Prawo 2 wykład 01.03.2009

„Przepis prawny” i „norma prawna” to podstawowe pojęcia nauk prawnych.

Wyróżnia się pięć sposobów rozumienia relacji obu tych określeń:

• „przepis prawny” - „norma prawna” jako pojęcia równoznaczne,

• „przepis prawny” jako pojęcie wyłączne,

• „norma prawna” jako wypowiedź konstruowana z „przepisów prawa”,

• „norma prawna” jako pojęcie odrębne od „przepisów prawnych”,

• norma prawna” jako znaczenie „przepisu prawnego”.

Przepisem prawnym określa się elementarną jednostkę aktu prawnego, przybierającą postać artykułu lub paragrafu, może być nim też część obszerniejszego artykułu lub paragrafu nosząca nazwę ustępu, punktu czy litery.

Przepis prawny stanowi zatem „część techniczną” aktu prawnego.

Norma prawna jest „jednostką logiczną” aktu prawnego. Jest konstruowana z przepisów prawnych w celu jej zastosowania.

Konstruowanie normy prawnej jest procesem logicznym polegającym na ustaleniu:

1) kręgu adresatów, do których norma się odnosi oraz sytuacji (okoliczności) w jakich ma ona zastosowanie (hipoteza),

2) sposobu w jaki adresaci normy mają się zachować (dyspozycja),

3) konsekwencji zachowania się adresata normy w sposób niezgodny z treścią normy (sankcja).

Norma prawna to stworzona na podstawie przepisów prawnych generalna i abstrakcyjna reguła postępowania.

Generalność normy prawnej oznacza, że jest ona skierowana do określonej w normie kategorii adresatów (tych, których dotyczy nakaz, zakaz lub uprawnienie), a nie do indywidualnie oznaczonego (co do tożsamości) adresata.

Przykład - Kodeks karny:


Art. 133. Kto publicznie znieważa Naród lub Rzeczpospolitą Polską, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.


Art. 20. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Przykład- Konstytucja RP:
Art. 122. 
1. Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. (…)

Abstrakcyjność normy pranej oznacza, że norma prawna tworzy wzorzec postępowania, który może zdarzyć się nie tylko w konkretnym przypadku, ale w liczbie przypadków, których nie da się bliżej określić. Normy prawne mają być stosowane wielokrotnie.

Przykład: Kodeks cywilny:

Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Normy konkretne i indywidualne.

Nie są one normami prawnymi.
Normy te są rezultatem zastosowania prawa przez organy państwa, są to akty stosowania prawa, do których zaliczyć można np. orzeczenia sądowe czy decyzje administracyjne. Akty te skierowane są zawsze do imiennie określonego podmiotu i odnoszą się do konkretnej, jednorazowej sytuacji.

Budowa normy prawnej

Najczęściej przyjmuje się pogląd, że norma prawna zbudowana jest z trzech elementów: hipotezy, dyspozycji i sankcji oraz pogląd, że norma prawna ma strukturę norm sprzężonych.

Norma prawna jako struktura trójelementowa

Hipoteza jest to ta część normy prawnej, która określa krąg adresatów, do których się odnosi i okoliczności w jakich ma zastosowanie, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie.

Dyspozycja jest częścią normy prawnej, która wyznacza adresatowi sposób postępowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Wzór postępowania może przybrać postać obowiązku prawnego ( nakaz lub zakaz określonego zachowania) bądź uprawnienia.

Sankcja wyraża konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem prawnym. W zależności od typu normy prawnej (przynależności normy prawnej do danej gałęzi prawa, np. prawa karnego, prawa administracyjnego, prawa cywilnego) jaka została naruszona, sankcje można podzielić na:
- sankcje karne,
- sankcje egzekucyjne,
- sankcje nieważności czynności prawnej.

Sankcja karna polega na wymierzeniu w imieniu państwa określonej dolegliwości wobec osoby, która przekroczyła normę prawną.

Przykładem sankcji karnych są określone w ustawie Kodeks karny - kary i środki karne, wymierzane przez sąd wobec osoby, która naruszyła normę prawa karnego.

Sankcje te mają do spełnienia określone funkcje: represyjną, prewencyjną, izolacyjną czy kompensacyjną.

Zgodnie z art. 32. K.k. Karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności

Środki karne mogą stanowić dodatkową (obok kary) represję, czasami jednak mogą być orzeczone jako środek samoistny.

Środki karne (Art. 39 K.k.):

- pozbawienie praw publicznych,

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

- zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,

- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

• zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
  
  - zakaz prowadzenia pojazdów,
  
  - przepadek,
  
  - obowiązek naprawienia szkody,
  
  - nawiązka, świadczenie pieniężne,
  
  - podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Sankcja karna może być zredagowana:

„Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku” (Art. 193 K.k.).

Sankcja egzekucyjna występuje najczęściej w normach prawa administracyjnego i cywilnego.

Polega ona na zmuszenia adresata, który jej nie przestrzega do wykonania tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek (np. przymusowa eksmisja z lokalu zajmowanego bez tytułu prawnego), bądź też na przymusowym unicestwieniu tego, co adresat uzyskał wbrew zakazowi (np. obowiązek rozbiórki budynku wzniesionego bez pozwolenia za budowę).

Celem egzekucji jest przywrócenie stanu niezgodnego z prawem do stanu pożądanego przez prawo.

Sankcja nieważności najczęściej ma zastosowanie w przypadku naruszenia norm prawa cywilnego, które przewiduje nieskuteczność czynności konwencjonalnej ze względu na dokonanie jej z naruszeniem prawa.

Nieważność bezwzględna (ex tunc) następuje z mocy samego prawa.

Powoduje, że czynność prawna jest nieważna od samego początku jej istnienia i nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Przykłady nieważności bezwzględnej:


a) nieważna jest czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych(art. 14. § 1.K.c.),

b) nieważna jest czynność prawna została dokonana bez zachowania przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności formy szczególnej, np.: oświadczenie woli na piśmie osoby nie mogącej czytać powinno być złożone w formie aktu notarialnego (art. 80 K.c.),

c) nieważna jest czynność dokonana bez wymaganej przez zgody organu władzy państwowej, np.: bank spółdzielczy lub akcyjny powstał bez wymaganego przez Prawo bankowe zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (art. 30a ustawy Prawo bankowe);

d) nieważna jest czynność dokonana w sposób sprzeczny z prawem, zasadami współżycia społecznego albo mający na celu obejście prawa:

Nieważność względna (ex nunc)


Ma miejsce w sytuacji, gdy uprawniona osoba wystąpi do właściwego organu o stwierdzenie nieważności czynności konwencjonalnej.

Czynność prawna do chwili orzeczenia jej nieważności jest ważna (wywołuje określone w jej treści skutki prawne), ale orzeczenie jej nieważności powoduje unieważnienie czynności od początku jej istnienia.

Podstawą do unieważnienia dokonanej czynności może być np.:
1) dokonanie czynności pod wpływem błędu istotnego:
2) dokonanie czynności pod wpływem podstępu:
3) dokonanie czynności groźby bezprawnej:

Kodeks cywilny stanowi, że:

uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

Uprawnienie do uchylenia się wygasa:
w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał (art. 88).

Przepisy prawne

W literaturze prawniczej najczęściej określa się przepis prawny jako podstawową jednostkę redakcyjną aktu normatywnego, będącą zdaniem w sensie gramatycznym i wyodrębnioną w sensie graficznym w tekście prawnym jako artykuł, paragraf bądź ustęp, punkt lub litera.

Najczęściej przepisy prawne formułuje się przy użyciu słów: „powinien”, „ma obowiązek”, „należy”, „musi”, „może”, „ma prawo”, „jest uprawniony”, „zezwala się”, itp.
Niektóre przepisy formułowane są jakby były opisami jakiś zdarzeń (co nie pozbawia ich dyrektywalnego charakteru).

Art. 13. K.p.c.
§ 1.  Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

W przepisie prawnym wyróżnia się:

poprzednik - wymienia lub określa okoliczności, z którymi należy wiązać skutki prawne,

następnik - ustala skutki prawne jakie powinny być wiązane z okolicznościami wymienionymi w poprzedniku,

funktor normotwórczy - zwrot językowy wiążący w zdanikształtną całość poprzednik z następnikiem.

Art. 82. K.k.
Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia (poprzednik), karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia (następnik).

Art. 1.  K.k.
§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Podział norm prawnych i przepisów prawnych


Normy prawne i przepisy prawne można klasyfikować biorąc pod uwagę różna kryteria.

Biorąc pod uwagę kryterium treści, normy prawne dzielą się na:

- nakazujące,
- zakazujące,
- dozwalające (uprawniające)

Przykład normy nakazującej:
Art. 330 Ord.PodU
Zwrot nadpłat powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy dokonywany jest na podstawie przepisów o zobowiązaniach podatkowych.

Przykład normy zakazującej:
Art.159. K.k.
Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Przykład normy dozwalającej:
Art. 62. Konstytucji
1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Ze względu na związki treściowe różnych elementów normy prawnej można podzielić je na:

- normy ogólne (lex generalis) i normy
- szczegółowe (lex specialis),

Normy ogólne są to normy regulujące szeroki zakres spraw, odnoszące się do szerokiego kręgu adresatów.

Normy szczegółowe są to normy, ustanawiające wyjątek od regulacji norm ogólnych.

Art. 148. K.k.
§ 1. Kto zabija człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności - (norma ogólna).
§ 2. Kto zabija człowieka:
1) ze szczególnym okrucieństwem,
2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 - (norma szczegółowa).

Normy prawne można podzielić także na:
- normy bezwzględnie obowiązujące (ius cogens),
- normy względnie obowiązujące (ius dispositivum).

Norma bezwzględnie obowiązująca ustanawia jeden możliwy wzór powinnego zachowania się adresata (za pomocą zakazu lub nakazu) i nie dopuszcza, pod rygorem ujemnych konsekwencji prawnych odmiennego zachowania.

Norma względnie obowiązująca ustanawia wzór powinnego zachowania się adresata, ale pozostawia mu (bez ponoszenia ujemnych konsekwencji prawnych) jednocześnie prawo zachowania się w inny wybrany przez siebie sposób.

Norma może także dawać adresatowi prawo powstrzymania się od działania.

Przykład normy względnie obowiązującej (ius dispositivum):
Art. 669. K.r.o.
§ 1. Najemca obowiązany jest uiszczać czynsz w terminie umówionym.
§ 2. Jeżeli termin płatności czynszu nie jest w umowie określony, czynsz powinien być płacony z góry, a mianowicie: gdy najem ma trwać nie dłużej niż miesiąc - za cały czas najmu, a gdy najem ma trwać dłużej niż miesiąc albo gdy umowa była zawarta na czas nie oznaczony - miesięcznie, do dziesiątego dnia miesiąca.

Przepisy prawne ze względu na kompletność sformułowania mogą się ona dzielić na:
- konkretne
- odsyłające
- blankietowe

Przepis konkretny w sposób wyczerpujący wskazuje adresata oraz okoliczności w jakich ma on zastosowanie.

Przykład przepisu konkretnego:

Art. 30. § 1. K.c. Kto zginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

Przepisy odsyłające

Przepisy mogą odsyłać do innych przepisów znajdujących się w obrębie tego samego aktu prawnego, ale mogą też odsyłać do innych aktów prawnych.

Przykład przepisu odsyłającego:
Art. 83. 1. W okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia ukonstytuowania się organów Krajowej Izby Doradców Podatkowych uprawnienia Krajowej Rady Doradców Podatkowych określone w art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 10 ust. 1 oraz art. 21 ust. 3 wykonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych.

Przepisy blankietowe - same nie ustanawiają żadnej reguły postępowania, lecz wskazują organ państwa, który regułę taką ma dopiero ustanowić.

Przykład przepisu blankietowego (DorPodU):

Art.25.2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty, o której mowa w ust. 1, mając na uwadze koszty przeprowadzania egzaminów oraz wydatki związane z funkcjonowaniem Komisji Egzaminacyjnej.

Ze względu na budowę przepisy prawne dzielą się na:
- proste
- złożone

Przykład przepisu prostego:
Art. 9. K.c. W razie urodzenia się dziecka (stan faktyczny) domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe (skutek).

Przykład przepisu złożonego:
Art.159. K.k. Kto, biorąc udział w bójce (stan faktyczny) lub pobiciu człowieka (stan faktyczny) (okoliczność), używa broni palnej (stan faktyczny)), noża (stan faktyczny) lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu (stan faktyczny), podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (skutek).

---