MAGIA, RELIGIA, OBRZĘDOWOŚĆ
Temat magii, religii i obrzędowości od zawsze interesował antropologów. Jest to część naszej kultury, naszego codziennego życia. Każdego dnia stykamy się ze charakterystycznymi dla naszej kultury przykładami tych trzech pojęć. Przykładem może być zbliżająca się sesja (maskotki, talizmany, charakterystyczne zachowanie).
Głównymi badaczami zagadnień magii, religii i obrzędowości byli James George Frazer (Złota Gałąź), Arnold van Gennep (Obrzędy przejścia), Calude Lévi-Strauss (Antropologia strukturalna). Każdy z nich na swój sposób starał się opisać te zagadnienia:
van Gennep dał podstawy teoretyczne, usystematyzował posiadaną wiedzę w tym zakresie i stworzył ramy i pojęcia, które są obecnie wykorzystywane przy omawianiu tych zagadnień,
Lévi-Strauss opisywał obserwowane zjawiska w kulturze brazylijskich Indian Nambikiwara (czarownik wioski znika, wyjaśniając to burzą, która przeniosła go daleko od wioski), meksykańskich Indian Zuni (dwunastoletnia dziewczynka zaczarowana przez młodego chłopca przez dotknięcie jej ręki), historię Quesalida z okolic Vancouver w Kanadzie (jego praca jako szaman, zniszczenie reputacji innych szamanów),
Frazer analizował obrzędy m.in. Indian z plemienia Odżibuej, azteckich plemion z Ameryki Południowej, Indian z Kolumbii Brytyjskiej i wielu innych (w tym Słowian)
Joseph George Frazer jest twórcą pojęć magii sympatycznej, których składową są dwa rodzaje magii: homeopatyczna (prawo podobieństwa) - „podobne powoduje podobne, (…) skutek podobny jest do przyczyny” oraz magii przenośnej (prawo styczności) - „rzeczy, które kiedyś pozostawały w styczności ze sobą, nadal działają na siebie nawet wtedy, gdy kontakt fizyczny przestał istnieć”. Za pomocą tych pojęć można sklasyfikować niemal każde zjawisko magiczne.
Sacrum i profanum to pojęcia, w formie przedstawionej na slajdzie, przez Arnolda Van Gennepa: pisze Sacrum - sfera, do której człowiek „wkracza wtedy, gdy wyrusza w podróż i jako obcy znajduje się w pobliżu nieznanego miejsca”. Profanum - sfera, gdzie „przebywa człowiek, żyjąc we własnym domu, w swoim klanie”
Frazer badając wymienione wcześniej kultury, doszedł do rozróżnienia w którym wyszczególnił następujące definicje: Obrzęd magiczny jest obrzędem sympatycznym, obrzęd magiczny zazwyczaj działa sam przez się, przymusza. System magii składa się z zakazów (tabu) - „nie rób tego, bo tamto się stanie”, oraz z nakazów (czarów) „masz uczynić to, a tamto się stanie”
Obrzędy przejścia wg van Gennepa: Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów:
Wyłączenia, separacji (rites de separation),
Marginalnego (rites de margé),
Włączenia, agregacji (rites de agregation).
„Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli i przechodzi w stan rytualnego <zawieszenia>, w którym jest poza społeczeństwem, na jego marginesie. Wreszcie, podczas rytuałów agregacji, powraca on ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią, właściwie jako inna jednostka, o nowym statusie.”
Przykładem może być stosunek wobec ciężarnej kobiety, chorego, awansu.
Kościej Nieśmiertelny - postać z folkloru rosyjskiego, czarny charakter z baśni i podań ludowych. Kościej był czarownikiem, chudym, starym i brzydkim. Mieszkał w zamku wśród gór, był w posiadaniu niezliczonych skarbów. Najważniejszym z nich była żywa woda i martwa woda. Żywa przywracała do życia umarłych i konających, martwa leczyła rany, a jej picie dawało długowieczność. Kościej przechowywał swoje serce ukryte poza ciałem, nie można więc go było zabić, nie odnalazłszy wpierw i nie zniszczywszy jego serca.
W Ugandzie bezpłodność kobiety może przynieść nieurodzaj w plonach, dlatego mężczyzna, który poślubił taką kobietę, może zarządzać rozwodu, ze względu na fakt, że warunki ekonomiczne są bardziej istotne i liczą się przede wszystkim.
Beneth w Nowym Meksyku, rezerwat Apaczów. 14 letnia dziewczynka musi przejść rytuał dojrzewania, by stać się prawdziwą kobietą. Do ceremonii przygotowuje się dziewczynkę przez ponad rok. By przejść rytuał, który trwa 4 dni, dziewczynka będzie musiała na nowo przejść 4 stadia życia - niemowlęctwo, dziecięctwo, dojrzewanie i bycie kobietą. Dziewczynka będzie musiała tańczyć przez ponad 12 godzin bez przerwy - nie może przestać, gdyż to spowodowałoby niepowodzenie całego rytuału. Po rytuale przybiera nowe imię.
Haryana w Indiach północno-zachodnich, niedaleko New Delhi. Muzułmanie Podczas okresu Kabały, świętuje się Muhurram. Hasram Mahman Hussein był zamordowany w 680 roku naszej ery. Na jego cześć odbywa się rytuał, w trakcie którego mężczyźni okaleczają się żyletkami bądź specjalnie przygotowanymi do tego narzędziami. Rytuał ten trwa od południa do późnej nocy.
Rytuał ten ma miejcie w Papua Nowej Gwinei. Przez 6 tygodni zamyka się młodych (18-30 letnich) „chłopców” w domu mężczyzn w celu uczynienia z nich mężczyzn. Krokodyl jest określany w tej kulturze jako ich przodek, prastwórca. Dlatego też, by stać się mężczyzną trzeba przybrać jego sposób maskowania, czyli krokodylą skórę. Tylko przetrwanie tego rytuału zapewnia możliwość określania siebie jako mężczyzny. Czasem zdarza się, że któryś z nich nie przetrwa i umrze z powodu upływu krwi bądź zakażenia. Po zakończeniu cięcia celowo utrzymuje się kontrolowane zakażenie, wcierając w rany olej palmowy i okadzając je dymem z ogniska. Przez 2 tygodnie po pocięciu mężczyźni utrzymują taki stan, by po pewnym czasie otrzymać pożądany efekt.
Marek Kamiński, gr. A