultura późnego antyku, Czytelnik, Warszawa 1987

Danysz A.: Św. Hieronima i Św. AuBustyna literatura świecka, "Eos" 1900 Dawson Ch.: Formowanie się chrześcijaństwa, IW PAX, Warszawa 1987 Gibbon E.: Zmierzch cesarstwa rzymskiego, t. II, PIW, Warszawa 1995 Gilson E.: Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, 1 W PAX. Warszawa 1987

Hamman A. G.: Życie codzienne pierwszych chrześcijan, IW PAX, Warszawa 1990

Wartości pedagogiczne • t•It

w kulturze wczesnego średniowiecza ' •i••'9 1 Itrwrpospolite uczonych, żaków, wagantów, Warszawa 1987 t tI Icmwiyowic i Karolingowie, PIW, Warszawa 1994

- Ideały chrześcijaństwa a wychowanie

ictwsk h , Siwejkowska H.: Książka rękopiśmienna i biblioteka w sta- Poglądy na wychowanie Kassiodora, Grzegorza Wielkiego t - _ t i edniowieczu, PWN, Warszawa-Wrocław 1983

i Izydora z Sewilli

•w> . yuię codzienne w średniowiecznym Krakowie, P1W, Warszawa 1966 - Powstawanie pierwszych szkół klasztornych w Europie _ ł'aay kntcdr. Sztuka i społeczeństwo 980-1420, P1W, Warszawa 1968 - Oświata w państwie Karola Wielkiego iai J W Świat mnichów i zakonów, KAW, Warszawa 1987

zabiegi wokół powszechności oświaty t g , f k nVinrn średniowiecznej Europy, Warszawa 1970

szkoła pałacowa fy/It ( v, c codzienne zakonników w średniowieczu X-XV w., PIW, Wardziałalność Alkwina I `"t'

- Rodzaje szkół w wiekach średnich (szkoły klasztorne katedralne ł!) 1 h ulura Europy średniowiecznej, WP, Warszawa 1974

kolegialne, parafialne)

Stan wiedzy średniowiecznej: prolnam (trivium, quadrivium), nauczyciele, uczniowie

Średniowieczne metody nauczania i wychowania

- Krzyż i miecz jako symbole kultury średniowiecznej - Wychowanie rycerskie (okres bohaterski i dworski) - Wychowanie rzemieślnicze

- Dziedzictwo i znaczenie średniowiecznego szkolnictwa

Literatura Źródła

Reguła zakonu benedyktynów, (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagog-icznej, oprac. S. Wołoszyn, t. l, PWN, Warszawa 1965

Rozmowa szlachetnego królewicza Pipina z mistrzem Alkwinem, (w:) Źródł: do historii wychowania, cz. 1, oprac. S. Kot, Kraków 1929

Urządzenie szkół w wiekach średnich (wg. A. Karbowiaka: Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich, (w: ) Źródła do dziejów wychowania myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

tk t IIlws rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 1986 tptłd holicta w czasach katedr, PIW, Warszawa 1990

lycic codzienne w państwie Karola Wielkiego, PIW, W I ">t7.3

wlc;x 1 I : I )iiedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość, Ossolineum, _ iWl

_j J !ir.kolnictwo kościelne we wczesnym średniowieczu, (w:) Katolifiiit,wiecrny, (red. J. Keller), Warszawa 1973

f >trnblemy

i Wyitiiei wartości kultury umysłowej średniowiecza.

t)rw okoliczności powstania pierwszych szkół klasztornych - nmlic.

Wyttąniy lojęcia: kapitularz, szkoła pałacowa, trivium, quadrivium. - - Wytttnt'i typy szkół średniowiecznych.

- Hpt aktovyzuj stan wiedzy średniowiecznej.

,;-,y" I?olegał kościelńy monopol nauczania w średniowieczu? Wynurti etapy wychowania rycerskiego i rzemieślniczego.

(tz) 30

Narodziny uniwersytetów •tt:Naki I Itrcurl>ospolite uczonych, żaków i wagantów, "Alfa", Warsza-

w Europie Zachodniej

i iipriIwu w Polsce. Zarys przemian, 966-1979, red. J. Kłoczkowski, TN

- Przyczyny powstawania średniowiecznych uniwersytetów

; I tthltu I'l•)?

- Kościelny, prawniczy i medyczny rodowód pierwszych uniwersytetów nych perła, (w:) Dzieje Narodu i Państwa Polskiego,

Ni'nk Imcmoz

(na przykładzie uniwersytetów w: Salerno, Montpellier, Bolonii i

lfkiw I )8G, s. _6-53

Paryżu) .wlrt .I I listoria filozofii średniowiecznej Europy zachodniej, PWN, War-

idea studium generale

W 1 Mf

- Kształtowanie się dwóch typów organizacyjnych uniwersytetów: lr ł ltorwój filozofii i nauki na Zachodzie od XII w. Powstanie uni-

®IIW v Iudia i materiały do Dziejów Nauki Polskiej, s.E,1966

bolońskiego

li#iitittl I Kultura Europy średniowiecznej, WP, Warszawa 1974

paryskiego

ittr it ,I,cl;ird, WP, Warszawa 1966

- Proces formowania się czterowydziałowej struktury uniwersytetów itiak lt 1 ilurotia polska wieków średnich, WP, Warszawa 1980

- Metody i formy pracy dydaktycznej średniowiecznych uczelni

[ It I'nwstanie i rozwój uniwersytetów średniowiecznych, (w:) Katoli-

publiczny i prywatny charakter zajęć dydaktycznych t ®timwieczny, red. J. Keller, PWN, Warszawa 1977

formy organizacyjne i metody nauczania tul It I Icloiza i Abelard, PIW, Warszawa 199?

przebieg egzaminów końcowych _ a 1' I listoria Kościoła katolickiego, IW PAX, Warszawa 1984

- Ewolucja systemu stopni i tytułów naukowych ski I Filozoficzna myśl zachodniego chrześcijaństwa, WSiP, Warsza-

Literatura

Zródła Abelard P.: Wybór tekstów, (w:) Palacz R.: Abelard, WP, Warszawa 1966 Statuty Uniwersytetu Paryskiego, (w: ) 'Teksty źródłowe do dziejów wychowa nia, wybór i opracowanie S. Możdżeń, cz. 11. Średniowiecze, Dom Wydawco czy "Strzelec", Kielce 1993, s. 37-38

Św. Tomasz z Akwinu o celu ostatecznym i szczęściu człowieka (z dzieła "Sunn teologiczna"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, w bór i oprac. S. Wołoszyn, t. 1, PWN, Warszawa 1965, s. 180-184

Opracowania Bieńkowski T., Dobrzycki J.: Kierunki rozwoju nauki, PWN, Warszawa 198'

Wwki S.: Problem Arystotelesa w wieku XV, "Studia Filozoficzne" 1973, . i=71

(i H . (ouman C. A.: Historia Kościoła 1500-1715, IW PAX, Warszawa

H1 A : Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich, OssoliNtcclaw 1970

1!dn przyczyny powstania uniwersytetów w Europie i" Imdniej.

i tlncr.c;go dialektyka Piotra Ąbelarda i prawo rzymskie cieszyły się luiym zainteresowaniem średniowiecznych żaków?

3 33

- Omów przebieg walki uczonych paryskich o wolność nauczania.

- Wyjaśnij pojęcia: bakałarz, akt inceptio, artium, beania, universitas. studium generale, universitas scientiarum, żak, scholar.

Jakie znąsz typy uniwersytetów średniowiecznych?

- Jakie były metody i formy pracy w średniowiecznych uniwersytetach

(er)

! iklnictwo w Polsce średniowiecznej

ttitMmc i rozwój szkół kościelnych w Polsce

warunki powstawania szkół katedralnych

hiVw wzrostu znaczenia kościoła w Polsce na rozwój szkół kHlmirnlnych i kolegiackich

rcr.wly szkolnictwa elementarnego (rola mieszczaństwa)

i phy ,kolnictwa średniowiecznego

lu naumy i metody nauczania

Iknu-y szkolne jako istotne środki dydaktyczne lummnn nauczania a kwalifikacje nauczycieli

uwei sikoły średniowiecznej

ll l'tl

luugiczne Konrada z Byczyny, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii ttti, cx. I, (Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t.

1. __v 1'x'9), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

-_tti r.k<ił w wiekach średnich (według A. Karbowiaka, Dzieje wycho i ktil w Polsce w wiekach średnich), (w:) Źródła do dziejów wychowa ii pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

-- vnni ,

-.'9jc I'., Dobrzycki J.: Kienznki rozwoju nauki, PWN, Warszawa 1989 A f)rieje kultury polskiej, t. I, Kraków 1931

_.-itilwo w Polsce, red. J. Kłoczkowski, Lublin 1980

ucha 1..: Średniowieczna oświata kościelna, Warszawa 1950 1' I listoria Kościoła katolickiego, Warszawa 1984

Irl ń9 Wyjście Polski w orbitę kultury łacińskiej, "Meander", t. XV, 1960 t=ii tci warych Piastów, red. T. Manteuffel, WP, Warszawa 1974

Pytania i problemy ! IIwrvytet Krakowski i jego znaczenie - Scharakteryzuj okoliczności powstawania pierwszych szkół w Polsce

yettt 1 aiwrrsytetu Krakowskiego - Jaki wpływ na rozwój szkół katedralnych i kolegiackich miał wzrost

znaczenia kościoła w Polsce? 3ryirv, charakter, struktura i działalność, finansowanie,

- Jaką rolę pełniło mieszczaństwo w rozwoju szkół elementarnych? tywle le Ycie profesorów i studentów uniwersytetu w czasach Immrxti Wielkiego

- Podaj typy szkół w średniowiecznej Polsce i omów ich progam. - Podaj przykłady lektur szkolnych w średniowieczu.

-Jakie metody nauczania stosowano w średniowiecznej szkole?

- Jakie były kwalifikacje nauczycieli polskich szkół średniowiecznych'' - Omów sytuację uczniów szkoły średniowiecznej.

- Wyjaśnij pojęcia: trivium, quadrivium, studia particularia, computus. parvuli, clerici.

(jko)

ltwnm l Iniwersytetu Krakowskiego w czasach Władysława 111v

ttyuryny odnowienia, zmiana charakteru, struktury i działalności utur Tyciu profesorów i studentów uniwersytetu

Analna I`1>lonuiw królewskich

X111 t'i1

1 hnwcrsytetu Krakowskiego, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii Ii, z I ( Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t. 1't), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

titwnrsytetu Krakowskiego (Dyplomy Królewskie), (w:) Źródła do yllmvnnia i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, PWN, War

_! itnwcrsytet Jagielloński w życiu narodu polskiego, Wrocław 1964 t I Młodość uniwersytetu, Warszawa 1963

.: ('rasy Kazimierza Wielkiego. Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego 64-1764, t. I, Kraków 1964

litiwmrytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, t. I, red. K. Lepszy, Itćtwn .lulńleuszowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964

_ :_ tric vodrienne w średniowiecznym Krakowie, PIW, Warszawa 1966

rarvk l, : Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Wydawnictwa Jubilellitwersytetu Jaiellońskiel;o, Kraków 1964

, i I I

3 7 I

i'IIj.

Kiryk F.: Nauk przemożnych perła, (w:) Dzieje Narodu i Państwa Polska KAW, Kraków 1986

Kozłowska-Budka Z.: Odnowienie Jagiellońskiego Uniwersytetu Krakowsl go 1390-1414. Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764. i Kraków 1964

Legowicz J.: Rozwój filozofii i nauk na Zachodzie od XII w. Powstanie unity. sytetów. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej, s. E, 1966

Palacz R.: Powstanie i rozwój uniwersytetów średniowiecznych, (w:) Kat cyzm średniowieczny, red. J. Keller, Warszawa 1977

Ptaśnik J.: Obrazki z życia żaków krakowskich w XV i XVI w., Kraków 1 •u Roszko J.: Collegium Maius i jego lokatorzy, Kraków 1983 Skubała-Tokarska Z., Tokarski Z.: Uniwersytety w Polsce, Warszawa 197 Vetulani A.: Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich, Wars: wa 1970

Pytania i problemy

- Podaj przyczyny powstania Uniwersytetu Krakowskiego.

- Jaki charakter miał uniwersytet w czasach Kazimierza Wielkiego? - Podaj strukturę uniwersytetu w czasach Kazimierza Wielkiego.

- Omów działalność uniwersytetu w czasach Kazimierzowskich.

- Jakie były przyczyny odnowienia uniwersytetu w czasach Władysław; Jagiełły?

- Na czym polegała zmiana charakteru uczelni krakowskiej? - Podaj strukturę uniwersytetu w czasach Władysława Jagiełły.

- Scharakteryzuj krótko życie profesorów i studentów Uniwersytetu Krakowskiego w czasach Władysława Jagiełły.

- Porównaj pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym Uniwersytc Krakowski w czasach Kazimierza Wielkiego

i Władysława Jagiełły.

- Kim byli: Florian Mokrski, Jan z Buska, Henryk z Kropelina, Wojciecl z Brudzewa, Jan z Ludziska?

Idee pedagogiczne humanizmu

7rudriny włoskiego renesansu i główne idee epoki Wptyw humanizmu na praktykę pedagogiczną

ulinnacja indywidualizmu odkrycie dziecka

Iroska o wychowanie moralne młodzie'zy zainteresowanie zagadnieniami szkolnictwa wykształcenie jako główny element wychowania uc-reń nauczyciela-humanisty

wychowanie kobiet

1'cul<tdy pedagogiczne Tomasza Morusa nawiązanie do tradycji platońskiej geneza i pojęcie odrodzeniowej utopii idee społeczne "Utopii"

organizacja wychowania na wyspie "Utopii" znaczenie wychowania moralnego

- h:razm z Rotterdamu: uczony humanista pedagogiczne aspekty dzieł Erazma z Rotterdamu ocena szkolnictwa średniowiecznego

koncepcja szkoły średniej treści i metody nauki szkolnej poglądy na wychowanie dziewcząt związki Erauna z Polakami

łumanistyczna myśl pedagogiczna Jana Ludwika Vivesa krytyka pedagogiki śrędniowiecznej

oparcie wychowania na psychologii

', ',',', ', ', ',', . (jko)

'', ',! 38 39 '' I

sposób organizacji szkoły i jej progc-am

metody, zasady nauczania (indukcja, upoglądowienie)

współdziałanie rodziny i szkoły w wychowaniu młodzieży

Literatura

Źródła Korespondencja Erazma z Rotterdamu z Polakami, przeł. M. Cytowska, PIW, Warszawa 1965

Poglądy pedagogiczne Tomasza Morusa (z dzieła "Utopia", (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn. t. I, PWN, Warszawa 1965

Publicystyka pedagogiczna Erazma (z "Wykładu o potrzebie kształcenia chłopców"), (w:) Zródła do dziejów historii wychowania, oprac. S. Kot, cz. I. Kraków 1929

Vives J. L.: O podawaniu umiejętności, Ossolineum, Wrocław 19GG Opracowania

Burckhardt J.: Kultura odrodzenia we Włoszech, prrcł. I1. Kreczkowska, Czytelnik, Warszawa 1965

Burke P.: Kultura i społeczenstwo w renesansowych Włoszech, PI W, Warszawa 1991

Delumeau J.: Cywilizacja odrodzenia, PI W, Warsi.awa I )H7 Huizinga J.: Erazm, Warszawa 1964

Kempfi A.: O Ludwiku Vivesie w Polsce epoki oclrmii.enia. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej, s. A, Kraków 19GG

Kuderowicz Z.: Filozofia nowożytnej Europy, I'WN, Wararaw,i 1989

Niemojewska M.: Pochwała utopii, Czytelnik, W8f57.1ł1va I')87 Pańków L: Filozofia utopii, PWN, Warszawa 1900

Szacki J.: Spotkania z utopią, Warszawa I 980

Twardowski K.: Jan Ludwik Vives i Andrzej Frycz Moclrzcwski, Irakuw 1921

Pytania i problemy

- Wymień wartości pedagogiczne okresu Odrodzenia.

- Scharakteryzuj ucznia nauczyciela-humanisty.

Wymień twórców zachodnioeuropejskiej humanistycznej myśli pedagogicznej.

Na czym polegało znaczenie "Utopii" Tomasza Morusa?

- Przedstaw metody nauczania według Jana LudwikaVivesa. (tz)

Poglądy pedagogiczne przedstawicieli 9

polskiego Odrodzenia

- Wpływy humanizmu zachodnioeuropejskiego na oświatę w Polsce - Miejsce szkoły w systemie społeczno-politycznym odrodzeniowej Polski: założenia a rzeczywistość

Poglądy na wychowanie M. Reja

- Działalność Uniwersytetu Krakowskiego w dobie Odrodzenia -Andrzej Frycz Modrzewski jako krytyk dotychczasowych polskich zwyczajów edukacyjnych

rola wychowania moralnego

program nauczania w założeniach A. F. Modrzewskiego

Poglądy wychowawcze Szymona Marycjusza rola wykształcenia w życiu społeczeństwa

organizacja szkolnictwa

konieczność modernizacji działalności i pro-amu studiów Akademii Krakowskiej

Wskazania dotyczące wychowania w "Książce o wychowaniu dzieci..." Erazma Glicznera

główne cele rozprawy rady praktyczne

-Poglądy pedagogiczne Sebastiana Pelycegu r. I'ilznn

Literatura Źródła

Andrzej Frycz Modrzewski o wychowaniu dworskim, (w:) Materiały do ćiczeń z historii wychowania, cz. I, (Przedruk r: %r<i<Iła do historii wychowaiia, wybór S. Kot, t. I, Kraków 1929), Wydawnictwu "Żak", Warszawa 1994

Andrzej Frycz Modrzewski o wychowaniu i szkole (z księgi I i V dzieła "O poprawie Rzeczypospolitej"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. L, PWN, Warszawa 1965

Glicznera książka o wychowaniu, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cz. I (Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t. 1, Kraków 1929), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

Pierwszy traktat pedagogiczny w języku polskim (z traktatu Erazma Glicznera "Książki o wychowaniu dzieci..."), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

Poglądy pedagogiczne S. Petrycego, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cz. I (Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t. I, Kraków 1929), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

Poglądy pedagogiczne Sebastiana Petrycego (z "Przydatków do Polityki" i z "Przydatków do Ekonomiki Arystotelesa"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. l, PWN, Warszawa 1965 Szymon Marycjusz z Pilzna o doniosłości wychowania szkolnego (z dzieła "O szkołach, czyli o akademiach"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

Opracowania Burke P.: Kultura i społeczeństwo w renesansowych Włoszech, PIW, Warszawa 1991

Korolko M.: Andrzej Frycz Modrzewski, WP, Warszawa 1978 Kosmanowa B.: Modrzewski i jego przeciwnicy, LSW, Warszawa 1977 Żołądź D.: Ideały edukacyjne doby staropolskiej, Warszawa 1990

Żołądź D.: Podróże edukacyjne Polaków w XVI i XVII w., (w:) J. Hellwig, W. Jamrożek, D. Żołądź, Z prac poznańskich historyków wychowania, Poznań 1994

Pytania i problemy

- Jaki wpływ na oświatę w Polsce miały idee humanizmu zachodnioeuropej skiego?

- Kto był wyrazicielem postulatów i poglądów wychowawczych szlachty w okresie rozkwitu demokracji szlacheckiej w Polsce?

Jaki wpływ na działalność Uniwersytetu Krakowskiego miały idee Odrodzenia?

- W jakim dziele Andrzej Frycz Modrzewski zawarł swoje poglądy pedagogiczne?

- Za co krytykował A. F. Modrzewski stare wychowanie?

- Jaką rolę pełniło wychowanie moralne wg A. F. Modrzewskiego? - Podaj program nauczania wg A. F. Modrzewskiego.

- Jaką rolę przypisywał wychowaniu Szymon Marycjusz i w jakim dziele zawarł swoje poglądy?

- Jak Sz. Marycjusz oceniał działalność Ak,demii Krakowskiej? - Omów organizację wychowania w ;i. Nla,ycusza.

-Podaj tytuł i główne cele rozpr;nv- I rarma (licrnera.

- Omów podstawowe założenia 1"y;p,w cp;nstiana Petrycego z Pilzna.

(jko)

!r Reformacja i jej znaczenie w dziejach oświaty

- Geneza i hasła reformacji niemieckiej - Okoliczności wystąpienia Marcina Lutra

stosunek Lutra do oświaty

krytyka szkolnictwa niemieckiego i jej konsekwencje obrona upadającego szkolnictwa

Luter wobec oświaty ludu

Poglądy pedagogiczne Filipa Melanchtona

organizacja i prołasam szkoły średniej (saska ordynacja szkolna) nowe podręczniki (lnamatyka łaci5ska i grecka, retoryka i logika, etyka)

reforma uniwersytetów (Wittenberga, Tybinga, Lipsk, Heidelberg)

Działalność Jana Stunna

cele wychowania szkolnego

model dziesięcioletniego gimnazjum i jego prol,ram

metody nauki szkolnej Stosunek Jana Kalwina do oświaty

gimnazjum w Genewie: kierunek kształcenia i znaczenie

Znaczenie reformacji dla szkolnictwa ożywienie i rozbudowa szkół

przekład "Biblii" na język ojczysty (troska o umiejętność czytania wśród wiernych)

potrzeba i konieczność czytania w języku ojczystym kształtowanie podstaw szkoły ludowej

źródło organizacji klas we współczesnym szkolnictwie

i Literatura

Zródla ' i Lutra wezwanie do miast niemieckich (Do burmistrzów i rajców wszystkich miast niemieckich), (w:) Źródła do historii wychowania, oprac. S. Kot, cz. 1, Kraków 1929

Opracowania I

i Chaunu P.: Czas reform, przeł. J. Grosfeld, I W PAX, Warszawa 1989

! Friedenthal R.: Marcin Luter. Jego życie i czasy, przeł. Cz. Tarnoórski, PIW, Warszawa 1991

i ' Kowalski J, W.: Reformatorzy chrześcijaistwa. Iskry, Warszawa 1970 Kuderowicz Z.: Filozofia nowożytnej Europy, PWN, Warszawa 1989 Piechowski J.: Jan Kalwin. Prorok czy dyktator?, Katowice 1988 Ściegienny A.: Luter, WP, Warszawa 1967

Tokarczyk A.: Marcin Luter, Warszawa 1985 li

i i Pytania i problemy

- Wyjaśnij pojęcie: reformacja.

i i - Scharakteryzuj stosunek Marcina lutra cio oświaty. i!

i - Omów prom-am gimnazjum .lana Sturma. i

- Na czym poleDało znaczenie rcte>mricji dl<, szkolnictwa?

i (tz) i

i; i i I

i ! i

""' Szkolnictwo różnowiercze w Polsce

- Przyczyny powstania szkół różnowierczych

reformacja a szkolnictwo

- Typy i rozmieszczenie geograficzne szkół różnowierczych na ziemiach polskich w XVI i XVII w.

- Podobieństwa i różnice w programach i organizacji polskich szkół różnowierczych

wzory szkoły sztunnowskiej (analiza wspólnych elementów programu edukacji: językowego, literackiego historycznego, artystycznego, prawno-politycznego, przyrodniczego i religijnomoralnego)

- Działalność różnowierczych gimnazjów akademickich; rozwój nauki - Znaczenie XVI i XVII-wiecznego szkolnictwa różnowierczego w dziejach Polski

Literatura

Źródta Myśl ariańska w Polsce w XVII wieku i antologia tekstów, oprac. Z. Ogonowski, Ossolineum, Wrocław 1991

Regulaminy szkolne, (w:) Możdżeń S.: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. III. Odrodzenie, Dom Wydawniczy "Strzelec", Kielce 1993, s. 61-66 Urządzenie szkół innowierczych, (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, wybór i oprac. S. Wołoszyn, t. 1, PWN, Warszawa 1965, s. 309318

Wybór pism pedagogicznych Polski doby Odrodzenia, oprac. J. Skoczek, Wrocław 1956

Opracowania Hajdukiewicz L.: Z przeszłości szkół pińczowskich ( 1586-1914), "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 1959, nr 2

Jobert A.: Od Lutra do Móhyły, JW PAX, Warszawa 1994

Kot S.: Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice, oprac. H. Barycz, PI W, Warszawa 1987

Ogonowski Z.: Filozofia szkolna w Polsce XVII wieku, PWN, Warszawa 1985 Ogonowski Z.: Z zal;adnień tolerancji w Polsce XVII wieku, PWN, Warszawa 1958

Pawlak M.: Dzieje Gimnazjum Elbląskiego w latach 1535-177, Olsztyn 1972 Pińczów i jego szkoły w dziejach, red. J. Wyrozumski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, z. 62, PWN, Warszawa-Kraków 1979

Polska w epoce Odrodzenia. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red. A. Wyczański, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986

Polśka XVII wieku. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red J. Tazbir, WP, Warszawa 1974

Tazbir J.: Reformacja w Polsce: szkice o ludziach i doktrynie, KiW, Warszawa 1993

Tazbir J.: Tradycje tolerancji reli8ijnej w Polsce, KiW, Warszawa 1980 Tupalski J.: Pierwszy prom-am I;dańskiej szkoły średniej, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1959, t.2

Urban W.: Epizod reformacyjny, (w:) Dzieje Narodu i Paiistwa Polskiego, Kraków 1988

Pytania i problemy

- Podaj przyczyny powstawania szkól różnowierczych w Polsce w XVI wieku.

Omów i uzasadnij rozmieszczenie georaliczne szkół różnowierczych w ówczesnej Polsce.

Scharakteryzuj znaczenie działalności szk<ił różnowierczych dla rozwoju oświaty w Polsce.

Omów działalność wybranej szkoły kalwińskiej, luterańskiej, braci czeskich, ariańskiej.

Wyjaśnij pojęcia: szkoły pokątne, scholarchat, Collegium Medicum.

- Kim byli: Wilhelm Gnapheus, Andrzej Aurifaber, Mikołaj GelazinusŚmieszkowic, Jan Hoppe, Jan Mylius, Andrzej Franckenberger, Jakub Fabricius, Bartłomiej Keckennann, Jan Rybiński, Piotr Statorius, Henryk Stroband, Krzysztof Hegendorfer?

(er)

Szkolnictwo jezuickie

- Okoliczności powstania zakonu jezuitów - Cele pedagogiki jezuickiej

- Ustawy wychowawcze "Rado studiorum"

- Model szkoły jezuickiej, jej program i znaczenie

- Szkolne i pozaszkolne metody pracy z uczniem (współzawodnictwo, nagrody i pochwały, prywatna i publiczna deklamacja, kółka naukowe, akademie, teatr szkolny)

- Sposób kształcenia nauczycieli

- Zalety i wady pedagogiki jezuitów - Szkolnictwo jezuickie w Polsce

specyfika działalności jezuitów w Polsce

pierwsze szkoły jezuickie

powstanie uniwersytetu w Wilnie

walka Akademii Krakowskiej o monopol nauczania w Krakowie, Poznaniu i Lwowie

Literatura

Źródła

Kitowicz J.: Opis obyczajów za panowania nugusta I I I, oprac. R. Pollak, Ossolineum, Wrocław 1951

Kołłątaj H.: Stan oświecenia w Polsce, Zaklad Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1953, s. 24-30

Krytyka szkoły jezuickiej (z satyry Jana Brożka "Gratis"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. l, PWN, Warszawa 1965

Szkolnictwo jezuickie (Reguły profesorów klas niższych), (w: ) Źródła do historii wychowania, oprac. S. Kot, cz. l, Kraków 1929

Wybitki J.: Wstęp. Geneza stanu oświecenia i czas jego powstania, (w:) Kołłątaj, Stan oświecenia j.w. s. XXXVIII - XII

Opracowania Bednarski S.: Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studia z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Kraków 1933

Jezuici a kultura polska. Materiały sympozjum... Kraków 1 S-17 luty 1991, pod red. ks. L. Grzebienia SJ i ks. S. Obirka SJ, Kraków 1993

Kurdybacha Ł.: Humanizm i jezuici, Spółdzielnia Wydawniczo-Oświatowa "Czytelnik", Warszawa 1950

Kurdybacha Ł.: Walka o świeckość oświaty w XVII i XVIII wieku, Spółdzielnia Wydawniczo-Oświatowa "Czytelnik", Warszawa 1950

Malachi M.: Jezuici. Towarzystwo Jezusowe i zdrada ideałów Kościoła Rzymskokatolickiego, przeł. D. Kobylińska, J. Irzykowski, Wyd. Exter, Gdańsk 1994 Katoński B.: Szkolnictwo jezuickie w Polsce w dobie kontcrefonnacji. Wiek XVII, Warszawa 1970

Poplater J. SJ: Komisja Edukacji Narodowej. Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej, uzup. L. Grzebień SJ, Kraków 1973

Sordina E.: Kształcenie literackie w szkołach jezuickich, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", Wrocław 1990, t. XXXIII

Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce, wstęp, wybór i oprac. J. Paszenda, Wydawnictwo WAM - Księża Jezuici, Kraków 1994

Pytania i problemy

- Przedstaw cele i zadania pedagogiki jezuickiej.

- Scharakteryzuj wykształcenie i sposób postępowania pedagogicznego nauczyciela w szkole jezuickiej.

Omów zalety i wady pedagogiki jezuickiej.

Na czym polegała specyfika pedagogicznej działalności jezuitów w Polsce?

(tz)

54 51

Powstanie Akademii Zamoyskiej

- Okoliczności utworzenia Akademii Zamoyskiej

zaangażowanie Jana Zamoyskiego w królewskie plany reformy Uniwersytetu Krakowskiego i w projekt utworzenia w Krakowie humanistycznego Collegium Regium

koncepcje zorganizowania wyższej szkoły obywatelskiej w Zamościu dla dzieci senatorskich i szlacheckich nawiązującej do wzorów Johannesa Stunna

Zatwierdzenie fundacji Akademii Zamoyskiej bullą erekcyjną Klemensa V1II

założenie kolegiaty i drukarni (wydziały Akademii i jej prawa naukowe, ustanowienie szerokich kompetencji nadzorczych biskupa chełmskiego)

- Zatwierdzenie statutów uniwersyteckich przez kanclerza Akademii, biskupa chełmskiego

ograniczone kompetencje kanclerza Akademii zasady przyjmowania uczniów

dyscyplina szkolna

obowiązki i prawa rektora wobec dziekana

- Pierwsi profesorowie i uczniowie

- Rozwój biblioteki i drukarni akademickizj gromadzenie I,neckich manuskryptów

Wydanie oficjalnego aktu fimdacyjnego szkoły i kolegiaty organizacja Akademii i kolegiaty, ich wzajemne związki

rola świeckich władz ordynackich

- Program Akademii Zamoyskiej, stopnie kształcenia i metody nauczania - Ideał wychowawczy Jana Zamoyskiego

- Śmierć założyciela. Przekształcenie się humanistycznej Akademii w szkołę średniowieczną (utworzenie teologii, kształcenie księ'zy)

- Kontynuatorzy Jana Zamoyskiego na polu reform oświaty (Stanisław Konarski, Szkoła Rycerska)

Literatura

Źródła

Cel utworzenia Akademii Zamoyskiej (dop.- E. R. ), (w: ) S. Łempicki, Mecenat Wielkiego Kanclerza. Studia o Janie Zamoyskim, PIW, Warszawa 1980, s. 98-99

Fragnenty bulli erekcyjnej Klemensa VII zatwierdzającej fundację Akademii Zamoyskiej (dop. - E. R.), (w:) S. Łempicki, Mecenat Wielkiego Kanclerza. Studia o Janie Zamoyskim, PI W, Warszawa 1980, s. 172, 173 i 174

Hozjusz wobec idei Collegium Regium (dop. - E. R.), (w:) S. Łempicki, Mecenat Wielkiego Kanclerza. Studia o Janie Zamoyskim, PIW, Warszawa 1980, s. 82-83

Opracowania Album studentów Akademii Zamoyskiej ( 1595-1781 ), oprac. H. Gmitarek, Archiwum Dziejów Oświaty, t. 1 l, red. K. Bartnicka, Warszawa 1994

Akademia Zamojska i jej tradycje. Referaty przygotowane na sesję naukową zorganizowaną dla upamiętnienia 400 rocznicy utworzenia przez Jana Zamoyskiego Akademii Zamojskiej, 27-28 maja 1994 w Zamościu, red. B. Szyszka, Zamość 1994

Kurdybacha Ł.: Problem świeckości Akademii Jana Zamoyskiego, "Rozprawy z Dziejów Oświaty", 1962, t. 5

Łempicki S.: Mecenat Wielkiego Kanclerza, PIW, Warszawa 1980

Łempicki S.: Szkolnictwo humanistyczne w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem Akademii Zamoyskiej, Zamość 1930

Sobieski W.: Trybun ludu szlacheckiego. Pisma historyczne. Wybór, oprac., wstęp S. Grzybowski, PIW, Warszawa 1978

Witusik A. A.: O Zamoyskich, Zamościu i Akademii Zamoyskiej, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1978

Wójcik-Góralska D.: W służbie czterech monarchów: opowieść o Janie Zamoyskim, LSW, Warszawa 1978

ŻołądźD.:400-lat Akademii Zamojskiej",Biuletyn Historii Wychowania" 1995, nr 1(2)

Pytania i problemy

- Jakie ideały wychowawcze miała urzeczywistniać Akademia Zamoyska?

- Przedstaw i oceń program Akademii Zamoyskiej.

- Jaki był wkład Jana Zamoyskiego w utworzenie i działalność Akademii Zamoyskiej?

- Wskaż kontynuatorów Jana Zamoyskiego na polu reform oświaty.

(er)

System pedagogiczny

Jana Amosa Komeńskiego (1592-1670)

Geneza poglądów pedagogicznych Jana Amosa Komeńskiego: środowisko wychowawcze

doświadczenia szkolne

wpływ studiów, nauczycieli (intelektualistów) Cele wychowania; idea kształcenia ustawicznego

- Podstawy teriopoznawcze procesu nauczania:

przebieg procesu nauczania, schemat procesu poznania metody, zasady i ogniwa w nauczaniu

- Okresy rozwoju człowieka i odpowiadające im typy szkół: szkoła macierzyńska

szkoła języka ojczystego szkołajęzykałacińskiego

akademia

Trwałe wartości i wady systemu pedagogicznego J. A. Komeńskiego Recepcja pedagogiki J. A. Komeńskiego w Polsce

Literatura

Źródła

Komeński J. A.: O sprawnym posługiwaniu się książkami, najprzedniejszym instrumentem kształcenia, PZWS, Warszawa 1970

Komeński J. A.: Pampaedia, wstęp i komentarz B. Suchodolski, Ossolineum, Wrocław 1973

Komeński J. A.: Pisma wybrane, wstęp i komentarz B. Suchodolski, Ossolineum, Wrocław 1964

Komeński J. A.: Wielka dydaktyka, wstęp i komentarz B. Suchodolski, Ossolineum, Wrocław 1956

Komeński J. A: Wybór pism, (w:) Suchodolski B.: Komeński, WP, Warszawa

1979 i

i Opracowania i ,.

Alt R.: Postępowy charakter pedagogiki Korneńskiego, PZWS, Warszawa 1957 , i

Bieńkowski T.: Dyskusja nad podręcznikiem "Janua linquarwn" Jana Amosa i' I Komeńskiego, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", t. 23, 1978, nr 2, s. 291 297

I '; I i

Bieńkowski T.: Komeński w nauce i tradycji, Ossolineum, Wrocław-Gdaiisk I, i 980

il i .

' i Jan Amos Komeński a problemy współczesnej pedagogiki, red. L. Lei, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 1974

Komeński a współczesność: materiały polsko-czechosłowackiej Konferencji

' Komeniologicznej, red. T. Bieńkowski, Ossolineum, Wrocław 1977 Kurdybacha Ł.: Działalność Jana Amosa Komeńskiego w Polsce, PWN, Warszawa 1957

I Mrozowiska K., Dybiec J.: Jan Amos Komeński w Polsce. Działalność-Recep cja-Przegląd badań, Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych, t. 18, 1974, I I

s. 90-108

Osińska W.: Jan Amos Komeński w Polsce, Ossolineum, Wrocław 1972 i

i I'- Suchodolski B.: Komeński, WP, Warszawa 197? !i

i ili

Pytania i problemy

i - Wymień ważniejsze dzieła Jana Amora Komeńskiego.

I '' i - Na czym polegała idea pansofii w ujęciu Jana Amosa Komeńskiego? I

i - Porównaj program nauczania w szkole języka ojczystego i w szkole

' języka łacińskiego przyjmując różne kryteria np. celowość kształcenia, rolę języka ojczystego, wielostronność kształcenia.

- Przedstaw i oceń propozycję programowo-dydaktyczną i organizacyjną ' szkoły elementarnej w ujęciu Jana Amora Komeńskiego.

ii I

- Omów zasady metodycznego postępowania nauczyciela według Jana i I i Arnosa Komeńskiego.

I I iiIj I I

- Przedstaw koncepcję kształcenia dziewcząt w ujęciu Jana Amosa Komeuskiego.

- Dlaczego Jana Amosa Komeńskiego uznajemy za twórcę i propagatora zasady poglądowości?

- Scharakteryzuj działalność pedagogiczną Jana Amosa Komeńskiego

w Polsce. Czy pobyt Komeńskiego w Polsce wpłynął na oblicze ideowe jego myśli pedagogicznej? Uzasadnij swoją odpowiedź.

- Wskaż trwałe wartości i wady systemu pedagogicznego Jana Amosa Komeńskiego.

- Jaką rolę odegrała pedagogika Jana Amosa Komeńskiego w dziejach wychowania?

(er)

',!i Wartości pedagogiki Johna Locke'a (1632-1704)

' ',I! i - Geneza poglądów pedagogicznych Johna Locke'a 'il

-Źródła, charakter i ranice ludzkiego pozuania racjonalizm empiryczny J. Locke'a (wpływ Bacona II i Kartezjusza)

I'j I konsekwencje pedagogiczne odrzucenia teorii idei wrodzonych - Cele wychowania

j - Stosunek J. Locke'a do oświaty ludu - Wychowanie gentelmena

I I wychowanie fizyczne podstawą rozwoju duchowego prymat wychowania moralnego (problem kary i nalnody) wychowanie intelektualne i zasada użyteczności

i I I 'I

I II I, - Liberalizm w poglądach politycznych J. Locke'a i jego pedagogiczne II 'I implikacje

', i

i tolerancja religijna (wychowanie religijne)

!'I I autorytet i zasięg władzy państwowej (wola narodu a stanowisko I j ' w państwie)

II I - Wpływ poglądów J. Locke'a na polską pedagogikę końca XVI11 'I ! i początek XIX wieku

- Znaczenie J. Locke'a w dziejach nowożytnej oświaty i kultury 'I i

Literatura Źródła

John Locke o roli zabaw i zabawek w wychowaniu dzieci (z dzieła: Myśli o wychowaniu), (w: ) W. Bobrowska-Nowak: Historia wychowania przedszkolnego, cz. 2 wybór materiałów źródłowych, WSiP, Warszawa 1978

ii ' I, i I, Locke J.: Myśli o wychowaniu. Wstęp i komentarz K. Mrozowska, Ossolineum, Wrocław - Kraków 1959

' I I

Locke J.: Wybór pism pedagogicznych, oprac. H. Pohoska, Warszawa 1948

John Locke (z dzieła: Myśli o wychowaniu, "Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego" oraz z traktatu: "O właściwym używaniu rozumu"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

Opracowania Danysz A.: Locke jako pedagog, "Szkoła" 1899, nr 16-17

Kozłowski W. M.: Stanowisko Locke'a w historii pedagogiki w świetle współczesnych jej dążeń, Warszawa 1919

Kuderowicz Z.: Filozofia nowożytnej Europy, PWN, Warszawa 1989 Ogonowski Z.: Locke, KiW, Warszawa 197?

Ossowska M.: Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 1973

Poplon R. H., Stroll A.: Filozofia, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1994, s. 111-120, s. 347-360

Stasiewicz -Jasiukowa L: Człowiek i obywatel w piśmiennictwie naukowym i podręcznikach polskiego oświecenia, Ossolineum, Wrocław 1979, s. 59-64 Stasiewicz-Jasiukowa L: Nowożytna myśl naukowa w podręcznikach Komisji Edukacji Narodowej. Nauki moralne, (w:) Nowożytna myśl naukowa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Ossolineum, Wrocław 1973, s. 33-36 Tatarkiewicz T.: Historia filozofii, t. 2, PWN, Warszawa 1970, s. 96-103

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj idee pedagogiczne rewolucji burżuazyjnej w Anglii, (Omów projekty oświatowe W. Petty'ego, J. Miltona i G. Winstanley' a).

- Przedstaw genezę poglądów pedagogicznych J. Locke'a? - Jaki był stosunek J. Locke'a do teońi wrodzonych idei? - Omów wychowanie gentehnena wg J. Locke'a.

Dlaczego J. Locke'a uznajemy za prekursora wychowania fizycznego w czasach nowożytnych?

- Przedstaw cele wychowania moralnego oraz miejsce tej dziedziny Pedagogika francuskiego Oświecenia

wyc

owania w ogólnym przygotowaniu dziecka do życia, w ujęciu

i J. Locke

- Oświata we Francji w XV1I1 wieku

- Omów i oceń koncepcję wychowania umysłowego J. Locke'a (wskaż

- l.ytyka wychowania jezuickiego

i zasadnicze różnice między propozycją J. Locke'a i obowiązuj

ą - Rola prądów ekonomicznych (merkantylizmu, fizjokratyzmu)

w XVII w, pron-amami kształcenia w katolickich i protestanckich

i szkołach łacińskich). w rozwoju szkolnictwa

- Scharakteryzuj znaczenie poglądów J. Locke'a dla dziejów oświaty.

- Naturalizm Jana Jakuba Rousseau jako odzwierciedlenie dążeń oświato-

i - Dlacze o o >l d wydr epoki Oświecenia

p ą y pedagogiczne J. Locke'a stały się popularne

- poglądy Helwecjusza na wychowanie

w Europie w okresie Oświecenia?

determinizm przyrodniczy

(er) elementy teorii wychowania

i - Koncepcje pedagogiczne Holbacha

znaczenie wychowania intelektualnego

cele wychowania

j - Idee pedagogiczne encyklopedystów francuskich

przyczyny powstania "Encyklopedii albo Słownika Rozumowanego

i Nauk, Sztuk i Rzemiosł"

i zadania i rola encyklopedii

j twórcy encyklopedii m.in.: D. Diderot, J. Le Rond d'Alembert,

Wolter)

- Zasady organizacji szkolnictwa według haseł francuskiel;o Oświecenia

rola szkolnictwa w rozwoju społecznym

I charakter szkolnictwa

hierarchiczne kierowanie oświatą

zasady powszechności i dostępności kształcenia

praktyczny charakter wiedzy

kształtowanie postawy patriotycznej i obywatelskiej (ideał

człowieka oświecenia)

przygotowanie kadry pedagogicznej

rola podręczników

Literatura Źródla

Encyklopedia francuska (z: Encyklopedii albo słownika rozumowaneł;o nauk, sztuk i rzemiosł (...), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagoicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

C. A. Helwetius o wychowaniu (z dzieła: O umyśle), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. I, PWN, Warszawa 1965

Rousseau J. J.: Emil, (w:) Materiały do ćwiczerS z historii wychowania, cz. II, (Przedruk z: Źródła do historii wychowania, wybór S. Kot, t. I, Kraków 1929), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

Rosseau J. J.: Trzy rozprawy z filozofii społecznej, PWN, Warszawa 1956 Wolter: Powiastki filozoficzne. Przeł. T. Żeleński (Boy), PIW, Warszawa 1985 Wolter: Traktat o tolerancji. Przeł. Z. Ryłko i A. Sowiński, PIW, Warszawa 1988

Wolter: Księżniczka Babilonu, Opolpress, Opole 1993

Opracowania

Chaunu P.: Cywilizacja wieku Oświecenia, PIW, Warszawa 1989

Duby G., Mandrou R.: Historia kultury francuskiej, przekł. H. Szumańska-Grossowa, PWN, Warszawa 1965

Francja-Polska XVIiI-XIX, red. M. Skowronek, PWN, Warszawa 1983 Kuderowicz Z.: Filozofia nowożytnej Europy, PWN, Warszawa 1989 Libiszowska Z.: Francja encyklopedystów, Warszawa 1973

Oikiewicz J.: Od A do Z, czyli o encyklopediach i encyklopedystach, LSW, Warszawa 1988

Sikora A.: Spotkania z filozofią, Iskry, Warszawa 1978 Skrzypek M.: Diderot, WP, Warszawa 198?

Skrzypek M.: Holbach, WP, Warszawa 1978

Rzadkowska E.: Encyklopedia i Diderot w polskim Oświeceniu, Wrocław 1955

Pytania i problemy

-- Omów sytuację oświaty we Francji w XVIII wieku. - Za co krytykowano we Francji wychowanie jezuickie?

- Jaki wpływ na rozwój szkolnictwa w Oświeceniu miały prdy ekonomiczne?

- Scharakteryzuj poglądy pedagogiczne J. J. Rousseau.

- Przedstaw elementy teorii wychowania w dziełach Helwecjusza.

-- Jakie było znaczenie wychowania intelektualnego i celów wychowania w koncepcji Holbacha?

- Omów idee pedagogiczne encyklopedystów francuskich. - Przedstaw twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. - Jaką rolę przypisywano oświacie w epoce Oświecenia?

- Podaj zasady organizacji szkolnictwa wl; haseł francuskiego Oświecenia.

(jko)

iiw I i i

i '; ',

a , Szkolnictwo polskie w VIII w.

lracowania

Charakterystyka kultury i szkolnictwa w czasach saskich w Polsce

niekorzystna sytuacja szkolnictwa w XVII i XVIII w.

Próby przezwyciężenia upadku oświaty pomorskie szkoły luterańskie

mtoria nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. 2, Wrocław 1970 yicłło B.: Pod rządami Sasów, Warszawa 1979

mwalter T.: Ludzie i idee Oświecenia, WSiP, Warszawa 1987

Irorowska K.: Szkoła Stanisława Augusta Poniatowskiego, Wrocław 1961 iowak-Dłużewski J ' Stanisław Konarski, IW PAX, Warszawa 1989

Kolegium teatynów w Warszawie (organizacja, program nauczani;

Szkoła Rycerska St. Lesze ńskie =o w Luneville rlslc'"ski H.: O skutecznym rad sposobie, (w:) Dzieje Narodu i Państwa PolzY f, (przyczyny I,,cgo, KAW, Kraków 1989

powstania, organizacja, prolnam)

- Stanisław Korsarski - e 10 'ynrzy w kulturze dawnej Polski. Ludzie i zagadnienia, Kraków 198? j I, źycie i działalność pedagogiczna

Collegium Nobilium (cele, organizacja i program kształcenia) Ir'wski L.: Odważni mądrością, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1988 reformatorska działalność St. Korsarskiego w szkołach pijarskich rr"leaski W.: Przewrót umysłowy w Polsce XVIII wieku, Warszawa 1949 ,r.crepaniak M.: Karczma, wieś a dwór, Warszawa 1977

rola St. Korsarskiego w przygotowaniu założeń reformy szkolnictw

polskiego w dobie KEN .Vklad pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII i XVIII w., red 1. Stasiewicz - Szkoła Rycerska ks. Adama Czartoryskiego 'łiukowa, Zakład Historii Nauk Społecznych Instytutu Historii Nauki, Oświa y i 'Techniki PAN, Warszawa-Kraków 1993

przyczyny powstania oraz ideał wychowawczy organizacjaiprogram kształcenia

Literatura

Źródła

Katechizm moralny dla uczniów Korpusu Kadetów (Katechizm moralny Ada ma Czartoryskiego), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicz rej, t. I, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

Jislińska T.: Magnateria polska epoki saskiej, Wrocław 1977

1! tania i problemy

-- Scharakteryzuj kulturę i szkolnictwo w czasach saskich w Polsce.

- Jakie próby przezwyciężenia upadku oświaty podejmowano w XVIfI wieku w Polsce?

Omów znaczenie Stanisława Korsarskiego dla dziejów oświaty w Polsce.

H. Kołłątaj, Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta 111 (1750-1764), oprac. J. Hulewicz, Ossolineum, Wrocław 1953

S. Korsarski, Pisma pedagogiczne, oprac. Ł. Kurdybacha, Ossolineum, Wrocław 1959

Poglądy i reformy pedagogiczne St. Korsarskiego, (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

--- Przedstaw cele, organizację i program kształcenia w Collel,ium Nobilium.

- Jakie były przyczyny powstania Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów w Warszawie?

-- Jaki ideał wychowawczy realizowano w Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów w Warszawie?

64 65

-Przedstaw organizację i program kształcenia w Szkole Rycerskiej. Komisja Edukacji Narodowej - Porównaj pod względem organizacyjnym i fimkcjonalnym Collegium

Nobilium i Szkołę Rycerską.

- działalność i znaczenie

(jko) - Okoliczności powstania Komisji Edukacji Narodowej

- Założenia organizacyjne i programowe reformy szkolnictwa w czasach Komisji Edukacji Narodowej

- Etapy działalności Komisji Edukacji Narodowej

-- Reformy Komisji Edukacji Narodowej

szkolnictwo elementarne (zamierzenia i dokonania) szkolnictwo średnie

szkoły główne i ich reformatorzy (H. Kołłątaj, M. Poczobutt -Odlanicki)

stan akademicki wychowanie dziewcząt

- Aktualność "Powinności nauczyciela" G. Piramowicza i jego myśli pedagogicznej

- Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych

- Walka o język narodowy w szkole ("Gramatyka" O. Kopczyńskiego)

Działalność Komisji Edukacji Narodowej na Podlasiu

- Znaczenie Komisji Edukacji Narodowej w dziejach Polski i w historii wychowania

Literatura

ródla

Adam Czartoryski o wychowaniu dziewcząt (z Drugiego listu Imć Pana Dowiadczyńskiego do przyjaciela swego względem edukacji córek), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

Uutkowa R.: Komisja Edukacji Narodowej. Zarys działalności. Wybór materialów źródłowych, Wrocław 1973

I i i I

i I G. Piramowicz, Powinności nauczyciela oraz wybór mów i listów, oprac. K. Mrozowska, Ossolineum, Wrocław 1958

Grzegorz Piramowicz o powinnościach nauczyciela (z dzieła: Powinności nau czyciela (...)), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I, ' ! ' oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

, I

i ' Komisja Edukacji Narodowej. Pisma Komisji i o Komisji. Wybór źródeł, oprac. ii i I i S. Tync, Wrocław 1954

I Komisja Edukacji Narodowej (uniwersały, protokóły, uchwały, przepiśy, usta; ! i

' wy), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I, oprac. I" ' '' ! S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

' I Raport Szkoły Głównej Koronnej o generalnych wizytacjach szkół Komisji ' i Edukacji Narodowej 1783-1793, oprac. K. Mrozowska, Wrocław 1981

'I I i I ii spracowania

Bartnicka K.: Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Ossolineum, WroI I I cław 1980

i Bartnicka K.: Koncepcje wychowania obywatelskiego i patriotycznego w szko i j ! j łach KEN, (w:) Studia z dziejów edukacji, wybór J. Miąso, Wyd. "Żak", War I szawa 1994

i I

I i

Chamcówna M.: Uniwersytet w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777-1786, I i Wrocław 1957

I! ' I ! Jobert A.: Komisja Edukacji Narodowej w Polsce ( 1773-1794). Jej dzieło j i wychowania narodowego, przekł. M. ('hamcówna, Ossolineum, Wrocław 1979 ' Kurdybacha Ł., Mitera-Dobrowolska M.: Komisja Edukacji Narodowej, Warszawa 1973

' j Lubieniecka J.: Reforma programu szkolnego KEN, Warszawa 1962 i

Lubieniecka J.: Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960 Majorek Cz.: Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1975 Mietrzanka M.: Działalność pedagogiczna ks. Adama Czartoryskiego, Warsza! wa 1931

'i; i Marszałek K.: A Polska ś i na ośmiewisko m dre Euro

P P ą J pY..., Muzeum Rolnic twa im. J. K. Kluka w Ciechanowcu i Towarzystwo Miłośników Ciechanowca, I Białystok 1992

I 68 ' i' ii

'I! i' i i i

Mrozowska K.: Funkcjonowanie systemu szkolnego Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony w latach 1783-1793, Wrocław 1985

Mrozowska K.: Grzegorz Piramowicz jako sekretarz Towarrystwa do Ksiąg Ilementarnych 1775-1787, "Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej", t. 6 1958 ser. A, z. 2

Nowożytna myśl naukowa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, red. I. Statiewicz-Jasiukowa, Wrocław 1973

1'ohoska H.: Wizytatorowie generalni Komisji Edukacji Narodowej, Towarzytwo Naukowe KUL, Lutein 1957

Smoleński W.: Przewrót utraysłowy w Polsce w XVIII w., Warszawa 1949 Słowiński L.: Odważni mądrością, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1988 Srybiak L: Nauczyciele szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, Ossolineum, Wrocław 1980

Szybiak L: Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław 1973

Teofilewicz D.: Działalność KEN w województwie podlaskim, Warszawa 1971 W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powołania Komisji Edukacji Narodowej 24-26.X.1973, red. K. Mrozowska, R. Dutkowa, Kraków 1977

Woltanowski A., Wołoszyński R.: Komisja Edukacji Narodowej ł773-1794, KiW, Warszawa 1773

Pytania i problemy

- Przedstaw okoliczności powstania Komisji Edukacji Narodowej.

Podaj pierwszy skład Komisji.

- Scharakteryzuj etapy działalności KEN.

- Omów zamierzenia i dokonania KEN w zakresie reformy szkolnictwa elementarnego.

- Przedstaw rodzaje i działalność szkół średnich w czasach KEN. - Na czym polegała reforma szkół głównych w dobie KEN i kto ją realizował?

- Omów rolę nauczyciela w czasach KEN.

- Jakie wysiłki podejmowała KEN w sprawie edukacji dziewcząt? - Na czym polega aktualność "Powinności nauczyciela" Grzegorza Piramowicza?

- Omów działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. - Jaką rolę wyznaczyła KEN językowi ojczystemu?

- Oceń działalność KEN na Podlasiu.

- Przedstaw znaczenie KEN dla dziejów oświaty polskiej.

" Początki wychowania specjalnego w Europie

- Dzieje opieki nad dzieckiem upośledzonym i moralnie zaniedbanym do połowy XVIII wieku

starożytne idee pedagogiczne a wychowanie dziecka upośledzonego średniowieczne formy opieki nad dzieckiem osieroconym, chorym

i upośledzonym, głuchym, niewidomym oraz moralnie zaniedbanym

wpływ idei hwnanistycznych na praktykę opiekuńczo -wychowawczą

(iko) formy opieki pedagogicznej nad dziećmi szczególnej troski

i rozbudowa sieci zakładów opiekuńczych w okresie reformacji materialne podstawy funkcjonowania tych placówek oraz instytucje nadzorujące ich działalność ,

pierwsze próby nauczania dzieci głuchych (Pedro Ponce de Leon) prawo polskie wobec dziecka upośledzonego i moralnie zaniedbanego

wpływ oświecenia i Wielkiej Rewolucji Francuskiej na rozwój opieki nad dzieckiem wymagającym szczególnej troski

- Powstanie pierwszych szkół specjalnych

metody nauczania oraz organizacja paryskiej szkoły Michela de 1'Epee i Lipskiej Samuela Heinicke'a wzorem szkolnictwa dla dzieci głuchych

pierwsza szkoła dla dzieci głuchoniemych w Polsce działalność ks. Jakuba Falkowskiego

wkład Valentina Hauya i Jakuba Braille'a do rozwoju szkolnictwa dla niewidomych

początki nauczania niewidomych na ziemiach polskich prace Matki Elżbiety Róży Czackiej

- Opieka pedagogiczna nad dziećmi upośledzonymi, chorymi psychicznie i przewlekle chorymi na przełomie XVII i XIX wieku

rozwój psychiatrii; uznanie osób upośledzonych za zdolne do wychowania bądź wynagające przygotowania do życia

pierwsza w Europie szkoła dla upośledzonych umysłowo Edwarda Seguina i Jana Jakuba Guggenbiihla - dla głębiej upośledzonych pionierskie formy łączenia terapii medycznej z pedagogiczną (lecznictwo ortopedyczne, przewlekłe choroby psychiczne

i upośledzenie umysłowe)

pierwsze polskie próby łączenia pracy opiekuńczo-wychowawczej i leczniczej

działalność bonifratrów

- Pierwsze formy pracy wychowawczej z młodzieżą moralnie zaniedbaną i przestępczą od XVIII do póczątków XX wieku

złagodzenie prawa karnego wobec nieletnich przestępców przekształcanie się zakładów opiekuńczo-wychowawczych w poprawcze

łączenie pracy fizycznej z nauczaniem

ukształtowanie się trzech systemów pracy wychowawczej z młodzieżą przestępczą i wykolejoną - francuskiego, belgijskiego i szwajcarskiego

pierwsze domy poprawcze na ziemiach polskich działalność Fryderyka Skarbka i Stanisława Jachowicza

- Rozwój form opieki pedagogicznej nad dziećmi biednymi, osieroconymi i opuszczonymi-przełom XVIII i XIX wieku

praktyka rodzin zastępczych

domy sierot i system przymusowej pracy nauczanie szkolne z przysposobieniem do zawodu rola stowarzyszeń filantropijnych i charytatywnych zakład i seminarium Christiana Henryka Zellera

działalność Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Szpitala Dzieciątka Jezus i benonitów na rzecz utrzymania, wychowania

i kształcenia biednych, osieroconych i opuszczonych dzieci

- Rozwój teońi i praktyki pedagogiki specjalnej w wieku XIX i w początkach XX wieku

system kształcenia i wychowania dzieci:

głuchych (obejmowanie dzieci głuchych obowiązkiem szkolnym, rozwój sieci szkół, nowa belgijska metoda kształcenia, postulaty opieki na głuchymi absolwentami szkół)

niewidomych (powstanie instytucji opiekujących się dorosłymi niewidomymi, system komunikowania się z głuchoniewidomymi Samuela Howe'a)

upośledzonych wnysłowo (doskonalenie metod diagnozowania upośledzenia umysłowego)

- Początki kształcenia nauczycieli szkół i zakładów specjalnych w Europie i w Polsce

Literatura '.ródta Wspomnienia o Marii Grzegorzewskiej, wybór i opracowanie U. Eckert, M. Gawarecka, WSPS, Warszawa 1989

Gródła do pedagogiki opiekuńczej, red. J. Lepalczyk, t. 1-2, PWN, Warszawa 1988

Opracowania: l3alcerek M.: Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918-1939, PWN, Warszawa 1978

Balcerek M.: Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. Zarys historyczny, WSiP, Warszawa 1981

Dzieje szkolnictwa i pedagogiki specjalnej, red. S. Mauersberg, PWN, Warszawa 1990

Gasik W.: Kształcenie nauczycieli szkół specjalnych w Polsce do 1939 r. ze szczególnym uwzględnieniem Instytutu Pedagogiki Specjalnej, WSPS im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa 1991

Litak S.: Struktura i funkcja parafii w Polsce (oświata i opieka społeczna), (w:) Kościół w Polsce, t. 2, Wieki XVI-XVIII, red. J. Kłoczkowski, "Znak", Kraków 1970

Musiała A,: Zarys dziejów Zakładu Wychowania-Poprawczego w Sztabinie 1888-1982, "Przegląd Historyczne-Oświatowy" 1984, nr 1

7? 73

Nurowski E.: Dzieje kształcenia dzieci głuchych na obszarze europejskich krajów socjalistycznych, WSPS im. M. Grzegorzewskiej, Warszawa1984 Nurowski E.: Surdopedagogikapolska. Zarys historyczny, PWN, Warszawa 1983 Podgórska-Klawe Z.: Od hospicjum do współczesnego szpitala. Rozwój historyczny problematyki szpitalnej w Polsce do końca XIX wieku, Ossolineum, Wrocław 1981

Podgórska-Klawe Z.: Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności i jego Wydział Sierot i Ubogich Dzieci 1814-1914, "Studia Warszawskie" 1970, t. VI, z. I, s. 141-184

Podgórska-Klawe Z.: Warszawski dóm podrzutków ( 173?-1901 ), "Rocznik Warszawski", t. XII, 1974

Sękowska Z.: Kształcenie dzieci niewidomych, PWN, Warszawa 1974

Sokół Z.: Dzieje szkół dla niewidomych w Polsce 18 i 7-1980, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 1984, nr 1

Stabińska J.: Matka Elżbieta Róża Czacka, Poznań-Warszawa 1981

Pytania i problemy

- Przedstaw dzieje opieki nad dzieckiem upośledzonym i moralnie zaniedbanym do połowy XVI11 wieku.

- Omów metody nauczania i organizację pierwszych szkół specjalnych w Europie i w Polsce.

- Jaki wpływ na opiekę nad dzieckiem upośledzonym, chorym psychicznie i przewlekle chorym na przełomie XVIII i XIX wieku wywarł rozwój medycyny?

- Przedstaw formy opieki pedagogicznej nad dziećmi biednymi, osieroconymi i opuszczonymi na przełomie XVIII i XIX wieku w Europie i

w Polsce.

- Omów francuski, belgijski i szwajcarski system pracy wychowawczej z młodzieżą przestępczą i wykolejoną w początkach XX wieku.

- Przedstaw przemiany w systemie kształcenia dzieci głuchych, niewidomych i upośledzonych umysłowo w początkach XX wieku.

- W jaki sposób przygotowywano do pracy pedagogicznej nauczycieli szkół i zakładów specjalnych w Europie i w Polsce (do początków XX wieku)?

Propozycja wychowawcza Fryderyka Frtibla (1782-1852)

-- Działalność Fryderyka Frtibla

- Koncepcja wychowania człowieka

kształtowanie się pedagogiki przedszkolnej Fróbla

- Teońa zabawy jako podstawowej formy aktywności dziecka w wieku przedszkolnym

material dydaktyczny (dary)

- Charakter "ogródków dziecięcych"

orgamzaca program zajęć zasady dydaktyczne rola wychowawczyni

- Rozpowszechnianie się freblizmu

I ,iteratura

ródta Fryderyk Fróbel o znaczeniu zabawy, (w:) W. Bobrowska-Nowak: Zarys dziejc5w wychowania przedszkolnego, cz. II, Wybór mateńałów źródłowych, WSiP, Warszawa 1978

Fryderyk Fróbel. O znaczeniu zabawy, (w:) Materiały do ćwiczeń z histońi wychowania, cz. II, (Przedruk z: Źródła do histońi wychowania wyb. St. Kot, Kraków 1930), Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1995

Opracowania Cicimirska N.: Nowe systemy wychowania przedszkolnego, Lwów 1925 Bobrowska-Nowak W..'Zarys dziejów wychowania przedszkolnego, cz. I, WSiP Warszawa 1978

Wąsik W.: Znaczenie Fróbla w historii pedagogiki i w czasach obecnych, "Kwartalnik Pedagogiczny", Warszawa 193?

7 4 (er) 7 5

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj kształtowanie się pedagol;iki przedszkolnej F. Fróbla.

- Co F. Fróbel nazywał darami?

- Przedstaw teorię zabawy wg F. Fróbla.

- Omów charakter "ogródków dziecięcych".

- Scharakteryzuj rozpowszechnianie się freblizmu.

(jko)

Teoria i praktyka wychowawcza

Jana Henryka Pestalozziego (1746-1827)

-- Nauczanie zgodne z naturą dziecka

- Piśmiennictwo pedagogiczne J. H. Pestalozziego - Doświadczenia wychowawcze ze Stanz i Burgdorf

-- Program szkoły elementarnej

Zasady wychowania i metody pracy z dzieckiem

-- Etapy nauczania

nauka postrzegania kształtów

nauka postrzegania stosunków miarowych nauka stosunków liczbowych

- Zwolennicy i kontynuatorzy poglądów J. H. Pestalozziego (m.in. Józef Jeziorowski, Antoni Marcinkowski, Beniamin Flatt, Adolf Diesterweg, Fryderyk Fróbel)

Literatura

ródła

Pestalozzi J. H.: Pisma pedagogiczne, oprac. R. i R. Wroczyńscy, Ossolineum, Wrocław 197?

Pestalozzi J. H.: Jak Gertruda uczy swoje dzieci, oprac. W. Szewczyk i P. Szulkin, Wrocław 1955

Pestalozzi J. H.: Moje badania nad udziałem natury w rozwoju rodzaju ludzkiego, przeł. H. Białek, Ossolineum, Wrocław 1984

Opracowania: Sobkowska W.: Jan Henryk Pestalozzi a dzisiejsze prądy pedagogiczne, "Ruch Pedagogiczny" 1927, nr 3

Kierski F.: Jan Henryk Pestalozzi, Warszawa 1927

Wroczyński R.: Jan Henryk Pestalozzi w pedagogice polskiej, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" I 971, nr 2

Pytania i problemy

- Jak rozumrał Jan Henryk Pestalozzi nauczanie i wychowanie zgodne z naturą?

- Wymień prace pedagogiczne Jana Henryka Pestalozziego.

- Scharakteryzuj etapy nauczania w koncepcji pedagogicznej Jana Henryka Pestalozziego.

- Omów wpływ poglądów i doświadczeń Jana Henryka Pestalozziego na pedagogów polskich.

- Dlaczego poczynaniami pedagogicznymi Jana Henryka Pestalozziego interesował się Tadeusz Kościuszko?

(tz)

Myśl pedagogiczna

Jana Fryderyka Herbarta (1776-1841)

- Założenia filozoficzno-psychologiczne pedagogiki Jana Fryderyka Herbarta; pedagogika jako dyscyplina naukowa

- Ideał wychowania a koncepcja postulowanego przez J. F. Herbarta idealnego ustroju politycznego państwa; idee etyczne konstytuujące ideał wychowania

Czynności pracy pedagogicznej karność i sposoby jej osiągania

wychowujące nauczanie

rola wielostronnych zainteresowań

harmonia w doborze przedmiotów humanistycznych, matematycznych i przyrodniczych

metody i stopnie formalne nauczania

wychowanie moralne

- Herbariyzzn i jego rola w pedagogice europejskiej

Literatura

ródta

Flerbart J. F.: Pisma pedagogiczne, wstęp i oprac. B. Nawroczyński, Ossolineum, Wrocław 1967

Herbart J. F.: Pedagogika ogólna: wywiedziona z celu wychowania, Gebethner i Wolff, Warszawa 191?

kierbart J. F.: Wykłady pedagogiczne w zarysie, Naukowe Towarzystwo Pedagogiczne, Warszawa 1937

Opracowania Drynda D.: Pedagogika Drugiej Rzeczypospolitej. Warunki, orientacje, kontrowersje, Uniwersytet Śląski, Katowice 1987, s. 33-34

Nawroczyński B.: Kariera pedagogiki J. F. Herbarta, "Kwartalnik Pedagogiczny" 1966, nr 4

Nawroczyński B.: O wychowaniu i wychowawcach: dwanaście studiów pedagogicznych, PWN, Warszawa 1968

Sośnicki K.: Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku, PZWS, Warszawa 1967

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj podstawy filozończne poglądów pedagogicznych 3. F. Herbarta.

- Dlaczego uznajemy J. F. Herbarta za twórcę nowożytnej pedagogiki?

Jakie cel wyznaczył wychowaniu J. F. Herbart?

- Jakie części wyróżnił J. F. Herbart w pedagogice ogólnej? - Omów naukę o zainteresowaniach J. F. Herbarta.

- Co to jest wychowujące nauczanie wg J. F. Herbarta?

- Jakie kary i nagrody uważał J. F. Herbart za skuteczne i pożądane w działalności pedagogicznej?

- Dlaczego J. F. Herbart postulował rozwijanie wszechstronnych zainteresowań u wychowanków?

- Przedstaw i scharakteryzuj na konkretnym przykładzie stopnie nauczania wyróżnione przez J. F. Herbarta.

- Omów cechy szkoły J. F. Herbarza i herbartystów.

- Przedstaw kontynuatorów pedagogiki J. F. Herbarta i główne ośrodki herbartyzmu.

Jaki wpływ wywarł herbartyzm na pedagogikę europejską?

(er)

Poglądy i działalność pedagogiczna Fryderyka Adolfa Diesterwega (1790-1866

= - Zasadnicze założenia pedagogiki Fryderyka Adolfa Diesterwega idee pedagogiki naturalnej w koncepcji wychowawczej

F. A. Diesterwega

poglądy F. A. Diesterwega na wrodzone dyspozycje (granice i możliwości wychowania człowieka)

ideał wychowawczy i główne zadania nauczania zasada zgodności wychowania z naturą i kulturą oraz wynikające stąd postulaty pedagogiczne rola wychowania narodowego i patriotycznego

wpływ zajęć gimnastycznych na jakość procesu wychowania

--- Nowy model szkoły ludowej; szkoła ćwiczeń w Mórs oświatowa i wychowawcza rola szkoły ludowej

postulaty: powszechności; publiczności, świeckości, jednolitości

i narodowego charakteru szkoły ludowej; projektowany obowiązek szkolny

ideał wychowawczy i program nauczania w szkole ludowej

- założenia dydaktyczne (propagowane zasady i metody dydaktyczne, prymat roli ucznia i nauczyciela nad podręcznikiem i materiałem nauczania w organizacji procesu dydaktycznego)

nowy system zawodowego przygotowania nauczycieli i jego praktyczna realizacja (na przykładzie seminarium w Mórs

i w Berlinie)

- Recepcja idei szkolno-oświatowych F. A. Diesterwega w Polsce wpływ F. A. Diesterwega na polską praktykę szkolną

Literatura

Źródla

Diesterweg F. A.: Reguły nauczania dotyczące ucznia (subiektu), (w:) Zródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1965

Diesterweg F. A.: Reguły dotyczące materiału nauczania (obiektu), (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1965

Diesterweg F. A.: Reguły nauczania dotyczące nauczyciela, (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1965

Walka Diesterwega przeciwko regulatywom (urywek mowy parlamentarnej), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1965

Opracowania: Krupa M.: Fryderyk Adolf Diesterweg i jego wpływ na polską pedagogikę w XIX wieku, Ossolineum, Wrocław 1976

Kurdybacha Ł.: Z dziejów laicyzacji oświaty, t. 1, Nasza Księgarnia, Warszawa 1950

Szaniawski J.: Diesterweg i Wiosna Ludów, Warszawa 1950 Pytania i problemy

- Przedstaw ideał wychowawczy Fryderyka Adolfa Diesterwega.

- Omów zasadę zgodności wychowania z naturą i kulturą oraz wynikające stąd postulaty pedagogiczne.

- Dlaczego F. A. Diesterwega uznajemy za twórcę pedagogiki szkoły ludowej?

- Przeanalizuj i oceń nowy system zawodowego przygotowania nauczycieli wg F. A, Diesterwega.

- Miejsce i rola metody erotematycznej i akrotematycznej w koncepcji pedagogicznej F. A. Diesterwega.

Wskaż kontynuatorów myśli pedagogicznej F. A. Diesterwega w Polsce. - Jaki wpływ na polską praktykę szkolną wywarły poglądy pedagogiczne F. A. Diesterwega ?

(er)

'' Pedagogika pozytywistyczna Herberta Spencera (1820-1903)

Sytuacja oświatowa w Anglii w I połowie XIX wieku

- Pozapedagogiczna działalność H. Spencera - Poglądy H. Spencera na wykształcenie

- Zadania wychowania (przygotowanie człowieka do pehiego życia: fizycznego, zarobkowego, rodzinnego, obywatelskiego, estetycznego) - Metody i zasady kształcenia

związek metod i celów kształcenia z ustrojem indukcja

obserwacja i badanie faktu naukowego upoglądowienie nauki szkolnej przvjemmość jako kategoria wychowawcza

dostosowanie treści kształcenia do możliwości percepcyjnych dziecka

zgodność kształcenia z historycznym wychowaniem ludzkości samodzielny rozwój człowieka

Wychowanie moralne pochodzenie zasad moralnych kara naturalna i jej znaczenie

Wychowanie fizyczne

krytyka sposobu wychowania dziewcząt w społeczeństwie angielskim w I połowie XIX wieku

noska o zdrowie i zachowanie sił Fzycznych wychowanie fizyczne dziewcząt

zagrożenia rozwoju fizycznego dziecka

Wpływ Herberta Spencera na rozwój ogólnoeuropejskej pedagogiki pozytywistycznej

Zalety i wady poglądów pedagogicznych Herberta Spencera -- Recepcja poglądów Herberta Spencera w Polsce

literatura

rbdta pCncer H.: O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym, Ossolineum, Wrocław 1960

®pracowania asprzyk L.: Spencer, WP, Warszawa 1967

zorzym S. Floryńska H., Skarga B., Walicki A,: Zarys dziejów filozofii polskiej IdlS-1918, PWN, Warszawa 1983

tania i problemy

- Dlaczego myśl pedagogiczną Herberta Spencera określamy mianem pozytywistycznej?

- Wymień zadania wychowania według Herberta Spencera.

- Na czym polega znaczenie kary naturalnej w teorii Herberta Spencera?

- Przedstaw poglądy Herberta Spencera dotyczące wychowania fizycznego.

(tz)

Idee pedagogiczne socjalizmu utopijnego

Problematyka wychowawcza w programie społeczno-oświatowym Roberta Owera ( 1771-1853)

tradycje filozofii Oświecenia - udział empirystów angielskich (Francis Bacon, Thomas Hobbes) w kształtowaniu poglądów Roberta Owera

idee społeczne (metody zarządzania komunistyczną społecznością) powszechność i jednolitość szkolnictwa

kreatywna funkcja społeczeństwa w wychowaniu

wychowawcza rola Kościoła

rola środowiska w kształtowaniu charakteru

synteza pracy, nauczania i wychowania łączenie teorii z praktyką

wychowanie przedszkolne w teorii R. Owera

orgamzaca program szkoły w New Lanark nauka moralna w procesie wychowania powszechna edukacja dorosłych

Poglądy na wychowanie Henryka Saint-Simona (1,760-1825)

społeczny sens nauki

wykształcenie jako miernik wartości człowieka program szkolny w koncepcji Saint-Simona wychowanie moralno-społeczne

- Koncepcja wychowawcza Karola Fouriera (177?-1837) organizacja 'zycia społecznego (falanstery, falangi) grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze

system edukacji "unitarnej" jako przygotowanie do życia we wspólnocie

eliminacja przymusu i represji

oryginalność programu wychowania szkolnego (obecność tzw. chórów: oseski, tłuścioszki, psotniki, malcy, cherubinki, serafinki, uczniaki, gimnazjaliści i licealiści, młodzieńcy i dzieweczki) "Ciało Sybilli" jako najwyższa instytucja naukowo-wychowawcza falangi (nadzór nad procesem edukacji)

literatura

rtidla wen R.: Wybór pism, (w:) Jelenkowski M., Owen, WP, Warszawa 1981 faun-Simon H.: Wybór pism, (w:) Sikora A., Saint-Simon, WP, Warszawa 1991

Gnu ier K.: Wybór pism, (w:) Sikora A., Fourier, WP, Warszawa 1988

Clyrycowania c]enkowski M.: Ower, WP, Warszawa 1981 ('ników L: Filozofia utopii, PWN, Warszawa 1990 hikora A.: Fourier, WP, Warszawa 1989

hikora A.: Saint-Simon, WP, Warszawa 1991

Sr,cki J.: Historia myśli socjologicznej, t. l, PWN, Warszawa 198)

Wołgin W.: Szkice o zachodnioeuropejskim socjalizmie utopijnym, PIW, War.ttwa 1989

i 1' tania i problemy

- Wymień znanych ci przedstawicieli socjalizmu utopijnego. (

T-_-- Omów założenia społeczne socjalizmu utopijnego odwołując się do poglądów jednego z wybranych reprezentantów tego kierunku.

- Dokonaj oceny poglądów socjalistów utopijnych zawartych w twierdzeniach: "wychowanie wszystko może", "wystarczy zmienić poglądy, aby zmienić świat".

- Dlaczego utopie są ważne w rozwoju dziejów ludzkości? - Wyjaśnij pojęcia: falanga, falanster, "Ciało Sybilli".

(tz)

86 87

owo ź •v N. lV,

a: rP

c?'

io.

. r g

C' ' •r - t3

,.n, O

ó °° F ca

W O

IJ O iCŃ.

O . O- O

w' F Ń

7C'

'ń.

w O

Ó Ó Ń'

o `

°=

' .:

0 P O

ó .Ń Ń 7 O

,b 'g, o 00 Ń w

, w • O ' N fD O 7 Ó

c. - c UG.^

'v n N' "T

F- F. s

0 Ń

ó G tOnÓ. C Ń oa

ó n

G Ń

w. F

0. Ó• O. Ń

Ń ' y N m

C" N

`G .wr. G Ó

. t1. .b

ó • o '° ` a.

W. A

On.' 0'. N Ó Ó

Ń. Ó Ń

O" j T.' (D CD

lD'

ó ó

a .

`w ó

ó ' 'c

f '. o

7 O N (9

o w . a~ o0

o w o

. ., uoo

Ń Ń w

. N O-

Ó (9

Ń w

. Ń N Ń

n H

f ó o w

. w

O ń O

'fD (D

C N

Ó G

w - w

CD O

Gw. Q.

u ó O

.w ó

ć- a'

•

' ź N O

r~i

w G

` . Ir

O C' . Ci

(D ó 1

y. n O . N

! C/fi " w

.z w

: W

. ź w .

a Ó ó

G .r.

'Lf fD. Ń ... t.

Q i n F ĆD

có'

w o ó f

m'te'..""W'I'I'IhI III"IIA!"""I '

fl '

i..

G-

r • 'SNS t C'

w o

w ó ^• `o

cn . oą

ó " "' • A'

ó o

o '

N ^. C ar a

O o a

.: . w

N . -

rj W "' w

'7r Ń " ^'

r." Ó

n w . w G

. O

- Ó w Ń

w w

p w ó

. ó w

w G '

N v . D ( in

O Tr o Ń "'

H '

fD O ' Ń O

O G- w

v O

ń n

. , _ .C/fi.

., O

O w N

,b ° 00

ó °

Ń yn. _

' w `

" C

•

`: N

(ó G w

A Ó O .

t/fi

" . _

- C 'JC" ^1

w Tr

' • /1 CD V1

v. !

N '

. N

`t 9 f7 O

Sytuacja oświatowa w zaborze rosyjskim w latach 1795-1815

Polityka oświatowa Rosji na początku XIX wieku

wpływ francuskiej rewolucji burżuazyjnej na politykę Rosji udział Polaków w przygotowywaniu reform w Rosji powołanie Ministerstwa Oświecenia Publicznego

ustawa szkolna z 1804 r. (trzy stopnie szkół, program nauczania) ustawa o działalności uniwersytetów

liberalne idee a praktyka szkolna

Oświata w guberniach wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej

program oświatowy Tadeusza Czackiego (rola nauk użytecznych) współpraca T. Czackiego z H. Kołłątajem

Liceum Krzemienieckie i jego program (dwa poziomy nauczania, arinosfera wychowawcza, nauczyciele krzemienieccy)

Literatura Źródła

Hugona Kołłątaja korespondencja z Tadeuszem Czackim, t. I-IV, Kraków 1884 Projekt Liceum w Krzemieńcu, (w: ) Źródła do historii wychowania, oprac. S. Kot, Warszawa 1930

Opracowania

Beauvois D.: Adam Jerzy Czartoryski jako kurator wileńskiego okręgu szkolnego, "Przegląd Historyczny" 1974, nr I

Beauvois D.: Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803-183, Fundacja Jana Pawła II - Rzym, Redakcja Wydawnictwa KUL, Lublin 1991 Bobkowska W.: Nowe prądy w polskim szkolnictwie ludowym początku XIX wieku, Kraków 1928

iło,atkiewicz W.: Aleksander I na Litwie. Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Ilnstoryków Polskich w Wilnie, Lwów 1935

obrzański J.: Z dziejów ofiarności na cele naukowe na Wołyniu, Podolu 1 ukrainie w latach 1795-1832, Nauka Polska, t. 14, 1931

Wybiec J.: Tradycje KEN na ziemiach litewsko-ruskich w początkach XIX wieku, (w:) "Studia Pedagogiczne" t. 29

• listoria nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. 3, Warszawa 1987

unik M.: Hugo Kołłątaj, Lwów 1913

Kukulski Z.: Działalność pedagogiczna Tadeusza Czackiego, Warszawa 1914

Kalle M.: Ateny wołyńskie, Lwów 1923

Skowronek J.: Adam Jerzy Czartoryski 1770-1861, WP, Warszawa 1994 Sławiński L.: Dla tej, co nie zginęła. Z dziejów edukacji narodowej na ziemiach polskich w latach 1795-1831, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1985 `Pokarz W.: Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kraków 1905

'1'ruchim S.: Współpraca polsko-rosyjska nad organizacją szkolnictwa rosyjskiego w początkach XIX wieku, Łódź 1960

tytania i problemy

- Przedstaw podstawowe założenia polityki oświatowej Rosji na początku XIX wieku.

- Jaki był udział Polaków w przygotowaniu reform w Rosji u progu XIX wieku?

- Scharakteryzuj ustawę szkolną z 1804 roku.

- Jakie odzwierciedlenie znalazły w praktyce szkolnej w Rosji idee liberalne?

- Omów znaczenie T. Czackiego dla dziejów oświaty polskiej. - Czego dotyczyła współpraca T. Czackiego z H. Kołłątajem? - Scharakteryzuj działalność Liceum Krzemienieckiego.

(jko)

9 0

"r Uniwersytet Wileński w latach 1803-1832

- Wilno jako ośrodek kulturalno-naukowy

- Reforma Uniwersytetu Wileńskiego w I 803 roku

- Znaczenie kuratorów Wileńskiego Okręgu Szkolnego - Działalność rektorów uniwersytetu

- Organizacja uniwersytetu

działalność wydziału medycyny

funkcjonowanie wydziału fizyczno-matematycznego nauka na wydziale nauk moralnych i politycznych wydział literatury i sztuk pięknych oraz jego osiąbnuęcia

- Profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego skład i sytuacja 'zyciowa profesorów wybitne osobistości grona profesorskiego

- Wizerunek rzeszy studenckiej położenie materialne

organizacje studenckie

drogi kariery zawodowej

- Wpływ środowiska uniwersyteckiego na 'zycie kulturalno-oświatowospołeczne Wilna i okręgu

- Rola uniwersytetu w tworzeniu się polskiej inteligencji zawodowej XIX wieku

i Literatura il i

Zródla 'I

I '' Akt potwierdzenia z dnia 4 kwietnia I 803 r., druk (w:) J. Bieliński, Uniwersytet Wileński (1579-1831), Kraków 1899-1900

I ' Korespondencja Filomatów (1817-1823), wybór i oprac. M. Zielińska, PWN, liI Warszawa 1989

;i I i

1'nmiętnik Ks. Adama Czartoryskiego i korespondencja jego z cesarzem Alcksandrem I, Kraków 1904

purynina Gabriela z Guntherów: W Wilnie i w dworach litewskich. Pamiętnik lat 1815-1843, oprac. A. Czacki, K. Mościcki, "Verba", Chotomów 1988 Ustawy Uniwersytetu Wileńskiego, (w:) M. Baliński, Dawna Akademia Wileńtka, Petersburg 186?

Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795-1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956

Opracowania Bartnicka K.: Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Ossolineum, Wrocław 1980

I3eauvois D.: Adam Jerzy Czartoryski jako kurator wileńskiego okręgu szkolnego, (w:) "Przegląd Historyczny" 1974, nr 1

Beauvois D.: Inteligencja bez wyjścia: wiedza a przywileje społeczne w Wileńskim Okręgu Szkolnym (1803-183?), (w:) Inteligencja polska pod zaborami, Warszawa 1978

Beauvois D.: Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich (1803-183?), t. 1 i 2, Fundacja Jana Pawła II - Rzym, Redakcja Wydawnictwa KUL, Lublin 1991

Bieliński J.: Szubrawcy w Wilnie (1817-1822), Wilno 1910 Bieliński J.: Uniwersytet Wileński (1579-1831), Kraków 1899-1900 Bieliński J.: Żywot Adama Czartoryskiego, Warszawa 1905

Czepulis-Rastenis R.: Ludzie nauki i talentu. Studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim, PIW, Warszawa 1988

Fryckowski E.: Poglądy społeczno-filozoficzne Jędrzeja Sniadeckiego, Pomorze, Bydgoszcz 1985

Handelsman M.: Czartoryski Adam Jerzy. Czartoryscy trzydzieści sześć życiorysów, Bydgoszcz 1985

Kaliciński A.: Jędrzej Śniadecki - lekarz i wielki biolog, (w:) Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Warszawa 1970

Kieniewicz S.: Joachim Lelewel, KiW, Warszawa 1990

Kieniewicz S.: Historia Polski w latach 1795-1918, PWN, Warszawa 1980

Kuryło-Omelianiuk J.: Profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego w latach 18031832, Białystok 1993

Lorentz S.: Album wileńskie, Warszawa 1986

Myślicki 1.: System pedaoiczny Jana Śniadeckiego, Warszawa 1920 Podręczna Encyklopedia Pedagogiczna, oprac. F. Kierski, Lwów-Warszawa 1923 Polska XIX wieku. Państwo. Społeczeństwo. Kultura, red. S. Kieniewicz, WP, Warszawa 1986

Rolle M.: Tadeusz Czacki i Krzemieniec, Lwów 1913

Róziewicz J.: Polsko-rosyjskie powiązania naukowe ( 1725-19 i 8), Ossolineum, Wrocław 1984

Rymkiewicz J. M.: Baket, Aneks, Londyn 1989 Rymkiewicz J. M.: Żmut, Instytut Literacki, Paryż 1987

Rzecz o Jędrzeju Śniadeckim, red. I. Stasiewicz, Warszawa 1970

Słowiński L.: Dla tej, co nie zginęła. Z dziejów edukacji narodowej na ziemiach polskich w latach 1795-1831, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1985

Stolzman M.: Nigdy od ciebie miasto... Dzieje kultury wileńskiej lat międzypowstaniowych (183?-1863), Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn 1987 Truchim S.: Współpraca polsko-rosyjska nad orl;anizacją szkolnictwa w początkach X1X wieku, Lódź 1960

Tur L.: Uniwersytet Wileński i jego znaczenie, Lwów 1923

Wilno-Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur. Materiały z I Międzynarodowej Konferencji Białystok 2 I-24 września 1989 r., red. E. Feliksiak, t. 1- 4, Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza Oddział Białostocki, Białystok 1992

Witkowska A.: Rówieśnicy Mickiewicza. Życiorys jednego pokolenia, Warszawa 1962

Witkowska A.: Wielkie stulecie Polaków, PIW, Warszawa 1987 Wołoszyński R.: Polacy w Rosji 1801-1830, KiW, Warszawa 1984

-- tytania i problemy

- Przedstaw podstawowe założenia reformy Uniwersytetu Wileńskiego w 1803 roku.

- Podaj nazwiska kuratorów Wileńskiel;o Okrętu Szkolnego. - Wymień kolejnych rektorów Uniwersytetu Wileńskiego. - Przedstaw stnzkturę Uniwersytetu Wileńskiego.

- Omów działalność kilku profesorów wszechnicy wileńskiej.

- Jaką rolę ode'ał Uniwersytet Wileński w życiu kulturalnym Wilna oraz w tworzeniu się inteligencji zawodowej w pierwszej połowie XIX wieku?

(jko)

,IL

', ,,il,'' '''jji j I' If,ll!I iq ,, ''ii'' I

Szkolnictwo w Królestwie Polskim przed i po powstaniu listopadowym

Sytuacja szkolnictwa w Królestwie Polskim do wybuchu powstania listopadowego

szkolnictwo elementarne (sytuacja ekonomiczna, seminaria nauczycielskie w Łowiczu i Puławach, rodzaje szkół elementarnych, ich program i metody)

szkolnictwo średnie i wyższe (typy szkół średnich i ich program, powstanie szkół wyższych kształcących w jednej dyscyplinie)

Założenie Uniwersytetu Warszawskiego zadania i organizacja uniwersytetu

ahnosfera życia akademickiego (organizacje polityczne) profesorowie uniwersytetu

- Zmiany w polityce oświatowej po 1820 r.

- Poglądy pedagogiczne Stanisława Staszica ( 1755-1826)

geneza ideologii S. Staszica

teoria poznania

zasada użyteczności wiedry

- Sytuacja edukacyjna w zaborze rosyjskim po upadku powstania listopadowego

represje carskie

ustawa z 1833 roku (szkolnictwo elementarne, średnie, rozwój szkolnictwa zawodowego)

Założenia reformy z 185 I r.

- Szkolnictwo dla dziewcząt i rozwój literatury dziecięcej

działalność Instytutu Guwernantek

twórczość i działalność Klementyny z Tańskich Hofinanowej i Stanisława Jachowicza

Literatura

c 1 l

7 ródła

St. Staszic o edukacji publicznej (z dzieła: Ród ludzki), (w:) Zródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 2, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

Opracowania Bandura L.: Poglądy pedagogiczne Stanisława Staszica, Warszawa 1955

Dobrzański J.: Młodzież Instytutu Nauczycielskiego w Puławach 1819-1831, (w:) "Problemy Kultury i Wychowania", Warszawa 1963

Dobrzański J.: Ze studiów nad szkolnictwem elementarnym Lubelszczyzny w I poł. XIX w., Wrocław 1968

Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1907-1915, red. S. Kieniewicz, PWN, Warszawa 1981

Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1939, red. A. Garlicki, PWN, Warszawa 198?

Hubicka M.: Szkoła Akademiczno-Górnicza w Kielcach 1816-1827, (w:) Stanisław Staszic. Księga zbiorowa, red. Z. Kukulski, Lublin 1962 Kantowska-Lewańska L: Twórczość dla dzieci i młodzieży Klementyny z Tańskich Hofinanowej, Opole 1964

Kantowska-Lewańska L: Stanisław Jachowicz. Życie i działalność, Opole 1970

Koelichenówna, Przejawy reakcji w działalności Towarzystwa do Ksiąg EIementarnych (1821-1830), (w:) Księga pamiątkowa ku czci prof. M. Handelsmana, Warszawa 1929

Koelichenówna, Ustanowienie Kuratorii Jeneralnej Królestwa Polskiego, "Przegląd Historyczny", t. 26, Warszawa 1926

Poznański K.: Sprawa przebudowy oświaty i wychowania w Królestwie Polskim po upadku Powstania Listopadowego, (w:) Studia z dziejów edukacji. Wybór J. Miąso, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994

Stan i potrzeby badań nad oświatą i wychowaniem w Królestwie Polskim w latach 1815-1915, red. R. Kucha i K. Poznański, Lublin 1989

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj sytuację szkolnictwa w Królestwie Polskim do wybuchu powstania listopadowego na wszystkich szczeblach kształcenia.

- Przedstaw okoliczności założenia Uniwersytetu Warszawskiego i jego działalność do wybuchu powstania listopadowego.

- Jakie zmiany w polityce oświatowej Królestwa Polskiego nastąpiły po 1820 roku?

- Omów podstawowe założenia poglądów pedagogicznych Stanisława Staszica.

- Przedstaw sytuację oświaty w Królestwie Polskim po upadku powstania listopadowego.

- Scharakteryzuj ustawę szkolną z 1833 roku.

- Podaj podstawowe założenia ustawy z 185 I roku.

- Przedstaw początki szkolnictwa dla dziewcząt w X1X wieku.

- Omów znaczenie Klementyny z Tańskich Hofinanowej i Stanisława Jachowicza dla rozwoju literatury dziecięcej.

(jko)

Oświata w Królestwie Polskim w II połowie XIX wieku

-- Reforma Aleksandra Wielopolskiego

prace nad ustawą

założenia i realizacja ustawy

- Losy szkolnictwa elementarnego i wyższego

-- Proces rusyfikacji szkół średnich

-- Sytuacja szkolnictwa w Królestwie Polskim u schyłku XIX wieku

-- Prywatna i tajna oświata w walce z rusyfikacją

działalność tajnych szkół (nauczyciele)

społeczna akcja oświatowa

- Ożywienie pedagogicznego ruchu wydawniczego

rozwój oświaty na wsi

- Fonny upowszechniania nauki w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w.

rozwój literatury popularnonaukowej

czasopiśmiennictwo

wykłady publiczne

towarzystwa naukowe i organizacje społeczne

Literatura

Źródta

Ustawa z roku 1862 o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim (fragmenty), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 2, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

Opracowania Gerber R.: Szkolnictwo Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 3, Wrocław 1960

Gerber R.: Szkolnictwo Królestwa Polskiego w pierwszym dziesięcioleciu rządów Paskiewicza, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 2, Wrocław 1959 Kucharzewski J.: Epoka Paskiewiczowska. Losy Oświaty, Warszawa 1914 Lincoln B.: Mikołaj l, PWN, Warszawa 1988

Massalski A.: Szkolnictwo średnie Kielc do roku 1862, Kielce 1983 Massalski A.: Szkoła Wyższa Realna w Kielcach 1845-186?, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 26, Wrocław 1984

Miąso J.: Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w l . 181 S-(915, Warszawa 1966

Miąso J.: Szkoły realne w Królestwie Polskim w okresie międzypowstaniowym, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 6, Wrocław 1963

Poznański K.: Reforma szkolna w Królestwie Polskim w 186? roku, Ossolineum, Wrocław 1968

Poznański K.: Sprawa przebudowy oświaty i wychowania w Królestwie Polskim po upadku Powstania Listopadowego, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 23, Wrocław 1980

Stan i potrzeby badań nad oświatą i wychowaniem w Królestwie Polskim w latach 1815-1915, red. R. Kucha i K. Poznański. Lublin 1989

Staszyński E.: Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim od powstania styczniowego do I wojny światowej, Warszawa 1968

Zasztoft L.: Popularyzacja nauki w Królestwie Polskim 1864-1905, Ossolineum, Wrocław 1989

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj okoliczności powstania, założenia i realizację ustawy Aleksandra Wielkopolskiego.

- Przedstaw podstawowe fakty dotyczące rusyfikacji szkolnictwa polskiego w II poł. XIX wieku.

Jaką rolę odegnała tajna i prywatna oświata w walce z rusyfikacją? Podaj przykłady ożywienia pedagogicznego ruchu wydawniczego w Królestwie Polskim u schyłku ubiegłego stulecia.

Jakie znasz formy upowszechniania kultury i nauki w Królestwie Polskim w II poł. XIX wieku?

Myśl pedagogiczna w Królestwie Polskim na przelomie XIX i XX wieku

- Program wychowawczy pozytywistów polskich (m.in. H. Wernic, P. Cłnnielowski, A. Świętochowski, A. Dygasiński)

- Pedagogiczny ruch wydawniczy (m.in. "Encyklopedia Wychowawcza", "Rocznik Pedagogiczny", "Przegląd Pedagogiczny")

- Rozwój wychowania prywatnego - Społeczne akcje oświatowe

- Poglądy pedagogiczne Jana Władysława Dawida ( 1859-1941 ) polityczno-społeczne warunki działalności J. W. Dawida (m.in. trudności w rozwoju nauk pedagogicznych, upadek szkolnictwa polskiego)

przebudowa pedagogiki polskiej

ważniejsze prace pedagogiczne i psychologiczne J. W. Dawida krytyka szkoły herbartowskiej

idea nauczania "humanitarnego"

rola rodziny (pierwszoplanowa) i szkoły (drugoplanowa) w wychowaniu

treści nauczania szkolnego

obserwacja i eksperyment w procesie dydaktycznym osobowość nauczyciela w ujęciu J. W. Dawida

- Metody i kierunki badań nad dzieckiem w pedagogice Anieli Szycówny (1869-1921)

- Działalność pedagogiczna Stanisława Karpowicza ( 1864-1921

społeczna funkcja systemu szkolnego

założenia programowe i dydaktyczno-wychowawcze ogólnokształcącej szkoły przyszłości

prace w Towarzystwie Pedagogicznym organizacja Domu Dziecięcego

1 0 0 k°) 1 0 I

I !'I''li I "aili

Literatura II'I Źródla

'',!i'I Dawid J. W.: Wybór pism, (w:) Okoń W.: Dawid, WP, Warszawa 1980

'',',''Ii I Dygasiński A.: Geneza obowiązku, (w:) S. Jedynak, Etyka polska w latach 18631919, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977

Karpowicz S.: Wybór pism, (w:) Michalski S.: Karpowicz, WP, Warszawa 1979 Illi,

` 'I Prus B.: Oświata a moralność, (w:) S. Jedynak, Etyka polska w latach 1863i,, I.

!'i,',!,I 1919, WP, Warszawa 1977

Świętochowski A.: Źródła moralności, (w: ) S. Jedynak, Etyka polska w latach 1863-1919, WP, Warszawa 1977

",,'I,i, Opracowania

',I'I Borzym S., Floryńska H., Skarga B., Walicki A.: Zarys dziejów filozofii poli I skiej 1815-1918, PWN, Warszawa 1983

II Kucha R.: Oświata elementarna w Królestwie Polskim I 864-1914, Lublin 1982 Miąso J.: Tajne nauczanie w Królestwie Polskim w świetle dokumentów władz ,.I

ros skich, w. Studia z dzie ów edukac i

YJ ( ') J j , wybór J. Miąso, Wyd. "Żak", Warszawa 1994

I,',, Michalski S.: Działalność pedagogiczna Anieli Szycówny, Warszawa 1968 ',,'','lll Michalski S.: Karpowicz, WP, Warszawa 1979

Michalski S.: Stanisława Karpowicza myśl społeczna i pedagogiczna, WarszaIIIII wa 1968

Okoń W.: Dawid, WP, Warszawa 1980 lil

!I,I Poznański K.: Polska myśl pedagogiczna pod zaborem rosyjskim do powstania I: styczniowego (1795-1863), "Przegląd Historyczne-Oświatowy 199?, nr 1 /2, s. 9-31

''I Staszyński E.: Główne kierunki rozwoju szkoły prywatnej w Królestwie Polskini, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 6, Ossolineum, Wrocław 1963 Staszyński E.: Język polski w szkołach rządowych Królestwa Polskiego, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. V1I, Ossolineum, Wrocław 1964 Staszyński E.: Polityka oświatowa caratu w Królestwie Polskim od powstania "';il:

styczniowego do I wojny światowej, Warszawa 1968 ","

',',il,,10

Wroczyński R.: Myśl pedagogiczna i programy oświatowe pozytywizmu w Polsce na tle społecznym i gospodarczym, Warszawa 1949

1'ania i problemy

- Wymień czasopisma pedagogiczne ukazujące się na terenie Królestwa Polskiego w ostatnich dziesięcioleciacli XIX wieku.

- Scharakteryzuj osobowość nauczyciela w ujęciu Jana Władysława Dawida.

- Omów poglądy pedagogiczne Stanisława Karpowicza.

Przedstaw postulaty pedagogiczne pozytywistów warszawskich.

(tz)

!i,,.',...,

Sytuacja oświaty polskiej

w zaborze pruskim w latach 1795-1815 - Oświata polska na Śląsku

",,, j'II organizacja i pros-am szkoły elementarnej

I':f ijlll polskie wydawnictwa elementarne (m.in. ks. J. K. Koschny, J. S. Bandkie) i ich znaczenie

"II, - Stosunek pruskich władz oświatowych do szkół Komisji Edukacji ,,,

Ńarodowej - Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

- Powstanie Królewskiego Liceum Warszawskiego

',',!II' struktura szkoły (kurs przygotowawczy, szkoła "literacka", kursy poboczne: szkoła handlowa, seminarium nauczycielskie)

eforat, jego skład i zadania

- Znaczenie Królewskiego Liceum Warszawskiego dla oświaty polskiej

i'i,lll Literatura

I'',I' Źródla

Ustawy dla uczniów Królewskiego Liceum Warszawskiego, Warszawa 1805 Opracowania

'' i

^'! Barycz H.: Śląsk w polskiej kulturze umysłowej, Katowice 1979

Bobkowska W.: Pruska polityka szkolna na ziemiach polskich w latach 17951806, Warszawa 1948

Gawlik 5.: Dzieje myśli pedagogicznej na Śląsku, Ossolineum, Wrocław 1990 'li'; Gawlik S.: Myśl pedagoł;iczna na ziemiach polskich pod zaborem pruskim, ii l!'I,I "Przegląd Historyczno-Oświatowy", 1992, nr I /2, s. 33-60

Illl,, l Hellwig J.: Kształcenie nauczycieli w pruskich katolickich seminariach nauczycielskich w Wielkim Księstwie Poznańskim, (w:) Acta Universitas Lodziensis, Folia Paedagogika et Psychologia 22, 1989, s. 91-99

Ii.1

1 0 4 ''''',,;I;

I I"I

p tHnia i problemy

- Wymień najpopularniejsze na Sląsku elementarze używane na początku XIX wieku.

- Omów zadania i cele Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

- Wyjaśnij pojęcie: eforat.

- Na czym polegało znaczenie Królewskiego Liceum Warszawskiego dla oświaty polskiej?

(tz)

'r Oświata w Wielkim Księstwie Poznańskim

Sytuacja szkolnictwa w Wielkim Księstwie Pbznańskim do wybuchu powstania listopadowego

Pierwsza fala germanizacji

Ożywienie ruchu oświatowego w okresie Wiosny Ludów Poglądy pedagogiczne Augusta Cieszkowskiego

projekt organizacji ochronek wiejskich A. Cieszkowskiego i jego losy

- Idee oświatowe Karola Libelta

kształcenie ludu

rola szkoły realnej

Poglądy pedagogiczne Bronisława Ferdynanda Trentowskiego

idee i psychologia "Chowanny" cele wychowania

organizacja szkolnictwa

B. F. Trentowski jako pedagog epoki romantyzmu

Ewaryst Estkowski jako wzór nauczyciela

idee oświatowe

czasopismo "Szkoła Polska" i jego znaczenie

Literatura

Źródla

Estkowski E.: Autobiolnafia, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cz. III, red. J. M. Śnieciński, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1995 Estkowski E.: Czy potrzeba uczyć historii pedagogiki, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cz. III, red. .1. M. Snieciński, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1995

Ewaryst Estkowski i jego stanowisko pedagogiczne (frabnnenty artykułów), (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 2, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1965

I ,ibelt K.: Pisma o oświacie i wychowaniu, oprac. J. Szewcryk, Ossolineum, W rocław 1971

Trentowski B. F.: Chowanna, t. I-II, Ossolineum, Wrocław 1979

Trentowski B.: Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej, (w:) Materiały do ćwiczeń z historii wychowania, cz. III, red. J. M. Śnieciński, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1995

poglądy pedagogiczne Bronisława Trentowskiego (z dzieła: Chowanna), (w: ) ródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 2, oprac. S. Wołoszyn, pWN, Warszawa 1965

Opracowania Brzeziński S.: Wielkopolska w walce z naporem germańskim, Poznań 1969 Dziamski S.: Karol Libelt 1807-1875, PWN, Warszawa-Poznań 1976

Gawlik S.: Myśl pedagogiczna na ziemiach polskich pod zaborem pruskim, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 199?, nr 1/2

Głowacka A.: Początki szkolnictwa i oświaty rolniczej w Wielkopolsce 18401914, Poznań 1965

Grot Z.: Życie i działalność Karola Libelta 1807-1875, PWN, Warszawa 1977 Grześ B.: Niemcy w Poznańskiem wobec polityki germanizacyjnej 1825-1920, Poznań 1976

Hellwig J.: Cieszkowski, WP, Warszawa 1979

Hellwig J.: Działalność pedagogiczna Augusta Cieszkowskiego, Poznań 1978 l łellwig J.: Ewaryst Estkowski ( 1820-1856) jako prekursor nowatorstwa pedagogicznego w Polsce, Poznań 1984

Hellwig J.: Hipolit Cegielski jako humanista, "Przegląd Humanistyczny" 1981, nr 1 /2

Hellwig J.: Oświata pracujących w Polsce, Warszawa 1986

Jakóbczyk W.: Przetrwać nad Wartą 1815-1914, (w:) Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, KAW, Warszawa 1989

Karczewski S.: Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1852), Poznań 1918

Kieniewicz S.: Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848, PWN, Warszawa 1960

106 107

I I 'd

GII"II

!!° f !i Molik W.: Kształtowanie się inteligencji polskiej w Wielkim Księstwie Poznań! skini 1841-1870, Poznań 1979

Nauka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, red. G. Labuda, Poznań 1973

! Pieśniarski B.: Po 11 d Wielko olan na s ra

b ą Y p p wy wychowawcze i oświatowe w świetle prasy Wielkiego Księstwa Poznańskiego 1814-1847, Wrocław 196? ';11i II Robielecki W.: Towarzystwa naukowe w Polsce, Warszawa 197?

I l' Stasierski K.: Kształcenie nauczycieli szkół ludowych w Wielkim Księstwie 111!i !! Poznańskim w latach 1815-1914, Bydgoszcz 1967

IIII,I !

'I'll l '' Stoiński J.: Szkolnictwo średnie w Wielkim Księstwie Poznańskim w I poł. I XIX w. ( 1815-1850), Poznań 1972

Truchim S.: Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim, t. I-II, Łódź 1967/1968

I, I, 'I Trzeciakowscy M. L.: W dziewiętnastowiecznym Poznaniu, Poznań 198? Walicki A.: Filozofia i myśl społeczna w latach 1831-1864, PWN, Warszawa I, I I li I 1977

I'ii'i I

Wielkopolanie XIX wieku, red. W. Jakóbczyk, Poznań 1959 , I,III I,

II' j Pytania i problemy

I'II I - Scharakteryzuj sytuację szkolnictwa elementarnego i średniego w

Ii I Wielkim Księstwie Poznańskim do wybuchu powstania listopadowego. !

I' - Omów przejawy wzrostu dążeń germanizacyjnych w Poznańskiem. !I

II - Podaj przykłady ożywienia ruchu pedagogicznego w Poznańskiem Ij!I I w latach czterdziestych XIX wieku.

I - Jakie były cele wychowawcze ochronek i zadania Centralnego Towa•i

l llj i rzystwa Ochron wg Augusta Cieszkowskiego?

I I - Przedstaw podstawowe idee oświatowe Karola Libelta. I'',il;

- Omów poglądy pedagogiczne Bronisława Trentowskiego na podstawie ,Chowanny,.

I - Scharakteryzuj działalność Ewarysta Estkowskiego.

II, i! (jko) IIII I

I!I I 0 8 II" 'i

ill I

' Szkolnictwo polskie w zaborze pruskim w okresie Kulturkampfu

- Pruska polityka oświatowa w okresie rządów Ottona Bismarcka

-- Główne założenia Kulturkampfu i jego konsekwencje dla polskiego szkolnictwa

- Losy szkolnictwa elementarnego - Sytuacja szkoły średniej

- Tajny ruch młodzieżowy -- Szkolnictwo żeńskie

Szkoły zawodowe

- Społeczne akcje oświatowe

Strajki szkolne (przyczyny wybuchu, rozwój i znaczenie)

- Oświata polska na Górnym Śląsku: poglądy pedagogiczne i działalność oświatowa Karola Miarki

Literatura

'.ródla Miarka K.: Wybór pism, oprac. A. Bar, Katowice 1939

Proces szkolny we Wrześni. Sprawozdanie szczegółowe na podstawie źródeł urzędowych, wyd. S. Dziewulski i J. Kucharzewski, Kraków 190?

Strajki szkolne w zaborze pruskim. Wydarzenia wrzesińskie w roku 1901, oprac. Z. Grot, Poznań 1964, (w:) S. Możdżeń: Teksty źródłowe do dziejów wychowania, t. 6, Wiek XIX i pocz. XX, Kielce 1994

Opracowania Borodziej Ł.: Pruska polityka oświatowa na ziemiach polskich w okresie Kulturkampfu, PWN, Warszawa 1972

Gomolec L.: We Wrześni przed sześćdziesięciu laty 1901-1961, Poznań 1961

109

::",;i ji; li

iil Klanowski T.: Germanizacja gimnazjów w Wielkim Księstwie Poznańskim i opór młodzieży polskiej w latach 1870-1914, Poznań 1962

Krasuski J.: Kulturkampf, Poznań 1963 ,I; i

Truchim S.: Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim, t. ?, (186?-1915), Łódź 1968

illl Trzeciakowski L.: Pod zaborem pruskim 1850-1918, Warszawa 1973 Warneńska M.: Ulica dzieci wrzesińskich, Wyd. Poznaiiskie, Pozaoań 1984 !II I I

i''' Pytania i problemy

- Wyjaśnij poJęcie: Kulturkampf r

- Omów pruską politykę oświatową w okresie rządów Ottona Bismarcka. I 'i

- Dokonaj ogólnej charakterystyki polskiego szkolnictwa w okresie Kulturkaanpfu.

- Wskaż przyczyny wybuchu strajków szkolnych. - Wymień znane ci prace Karola Miarki.

'' Organizacja oświaty w zaborze austriackim w latach 1772-1848

--- Galicja za panowania Marii Teresy, Józefa II i Franciszka I; sytuacja polityczna, społeczna i gospodarcza ( i 772-1848)

proces przekształcania się monarchii stanowej o szerokim samorządzie miejskim i ziemskim w państwo absolutne; postulaty rewolucji w Austrii z 1848 r.

przemiany społeczne w Galicji (pozycja malmatów, szlachty i duchowieństwa, stosunki między dworem a wsią, problem pańszczyzny)

poziom gospodarczego rozwoju Galicji

życie kulturalne i cenzura w czasach oświeconego absolutyzmu

- Reformy szkolnictwa ludowego

ordynacja cesarzowej Marii Teresy (kategorie szkół; obowiązek szkolny i jego realizacja)

stan szkół ludowych za panowania Józefa II (przymus szkolny;

(tz) ustanowienie zarządu szkolnego; finansowanie oświaty; świadectwa szkolne a służba i terminowanie; język wykładowy; stosunek władz jll, do szkół KEN; przyczyny liberalizacji założes germanizacyjnych)

,,i polityczna ustawa szkolna 1805 r. (stanowy charakter szkolnictwa ludowego; typy szkół ludowych, ich program i organizacja; przymus szkolny i odpłatność nauczania; materialne podstawy

'i funkcjonowania szkół; przygotowanie zawodowe nauczycieli

III ludowych; wpływ ustawy 1805 r. na rozwój szkolnictwa ludowego ''jlj w Galicji; zmiany w organizacji nadzoru szkolnego - 1815 r.)

- Rozwój szkolnictwa średniego w Galicji w latach 1722-1848 sytuacja szkolnictwa średniego za panowania Marii Teresy (sieć szkół, programy nauczania, rola języka niemieckiego i łaciny) polityka oświatowa Józefa II (cele dydaktyczne i wychowawcze szkół średnich, zastępowanie szkół średnich głównymi, upowszechnianie w szkołach średnich prołnamu Gracjam Marxa)

reforma szkół według projektu Franciszka Langa

(typy l;imnazjów i program nauczania - rola łaciny i języka niemieckiego, nauczyciele szkół średnich - kwalifikacje pedagobiczne, kryteria uwzględniane podczas przyjęcia do pracy)

powstanie i działalność gimnazjów jezuickich

ocena rozwoju szkolnictwa średniego w Galicji w latach 1772-1848 (dostępność szkolnictwa średniego dla młodzieży polskiej)

- Działalność studiów filozoficznych w Galicji (ośrodki szkolnictwa; program kształcenia; profesorowie; przyczyny likwidacji)

- Rozwój szkolnictwa wyższego

utworzenie Uniwersytetu we Lwowie (cel powstania; wydziały; kadra naukowa; poziom kształcenia; okoliczności rozwiązania uczelni)

przyczyny reaktywowania Uniwersytetu Lwowskiego (wydziały; autonomia profesorów; zakres cenzury; działalność konspiracyjna młodzieży; utworzenie katedry języka i literatury polskiej; rola Uniwersytetu w okresie Wiosny Ludów)

powstanie Akademii Technicznej we Lwowie

Literatura

Źródła

Galicja od pierwszego rozbioru do Wiosny Ludów 177?-1849. Wybór tekstów źródłowych, oprac. M. Tyrowicz, Ossolineum, Wrocław 1956

Pamiętniki urzędników galicyjskich, oprac. I. Homola, B. Łopuszański, WL, Kraków 1978

Opracowania

Adamczyk M.: Kształcenie młodzie'zy chłopskiej z obwodu sądeckiego i okolic 177?-1848, Wyd. Uczelniane AR, Wrocław 1981

Chamcówna M.: Szkolnictwo ludowe i oświata w zaborze austriackim, (w:) Historia chłopów polskich, red. S. Inlot, t. 2, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 197?, s. 587-604

Łady'zyński A.: Galicyjskie szkoły główne w latach 1774-1869, "Acta Universitatis Wratislaviensis", Prace Pedaoliczne 93, red. M. Chamcówna, Wrocław 1993

Majorek Cz.: Początki austriackiego systemu szkolnictwa ludowego w Galicji w latacl 177?-1780, "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. 19, 1976, s. 81-101 Możdżeń S.: Szkolnictwo średnie w Galicji do 1848 r. w austriackim systemie azkolnym, "Acta Universitatis Wratislaviensis", Prace Pedaoiczne, t. 14, 1979, s. 129-158

'fyrowicz M.: Prasa Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 177?-1850. Studia porównawcze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1979

Z dziejów oświaty w Galicji, pod red. A. Meissnera, WSP, Rzeszów 1989

ł'ytania i problemy

- Omów sytuację polskiego szkolnictwa elementarnego w zaborze austriackim w latach 177?-1804.

- Przedstaw główne założenia ustawy szkolnej z 1805 roku. -- Wymień tajne związki młodzieżowe w zaborze austriackim.

- Dokonaj analizy przemian szkolnictwa średniego w Galicji w latach 177?-1848.

Omów działalność i rolę szkolnictwa wyższego w Galicji do Wiosny Ludów.

(er)

112

Oświata polsla w Wolnym Mieście Krakowie

- Okoliczności utworzenia i status polityczny Wolnego Miasta Krakowa

Działalność pedagogiczna Józefa Załuskiego stanowisko kuratora szkolnego

rektorat w Uniwersytecie Jagiellońskim

troska o znakomitą kadrę profesorską Uniwersytetu Jagiellońskiego

- Krakowskie szkolnictwo elementarne

podstawy prawne regulujące zakładanie szkół elementarnych Dozór Okólny Szkół Początkowych i jego zadania

prace Józefa Załuskiego i Adama Czapskiego na rzecz szkoły elementarnej

Szkolnictwo średnie Wolnego Miasta Krakowa i jego probnam

Liceum św. Anny Liceum św. Barbary

średniaszkołatechniczna

opracowanie podręczników biblioteki szkolne

- Rola i zadania Uniwersytetu .lat;iellońskiego

- Znaczenie szkolnictwa w Wolnym Mieście Krakowie

polski charakter szkolnictwa

możliwość nauczania w języku ojczystym promieniowanie kulturalne na inne zabory

Literatura

Źródla

Galicyjskie wspomnienia szkolne, oprac. A. Knot, Kraków 1955 Statut urzędujący Liceum św. Anny w Krakowie, Kraków 1833

Opracowania

Dutkowa R.: Szkolnictwo średnie Krakowa w pierwszej połowie XIX wieku ( 1801-1846), Ossolineum, Wrocław 1976

_ Jagoda Z.: O literaturze i życiu literackim Wolnego Miasta Krakową I 816-1846, E Kraków 1991

Mrozowska K.: O nowe spojrzenie na Józefa Załuskiego jako generalnego kuratora Uniwersytetu Jagiellońskiego, "Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej", s. A, z. 12, Warszawa 1968

Ręorowicz L.: Historia Instytutu Technicznego w Krakowie, Kraków 1913 _ Ręgorowicz L.: Szkolnictwo w Wolnym Mieście Krakowie w dobie kuratorii Józefa hr. Załuskiego, Warszawa 1930

Słowikowski T.: Nauczanie historii w Wolnym Mieście Krakowie w latach 18151846, Ossolineum, Wrocław 1967

Wereszycki H.: Historia Austrii, Ossolineum, Wrocław 1986

Pytania i problemy

- Omów zasługi Józefa Załuskiego dla szkolnictwa w Wolnym Mieście Krakowie.

- Wymień znane ci szkoły średnie Wolnego Miasta Krakowa.

- Na czym polegał wpływ dokonań oświatowych w Wolnym Mieście Krakowie na inne zabory?

(tz)

I I 4

?'_' II I

Szkolnictwo w Galicji w okresie autonomii

- Ruch rewolucyjny Wiosny Ludów w Galicji

polityczne i oświatowe postulaty polskiego społeczeństwa oraz możliwość ich urzeczywistnienia w latach 1848-1865

- Działalność Józefa Dietla na rzecz reformy oświaty w Galicji (główne tezy dzieła "O reformie szkół krajowych")

- Utworzenie Rady Szkolnej Krajowej (RSK). "Odezwa" RSK do nauczycieli i obywateli

Organizacja szkolnictwa ludowego

ustawa o zakładaniu i utrzymaniu jednolitego szkolnictwa ludowego (1871)

ustawy utrwalające stanowy charakter szkoły ludowej ( 1885, 1904); zróżnicowanie obowiązku szkolnego dzieci miejskich i wiejskich (1895)

kształcenie nauczycieli szkół ludowych (typy seminariów nauczycielskich; poziom kształcenia i liczba absolwentów a ówczesne potrzeby szkolnictwa)

Szkolnictwo średnie

I;imnazja (cele kształcenia i wychowania; treści kształcenia; metody nauczania; projekty reform I;imnazjów l;alicyjskich; reformy

G. Marcheta)

szkoły realne (typy; prom-am kształcenia i sieć szkół realnych

w Galicji w latach 1851-1871; reforma 1872; rozwój szkolnictwa realnego; projekt reformy szkoły realnej Tadeusza Łopuszańskiego)

licea żeńskie (cele kształcenia i wychowania; możliwości kontynuowania nauki)

- Szkolnictwo zawodowe

tradycje kształcenia zawodowego w Galicji

powstanie pierwszych szkół zawodowych (typy szkół; programy kształcenia; uzyskiwane kwalifikacje)

rozwój szkolnictwa zawodowego, a potrzeby ekonomiczne kraju

- Działalność szkolnictwa wyższego; rozwój nauki

Uniwersytet Lwowski Uniwersytet Jagielloński Politechnika Lwowska

Wyższa Szkoła Rolnicza w Dublanach

Akademie: Handlowa i Weterynaryjna we Lwowie Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

Polska Akademia Umiejętności

Utworzenie Zakładów Specjalnych i Opieki nad Sierotami

Rozwój społecznego ruchu oświatowego i naukowego (ruch nauczycielski: Towarzystwo Nauczycieli Ludowych, Towarzystwo Nauczycieli

i Nauczycielek Szkół Ludowych i Wydziałowych, Krajowy Związek Nauczycieli Ludowych, Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych); rola czasopiśmiennictwa

Literatura

lródla

.fózef Dietl o szkolnictwie w Galicji (z dzieła: O reformie szkół krajowych), (w:) Zródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 2, PWN, Warszawa 1965

ł.empicki S.: Złote paski. Wspomnienia ze szkoły galicyjskiej, "Wspólna Sprawa", Warszawa 1957

Szkolnictwo galicyjskie, (w:) Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. VI, Wiek XIX i pocz. XX, oprac. S. Możdżeti, Dom Wydawniczy "Strzelec", Kielce 1994

Opracowania Adamczyk M.: Uczniowie-prywatyści w Galicji 177?-1914, (w:) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994 Buszko J.: Galicja 1859-1914. Polski Piemont?, (w:) Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, KAW, Warszawa 1989

Il6 I(7

Buszko J.: Społeczno-polityczne oblicze Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie autonomii galicyjskiej ( 1869-1914), Kraków 1963

Chodakowska J.: Udział Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w walce o polską szkołę średnią w Galicji w latach 1884-1914, "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. XXVI, Ossolineum, Wrocław 1984

Dobrowolski H., Franćic M., Korsarski St.: Postępowe tradycje młodzieży akademickiej w Krakowie, WL, Kraków 196?

Dunin-Wąsowicz K.: Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Ossolineum. Wrocław 195? Dybiec J.: Mecenat naukowy i oświatowy w Galicji 1869-1918, Ossolineum, Wrocław 198?

Galicja w dobie autonomicznej (1850-1914), oprac. i wyb. S. Kieniewicz, Wrocław 1952

Galicja w powstaniu styczniowym, red. S. Kieniewicz, I. Miller. Ossolineum, Wrocław 1980

Homola-Skąpska L: Józef Dietl i jego Kraków, WL, Kraków 1993

Hulewicz J.: Akademia Umiejetności w Krakowie 1873-1918. Zarys dzięjów, Ossolineum, Wrocław 1958

Jamrożek W.: Idee edukacyjne polskiej socjalnej demokracji w Galicji do 1918 roku, Wydawnictwo "Eruditus", Poznań 1994

Jamrożek W.: Rodzina i jej wychowawcze funkcjonowanie w opinii działaczy i teoretyków galicyjskiej socjaldemokracji, (w:) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994

Jaśkiewicz B.: Działalność towarzystw oświatowych w Tarnowie w latach autonomii galicyjskiej, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1974, t. XVII

Kliś A.: Problem rodziny w galicyjskiej pedagogice doby autonomii, (w:) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994

Majorek C.: System kształcenia nauczycieli szkół ludowych w Galicji doby autonomicznej (1871-1914), Ossolineum, Wrocław 1971

Meissner A.: Kształcenie nauczycieli w środkowej Galicji 1871-1914, WSP, Rzeszów 1974

Możdżeń S.: Reformy średniej szkoły w Galicji w latach 1884-1914, Kielce 1989

Podgórska E.: Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji 19051918, Nasza Księgarnia, Warszawa 1973

'ferlecki R.: Oświata dorosłych i popularyzacja nauki w Galicji w okresie autonomii, Ossolinemn, Wrocław 1990

Tezy i streszczenia referatów. Konferencja naukowa na temat: Rodzina jako srodowisko wychowawcze w czasach nowożytnych - koncepcje teoretyczne i praktyka, Katedra Historii Wychowania WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1995 Wereszycki H.: Historia Austrii, Ossolineum, Wrocław 1986

Wojciechowski K.: Oświata ludowa 1863-1905 w Królestwie Polskim i Galicji, Czytelnik, Warszawa 1954

Zaniewska T.: Retoryka szkolna. Polskie tradycje i doświadczenia dziewiętnastowieczne, Orthdruk, Białystok 1991

Pytania i problemy

- Przedstaw prol,ram oświatowy Józefa Dietla. - Omów zadania Rady Szkolnej Krajowej.

- Wymień szkoły wyższe w Galicji okresu autonomicznego.

- Scharakteryzuj ruch nauczycielski w Galicji w okresie autonomii.

Wyjaśnij pojęcia: sl6jd, suplem.

(er)

118

Kierunki w pedagogice <Jiteratura

przełomu XIX i XX wieku - Źródła

Dilthey W.: Wybór pism, (w:) Z. Kuderowicz, Dilthey, WP, Warszawa 1970

- Warunki formowania się nowych prądów w wychowaniu przełomu Durkheim, WP, Warszawa 1964

Szacki

(w:) J

bór tekstów

wieków XIX i XX ,

- Ożywienie kontaktów naukowych _ Key E.: Nowe szkice, przeł. B. N., Gebethner i Wolff, Warszawa-Kraków 1905

rozwój badań psychologicznych

Opracowania

początki wychowania zdrowotnego i higieny szkolnej

Chmaj L.: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, PZWS, Warszawa 1966

nauczanie pracy ręcznej (slójd)

Sośnicki K.: Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku,

formowanie podstaw pedagogiki naukowej

Warszawa 1967

- Naturalizm pedagogiczny i jego główne założenia Suchodolski B.: Przebudowa nauk humanistycznych, Ossolineum, Wrocław 1928

początki nauki o dziedziczności Sztobryn S.: Wkład pedagogiki kultury w myśl pedagogiczną okresu między-

wojennego, (w:) Oświata, szkolnictwo i wychowanie w latach II Rzeczypospo-

wpływ środowiska na wychowanie litej, Lublin 1991

rozszerzenie wiedzy o dziecku

Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu ency-

postawy w pedagogice naturalistycznej (akceptująca i krytyczna) klopedycznego, Warszawa 199?

kierunki w pedagogice naturalistyczno-liberalnej

Pytania i problemy

-Akceptacyjna funkcja wychowania w socjologizmie pedagogicznym

- Scharakteryzuj warunki formowania nowych prądów w wychowaniu na

związki człowieka ze społeczecistwem przełomie XIX i XX wieku.

świadomość indywidualna jako wytwór i nierozłączna część życia - przedstaw główne założenia naturalizmu pedagogicznego.

społecznego

kierunki pedagogiki socjolo - Wynień kilku przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego.

icznej

g - Omów podstawowe założenia socjologizmu pedagogicznego.

- Pedagogika kultury jako dążenie do przezwyciężania współczesnych

antymonie pedagogicznych - Wymień kilku przedstawicieli socjologizmu pedagogicznego.

człowiek jako istota kulturalna - Scharakteryzuj główne założenia pedagogiki kultury.

złożony charakter struktury życia psychicznego - Wymień znanych ci przedstawicieli pedagogiki kultury.

wychowanie jako przygotowanie do czynnego i twórczego udziału

(jko)

w życiu kulturalnym

rola pojęcia kształcenia w pedagogice kultury

kierunki pedagogiki kultury (aksjologiczny, aktualistyczny)

120 121

Stanowisko i poglądy pedal;oiczne Johna Dewey a (Fralnnenty z dzieł), (w:) Szkoła pracy Johna Dewey'a (1859-1952)

i Georga Kerschensteinera (1854-1932 r'dła do dziejów wychowania i myśli pedal;ogicznej, t. I11, oprac. S. Wołosryn, PWN, Warszawa 1966

- Wpływ rewolucji przemysłowej na wychowanie - Założenia pedagogiki i szkoły pracy J. Dewey'a

koncepcja pajdocentryzmu krytyka herbartyzmu wychowanie jako proces życiowy

stopnie nauczania

wady pedagogiki J. Dewey'a

Opracowania ('hmaj L.: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, PZWS, Warszawa 196 3 Sośnicki K.: Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1967

Szaniawski L.: Model i metoda, Warszawa 1965

Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu encyklopedycznego, Warszawa 199?

- Koncepcja szkoły pracy G. Kerschensteinera pedagogika reformy szkolnej w Niemczech

kształtowanie się poglądów pedagogicznych G. Kerschensteinera praca jako środek i cel nauczania

zadania wychowania szkolnego szczeble nauczania

Porównanie poglądów pedal;obicznych .1. Dewey'a i G. Kerschensteinera

Literatura

i Źródła

Dewey J.: Demokracja i wychowanie, KiW, Warszawa 1963 II Dewey J.: Jak myślimy?, PWN, Warszawa 1988

I Dewey J.: Szkoła i dziecko, Warszawa 1930

Dewey J.: Szkoła i społeczeństwo, Warszawa 1924

Kerschensteiner G.: Charakter, jego pojęcie i wychowanie, Warszawa 193? Stanowisko i poglądy pedagogiczne Jerzego Kerschensteinera (Fragmenty z dzieł), (w:) Zródła do dziejów wychowania i myśli pedal;obicznej, t. III, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Pytania i problemy

- Jaki wpływ na sprawy wychowania miała rewolucja przemysłowa? - Na czym polew pajdocentryzm szkoły J. Dewey'a?

- Przedstaw główne założenia pedagol;iki J. Dewey'a. - Jakie braki dostrzelasz w poglądach J. Dewey'a?

- Jakie zadania wyznaczył wychowaniu szkolnemu w swojej koncepcji szkoły pracy G. Kerschensteiner?

- Porównaj poblądy pedal;oliczne J. Dewey'a i G. Kerschensteinera.

(jko)

122

'" Naturalizm Ellen Key (1849-1926) i Marii Montessori (1870-1952)

Podstawowe założenia pedagogiki naturalistycznej

człowiek a porządek przyrody i społeczeństwa; redukcjonizm, subiektywizm i realizm

- Proces wychowania i kształcenia dzieci w koncepcji Ellen Key postulaty pedagogiczne (pedagogizacja rodziców; przeciwstawienie się uniformizmowi i stereotypowości w kształceniu i wychowaniu; stosowanie kar naturalnych; bezpośredni udział dzieci w obowiązkach dorosłych; otaczanie dzieci miłością; okazywanie szacunku dla ich pracy i wysiłków; krytyka przymusu w wychowaniu; rozpoznawanie indywidualnych cech dziecka w pracy pedaDoDicznej )

etapy kształcenia i wychowania - cele, probwamy i metody (wychowanie przedszkolne, szkółka domowa w kręgu dobrze dobranych kolel;ów, szkoła przyszłości)

- Wpływ poglądów Ellen Key na teorię i praktykę wychowawczą - Psychologiczne podstawy systemu edukacji Marii Montessori

Zasady obowiązujące w szkole Marii Montessori

rola nauczyciela w koncepcji wychowawczej Marii Montessori

Warunki właściwego rozwoju dziecka

urządzenie szkoły; materiał dydaktyczny, osobowość nauczyciela

Dziecko w klasie Marii Montessori

podział na n-upy; potrzeby rozwojowe dziecka i stopniowanie zadań; sposoby osiągania samodyscypliny; motywowanie dzieci

- Kontynuacja praktyczna i teoretyczna dzieła pedagogicznego Marii Montessori

124

Literatura

lródła Key E.: Nowe szkice, przeł. B. N., Gebethner i Wolff, Warszawa-Kraków 1905 Key E.: Stulecie dziecka, przeł. I. Moszczeńska. Nasza Księgarnia, Warszawa 1928

Maria Montessori o swojej metodzie wychowawczej (z rozprawy: Myśli przewodnie mojej metody), (w:) W. Bobrowska-Nowak, Zarys dziejów wychowania przedszkolnego, wybór materiałów źródłowych, cz. I, WSiP, Warszawa 1978, s. 143-148

Metoda Marii Montessori (z książki: Domy dziecięce), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Opracowania Bobrowska-Nowak W.: Zarys dziejów wychowaniaprzedszkolnego, cz.1, WSiP, Warszawa 1978

Bródka P.: Powrót do idei pedagogiki Marii Montessori w szkolnictwie USA, 7,eszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego UG, PedagoDika 1982, nr 1 I ('hmaj L.: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, PZWS, Warszawa 1963 C: iczkowski W.: System Montessori w Holandii, "Edukacja i Dialol;" 1992, nr 39 Guz S.: Edukacja w systemie Marii Montessori, "Wychowanie w Przedszkolu" 1994, nr 11

Latacz E.: Jak wychowywać dzieci? Zarys teorii pedal;ogicznej Marii Montessori, Łódź 1995

Łatacz E.: Nauczanie globalne Montessori, "Edukacja i Dialol;" 1992, nr 39 Latacz E.: O metodach Montessori, "Edukacja i Dialog" 1992, nr 38

Łatacz E.: O metodach Montessori, (w:) Szkoły dialogu, red. S. Więckowski, _ STO, Warszawa 1993

Łatacz E.: Życie i działalność pedao;iczna Marii Montessori ( 1870-1952), .Acta Univers. Lodziensis. Folia Paedag. 199?, z 29

Skwarna B.: Metoda Marii Montessori - historia czy współczesność pedagogiki?, "Życie Szkoły" 1993, nr 10

Sobczak J.: Recepcja idei nowelo wychowania w polskiej pedagogice okresu między wojnami, WSP, cz. I i II, Bydgoszcz, 1978, 1979

Sośnicki K.: Rozwój pedaoiki zachodniej na przełomie X(X i XX wieku, PZWS, Warszawa 1967

Stójowa M.: Metoda Marii Montessori - historia czy współczesność?, "Wychowanie w Przedszkolu" 1994, nr 4

Suchodolski B.: O pedagogikę na miarę naszych czasów, Ki W, Warszawa 1958 Raczek H.: Metoda Marii Montessori w placówkach przedszkolnych Dmgięj Rzeczypospolitej, "Wychowanie w Przedszkolu" 1994, nr 4

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj podstawowe założenia dotyczące wychowania i kształcenia dziecka w koncepcji E. Key.

- Omów etapy wychowania i kształcenia dziecka wg E. Key, wskazując cele, prol,ramy i metody pracy pedal;ogicznej.

- Jaki wpływ wywarły poglądy E. Key na teorię i praktykę pedagogiczną? - Przedstaw zasady pedaoiczne sformułowane przez M. Montessori.

Jaką rolę wyznaczyła M. Montessori wychowawcom? Omów czynniki warunkujące właściwy rozwój dziecka wl; M. Montessori.

- Jakie zarzuty stawiała M. Montessori pedagogice F. Fróbla?

- Przedstaw kontynuatorów dzieła pedagol;icznego M. Montessori.

(er)

Pedagogika Emila Durkheima (1858-1917)

- Przyczyny narodzin pedaol;iki socjologicznej - Założenia socjologicznej teorii wychowania

- E. Durkheim jako twórca francuskiej szkoły socjologicznej - E. Durkheim a dziedzictwo myśli społecznej XIX wieku

- Ważniejsze prace E. Durkheima z zakresu socjologii wychowania

Poglądy pedagogiczne E. Durkheima wychowanie jako fakt społeczny znaczenie środowiska w wychowaniu

rozumienie religii i jej istota w wychowaniu człowieka oraz w życiu społecznym

społeczny ideał człowieka: filozofia człowieka rozdwojonego (homo duplex)

czynniki społeczne warunkujące proces wychowawczy

teoretyczne i praktyczne relacje między jednostką a społeczeństwem - Kontynuatorzy myśli socjologicznej E. Durkheima (m.in. Claude LćviStrauss, Maurice Halbwachs, Marcel Mauss)

Literatura

Źródla Emil Durkheim o wychowaniu i kulturze pedagogicznej, (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, oprac. S. Wołoszyn, t. 3, PWN, Warszawa 1966

Durkheim E.: Wychowanie, jego natura i rola, (w: ) Źródła do hi storii wychowania, cz. 2, oprac. S. Kot, Warszawa 1934

Opracowania Chmaj L.: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, PZWS, Warszawa 1963 Sośnicki K.: Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie X1X i XX wieku, Warszawa 1967

1?7

Szacki J.: Historia myśli socjologicznej, t. 2, PWN, Warszawa 1981 Thompson K.: Emil Durkheim, London 198?

Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu encyklopedycznego, Warszawa 1992

Pytania i problemy

- Omów główne założenia pedagogiki socjologicznej. Na czym polega istota tego kierunku?

Scharakteryzuj wychowanie jako fakt społeczny w ujęciu Emila Durkheima.

- Wymień ważniejsze dzieła Emila Durkheima.

(tz)

Pedagogika kultury: Wilhelm Dilthey (1833-1911)

Narodziny pedagogiki kultury i główne założenia kienmku W. Dilthey jako świadek kryzysu kultury

Poglądy pedagogiczne W. Dilthey'a człowiek jako istota historyczna

rola świata historycznego w poznaniu i wychowaniu człowieka

indywidualność a życie

funkcje pedagogiki teoretycznej i normatywnej - Humanistyka rozumiejąca w teorii W. Dilthey'a - Oddziaływanie myśli W. Dilthey'a

Literatura

Źródła

Dilthey W.: Wybór pism, (w:) Z. Kuderowicz, Dilthey, WP, Warszawa 1970

Opracowania

Clunaj L.: Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, PZWS, Warszawa 1963 Kuderowicz Z.: Dilthey, WP, Warszawa 1970

Kuderowicz Z.: Światopogląd a życie u Dilthey'a, PWN, Warszawa 1966 Łempicki Z.: Wilhelm Dilthey, (w:) Tenże: Wybór pism, red. K. Markiewicz, t. 2, Warszawa 1966

Suchodolski B.: Przebudowa podstaw nauk humanistycznych, Ossolineum, Wrocław 1928

Sztobryn S.: Wkład pedagogiki kultury w myśl pedagogiczną okresu międzywojennego (wybrane problemy), (w:) Oświata, szkolnictwo i wychowanie w latach II Rzeczypospolitej, red. K. Poznański, Lublin 1991

129

Pytania i problemy

- Przedstaw podstawowe założenia poglądów pedagogicznych W. Dilthey'a.

- Jaką rolę wyznaczył W. Dilthey światu historycznemu w poznaniu i wychowaniu człowieka?

- Wymień funkcje pedagogiki teoretycznej i normatywnej wg W. Dilthey'a.

Jaki wpływ wywarły poglądy W. Dilthey'a na praktykę i teorię pedagogiczną?

(jko)

'( Organizacja szkolnictwa

w Drugiej Rzeczypospolitej

Stan oświaty w pierwszych latach niepodległości

zjawisko analfabetyzanu i jego geografia; zróżnicowanie ilościuwc. organizacyjne, programowe i dydaktyczne szkolnictwa polskiego Unifikacja i integracja szkolnictwa polskiego w programie Ksawerego Praussa

postulaty Sejmu Nauczycielskiego z 1919 roku

Pierwsze akty prawne regulujące działalność oświaty po odzyskaniu niepodległości

Ujednolicenie nadzoru pedagogicznego i administracji szkolnej Projekty reform szkolnictwa w latach 1918-193?

koncepcja szkoły jednolitej i rzecznicy idei selekcji oraz doboru pedagogicznego; postulaty Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych; projekty Stanisława Grabskiego i Gustawa Dobnzckiego

Rozwój szkolnictwa w latach 1918-193?

powszechność nauczania; szkoły powszechne wiejskie i miejskie; drożność programowa szkół powszechnych i średnich; elitarność szkół średnich ogólnokształcących; rozwój szkół zawodowych; kształcenie kadry pedagolricznej; rozbudowa sieci szkół wyższych

i ujednolicenie ich modelu organizacyjnego; warunki rozwoju nauki polskiej

Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej

wychowanie narodowe, państwowe, obywatelsko-narodowe - Ustawa z 193? r. "O ustroju szkolnictwa" Janusza Jędrzejewicza

podstawowe założenia, znaczenie i jej realizacja w latach 1933-1939 konsekwencje trójstopniowej organizacji i zróżnicowania programowego szkół powszechnych; wprowadzenie obowiązku dokształcania ogólnego i zawodowego do 18 roku 'zycia; zmiana organizacji szkół zawodowych i średnich; drożność szkolnictwa; system kształcenia nauczycieli; reforma programów nauczania

131

Podporządkowanie szkolnictwa prywatnego władzy państwowej ustawa "O prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych" z 1 1 marca 193? roku

Funkcjonowanie szkolnictwa wyższego po wprowadzeniu ustawy z 15 marca 1933 roku

rozwój nauki i jej wybitni przedstawiciele

główne ośrodki badań wychowania w II Rzeczypospolitej

- Działalność towarzystw oświatowych i instytucji edukacji pozaszkolnej

funkcje i formy oświaty pozaszkolnej

Szkolnictwo mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczypospolitej Rozwój szkolnictwa specjalnego

działalność Marii Grzegorzewskiej

Literatura

Źródła

Grabski St.: Pamiętniki, t. II, przyg. i wstęp W. Stankiewicz, "Czytelnik", Warszawa 1989

Grzegorzewska M.: Listy do młodego nauczyciela, cz. I-I11, List 9, "Szkoła Specjalna" 1992, nr 4

Jędrzejewicz J.: W służbie idei. Fragmenty pamiętnika i pism, Londyn 197? Pęcherski M., Świątek H.: Organizacje oświatowe w Polsce w latach 1917-) 977. Podstawowe akty prawne, PWN, Warszawa 1978

Postępowa myśl oświatowa w Polsce w latach 1918-1939, oprac. B. Ługowski, F. W. Araszkiewicz, Ossolineum, Wrocław 197?

Sempołowska S:: Pisma pedagogiczne i oświatowe, Warszawa 196?

Syska J.: Z walki o Śląsk i szkołę powszechną. Wspomnienia z lat 1918-1939, przyg. Wł. Zieliński, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1975

Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. VII1, Szkolnictwo w Polsce 19181945, oprac. S. Możdżeń, Dom Wydawniczy "Strzelec", Kielce 1993 Wspomnienia o Marii Grzegorzewskiej, oprac. U. Eckert, M. Gawarecka, Wyd. WSPS, Warszawa 1989

()pracowania

Arłszkiewicz F. W.: Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczyposholiic.l, I'1'N Warszawa 1978

Araszkiewicz F. W.: Szkoła średnia ogólnokształcąca w Polsce w latach I ) I H1932, Ossolineum, Wrocław 197?

Araszkiewicz F. W.: Znaczenie programu oświatowego Ksawerego Praussa, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 1968, nr 4

t3alcerek M.: Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918-1939, Warszawa 1978

k3artnicka K.: Wychowanie państwowe, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 197?, t. XV

(.'hodakowska J.: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych i jego udział w reformie szkół średnich w Polsce międzywojennej, (w:) Studia z dziejów Cdukacji. Wybór J. Miąso, Wyd. "Żak", Warszawa 1994

I >ynda D.: Ewolucja nadzoru pedagogicznego w województwie śląskim i katowickim w latach 1922-1973, Uniwersytet Śląski, Katowice 1980

Drynda D.: Pedagogika Drugiej Rzeczypospolitej. Warunki, orientacje, kontrowersje, Uniwersytet Śląski, Katowice 1987

Drynda D.: Rodzina w badaniach pedagogicznych II Rzeczypospolitej. Owocność poznawcza i aktualność dorobku, (w: ) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994

Dzieje szkolnictwa i pedagogiki specjalnej, red. S. Mauersberg, PWN, Warszawa 1990

Falski M.: Koncepcja szkoły powszechnej i jej rola w ustroju szkolnictwa w okresie międzywojennym w Polsce, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1958, t. 1 Garbowska W.: Jędrzejewiczowska ustawa szkolna z 193? r., "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1969, t. XII

Garbowska W.: Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932-1939, Ossolineum, Wrocław 1976

Grochowski L.: Szkoła polska na tle europejskim 1918-1939, (w: ) Studia z dziejów edukacji. Wybór J. Miąso, Wyd. "Żak", Warszawa 1994

13 133

Jaczewski B,: Organizacje i instytucje 'zycia naukowego w Polsce (listopad 19181939), (w:) Histońa nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. V 1918-1951, cz. I, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992

Jakubiak K.: Wychowanie państwowe jako ideologia wychowawcza sanacji, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszcry, Bydgoszcz 1994

Jakubiak K.: Wypracowanie modelu współpracy domu rodzinnego uczniów i szkoły w polskiej pedagogice okresu II Rzeczypospolitej, (w: ) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994 Jamrożek W.: Teoretyczne i organizacyjno-programowe założenia oświaty pozaszkolnej w wersji ludowców Drugiej Rzeczypospolitej, (w:) J. Hellwig, W. Jamrożek, D. Żołądź, Z prac poznańskich historyków wychowania, "Eruditus", Poznań 1994

Karolewicz G.: Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międrywojennym, Lublin 1994

Kobziński K.: Funkcja społeczno-wychowawcza i oświatowa Towarzystwa Crytelni Ludowych (1880-1939), Wrocław 1985

Marczak M.: Walka związku Naucrycielstwa Polskiego o postępowy prolnam oświatowy 1919-1939, Nasza Księgarnia, Warszawa 1970

Marchwiński R.: Szkoły polskie na Wannii 1929-1939. Przegląd wspomnień, Rozprawy i Materiał Ośrodka Badali Naukowych im. W. KętrrytSskiego, Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1970

Mauersberg S.: Komu służyła szkoła w Drugiej Rzeczypospolitej? Społeczne uwarunkowania dostępu do oświaty, Ossolineum, Wrocław 1988

Mauersberg S.: Sejm naucrycielski ( 14-17 kwietnia I 919 r.), (w: ) Studia z dziejów edukacji. Wybór J. Miąso, Wyd. "Żak", Warszawa 1994

Mauersberg S.: Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918-1939, Wrocław 1968

Mauersberg S.: System oświaty a problem demokracji społeczeństwa w Polsce ( 1918-1939), "Dzieje Najnowsze" 1980, nr 2

Michalaka L: Czasopisma Związku Naucrycielstwa Polskiego dla dzieci w okresie Drut,ej Rzecrypospolitej, Lódź 1994

Michalaka L, Michalski G.: Wychowanie przez teatr szkolny w II Rzeczypospolitej, Warszawa 1994

Michalski S.: Praca naukowo-badawcza naucrycieli w Drugiej Rzeczypospolitej, Poznań 1994

Miąso J.: Szkolnictwo dokształcające zawodowe w Polsce w latach 1918-1939, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 197?, t. XV

Renz R.: Wychowanie i kształcenie dzieci w rodzinie małomiasteczkowej na Kielecczyźnie w latach międzywojennych, (w:) Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, red. J. Jundziłł, WSP, Bydgoszcz 1994

Rychliński S.: Zależność procesów demokratyzacji kultury od dynamiki społecznej, "Przegląd Socjologiczny" t. XIII, z. I, s. 9-63

Schtinbrenner J.: Walka o demokratyczną szkołę polską w latach 1918-1922, Warszawa 1963

Smołalski A.: Ideały wychowawcze w polskiej myśli pedagogicznej od XVI wieku do końca II Rzeczypospolitej, Opole 1994

Stopińska-Pająk A.: Andragogika w Drugiej Rzecrypospolitej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1994

Studia z histońi polskiej pedagogiki: koncepcje pedagol,iczne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. D. Drynda, Uniwersytet Śląski, Katowice 1993

Sutyła J.: Miejsce kształcenia dorosłych w systemie oświatowym II Rzeczypospolitej, Ossolineum, Wrocław 1982

Tezy i streszczenia referatów. Konferencja naukowa na temat: Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych -koncepcje teoretyczne i praktyka, Katedra Histońi Wychowania, WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1995

Trzebiatowski K.: Problem powszechności nauczania w Polsce w latach 19181931, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1969, t. XII

Trzebiatowski K.: Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918-1932, Ossolineum, Wrocław 1970

Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu encyklopedycznego, Wyd. Instytutu Badań Edukacyjnych, Warszawa 1992 Żamowski J.: Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1938, PWN, Warszawa 1973

134 135

Pytania i probłemy

- Omów podstawowe założenia pronamu oświatowego Ksawerel;o Praussa.

Jakie było znaczenie uchwał Sejmu Nauczycielskiego z 1919 roku? Jakie problemy z zakresu szkolnictwa podejmowały pierwsze akty prawne?

- Scharakteryzuj organizację szkolnictwa do 193? roku.

- Omów formy kształcenia nauczycieli w Drugiej Rzecrypospolitej.

- Przedstaw główne założenia i znaczenie reformy jędrzejewiczowskiej - Jaki wpływ na oświatę polską wywarło wprowadzenie ustawy

"O prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych" w 1933 r.?

- Przedstaw przeciwników i zwolenników reformy J. Jędrzejewicza i podaj ich argumenty.

- Dokonaj oceny reformy szkół akademickich z 1933 r.

- Jaką rolę w dziejach pedagogiki specjalnej odegrała Maria Grzegorzewska?

- Przedstaw sytuację szkolnictwa mniejszości narodowych w Drugiej Rzeczypospolitej.

(er)

"' Polska myśl pedagogiczna

- w Drugiej Rzeczypospolitej:

Janusz Korczak (Henryk Goldszmid 1878-1942), Helena Radlińska (1876-1954)

)Bogdan Nawroczyński (1882-1974) Władysław Spasowski (1878-1941) Florian Witold Znaniecki (1882-1958)

- Oryginalny system wychowania w zakładzie opiekuńczym Janusza Korczaka

pogląd na dziecko i świat jego przeżyć prawa dziecka

zadania wychowawcy

samorząd uczniowski jako podstawa systemu wychowania aktualność idei Janusza Korczaka

- Helena Radlińska - twórczynią polskiej pedałogiki społecznej zadania pedagogiki społecznej

wychowanie jako "służba nieznanemu" praca społeczna jako wychowanie

- Twórczy udział w życiu kulturalnym - zadania wychowania według; Bogdana Nawroczyńskiego

wytwarzanie się struktur życia duchowego

kształtowanie osobowości jako cel czymości pedagogicznych związek kultury i kształcenia

trzy stopnie nauczania (nauczanie informujące, nauczanie ćwiczące, nauczanie kształcące i wychowujące) i odpowiadające im trzy stadia wykształcenia (podstawowe, zawodowe, rozszerzające)

rola zainteresowań dziecka

zasada poglądowości

ideał wykształcenia

137

Społeczna szkoła pracy twórczej Władysława Spasowskiego cel wychowania

szkoła jako odzwierciedlenie potrzeb realnego środowiska rola pracy w nauczaniu i wychowaniu

koncepcja szkoły ogólnokształcącej (organizacja, program) wymagania stawiane nauczycielom i wychowawcom

Florian Witold Znaniecki - twórcą socjologii wychowania w Polsce konieczność przygotowania młodzie'zy do szybkich przemian współczesnej cywilizacji

krytyka "szkoły pracy"

wyzwolenie duchowe człowieka podstawowym zadaniem wychowania

rola wychowawcy wychowanie szkolne

Literatura

Źródła

Bogdan Nawroczyński o ideale i procesie wykształcenia (z książki "Zasady nauczania"), (w: ) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Koncepcja ogólnokształcącej społecznej szkoły pracy twórczej Władysława Spasowskiego (z dzieła "Wyzwolenie człowieka"), (w:) Żródła do dziejów wychowania i myśli pedagoggcznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Korczak J.: Jak kochać dziecko, Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza, Warszawa 1992

Korczak J.: Wybór pism, (w:) S. Wołoszyn, Korczak, WP, Warszawa 198? Nawroczyński B.: Dzieła wybrane, t. I-II, oprac. A. Mońka-Stanikowa, WSiP, Warszawa 1987

Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej (fralnnenty z dzieła "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagol,icznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Postawa pedagogiczna J. Korczaka (ze szkiców "Prawo dziecka do szacunku"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Prawo dziecka do szacunku, (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Radlińska H.: Wybór pism, (w:) W. Theiss, Radlińska, WP, Warszawa 1984 Socjologiczna teoria wychowania Znanieckiego (z dzieła "Socjologia wychowania"), (w:) Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. 3, oprac. S. Wołoszyn, PWN, Warszawa 1966

Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i opracowanie L. Barszczewska, B. Milewicz, NK, Warszawa 1989

Znaniecki F.: Wybór pism, (w:) J. Szacki, Znaniecki, WP, Warszawa 1986

Opracowania Aktualność idei Janusza Korczaka, red. T. Wróblewska, Horyzont, Koszalin 1993

Araszkiewicz F. W.: Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1978

Drynda D.: Pedagogika Drugiej Rzeczypospolitej. Warunki, orientacje, kontrowersje, Katowice 1987

Dulczewski Z.: Florian Znaniecki. Życie i dzieło, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1984

Falska M.: Nasz Dom, Warszawa 1959

Falkowska M.: Kalendarz 'zycia, działalność i twórczość Janusza Korczaka, NK, Warszawa 1989

Jakubowski M.: Klasycy pedagogiki opiekuńczej. System opiekuńczo-wychowawczy Janusza Korczaka, t. 1, WSP, Częstochowa 1989

Jahnużna T.: Pedagogika "szkoły pracy" w Polsce międzywojennej i jej wpływ na kształcenie i dokształcanie nauczycieli szkół powszechnych, Łódź 1983 Janusz Korczak. Życie i dzieło, WSiP, Warszawa 1982

Koźniewski K.: Królewska sztuka wychowania, "Życie Literackie" 1987, nr 3 Kuryło-Omelianiuk J.: Janusz Korczak jako współczesny Sokrates, (w: ) Aktualność idei Janusza Korczaka, red. T. Wróblewska, Horyzont, Koszalin 1993

138 139

Lewin A.: Myśl pedagogiczna J. Korczaka, Warszawa 1983

Lewin A.: Testament pedagogiczny Janusza Korczaka, "Problemy OpiekwiczoWychowawcze" 1993, nr 1

Lewin A.: Tryptyk pedagogiczny: Korczak - Makarenko - Freinet, Warszawa 1986

Malińska H.: Janusz Korczak i jego senat, "Nowa Szkoła" 1992, nr 8

Merżan L: Aby nie uległo zapormieniu. Rzecz o Domu Sierot, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987

Mortkowicz-Olczakowa H.: Janusz Korczak, Warszawa 1987

Moskal F.: Postawa wychowawcza. W 30 rocznicę śmierci Janusza Korczaka, "Życie Szkoły" 1972, nr 10

Newerly L: Samorząd uczniowski w systemie wychowawczym Janusza Korczaka, Warszawa 196?

Nowak M.: Postawa wychowawcza Janusza Korczaka, (w: ) Binczycka J., Grzelak K. (red.) O pedagogikę jako naukę o człowieku, Katowice 1979

Peter M.: Pedeutologiczne przesłanie Janusza Korczaka, "Problemy Opiekwiczo-Wychowawcze" 1979, nr 5

Puszkin B.; Janusz Korczak o doborze i kształceniu wychowawców, "Edukacja" 1987, nr 2

Puszkin B.: Janusza Korczaka refleksje nad sobą, "Nowa Szkoła" 1992, nr 8 Sobczak J.: Recepcja idei nowego wychowania w polskiej pedagogice okresu między wojnami, cz. I i II, Bydgoszcz 1978- I 979

Szacki J.: Znaniecki, WP, Warszawa 1986

Tarnowski J.: Janusz Korczak dzisiaj, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1990

Theiss W.: Radlińska, WP, Warszawa 1984

Wołoszyn S.: Korczak, WP, Warszawa 198?

Wołoszyn S.: Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku. Próba zarysu encyklopedycznego, Warszawa 199?

Zyngnnan L.: Dzieci doktora Korczaka, NK, Warszawa 1989

Pytania i problemy

- Na czym polegała oryginalność systemu wychowawczego w zakładzie opiekmiczym Janusza Korczaka?

Jak oceniasz aktualność idei Janusza Korczaka?

- Jakie zadania wyznacryła Helena Radlińska pedagogice społecznej? - Jakie są zadania wychowania wg Bogdana Nawroczyńskiego?

- Przedstaw stopnie nauczania i odpowiadające im stadia kształcenia sformułowane przez B. Nawroczyńskiego.

- Omów rolę pracy w koncepcji szkoły ogólnokształcącej Władysława Spasowskiego.

- Scharakteryzuj znaczenie wychowawcy i wychowania szkolnego w poglądach F. Znanieckiego.

(jko)

140

Oświata polska w czasie II wojny światowej

- Sytuacja oświatowa w państwach okupowanych - Dezorganizacja polskiego życia publicznego

- Polityka oświatowa okupanta - Szkolnictwo powszechne

szkolnictwo powszechne w Generalnej Guberni

likwidacja szkolnictwa powszechnego na obszarach ziem polskich włączonych do Rzeszy

obniżenie stopnia organizacyjnego szkół trudności lokalowe

aresztowania nauczycieli spadek frekwencji uczniów

program szkoły powszechnej

ilustrowane czasopismo dla młodzie'zy "Ster" podstawą okupac5 jnej edukacji Polaków (formy walki z propagandą "Steru")

zmniejszenie liczby szkół powszechnych

- Szkolnictwo średnie ogólnokształcące

ustanowienie niemieckiej administracji szkolnej

ol,raniczenie programu nauczania (wyeliminowanie historii, geografii, nauki o Polsce współczesnej, gimnastyki) likwidacja podręczników

zamykanie szkół średnich

- Szkolnictwo zawodowe i jego rodzaje

czynniki decydujące o możliwości funkcjonowania szkół zawodowych

szkoły obowiązkowe dokształcające szkoły zawodowe stopnia zasadniczego

szkoły zawodowe wyższego stopnia (Fachschulen)

kursy zawodowe

rola szkolnictwa zawodowego w walce o polską oświatę - Szkolnictwo dla dzieci polskich na obszarach wschodnich - Główne ośrodki dyspozycyjne oświaty podziemnej

Tajna Organizacja Nauczycielska Komisja Oświecenia Publicznego

Departament Oświaty i Kultury

Biuro Oświatowo-Szkolne Ziem Zachodnich

- Organizacja tajnego szkolnictwa powszechnego w Generalnej Guberni i jego zasięg

- Formy i zasięg nauczania średniego na terenie Generalnej Guberni - Tajne nauczanie na terenach włączonych do Rzeszy

- Organizacja i przebieg podziemnego nauczania na terenach wschodnich - Wojenne losy szkolnictwa wyższego

oficjalna likwidacja szkół wyższych tajne studia wyższe

- Konspiracja oświatowa w obozach koncentracyjnych - Dorobek i znaczenie oświaty konspiracyjnej

walka bez oręża

szkoła patriotyzmu i odwal,i

utrzymanie ciągłości szkolnictwa polskiego

ochrona młodzieży polskiej przed demoralizacją planowaną przez okupanta

świadectwo poświęcenia i godnej postawy nauczycieli polskich

142 143

Literatura

Źródła

Na rogu Brackiej i... Konopackiej. Wspomnienia młodzieży szkół warszawskich z lat 1939-1944, oprac. J. Kaźmierska, KAW, Warszawa 1983

Szkoła w konspiracji - wspomnienia uczestników tajnego nauczania, oprac. M. Kozakiewicz, S. Brzozowski, Warszawa 1960

"W czterdziestym nas Matko na Sybir zesłali". Polska a Rosja 1939-4, oprac. J. Gross, I Grudzińska-Gross, Wydawnictwo "Res Rublica", Warszawa 1990

Opracowania

Alma Mater w Podziemiu. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1941-1945, red. M. i A. Zarębowie, Kraków 1964

Banasiewicz M.: Polityka naukowa i oświatowa hitlerowskich Niemiec na ziemiach polskich "wcielonych" do Trzeciej Rzeszy w okresie okupacji 1939-1945, Poznań 1980

Draus J., Terlecki R.: Oświata na Rzeszowszczyźnie w latach 1939-1945, Ossolinemn, Wrocław 1984

Górski M.: Podstawa okupacyjnej edukacji Polaków, "Wiadomości Kulturalne" 1995, nr 19

Gawęda S.: Uniwersytet Jalrielloński w okresie II wojny światowej 1939-45, Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wrocław 1986

Gralak B.: Szkolnictwo akademickie i nauka polska w okresie okupacji hitlerowskiej, WL, Łódź 1984

Januszek F.: Jawne i tajne szkoły polskie w województwie białostockim w latach II wojny światowej, Białystok 1975

Kadziński R.: Nauka w okupowanej Warszawie, "Kierunki" 1986, nr 45 Krasuski J.: Tajne szkolnictlvo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej 19391940, Warszawa 1971

Krasuski J.: Tajne szkolnictwo zawodowe na terenie Generalnej Guberni w okresie okupacji hitlerowskiej, "Kwartalnik Pedagogiczny" 1970, nr 2 Krzyżanowski J.: Z dziejów wojennej polonistyki, "Przegląd Historyczno-Oświatowy" 1960, nr 3

Madajczyk C.: Faszyzm i okupacja 1938-1945, Poznań 1983

Madajczyk C.: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1-2, Warszawa 1970 Michalski S.: Tajne nauczanie w Wielkopolsce w okresie okupacji hitlerowskiej, Poznań 1968

Terlecki R.: Pracownicy nauki w tajnym nauczaniu ogólnokształcącym na terenie dystryktu krakowskiego, (w:) "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. XXVI, red. J. Miąso, Ossolineum, Wrocław 1984

Walczak W.: Więlkopolska konspiracja oświatowa 1939-1945, Warszawa 197? Wycech C.: Praca oświatowa w kraju w czasie wojny, "Przegląd HistorycznoOświatowy" 1947, nr 1

Wycech C.: Z dziejów tajnej oświaty w latach okupacji 1939-1945, Warszawa 1964

Pytania i problemy

- Omów założenia polityki oświatowej okupanta.

- Scharakteryzuj jawne i tajne szkolnictwo w Polsce w okresie okupacji . - Przedstaw organizację i zasięg szkolnictwa tajnego.

- Wymień główne ośrodki dyspozycyjne oświaty podziemnej. - Na czym polegało znaczenie oświaty konspiracyjnej?

- (tz)

144

Oświata polska na obczyźnie w czasie II wojny światowej

- Organizacja polskich władz oświatowych na emigracji

Szkolnictwo polskie na Węln-zech

Polskie Gimnazjum i Liceum w Balatonzamardi

Polskie Gimnazjum i Liceum w Balatonboglar

- Szkolnictwo polskie we Francji

Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Kamila Norwida w Villard-deLans, okoliczności powstania, program, nauczyciele, znaczenie szkoły

Uniwersytet Polski za granicą z siedzibą w Paryżu

Szkoły polskie w Szwajcarii

geneza Polskiego Obozu Licealnego organizacja Polskiego Obozu Licealnego

Polskie Liceum w Wetzikonie - jego prol,ram, metody nauczania i udział w pracach kulturalno-oświatowych

wojskowa organizacja obozów uniwersyteckich obóz uniwersytecki we Fryburgu

obóz uniwersytecki w Herisau (St. Gallen)

Obóz uniwersytecki w Winterthur (wydziały: filozofii I i II, prawa, medycyny, weterynarii, architektury, chemii, elektroniki, inżynierii, mechaniki, rolniczo-leśny)

Szkoły polskie we Włoszech

Polskie Gimnazjum i Liceum w Alessano

prasa dziecięca Sekcji Wydawniczej II Korpusu Wojska Polskiego w Bari ("Dziatwa" - struktura pisma, autorzy, zakres, znaczenie)

- Szkolnictwo Polskie na Bliskim i Środkowym Wschodzie

Polskie Gimnazjwn i Liceum w Tel-Awiwie

Wyższe kursy naukowe w Tel-Awiwie

Towarzystwo Studiów Irańskich w Teheranie (TSIR) i jego zadania (m.in. kontynuowanie nauki polskiej, szerzenie wiedzy o Polsce wśród mieszkańców Iranu oraz wiedzy o Iranie wśród Polaków)

współpraca TSIR z Uniwersytetem Teherańskim

powstanie i działalność Polskiego Instytutu Studiów Bliskiego Wschodu w Bejmcie

uruchomienie w Instytucie Polskim Studium Polonistycznego i Ekonomiczno-Handlowego

działalność Seminarium Duchownego Biskupa Polowego w Bejrucie (1943-1946)

działalność opiekuńczo-oświatowa Hauki Ordonówny Polskie Szkolnictwo Wyższe w Wielkiej Brytanii

organizacja kursów dokształcających przy Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Edynburgu (Polski Wydział Lekarski) Studium Prawno-Administracyjne w St. Andrews

utworzenie Polskiej Szkoły Architektury (dla byłych studentów tego kierunku służących aktualnie w wojsku)

Studium Pedagogiczne w Edynburgu

Rada Akademickich Szkół Technicznych (Politechnika Polska w Londynie)

powstanie Komisji Akademickich Studiów Medycyny Weterynaryjnej w Edynburgu

uruchomienie Polskiego Wydziału Prawa przy Uniwersytecie w Oksfordzie

Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Musselburgh (Szkocja)

- Polscy nauczyciele i profesorowie szkół wyższych w amerykańskich uczelniach i instytucjach

Utworzenie Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce

146 147

'' Literatura

Opracowan ia

Budziński F.: Szkoły polskie nad Balatonem w okresie II wojny światowej, I W PAX, Warszawa 1988

Csorba H. i T.: Ziemia węgierska azylem Polaków 1939-1945, PWN, Warszawa 1985

Czartoryski M.: Na końcu włoskiego buta, KAW, Kraków 1988

Draus J.: Działalność oświatowa Łukasza Kurdybachy w latach 1940-1946, "Rozprawy z Dziejów Oświaty", t. XXVI, red. J. Miąso, Ossolineum, Wrocław 1984

Draus J., Terlecki R.: Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emibnacji 1939-1945, Ossolineum, Wrocław 1984

Drobny W.: Karabin i książka. Polskie Liceum w Szwajcarii 1940-1944, MON, Warszawa 1973

Drobny W.: Walka bez oręża. Polskie obozy uniwersyteckie dla internowanych w Szwajcarii w latach 1940-1946, PWN, Warszawa-Poznań 1985

Drobny W.: Z dziejów oświaty polskiej na emigracji w czasie II wojny światowej, Zeszyty Naukowe WSN, w Szczecinie 1971, nr 4

Hort W.: (Hanka Ordonówna), Tułacze dzieci, Instytut Literacki, Bejrut 1948 Łepkowski T.: Wolna szkoła polska w okupowanej Francji. Historia Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Kamila Norwida w Villard-de-Lans 1940-1946, PWN, Warszawa 1990

Nauka polska na obczyźnie, zeszyt 1-3, Londyn 1956-1961 Polen und die Schweiz, Wyd. "Pro Polonia", Solothurn 1945

Radzik T.: Polskie instytucje i organizacje oświatowe w Wielkiej Brytanii w latach II wojny światowej (1940-1945), "Rocznik Polonijny" 1980, nr 1

Roczniki Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, t. I-XIX, Londyn 1950-1969

Rostowski J.: History of the Polish School of Medicine, Eidinburgh 1955 Velutani A.: Poza płomieniaani wojny. Internowani w Szwajcarii 1940-1945, MON, Warszawa 1976

148

Zaniewska T.: Działalność wydawnicza Natalii Bietkowskiej ("Dziatwa"), (w: ) Wilno-Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur, red. E. Feliksiak, t. 3, Białystok 1992

Pytania i problemy

- Scharakteryzuj działalność Gimnazjum i Liceum im. Cypriana Kamila Norwida w Villard-de-Lans.

Przedstaw program Polskiego Liceum w Wetzikonie.

Omów działalność opiekuńczo-wychowawczą Hanki Ordonówny. Porównaj organizację i program nauczania Polskich Gimnazjów w Balatonboglar i Balatonzamardi.

Scharakteryzuj szkolnictwo polskie na Bliskim i Środkowym Wschodzie.

(tz)

Odbudowa szkolnictwa w Polsce w latach 1944-1948

Polityka oświatowa w planach polskich konspiracyjnych ubn-upowaii politycznych i społecznych oraz rządu na obczyźnie (w latach 19391945)

Uruchomienie szkolnictwa po wyzwoleniu spod hitlerowskiej okupacji Manifest PKWN z 22 lipca 1944 r. ideologiczną podstawą reform ustrojowych i oświatowych

straty, zniszczenia wojenne oraz skutki polityki okupanta wobec polskiej nauki i oświaty

uznanie tajnego nauczania przez resort oświaty PKWN, ofianry wkład nauczycieli w odbudowę polskiego szkolnictwa utworzenie Ministerstwa Oświaty Rządu Tymczasowego, rozwój administracji szkolnej

reaktywowanie Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) i wznowienie "Głosu Nauczycielskiego"

Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi próbą wypracowania koncepcji reformy szkolnej

projekt Ministerstwa Oświaty (zasada reformy, struktura szkolnictwa, treści nauczania i kierunki wychowania)

polemika ZNP z założeniami ministerialnymi dorobek i znaczenie Zjazdu Łódzkiego

Polityka oświatowa ministra Czesława Wycecha

uznanie uchwał Zjazdu Łódzkiego za postulat w sprawie reformy szkolnej

ujednolicenie szkolnictwa powszechnego wprowadzenie 8-letniego obowiązku szkolnego nowe plany godzin i materiały programowe

zmiany w organizacji szkolnictwa średniego i zawodowego kształcenie kadry pedagogicznej

rozwój szkolnictwa specjalnego i placówek wychowania przedszkolnego

działalność dydaktyczna i naukowa szkół wyższych rozwój oświaty dorosłych

niedobory kadrowe i trudności lokalowe szkolnictwa

- Organizacja oświaty pod kierownictwem ministra Stanisława Skrzeszewskiego

ofensywa ideologiczna w wychowaniu

nowe treści nauczania

realizacja obowiązku szkolnego

prace nad upowszechnieniem klas ósmych wzrost pełnych szkół 7-klasowych

nowy typ zakładu kształcenia nauczycieli szkół powszechnych rozbudowa szkolnictwa zawodowego

wzmocnienie kontroli państwa nad szkołami wyższymi początki naocznych i eksternistycznych studiów w Polsce wprowadzenie 11-letniej szkoły ogólnokształcącej

Rozwój myśli pedagogicznej i czasopiśmiennictwa w latach 1944-1948; nowe kierunki wychowania

Literatura

Źródła

Falski M.: Fragmenty prac z zakresu oświaty 1945-197?, "Studia Pedagogiczne" XXVII, Wrocław 1973

Mysłakowski Z.: Spór kompetencyjny o wychowanie, "Nowa Szkoła" 1947/48, nr 5/6

Na przełomie. Wspomnienia nauczycieli i uczniów z lat 1944-1956, wybór i oprac. E. C. Król, M. Walczak, Warszawa 1994

Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi 18-22 czerwca 1945, Warszawa 1945

150 151

Pęcherski H., Świątek H.: Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917-1969. Podstawowe akty prawne, PWN, Warszawa 1972

Skrzeszewski S.: Podstawowe zadania oświatowe, PZWS, Warszawa 1948

Teksty źródłowe do dziejów wychowania, cz. VIII, Szkolnictwo w Polsce 19181945, oprac. S. Możdżeń, Dom Wydawniczy "Strzelec", Kielce 1994

Opracowania

Balicki M.: Rozwój szkolnictwa podstawowego w latach 1944-1972, "Biuletyn Naukowy", Białystok 1975

Balicki M.: Szkolnictwo podstawowe w województwie białostockim w latach 1944-197?, "Trans Humana", Białystok 1995

Bieńkowski W.: Drogi przebudowy oświaty w Polsce, PZWS, Warszawa 1957 Chycińska M.: Z dyskusji pedagogów nad ideałem wychowawczym w okresie rewolucji społecznej w Polsce (1944-1948), "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1976, t. XIX

Dąbrowski S.: Koncepcje przebudowy Polski w prol,ramach i publicystyce ruchu ludowego 1939-1945, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1981

Dobosiewicz S.: Szkolnictwo powszechne w roku szkolnym 1944-1945 (odbudowa i projekty reform), (w: ) Polska Ludowa. Materiały i studia, t. I, Warszawa 196?

Góra W.: Polska Ludowa 1944-1984, Wyd. Lubelskie, Lublin 1986 Jakubowski J.: Polityka oświatowa Polskiej Partii Robotniczej 1944-1948, KiW, Warszawa 1975

Krasuski J.: Tajne szkolnictwo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej 19391945, PWN, Warszawa 1977

Kryńska E. J.: Szkolnictwo ogólnokształcące w województwie białostockim 1944 -1948, Dział Wydawnictw Filii UW w E3iałymstoku, Białystok 1991

Majecki H.: Białostocczyzna w pierwszych latach władzy ludowej 1944-1948, PWN, Warszawa 1977

Marek Z.: Rozwój teorii religijnego wychowania dziecka w wieku przedszkolnym w Polsce w latach 1945-1990, Kraków 1994

Mauersberg S.: Demokratyzacja szkolnictwa polskiego w latach 1944-1948, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1974, t. XVI1

Mauersberg S.: Reforma szkolnictwa w Polsce w latach 1944 -1948, Ossolineum, Wrocław 1974

Mauersberg S.: Walka o kierunek pracy wychowawczej szkoły polskiej w latach 1944-1948, "Rozprawy z Dziejów Oświaty" 1972, t. XV

Meissner A.: Odbudowa szkolnictwa ogólnokształcącego w województwie rzeszowskim 1944-1949, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Rzeszów 1982 Michalski S.: Wkład ruchu ludowego w rozwój koncepcji demokratycznego systemu edukacji w latach 1918-1945, (w:) Ruch ludowy w najnowszych dziejach Polski, pod red. Z. Hemnerlinga, Warszawa 1988

Osiągnięcia i problemy rozwoju oświaty i wychowania w XX-leciu Polski Ludowej, red. B. Suchodolski, PWN, Warszawa 1966

Ossowska M.: Wzór obywatela jako wytyczna wychowania, "Nowa Szkoła" 1945, nr 4/5

Pieter J.: Ideał wychowawczy nowej szkoły - człowiek uspołeczniony, "Nowa Szkoła" 1945, nr 4/S

Pęcherski M.: Szkoła ogólnokształcąca w Polsce w okresie dwudziestolecia 19441964, "Kwartalnik Pedagogiczny" 1965, nr 1

Potyrała B.: Przemiany oświatowe w Polsce w latach 1944-1948, PWN, Warszawa 1989

Potyrała B., Szlufek W.: Szkolnictwo ogólnokształcące na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945-1970, Ossolineum, Wrocław-Warszawa, Kraków 197?

- Półturzycki J.: Rozwój i problemy szkolnictwa dla dorosłych w Polsce Ludowej, Ossolineum, Wrocław 1972

Batuś B.: Licea pedagogiczne w Polsce Ludowej ( 1944-1970), PWN, Warszawa 1974

Rozwój pedagogiki w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, red. B. Suchodolski, Ossolineum, Wrocław 1965

Suchodolski B.: Edukacja narodu 1918-1968, WP, Warszawa 1970

Smołalski A.: Szkolnictwo podstawowe na Dolnym Śląsku w latach 1945-1965, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970

Świecki A.: Oświata i szkolnictwo w XXX-leciu PBL, KiW, Warszawa 1975

I52 153

Trzebiatowski K.: Organizacja szkolnictwa w Polsce Ludowej, PWN, Warszawa 1972

Wycech C.: Podstawowe założenia ideologiczne Związku Nauczycielstwa Polskiego, Nasza Księganua, Warszawa 1947

Wycech C.: Z dziejów tajnej oświaty w latach okupacji 1939-1944, Nasza Księgarnia, Warszawa 1964

Żółkiewski S.: Czym są a czym być powinny uniwersytety ludowe, "Nowe Drogi" 1947, nr 5

Pytania i problemy

- Przedstaw koncepcje oświaty polskich konspiracyjnych ugrupowań politycznych i społecznych oraz rządu na obczyźnie w latach 19391945.

- Jakie straty poniosła polska nauka i oświata w czasie II wojny światowej?

- Omów idee oświatowe Manifestu PKWN z 22 lipca 1944 r.

- Jaką rolę odebnał Zjazd Oświatowy w Lodzi w reformowaniu polskiego szkolnictwa?

- Przeanalizuj zmiany w prolnamach organizacji szkolnictwa powszechnego i średniego w Polsce w oparciu o zarządzenie ministra Czesława Wycecha.

- Scharakteryzuj rozwój szkolnictwa powszechnego i średniego pod kierownictwem ministra Stanisława Skrzeszewskiego.

- Omów formy kształcenia kadry pedagogicznej w Polsce w latach 19441948.

- Przedstaw rozwój szkolnictwa zawodowego i oświaty dorosłych w Polsce w latach 1944 -1948.

- Omów działalność dydaktyczną i naukową szkół wyższych w Polsce w latach 1944 -1948.

- Jaką rolę odel,rało polskie czasopiśmiennictwo pedagogiczne w latach I 944 -1948?

(er) 154

Literatura podstawowa

Bobrowska-Nowak W.: Historia wychowania przedszkolnego, WSiP, Warszawa 1978

Bobrowska-Nowak W.: Zarys dziejów wychowania przedszkolnego, cz. I i II, WSiP, Warszawa 1978

Hellwig J.: Prolegomena do historii wychowania, Wydawnictwo "Eruditus", Poznań 1995

Historia wychowania, red. Ł. Kurdybacha, t. I i II, PWN, Warszawa 1965 Historia wychowania XX wieku, red. J. Miąso, t. I i II, PWN, Warszawa 1980 Historia wychowania. Skrypt dla studentów dziennych i zaocznych, red. J. Hellwig, Wydawnictwo "Eruditus", Poznań 1994

Historia wychowania. Słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski, Wydawnictwo WSP, Olsztyn 1994

Kot S.: Historia wychowania, t. I i II, Lwów 1936

Kot S.: Historia wychowania, t. I i II, Wydawnictwo "Żak", Warszawa 1994 Kurdybacha Ł.: Pisma wybrane t. I-III, PWN, Warszawa 1976

Możdżeń S.: Zarys historii wychowania, cz. I - III, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 1993

Słownik filózofów, Dom Wydawniczy "Rebis", Poznań 1995

Wołoszyn S.: Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, PWN, Warszawa 1964

Wroczyński R.: Dzieje oświaty polskiej do roku 1795, PWN, Warszawa 1983 Wroczyński R.: Dzieje oświaty polskiej 1795-1945, PWN, Warszawa 1980

NAUCZYCIEL i ACZ NI owl

W SYTUACJACH SZKOLNYCH wwwa nmonoougtmmmcwzaao

TfLAI-5 1-fvjANA WydawnicMo Uniwenyfeckie,15-328 Biytystok, ul. Świerkowa 20, tel. (085) 42-24-87 w.132, tel./fax: 42-23-10

Książka znanego terapeutyfenomenologa z Bostonu, USA,

a w niej między innymi:

-analiza prenatalnych i natalnych uwarunkowań struktur,językowych i czynnościowych,

- zagadnienie symboliczności języka, genezy pragnienia i podmiotowości,

- charakter aktywnego i pasywnego doświadczenia oraz wyobraźni, a także funkcji, jakie one pełnią w poznaniu siebie i innych,

- budowanie wewnętrznego wymiaru podmiotowości w oparciu o terapeutyczny dialog, - analiza narracji, opis doświadczenia

surrendering - przełomu;

- przegląd stanowisk badawczych dotyczących badań nad doświadczeniem przełomu,

- psychologiczna analiza działania, pragnienia i wizji,

- aktywna transcendencja, analiza możliwości samotranscendencji i działania wyzwalanych pragnieniem wychodzenia ku innym,

- studium uczestnictwa w działaniu

O "Lalce" Prusa napisano już wiele lepszych i gorszych prac i kazde pokolenie historyków literatury wnosi do odczytań największej, bez wątpienia, powieści polskiej XIX wieku, swoje odczytania. Ewa Pacwska opisuje jedną warstwę znaczeń powieści - paestaeń świata przedstawionego. Opis realiów "Lalki": ulic, parków, ogrodów, wnęter mieszkalnych, sklepów, kuściolów i

/ teatrów zmierza w tej pracy do uchwycenia ustanowionego przez pisarza obrazu "rozkładu' świata, jego pękania, rozpadania się, stwaaającego wokół postaci klimat upadku wartości i dowód sformułowanej w powieści tery, że "świat idzie na gorsze".

Książka Ewy Paczoskiej "wnosi wiele odkrywczych spostrzeżeń na temat takiego ksztaltowania przestrzeni świata przedstawionego u Prusa, by przynosifa ona ważne sensy na poziomie światopoglądu powieści."

proj dr kab. ,9ndraej Z. Makowiecki Źródlem nowatorstwa lej książki jest "niezmiernie szeroki kontekst, w którym osadzona zostala powieść Prusa'. Autorka, poza analizą kontekstu literackiego "Lalki", "szuka także kontekstów pozaliterackich, historycznych, penetruje przestrzeń społeczną, w której znajdowaf się autor i jego crytelnicy, ukazuje atmosferę klęski poniesionej w powstaniu i jej w pływu niszczącego ludzi w czasach popowstaniowych".

Znawcy i miłośnicy twórczości Prusa "paeczytają pracę Ewy Paczoskiej z zainteresowaniem i wdzięcznością za ukazanie tylu niedostrzeżonych dotąd jej walorów'.

prof. dr herb. .lanina Ktdc:vcka-Saloni

TfLAł llvjA(y4 Wydawnictwo Uniwersyteckie, 15-328 Rialyslok, ul. Świerkowa 20, tel. (085) 42-24-87 w.132, tel./fax: 42-23-10

0x01 graphic