1.Przedmiot i zakres socjologii polityki
-ta część teorii socjologicznej, która wyjaśnia zjawisko, walki i sprawowania władzy.
Socjologia polityczna
-Relacja pomiędzy polityką a społeczeństwem
W międzydyscyplinarnej nauce o polityce musimy uwzględnić ekonomię polityczną
Nie redukowana socjologia polityki (czyli nie ograniczająca się do zjawisk socjologicznych ale także omawiająca teorię polityki) skupić się musi na:
umiejscawianiu konkretnych koncepcji doktrynalnych w historii, omawianie ich genezy i funkcji z pkt. Widzenia układu sił społecznych.
Interpretacja doktryn z rzeczywistym działaniem instytucji politycznych i obywateli.
Wykorzystywanie uzupełniających się dokumentacji o myśli politycznej
Socjologia jest nauką historyczną, gdy interpretuje badaną rzeczywistość
w procesie przemian
w kontekście historycznym w którym badana rzeczywistość występuje
Ogólnoteoretyczna część socjologii polityki , określa społeczne podstawy i efekty instytucji władzy w społeczeństwie.
Mamy tu do czynienia z prawami i hipotezami wyjaśniającymi zależności między niepolitycznymi zjawiskami społecznymi a polityką<- to właśnie jest socjologiczna teoria polityki
Jeśli chodzi o część szczegółową to do tego należą przede wszystkim:
socjologia ruchów politycznych i partii
socjologia państwa i jego poszczególnych instytucji( wojsko, administracja itp.)
Socjologia zachowania politycznego
Socjologia międzynarodowych stosunków politycznych
2. Historia socjologii polityki
PLATON (427- 347)
„Państwo” , „Prawa”
Zauważa ,że istnieje związek między istnieniem wojen a ustrojem wewnętrznym państwa, wojna nie może być prowadzona bez ludzi więc musi powstać klasa żołnierzy
dzieli ludzkie potrzeby i pracę
Przemiany historyczne - są to długotrwałe zmiany w sposobie życia ludzi, zwłaszcza migracji i zmiany z pasterstwo na rolnictwo
Nakazywał także zniesienie nierówności dziedziczenia, nakazywał odebranie rodzinom wpływu na dzieci
ARYSTOTELES(384- 322 PNE)
”Polityka”
Wyciąga wniosek ,że społeczeństwo jest wcześniejsze od jednostki. Analizuje powstanie państwa i społeczeństwa
Tworzy koncepcje organistycznej teorii społeczeństwa, uważał ,że demokracja winna się opierać na stanie środkowym, czyli na średnio zamożnych
IBN CHALDUN (1332-1406)
„Prolegomena do historii”
Tunezyjski Berber
socjologia ma szukać praw społecznych w drodze obserwacji i logicznych rozważań
Wg niego jedynie człowiek poszukuję władzy
Analizuje więź społeczną na podst. Plemion koczowniczych, wyciąga wnioski- iż z niej wychodzi życie polityczne
Twierdzi, że konflikt jest siłą napędową rozwoju,
Wprowadza teorię krążenia elit
NICCOLO MACHIAVELLI (1469-1527)
„Książe”
nakazywał uczyć się na historii, która się powtarza
„cel uświęca środki”
Działalność polityczna = egoistyczne dążenia ludzkich zmierzających do korzyści materialnych
Nie ma ustroju idealnego, są ustroje adekwatne do sytuacji
JEAN BODIN (1539-1596)
„6 ksiąg o Rzeczypospolitej”
teoria o powstaniu państwa poprzez podbicia jednej grupy poprzez drugą
Gumplowicz ją później rozwinie
THOMAS HOBBES (1588-1679)
„Lewiatan”
Teoria psychologiczna, strach przed innymi ludźmi (władzą)
Zauważał związek pomiędzy własnością prywatną a państwem
JOHN LOCKE(1632-1704)
„ 2 Traktaty o rządzie”
klasyk burżuazyjnej koncepcji liberalnej
broni własności prywatnej
Społeczność nie jest upolityczniona dopóki nie spełni kilku warunków:
zjednoczenie terytorialne
wspólne prawo
istnienie władzy zdolnej do rozstrzygania sporów
Wg niego władza polityczna istnieje dlatego ,iż ludzie chcą utrzymać własność. Czyli pochodzi od ochrony własności prywatnej
Odróżnienie rządu od państwa, istnieją 2 rodzaje umów:
umowa społeczna którą ustanawia państwo
umowa rządowa tworzona przez rząd, rewolucja obala rząd nie państwo
Zgoda na rewolucję -> gdy rząd łamię umowę rządową lud( państwo) może ten rząd obalić
DAWID HUME (1711-1776)
Odrzuca koncepcję umowy społecznej na rzecz tezy, iż u podstaw każdego państwa leży siła w postaci zagarnięciu władzy lub podboju
MONTESQUIEU(1689- 1755)
„O duchu praw”
nie ma absolutnie złych albo absolutnie dobrych systemów ( Machiavielli) ,zależy od warunków które go stworzyły
Instytucje muszą być dostosowane do charakterów ludów, a ten charakter jest produktem warunków geograficznych
Harmonia władzy- harmonijne współdziałanie instytucji
Założenie o kontroli instytucji politycznych przez państwo
JOHANN GOTTFRIED VON HERDER
(1744-1803)
Idzie dalej z teorią geograficzną, ale twierdzi ,że warunki geogr. Nie wpływają wprost na instytucję, lecz przez obyczaje
EDWARD BURKE (1729-1803)
Przeciwnik rewolucji
Twierdził, że ustrój polityczny powstał nie poprzez jakieś zasady ale stanowi rezultat długotrwałego rozwoju historycznego
Tym tłumaczył konserwatyzm, zapominając jednak o dynamice historii
ADAM FERGUSON (1723-1816)
Przyjmuję dynamizm historii jako podstawę rozumienia polityki
Podstawą rozwoju jest nie harmonia lecz konflikt i walka
XIX wiek GUIZOT THIERRY, THIERS
dzieje tworzone są przez lud
rewolucja jest rezultatem sprzeczności społecznych
pochodzenie klas i władzy państwowej sięga do podbojów plemiennych
de GOBINEAU
„Esej o nierówności ras ludzkich”
rasizm
LELEWEL
Polak
Powrót do demokracji gminnej
CHARLES DE TOCUEVILLE
„O demokracji w Ameryce” „Dawny ustrój a rewolucja”
rewolucja nie jest wtedy gdy żyję się najgorzej lecz wtedy gdy zapoczątkowana poprawa rozbudza apetyt mas
nowy ustrój polityczny- Ameryka-jeden z pierwszych komparatystą -porównał Amerykę i Francję
AUGUST COMTE
-powtarzał za innymi teorię o państwie
HERBERT SPENCER
„Właściwa sfera rządu”
Państwo to spółka akcyjna powstała aby chronić interesy obywateli
Czyli funkcje państwa określone są przez interesy ekonomiczne obywateli
Wprowadza teorię rozwoju ustroju politycznego od pokoju i wojny
społeczeństwo walczące to ustrój wojowniczy posiada kilka cech
scentralizowana gospodarka
zmilitaryzowany ustrój
podporządkowanie jednostki interesom państwa
pokojowy
społeczeństwo industrialne
chronienie praw jednostki
cel= bogacenie się
GEORG HEGL
„Filozofia prawa” „ Konstytucja niemiecka” etc.
Nowoczesne państwo to monarchia konstytucyjna z silną biurokracją
Prawna struktura państwa jest płynna
Życie polityczne jest kształtowane przez aktualne prądy epoki i kulturę
„społeczeństwo obywatelskie” - system instytucji stworzonych do ochrony interesów obywateli
koncepcja pluralizmu politycznego- zorganizowanie grup pośredniczących pomiędzy obywatelami a państwem
POLACY
ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI
„ O naprawie Rzeczypospolitej”
państwo to organizm- wszystkie członki muszą czuć się dobrze
chciał pomóc chłopom, mówił o wolności dla możnych
2 narody po obserwacjach podziału klasowego w Polsce - bogaci i biedni
HUGO KOŁŁĄTAJ
„ Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego”
Państwo powstaje gdy powstaję własność Ziemi
STANISŁAW STASZIC
„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” „ Ród ludzki”
podzielił ustroje
arystokracja władza w rękach części obywateli
monarchia - jeden człowiek
demokracja- wszyscy obywatele
chciał wprowadzić równość ekonomiczną by doprowadzić do demokracji
dynamiczne życie polityczne
feudalizm pochodzi od podboju
!MARKSISCI!
„Kapitał”
Stosunki polityczne- walka o władzę i jej sprawowanie,, wynikają na podłożu stosunków społeczno- ekonomicznych i są prze nie warunkowane.
Baza-ekonomia nadbudowa- polityczna
Teoria, iż stosunek sił wytwórczych do stosunku produkcji tworzy całokształt stosunków społecznych
Jeśli dochodzi do sprzeczności pomiędzy tymi siłami jedynym rozwiązaniem jest rewolucja
Polityka jest nie tylko odzwierciedleniem stosunków poza politycznych ale także je kształtuję
Baza jest chroniona przez nadbudowę,
nowa nadbudowa pomaga okrzepnąć nowej bazie zwłaszcza w socjalizmie
Państwo i prawo służy interesom klasy panującej, jest wytworem sprzeczności klasowych
Klasa panująca ekonomicznie panuje ideologicznie i politycznie
Byt określa świadomość, poglądy polityczne tworzą się przez zdeterminowanie interesów
Analiza położenia społecznego klas, warstw i grup społecznych jest punktem wyjścia jeśli chodzi o masowe zachowanie polityczne
Marks analizuję wojsko jako składnik polityki
Analizuję rolę idei
Zmiana ustroju dokonuję się za pomocą rewolucji, teoria kasy robotniczej
BERNSTEIN
zmiana ustroju może się dokonać bez rewolucji
został za to ostro skrytykowany chociażby przez KAUTSKIEGO I PLECHANOWA
JEAN JAURĖS
„Nowa Armia”
reforma armii, wprowadzenie jednostek milicyjnych
RUDOLF HILFERDING
analizował strukturę stosunków międzynarodowych
nowa teoria imperializmu- system światowy który zostanie obalony w wyniku zaostrzania się sprzeczności międzynarodowych
OTTO BAUER, KARL RENNER
Naród - wspólnota charakteru wyrażająca się w kulturze
Mniejszościom narodowym ma być przydzielona autonomia kulturowa
RÓŻA LUKSEMBURG
droga do rewolucji - strajk generalny
partia ma pomagać robotnikom, ale nie wyolbrzymiać własnej roli
WŁODZIMERZ LENIN
odrzuca tezę o bazie i nadbudowie
uważał ,że Rosja jest w najlepszym stadium dla rewolucji bo sprzeczności klasowe osiągnęły apogeum
teoria o dyktaturze proletariatu pozwala na pełną kontrolę partii
JULIAN HOCHFELD
marksizm jako wolna idea bez dogmatów
ANTONIO GRAMSCI
„Notatki encyklopedyczne”
Polityka- rządzeni/ rządzący
Socjologia- analiza władzy, nie jako siły tylko jako hegemonie ideologiczną
Przywołuję „Księcia”, partia ma być nowym księciem
Powtarza za Heglem że musi być społeczeństwo obywatelskie
Ukryta krytyka komunizmu
INNE TEORIE SOCJOLOGII POLITYKI
Darwinizm społeczny i teoria podboju
IBN CHALDUN
JEAN BODIN
THOMAS HOBBES
ADAM FERGUSON
Teoria powstania państwa na drodze podboju jako przeciwieństwo teorii marksistowskie o sprzecznościach klasowych
WALTER BAGEHOT
„Fizyka i polityka”
eliminacja grup gorszych zwyczajach przez lepsze grupy
teoria o 3 stadiach ewolucji historii politycznej
tworzenie się zwyczajów
podbój tworzących narody i państwa
cywilizacja
LUDWIK GUMPLOWICZ
„der Rassenkampf”
ludzie mają wrodzoną nienawiść
rasa- naród nie antropologia
teoria wyłaniania się plemion niezależnie od siebie, co później prowadziło do podboju słabszych przez silniejszych
ewolucja państwa poprzez rozwój terytorialny
GUSTAW RAZNHOFER
ludzie pochodzą od jednego plemienia
plemiona powstały w wyniku walki o byt
podział na rasy, narodu naturalną konsekwencją walki o byt
FRANZ OPPENHEMER
„der Staat”
jedynie ludy pasterskie były państwo twórcze w odróżnieniu od myśliwskich
THOMAS HUXLEY
Podział na ewolucję społeczną i biologiczną
Państwo= metoda kontroli społecznej ograniczająca działanie praw biologicznych
Krytycy darwinizmu twierdzą iż podbój prowadzi nie do wyłonienia najsilniejszych ale niszczy naturalny dobór
Teoria powstania państwa przez podbój także została skrytykowana, jednak pewne jest ,że odgrywał on znaczną rolę w historii
TEORIA ELIT
THOMAS CARLYLE
„O bohaterach, czci dla bohaterów i bohaterstwie”
Wszystko co stało się w historii jest dziełem wyjątkowych jednostek
Gdy masy przejmują władzę następuję upadek cywilizacji
GUSTAVE LE BON
„Psychologia tłumu”
Psychika tłumu różni się od psychiki jednostki, tłum jest dogmatyczny i emocjonalny
Gdy tłum decyduję o polityce nasilają się negatywne zjawiska
VILFREDO PARETO I GAETANO MOSCA
Mosca „ Klasa panująca”
Władza musi być w rękach mniejszości
Władza przechodzi z mniejszości do mniejszości nigdy do większości
Ideologia służy tylko uzasadnieniu posiadania władzy
2 tendencje w historii
arystokratyczna - elita zamknięta, nie odnawia się z mas
demokratyczna - odnawia się z mas, otwarta
Pareto- działanie nie racjonalne, to do czego ludzie dążą nie jest tym czego chcą
Rezydua - popędy, ukryte derezyduą
Jeśli ktoś nadający się na elitę nie może do niej trafić trafia do opozycji- kontr elity
Gdy kontr elity jest więcej obala ona elitę i sama obejmuje władzę- cyrkulacja władzy
KARL MANNHEIM
Pozycja społeczna określa ideologię
Ocena teorii, 3 warstwy
ideologiczna- światem rządzą i rządziły elity
socjologiczna - wytłumaczenie podziału władzy
empiryczna- analiza ekip kierowniczych
Socjologia partii politycznych
M. OSTROGORSKI
„Demokracja i organizacja partii”
pionier porównywania
partie rządzone są przez aparat partyjne więc nie są demokratyczne
ROBERT MICHELS
Każda organizacja ulega oligarchizacji
Czyli
ukształtowanie biurokracji
zmiana celów organizacji
rosnące różnice pomiędzy władzami a masami
centralizacja władzy
MAX WEBBER
„Gospodarka i społeczeństwo”
rozdział władzy i panowania ( możliwość wydawania rozkazów)
panowanie to relacja między władzą a rządzonymi
Analiza legitymizacji władzy
3 rodzaje panowania
Panowanie tradycyjne: władza istnieje od zawsze, władca to pan rządzonego. Tradycja jedynie ogranicza pana
starożytny Egipt
„sułtanizm” - bez ograniczeń
wojsko potrzebne powinno składać się
niewolników
najemników
wynagrodzonych ziemią
dowodzone przez elitę
panowanie charyzmatyczne, władza opiera się na cechach władcy
problem następstwa (wybrany przez wodza, wybrany przez pomocników wodza)
Panowanie legalne- panowanie prawa
wszelka norma może być prawem, i musi być respektowana
prawo- reguły abstrakcyjne które się dostosowuję się do rzeczywistości
władca- są przełożonymi, mają własne obowiązki
obywatele są wolni, nie są sługami władcy
Biurokracja
sprawy są kierowane w sposób ciągły
są one kierowane za pomocą norm i zasad
władza funkcjonariusza nie pochodzi od jego cech lecz od hierarchii
środki dla władzy nie są własnością prywatną
Urzędy nie mogą być sprzedawane
Funkcjonowanie opiera się na obiegu dokumentów
Funkcjonariusz organizacji
Człowiek osobiście wolny
Człowiek sprawujący władze dzięki regułom
Wykwalifikowany
Zatrudniony na cały etat
Regularnie opłacany
III PODSTAWOWE PODEJŚCIA BADAWCZE SOCJOLOGII POLITYKI
EMPIRYCZNE BADANIA
Najbardziej rozwinęły się w USA
badania nad zachowaniem wyborczym (politycznym ogólnie rzecz biorąc)
badania nad partiami politycznymi
badania świadomości politycznej, opinii publicznej
badania stosunków międzynarodowych
A) zachowanie polityczne
wyróżniamy metody
analiza statystyczna
wywiady
obserwacja zachowań politycznych
zachowanie polityczne- działania jednostki o charakterze werbalnym i nie tylko, które odnoszą się do roli w pewnej zbiorowości politycznej
analiza statystyczna powstała w okresie międzywojennym
nie chodzi już tylko o zachowanie polityczne ale także o zależnościach pomiędzy polityką a grupami społecznymi
są 2 istotne problemy związane z danymi podanymi a nie obliczonymi przez badacza
badacz musi polegać na istniejących danych i nie może sprawdzić wiarygodności( możliwość poprawienia wyniku)
badacz nie może ustalić psychologicznego punktu widzenia, nie wiadomo dlaczego ludzie tak głosowali
KARL DEUTCH
GEORGE GALLUP - przedwyborcze sondaże
Badania ankietowe i wywiady
są subiektywne
badania tworzą sytuację sztuczną
Eksperymenty laboratoryjne
Od lat 70
Wzorowane na prawdziwych konfliktach gry
2 problemy
sytuacja sztuczna
możliwość negatywnego wpływu na badanych
Badania nad zachowaniem wyborczym
Zachowanie wyborcze- całość czynności wykonywanych w związku z kampanią wyborczą, a także postawy tworzone w trakcie tych czynności
Badania są przeprowadzane w warunkach:
ważne kwestie ogólnopaństwowe są przedstawiane przed sąd ogółu
istnieje aparat stworzony by zarejestrować głosowanie
warunki szczególnego zaktywizowania opinii publicznej
zagadnienia związane z analizą:
interpretacja wyników
mechanizm kampanii
kontrowersyjne zagadnienia
preferencje wyborcze a pozycja społeczna, zawód itp.
Zmiany postawy wyborców
W zależności od typu głównych zainteresowań badawczych i za tym idzie od wybranych metod badawczych wyróżnić można kilka socjologicznych badań wyborczych
Kierunek statystyczny
HAROLD GOSNELL
Ciekawa teoria, im większa siła jakieś grupy na danym terenie tym większe poparcie ma partia która jest najbliżej tej grupy
Badania te potrafią zbudować mapę „geografii politycznej” danego kraju, czyli mapę względnie trwałego poparcia dla danego obozu politycznego
Ograniczenia:
Nie pozwala na analizowanie indywidualnej decyzji jednostek
Mała przydatność do prognoz
Kierunek sondażowy
Są to badania oparte na jakiejś próbie reprezentatywnej( musi być odwzorowaniem populacji)Można poddać analizie motywacje wyborców
Lata 30 - GEORGE GALLUP
Lata 40 - badania sondażowe naukowe, badania nad zależnością pozycji społecznej a zachowaniem wyborczym
Badania sondażowe badają decyzje w danym momencie, można porównać decyzje przed i po wyborcze
Powstały badania panelowe- czyli badania co jakiś czas tej samej próby
Ograniczenia:
Badany nie musi podawać prawdziwego powodu dlaczego akurat głosuję na daną partię
Kierunek historyczny
Jest to potraktowanie badania wyborczego jako studium kampanii rozpatrywanej z punktu widzenia danych „obiektywnych” oraz opinii jej organizatorów.
Polega ona na opisaniu i przeanalizowaniu przebiegu kampanii wyborczej
Musi przy tym korzystać z gazet politycznych, materiałów propagandowych i poprzez wywiady tworzyć własne źródła
Ważny tu jest nie wyborca ale mechanizm kampanii
Badania nad partiami politycznymi
Pierwsi którzy zajęli się badaniami partii
OSTROGORSKI
MOSCI
PARETO
W okresie międzywojennym powszechne zainteresowanie partiami faszystowskimi
DUVERGER
partia nie jako odbicie ideologii społeczeństwa ale jako instytucja
Partia - organizacja służąca elitom (patrz LE BON PARETO itp.) do walki o władze
V.O KEY I SAMUEL ELDERSVELD
Opinia publiczna
Lata 20 WALTER LIPPMANN
1) „Opinia publiczna”
Opinia publiczna nie może kierować sprawami państwa, gdyż nie jest racjonalna zbyt emocjonalna i nie nadąża za tokiem wydarzeń
Opinia publiczna działa wg stereotypów
Badania nad wpływem propagandy na opinię społeczną
Badania nad tolerancją i nietolerancją w opinii publicznej
Badanie stosunków międzynarodowych
2 aspekty
zastosowanie socjologicznej metody interpretacji zjawisk politycznej
a) analiza zależności istniejących pomiędzy zmiennymi społecznymi a stosunkami międzynarodowymi
wykorzystanie w dziedzinie metod zbierania przetwarzania i interpretacji informacji, które zostały rozwinięte w badaniach socjologicznych
MIEDZYNARODOWE BADANIA PORÓWNAWCZE
TOCQUEVILLE
GUMPLOWICZ
WEBBER
Celem jest uzyskanie wniosków wykraczających po za skalę jednego kraju
GABRIEL ALMOND
SIDNEY VERBA
Lata 60
- „Civic culture”
Różne badania, nad uczestnictwem kobiet w polityce itp.
PODEJŚCIE HISTORYCZNO- PORÓWNAWCZE
Natchnieniem był MAX WEBBER
Ta nauka zajmują się nie tylko porównywaniem ale i obserwacją na tle historii
Problematyka
Modernizacja krajów zacofanych
WALT ROSTOW
np. próba analizy rozwoju Grecji od starożytności do współczesności (D. APTER)
Analiza powstania i funkcjonowania zachodniej demokracji
Wnioski:
znaczenie stopniowego rozszerzania praw wyborczych
trudności demokratyzacji państw zróżnicowanych etnicznie
Porównywania bloku socjalistycznego i zachodu
Teoria Brzezińskiego o istnieniu tych dwóch systemów dlatego ,że są zdolne do rządzenia
Wniosek o podobnych nierównościach społecznych w bloku socjalistycznym i kapitalistycznym
Rewolucje i przewroty polityczne
BARONGTON MOORE
analiza sytuacji rewolucyjnej ( czyli przed) do rzeczywistej rewolucji
analiza kryzysów demokracji w państwach (LINZ STEPAN
od dyktatury do demokracji, konsolidacja systemów demokratycznych
LINZ I STEPAN
TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA SOCJOLOGII POLITYCZNEJ
Władza jako zjawisko socjologiczne
behawioralna w myśl której władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikacji zachowań innych ludzi
teleologiczne wg których władza jest to spełnianie pewnych celów, wytwarzanie pewnych skutków
instrumentalne, traktujące władze jako możliwość stosowania szczególnych środków , zwłaszcza przemocy
strukturalne, ujmujące władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi
władza jak wpływ na ludzi
konfliktowe definiujące władzę jako możliwość podejmowania decyzji, regulujących podział dóbr w sytuacjach konfliktowych
-Ogólnie rzecz biorąc-> Jan ma władzę nad Piotrem zawsze i tylko wtedy ,gdy zgodnie z normami obowiązującymi w społeczeństwie, Jan ma prawo rozkazywać Piotrowi, a Piotr winien jest posłuch rozkazom Jana
Władza nie istnieje bez posłuchu
Władza polityczna jest to pewien aspekt stosunku pomiędzy wielkimi grupami społecznymi
-Władza polityczna to - wszelka zorganizowana na zasadzie przymusu władza jednej grupy ludzi do innej
Oprócz wymienionych przy przykładzie Jana i Pawła warunków ( posłuch, warunki społeczne) trzeba :
istnienie społecznego podziału między grupą sprawującą władzę a grupą poddaną
istnienie zorganizowanego przymusu
legitymizacja władzy, a więc istnienie społecznie akceptowanych norm dzięki którym władza może liczyć na posłuch
Władza państwowa to nie władza polityczna! Choć posiada ona części władzy politycznej.
Władza państwowa ma szczególne cechy, jest władza sprawowana za pomocą wyodrębnionego aparatu na określonym terytorium , na którym państwo posiada suwerenność. Może się zwrócić się do prawnej przemocy
Panowanie klasowe
kapitalista przywłaszcza sobie owoc cudzej pracy
kapitalista- kierownik, a robotnik wykonuje polecenia
kapitalista narzuca umowę o pracę robotnikowi
kapitalista wpływa na robotnika po za bramy miejsca pracy
kapitalista ma ogromne wpływy w społeczeństwie dzięki pieniądzom
Państwo ustanawia prawo przychylne kapitaliście
panowanie ideologiczne
Ogólnie- panowanie klasowe powstaje wtedy gdy państwo wspomaga tylko jedną klasę, tą panującą
2. Władza i interesy społeczne
interes człowieka lub grupy można przeto nazwać dążenie ,którego realizacja w określony warunkach sprzyja zaspokojenie maksymalnej liczby potrzeb
rodzaje interesów
interesy klas społecznych, wynikające z ich miejsca w społeczeństwie
interes narodowościowy w wielonarodowościowych państwach
grup regionalnych społeczności lokalnych
interes warstw społecznych
grup demograficznych
grup wyznaniowych
elit politycznych i biurokracji
1 Obiektywna relacja między władzą a interesami
strukturalna
behawioralna ( władza polityczna podejmuję decyzje dobre dla grupy uprzywilejowanej)
Pytanie kto rządzi nasuwa dwa kolejne problemy
jakie instytucje i w jakim zakresie rządzą
z kogo składa się grupa przywódców politycznych
Kto rządzi ??
w rozwiniętych krajach kapitalistycznych- klasa posiadająca lub z ekonomicznie uprzywilejowanych, wysoko wykształconych
mniej rozwinięte- głw wojskowi , częste dyktatury
socjalistyczne- wpierw byli robotnicy i chłopi lub synowie takowych, to później władze przejmowali ludzie z wykształceniem wyższym , a pracujący głw w aparacie politycznym (stagnacja składu elit)
Typy psychologiczne
stosunek przywódcy do świadomości
zrozumienie przez przywódcę interesu klasowego którego chce być przedstawicielem
charakter przywódcy
oportunistyczny ( kalkulacja szans i środków)
awanturniczy ( bez kalkulacji)
rewolucyjny realista ( mimo maksymalnego celu występuję kalkulacja)
idealne typy przywódcy wg Wiatr:
prorok
wyzwoliciel
ewolucjonista
strażnik
reformator
dodatkowo by zrozumieć polityka trzeba znać :
stosunek do swojej ideologii
stosunek do zwolenników
do przeciwników
widzenie rzeczywistości
Sprawowanie władzy
proces podejmowania decyzji - decyzje dzielimy na
dalekosiężne
krótkofalowe
wcielanie w życie podjętych już decyzji
Legitymizacja władzy
Jest to uznanie władzy za prawowitą, jest to świadomość ,że ci którzy sprasowują władzę mają do tego prawo
Wg BEETHAMA 3 poziomy: reguł, przekonań i zachowań
Władza jest nabywana i sprawowana zgodnie z przyjętymi regułami- czyli w monarchii dziedziczenie tronu, w demokracji wybory
Władza jest legitymizowana , jeśli reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach władcy i rządzonych. Np. ZSSR za Stalina
Władza jest legitymizowana bo tak pokazują masowe zachowania
Legitymizacje można stracić
Deligimityzacja:
poruszenie norm prawnych
nieskuteczność
Ekonomia i polityka
Władza ekonomiczna a władza polityczna
Władza ekonomiczna w czystej postaci nie zawiera przymusu
Można odróżniać władze polityczną i ekonomiczną ale trzeba pamiętać, że jedna wpływa na drugą
W kapitalizmie władza ekonomiczna uzależnia polityczną, a rynek kapitalistyczny otwiera przed potentatami ekonomicznymi szerokie możliwości działań pozaekonomicznych
W państwach socjalistycznych, gospodarka była centralnie sterowana.
-industrializacja
-kolektywizacja rolnictwa itp.
Skutki gosp. Centralnie sterowanej
cele brane nie ze względu na korzyści i straty a na politykę i ideologię
powstanie i rozwój nowej struktury klasowo-warstwowej (biurokracja) i przywileje dla nich
W okresie przejściowym pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem, do nowej klasy posiadaczy wchodzą głw (Rosja) przedstawiciele starego systemu
Polityczne czynniki rozwoju ekonomicznego
Wpływ polityki na procesy rozwoju ekonomicznego
Wg ROSTOWA historia ludzkości dzieli się na 5 stadiów na podst. Ich ekonomiki i strukturze politycznej, ideologii i kultury
społeczeństwo tradycyjne- przed Newtonowskie rolnicze
rozwój warunków wstępnych do startu ekonomicznego- XVII i XVIII wiek, rozwój techniki
okres startu- industrializacja,
dojrzałość ekonomiczna- bardziej skomplikowany przemysł
era masowej konsumpcji- USA lata 20,
Rola stosunków politycznych w ogólnym procesie rozwoju społecznego
stwarzanie warunków ułatwiających powstanie nowej formacji społeczno- ekonomicznej za pomocą wszelkich środków
umożliwianie realizacji takich posunięć ekonomicznych- jak np. akumulacja kapitału, budowa dróg, roboty wodne
regulowanie stosunków podziału w drodze narzucania poszczególnym klasom i warstwom społecznym takiego rozwiązania które jest optymalne, z punktu widzenia równowagi społecznej
Współczesne państwo a reprezentacja interesów grupowych
XX wiek przyniósł zmiany, które spowodowały ,że paradygmat klasowego panowania - tak istotny dla teorii państwa stworzonej przez Marksa , a także MAXA WEBBERA - nie wystarcza już dla zrozumienia związków między polityką a interesami grupowymi w tym klasowymi
Istnieją 3 ważne teorie związku interesów grupowych z polityką
Marksistowska - państwo to narzędzie klasy panującej
Koncepcja pluralistyczna - DE TOCQUEVILLE czyli państwo to arena ścierających się interesów klasowych
Neokorporatywna- z lat 70 i 80, jest to szczególny proces społeczno- polityczny, w którym organizacje reprezentujące monopolistyczne interesy wdają się z agendami państwowymi w polityczną wymianę przynoszącą efekt w postaci z 1 strony pewnych decyzji politycznych a z 2 nadawania owym organizacjom dwoistej roli reprezentantów : interesów i realizatorów polityki
Charakter narodowy, kultura polityczna i ideologia
Kultura - osobowość- polityka
Kultura to
ogól wytworów działalności ludzkiej, materialnych i nie, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym pokoleniom
wytwory ludzkiej pracy
wzory postępowania i oceny wartościujące
instytucje organizujące ludzkie zachowania jeśli
wynik ludzkiej dzałalności
są obiektywne
trwałe
Kultura to świat wartości, jest ciągła
Wg Marksa ludzie sami tworzą historię, ale nie tworzą jej dowolnie, nie w wybranych okolicznościach ale w tych które im dano.
Zastosowanie perspektywy kultury w analizie stosunków politycznych oznacza uznanie
Stosunki polityczne określone są nie tylko przez aktualnie istniejący układ sił lecz także przez nagromadzone w procesie dziejowym, przekazywanie w ramach kultury wyobrażenia o świecie, wartości i wzory zachowań
Władza jako centralne zjawisko polityki może być rozpatrywana jako część świata kultury. Władza jest jedną z wartości
Różnorodność kultury- w czasie i przestrzeni pozwala zrozumie, dlaczego pewne systemy , stosowane do jednych warunków, okazywały się zupełnie nieadekwatne do innych. Dlaczego działanie skuteczne w jednym społeczeństwie prowadziły do klęski w innym
Istnieje podział kultury na obszary np. .europejska lub śródziemnomorska
Charakter narodowy a stosunki polityczne
Charakter narodowy
rozumiany bywa jako pewne cechy psychologiczne charakteryzujące wszystkich członków danego narodu i tylko ich
bywa też definiowany jako osobowość modalna to jest jako względna częstotliwość występowania wzoru osobowego wśród dorosłych członków jakiegoś narodu
jest także podstawowa struktura osobowości , to jest pewien wzór osobowości dominujący w kulturze narodu
system postaw, wartości i przekonań wspólnie podzielanych przez znaczne odłamy społeczeństwa
psychologiczne aspekty kultury tak, że ich analiza może nam powiedzieć czym charakteryzuje się dany naród
umysłowość wyrażoną w kulturze
stereotyp narodowy- mamy na myśli skrótowe i zabarwione emocjonalnie wyobrażenia o jakiś innych narodach lub o własnym
Trzeba przyjąć teorię o zmienności historycznej oblicz narodu, to zmusza nas do wyjaskrawienia tych czynników:
element podłoża historycznego- to wszystko co zostało nagromadzone w przeszłości i co wywiera wpływ na cechy psychiczne
odziedziczone wzory osobowości, doświadczenie historyczne
czynniki strukturalne, ogół warunków w jakich żyje naród teraz
rodzaje i sposoby działania instytucji gospodarczych i politycznych i wzajemne stosunki warstw i klas społecznych
czynniki wychowawczych całokształt działań świadomie podejmowanych dla uformowania oblicza psychologicznego narodu
Kultura polityczna
Jest ogół postaw wartości i wzorów zachowań, zaliczamy do niej:
wiedzę o polityce, znajomość faktów
ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące dotyczące tego jak powinna być sprawowana władza
emocjonalną stronę postaw politycznych
uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają jak można i jak należy postępować w polityce
ALMOND I VERBA - badania nad kulturą polityczną
Czyste typy kultur
parafialna kultura polityczna- kultury plemion afrykańskich, brak zainteresowania
poddańcza kultura polityczna- silna orientacja ku systemowi ale nie aktywna
uczestnicząca kultura polityczna
W historii zazwyczaj doświadczamy typów mieszanych
Typologia wg Wiatra
tradycyjna kultura polityczna
uznanie sakralnego charakteru władzy
zawsze tak było
niezmienność
tradycyjna kultura plemienna - wiece
teokratyczna - władca- bóg lub namiestnik boga
despotyczna absolutna władza
stanowa demokracja- późne średniowiecze w Polsce i Anglii
Masowa- wszystkie klasy społeczne mogą brać udział w polityce
Społeczeństwo burżuazyjne zna 2 typy
demokratyczny- aktywność obywateli
konserwatywno-liberalny- bez reform
liberalno- demokratyczny- reformy
autorytarny silna władza , faszyzm, bonapartyzm
kultura socjalistyczna
Ideologie polityczne
Zbiór poglądów których cech wyróżniającą jest związek z interesami i dążeniami grupy społecznej i w którego skład wchodzą idee opisujące i oceniające rzeczywistość
Lata 50 - teoria o zaniku ideologii poprzez rozwój ekonomiczny
Działań politycznych nie da się zrozumieć bez zrozumienia idei za nimi się kryjących
Psychologia zjawisk politycznych
Psychologiczna strona stosunków politycznych nie pokrywa się z świadomością polityczną są to wszystkie cechy osobowości które wywierają wpływ na politykę
FREUD
Władza jako zjawisko psychologiczne
Sprawujący władzę i podporządkowani
w większym lub mniejszym stopniu poszukują oni pozycji społecznych zapewniających im władze lub też pozwalające im mieć jak największą autonomię
są dostosowani do miejsca w hierarchii władzy
Typy psychologiczne
1 ) aktywiści- silnie zainteresowani, poszukują, nie muszą akceptować władzy, władza atrakcyjne dobro
kompetentni obserwatorzy- obojętni w sprawie własnego udziału w polityce, zainteresowani nią, uczeni pisarze
kompetentni krytycy- negatywnie nastawieni do udziału w polityce
pasywni obywatele
apolityczni wyalienowani
Stosunek jednostki do władzy
autoteliczny- cenienie za względu na zalety władzy
instrumentalny- ze względu na możliwość osiągnięcia czegoś
typy psychologiczne
egocentryczno- autoteliczny
władza jak zabawa
panowanie nad innymi
egocentryczno- instrumentalny
źródło bogactwa i prestiżu
socjocentryczny i instrumentalny
władza jako służba społeczna
FROMM
Charakter autorytarny - żądza władzy ze względu na własną słabość
podział na posiadających władzę (podziw) pozbawiony władzy( pogarda)
stały bunt wobec władzy
emocjonalność i rezygnacja z racjonalizmu
pozbawienie równości
Osobowość :
konwencjonalizm- czyli przestrzeganie wartości klasy średniej
podległość autorytetom własnej grupy
agresywność do naruszających normy
opozycja wobec subiektywnych
kult siły
destruktywność i cynizm
projekcja własnych popędów na świat zewn, który jest zły groźny itp.
Aspekty psychologiczne udziału w polityce i ucieczki od polityki
Psychologiczna interpretacja bierności i aktywności politycznej:
siła osobowości zaufanie do siebie, wiara we własne siły
zaangażowanie - dyspozycja jednostki
anomia wyobcowanie jedn
siła motywu osiągnięć życiowych
skłonność do intelektualnego widzenia świata- ciekawość poznawcza
skłonności ekstrawertyczne- poszukiwanie towarzystwa
potrzeba rozładowania napięć wewn
typy psychologiczne ze względu na aktywność
pełna aktywność ( życie/ polityka)
aktywni w polityce nieaktywni po za
aktywni w życiu nie w polityce
ogólnie bierni
Psychologiczne interpretacje konfliktów politycznych
JOHN DOLLARD - teoria frustracji i agresji- wyładowanie ukrytej i tłumionej agresji na obiekcie wyzwalającym agresję/ frustrację lub na podobnym.(kozioł ofiarny) frustracja-agresja
Szczególna sytuacja:
Gdy istnieje wyraźna rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a możliwościami ich zaspokojenia, może dojść do wybuchu
rodzaje konfliktów
konstruktywny i destruktywny
Sporny problem socjalizacji politycznej
Pogląd polityczny kształtuję się od 3 do 13 roku życia( pod wpływem rodziców)
Obszary badawcze socjologii polityki
Socjologia państwa
Geneza i funkcje państwa
Typy i formy państwa
Skład i struktura państwa
Pochodzenie państwa
Umowa społeczna HOBBES- Suwerenne prawo na prawo stanowione
Narodzimy przez podbój XIX w
Ewolucja ducha dziejów (HEGL) potrzeby społeczno-ekonomiczne a zwłaszcza chronienie własności prywatnej
Zaostrzanie przeciwności klasowych
4 cechy różniące organizacje państwową od plemion
Powstanie władzy, już nie jest utożsamiana z społeczeństwem
terytorialny podział ludności, który nie uwzględnia już związków krwi
powstanie aparatu państwowego
daniny publiczne
Model ustroju plemiennego
plemię
wiec
rządzi starszyzna
kategoria wojowników
ludność rolnicza jest wolna
system skarbowy jest pilnowany przez wiec, skarb ksieca osobny
pospolite ruszenie
sądy plemienne
Model ustroju państwowego
większe terytorium
Książe uniezależniony od władzy wiecu
Podział klasowy
Klasa rolnicza- klasa chłopska
Skarb plemienny łączy się z skarbem książęcym pod kontrolą księcia
Wojownicy- rycerstwo
Wasalność służby wojskowej
Sądy książęce
Ewolucja państwowa
układ stosunków zewn ( podbój lub jego brak)
klasyczna( sprzeczności klasowe
podboje (innych plemion)
obronna
wpływ obcych wzorów
skład etniczny ludności
warunki geograficzne
Funkcje państwa
Rola państwa jako instrument panowania klasowego- wewn funkcja państwa
-funkcja zewn
-organizacyjno gospodarcza
-kulturo wychowawcza
funkcja narodotwórcza
tworzy ramy zewn w których dokonywały się procesy integracyjne
powodowało wspólnotę losów historycznych
tworzyło ideologie państwa
popierało działalność kulturalną
promotor powstania religii narodowej
gdy naród jest uformowany zamiast narodo- tworzenia jest integracja
typy i formy państwa
niewolniczy
azjatycki
antyczny
feudalny
burżuazyjny
socjalistyczny
formy mieszane
podstawowe formy władzy :
tradycyjne monarchie
plemiona
absolutystyczne
feudalne monarchie
przednowoczesne demokracje
starożytne i średniowieczne demokracje miejskie
stanowe demokracje
nowoczesne demokracje
parlament- gabinet
prezydent
mieszane
nowoczesne dyktatury
autorytarne
totalitarne
Nowoczesna demokracja XVIII i XIX w
wolne wybory
rządy prawa
swoboda wypowiedzi
prawo mniejszości
Warunki geopolityczne wywierają wpływ pośrednio na formę państwa
Wpływ wielkich osobowości na formę
Aparat państwowy jako przedmiot analiz socjologicznych
Aparat państwowy stanowi instrument do utrzymywania panowania klasowego za pomocą legalnej przemocy czyli wojsko ,policja
Cechy biurokracji MARKS HEGL
prawo hierarchii
rozum urzędowy
przedmiotowość wobec petentów
Cechy wysoko rozwiniętych państw demokratycznych
zmniejszenie się roli parlamentu
wzrost budżetów
sektor przedsiębiorstw państwowych rozbudowany
fachowość planowania gospodarczego
centralizacja administracji
powoływanie fachowych biurokratów
wpływ funkcjonariuszy administracji na decyzje polityczne
Przepływ administracji- stanowiska są obsadzane nie wg fachowości lecz wg partii
Siły zbrojne
1 Organizacja o większej więzi formalnej nad więzią personalną
biurokratyczna
środowisko społeczne
grupa bojowa
Cywilna kontrola nad wojskiem nie jest od razu zagwarantowana
musi być stabilny system , cieszący się względnym poparciem
prawowitość w oczach wojskowych
realizacja interesów wojska
kadra dowódców neutralna politycznie
socjologia partii i ruchów politycznych
ruch polityczny dążenia społeczne, które usiłują doprowadzić do zmiany istniejących warunków lub też do ich umocnienia
Partia polityczna to taki ruch polityczny który
wykazuje wysoki stopień organizacji
dąży do realizacji swych celów
typologie ruchów politycznych i ich dynamika
wpierw trzeba ocenić bazę społeczną ruchu
rodzaje ruchów
reformatorskie
rewolucyjne
kontrrewolucyjne
spontaniczne ruchy polityczne- krótkie
zorganizowane dosyć luźno krótkie
wysoko zorganizowane
wewn dynamika charakteryzacja
Tworzenie się przesłanek ruchu. Krystalizacja myśli i ideologii
Artykulacja dążeń tworzenie programu
Agitacja pozyskiwanie członków
Rozwinięta działalność polityczna
Zamieranie , gdy zrealizowano cel
Partie polityczne
Partia z łaciny część większej całości
Historia od XVIII i XIX wieku, wkroczenie na arenę stanu trzeciego i upowszechnienie prawa wyborczego
koteria arystokracji
kluby polityczne
nowoczesne partie masowe
Przemiany partii w historii
powstania w czasie kryzysu społeczeństwa postfeudalnego i zmiana na kapitalistyczne
nowa grupa proletariat
ruchy masowe i społeczne w wieku XX , powstają z ruchów narodowo wyzwoleńczych
typologia partii
charakter klasowy
klasowe - robotnicze itp.
Międzyklasowe
Klaso podobne
struktura organizacyjna
kadrowe
masowe
luźne
zorganizowane
miejsce w systemie
legalne
istotne
marginesowe
nielegalne
ideologie
ideowo- polityczne
pragmatyczne
charyzmatyczno wodzowskie