Zagadnienia egzaminacyjne z historii kształcenia specjalnego
Pierwsze publiczne szkoły specjalne w Europie i świecie. Zakłady specjalne na ziemiach polskich w XIX i XX w. (czas powstania, miejsce, założyciele)
Głusi
- W 1791 r. szkoła L'Epee ulega przekształceniu w Zakład Narodowy Głuchych. L' Epee (1712-1789)był zwolennikiem metody migów {„metoda francuska”} L'Epee rozwijał gesty naturalne a Sicard nadawał im formalny charakter, zwracając uwagę na prawidłowości form gramatycznych występujących w języku.
-Samuel Heinicke (1727-1790) Zakłada drugą w świecie publiczną szkołę specjalną dla głuchych w Lipsku (1778) Od początku preferuje metodę dźwiękową („metoda niemiecka”, zwana tez „czystą”, „ustna”, „dźwiękową”)
-Wiedeńska metoda nauczania głuchych. została stworzona w Wiedniu w szkole dla głuchych założonej przez Marię Teresę w 1779 r. pierwszym dyrektorem szkoły był ks. Storch, drugim Józef Maj, kolejnym-Michał Wenus.
-Wiedeń (1779), Praga (1786), Berlin (1788), Lubeka, Londyn, Genua i inne miejscowości.
Wkońcu XVIII w. działało już 58 szkółdla głuchych.
-Pierwszą, i najstarszą na ziemiach rdzennie polskich placówkę dla głuchych założył pijar ks. Jakub Falkowski, w Szczuczynie, w 1816 r., ale już w październiku 1817 r. przeniósł ją do Warszawy.
Niewidomi:
- Pierwszą publiczną szkołę specjalną w 1784 r. dla niewidomych zakłada Valentin Haüy (1745-1822)), urzędnik, syn tkacza. W 1791 r. szkołą zostaje przekształcona w Narodowy Instytut dla Niewidomych.
-Następne szkoły: Liverpool (1791), Bristol (1795), Londyn (1799), Wiedeń (1804), Warszawa 1842 r. - w ramach Instytutu Głuchoniemych przy Placu Trzech Krzyży4/6
-Jean Marc Gaspard Itard (1775-1838) Pracuje z kilkunastoletnim chłopcem, zwanym „Dzikim z Aveyronu”.
- Edouard Seguin (1812-1880)(uczeń Itarda) Zakłada pierwszą w świecie szkołę specjalną dla głębiej upośledzonych umysłowo (czyli w stopniu umiarkowanym i znacznym) w Paryżu w 1837 r.
Upośledzeni umysłowo:
Philip Pinel (1745-1826) Naczelny lekarz paryskich szpitali psychiatrycznych (m.in. Bicêtre od 1793 r.), członek Akademii Nauk. Klasyfikuje choroby psychiczne.
-idiotyzm (głębokie upośledzenie)
-imbecylizm (lżejsze).
Jean Etienne Dominik Esquirol (1771-1840) uczeń Pinela. Wyodrębnia 3 stopnie upośledzenia: idiotyzm, imbecylizm i ograniczenie umysłowe .
-Włochy: VincentChiaruga,zwany„włoskimPinelem” Założył szpital we Florencji, ogrody, boiska, place zabaw. Wydał „Traktat o chorobie obłąkania ogólnie i szczegółowo”. Przyczynił się do utworzenia I w Europie katedry psychiatrii.
- Anglia: William Tuke od 1792 r. zakład w Yorku i Londynie.
-Szwajcaria: Johan Jakob Guggenbühl (1816-1863) Szwajcarski lekarz. ( w 1841 r. uruchamia własny zakład opiekuńczy dla głęboko upośledzonych w Alpach)
-Louis Braille (1809-1852) niewidomy nauczyciel, pracownik Instytutu Paryskiego. opracował pismo punktowe, składające się z 6 znaków, umieszczonych w 2 rzędach w prostokątnym polu. Pierwsza książka pisana alfabetem Brailla ukazuje się dopiero w 1929 r
Najważniejsze międzynarodowe akty prawne (konwencje, deklaracje) dotyczące niepełnosprawnych w XX w. (wydane przez ONZ)
-Organizacja Narodów Zjednoczonych, która powstała na konferencji w San Francisco w 1945 r. W wyniku tych działań powstała Międzynarodowa Karta Praw Człowieka (ang. „International Bill of Rights”), w skład której wchodzą:
I Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie zawiadomień indywidualnych
II Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie kary śmierci
Pedagogika specjalna w Polsce w okresie II RP (1918-1939): specjalności, pedagodzy, osiągnięcia w poszczególnych działach szkolnictwa spec., przedstawiciele, rozwój sądownictwa dla nieletnich i kurateli sądowej, metodyka pracy pedagogicznej.
-Obowiązek szkolny, także dla dzieci niepełnosprawnych, wprowadzono dekretem Józefa Piłsudskiego w lutym 1919r. Jego wykonalność w szkolnictwie specjalnym była jednakże uzależniona od tego czy w danym rejonie istniała placówka szkolnictwa specjalnego. Trudności szkolnictwa specjalnego w II Rzeczypospolitej, pomimo postępującej rozbudowy (104 szkoły podstawowe specjalne dla 12076 dzieci w roku szkolnym 1938/39), powodowały, że obowiązek szkolny tuż przed wybuchem wojny realizowało faktycznie około 10-15% dzieci specjalnej troski w wieku szkolnym.
Według wyliczeń Jana Hellmanna (pierwszego naczelnika Wydziału Szkół Specjalnych w WRiOP)w Polsce należało objąć opieką:
75 tys. dzieci upośledzonych umysłowo
4 tys. dzieci głuchych
3 tys. niewidomych
6 tys. kalek i dzieci chorych
Jan Hellmann, podobnie jak Maria Grzegorzewska, która została pierwszą referentką szkolnictwa specjalnego w MWRiOP, postulowali wprowadzenie ustawowego obowiązku szkolnego dla wszystkich dzieci niepełnosprawnych w Polsce.
Władysław Jarecki i Stanisław Kopczyński, Władysław Szenajch, Aleksander Mogilnicki (prezes Sądu Najwyższego), Albin Gawlik, Stanisław Kopczyński (lekarz, higienista),
Konstytucja z 17 III 1921 r W konstytucji tej wszystkim dzieciom przyznano prawa do bezpłatnej nauki w publicznych szkołach powszechnych (7-14 lat)
Sądy dla nieletnich w II Rzeczypospolitej
7 II 1919 r.- dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego ustanowiono pierwsze sądy dla nieletnich (w Lublinie, Warszawie, Łodzi)
1 IX 1932 r. - wchodzi w życie polski kodeks karny (XI rozdział dotyczył odpowiedzialności karnej nieletnich)
Wobec nieletnich do 13 r. życia i nieletnich od 13 do 17 lat (jeśli popełnili czyn zabroniony pod groźbą kary bez rozeznania czynu) stosowano wyłącznie środki wychowawcze (upomnienie, oddanie pod dozór rodzicielski lub opiekuńczy, umieszczenie w zakładzie wychowawczym)
Jeżeli nieletni (13-17 lat) popełnili czyn zabroniony karą z rozeznaniem to środkiem karnym było umieszczenie ich w zakładzie wychowawczo-poprawczym.
W II RP powstawały:
- izby zatrzymań dla nieletnich (48 h)
- schroniska przy sądach dla nieletnich (max 2 miesiące)
- zainicjowano badania psychologiczne nieletnich (poradnie pedologiczne)
- kuratorzy prowadzili wywiady środowiskowe (utworzono Centralę Wywiadów Środowiskowych i Centrala Badań Psychologicznych- prof.Stefan Baley)
- problematyką resocjalizacji zajmowało się państwo
- czas pobytu w zakładzie wychowawczo-poprawczym nie był określany przez sąd (w praktyce było to najkrócej 6 miesięcy, najdłużej do 21 lat)
- dopuszczano możliwość zawieszenia kary na okres od 1 do 3 lat.
Kuratela sądowa dla nieletnich w Polsce
20 VII 1919 r. ustanowiono także powołanie tzw. opiekunów sądowych
-istnieli też opiekunowie społeczni.
-1 VII 1929 r. przekształcenie instytucji opiekunów sądowych na kuratorów nieletnich przy sądach grodzkich.
-23 VI 1935 r. (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości) pozbawiło kuratorów stałego wynagrodzenia ze skarbu. Instytucja kuratora miała znamiona pracy społecznej.
-W II RP nie znano pojęcia resocjalizacji.
-Dzieci i młodzież wchodzące w konflikt z prawem określano terminem: „nieletnich przestępców”
-Na ziemiach polskich do 1918 r. powstały zakłady dla nieletnich przestępców i młodzieży moralnie zaniedbanej w: Warszawie (Mokotowski Instytut Moralnie zaniedbanych Dzieci),
-W 1922 r. uruchomiono zakład wychowawczo-poprawczy w Głazie k. Kalisza i Wielucianach k. Wilna, upaństwowiono zakład w Przędzielnicy.
- W 1939 r. funkcjonowało w Polsce 21 placówek dla dzieci i młodzieży kierowanej przez sądy dla nieletnich.
-Państwowe zakłady wychowawczo-poprawcze zorganizowano w: w Głazie, Koźminie, Klewaniu, Kcyni, Przędzelnicy, Studzieńcu.
Geneza utworzenia i działalność Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej (specjalności, kadra, najważniejsze zmiany organizacyjne w Instytucie od 1922 do 2000 r.)
-Powstał w połowie 1922 r. (jako jednoroczne studium) w wyniku połączenia Seminarium Pedagogiki Specjalnej i Instytutu Fonetycznego
-12 VII 1922 r. MWRiOP zatwierdziło statut PIPS. Zgodnie z nim Instytut zajmował się:
kształceniem czynnych zawodowo nauczycieli-wychowawców szkół powszechnych i szkół średnich
-doskonaleniem i dokształcaniem nauczycieli zatrudnionych w szkołach specjalnych
-prowadził badania naukowe: „w różnych dziedzinach szkolnictwa specjalnego, a w szczególności nad ulepszaniem metod nauczania i wychowania dzieci anormalnych”
-W PIPS zajmowano się szkolnictwem specjalnym dla: „głuchych, niewidomych, upośledzonych umysłowo, upośledzonych moralnie i kalekich”
-PIPS (do 1958 r.) był jedyną placówka w Polsce zajmującą się przygotowaniem zawodowym nauczycieli szkół i zakładów specjalnych,
- nie było formalnego egzaminu na studia w Instytucie. O przyjęciu decydowała rozmowa kwalifikacyjna kandydata z dyrektor PIPS- Marią Grzegorzewską,
-W,rokuszkolnym1922/23było26słuchaczy,
- po ukończeniu 1-rocznych studiów absolwent otrzymywał tymczasowe zaświadczenie przy czym w ciągu następnego roku (warunkowo do 3 lat) musiał przygotować i złożyć pracę dyplomową,
- przyjęcie pracy dyplomowej uprawniało do dyplomu nauczyciela szkoły specjalnej.
-WPIPS(do1939r.)uruchomiono:
a)PoradnięOrtofoniczną(od1922r.)
b) Poradnię Psychopedagogiczną (geneza: seminarium pedagogiki specjalnej z 1920 r.)
c)PoradnięPedagogikileczniczej(od1924)
c)MuzeumSzkolnictwaSpecjalnego
-przy ul. Złotej 24 istniała szkoła ćwiczeń (badania eksperymentalne nad możliwościami edukacji upośledzonych umysłowo)
Ludzie (pedagodzy, myśliciele) zasłużeni dla popularyzacji i rozwoju kształcenia specjalnego w dziejach (najważniejsi przedstawiciele): Francja, ziemie niemieckie, Belgia, Anglia i inne
-Erazm z Rotterdamu (1467-1536) W traktacie „Wykład o potrzebie kształcenia chłopców zaraz od urodzenia w cnocie i naukach”
-Jan Ludwik Vives (1492-1540) „O wspieraniu ubogich”
-Sebastian Klonowic (1550-1602) burmistrz Lublina „Zwycięstwo bogów” i „Worek Judaszów”
-Jan Amos Komeński (1592-1670) Autor największego w XVII w. traktatu pedagogicznego - „Wielka dydaktyka
-Christian Gotthilf Salzmann (1744-1811) W latach 1781-1784 nauczyciel w zakładzie wychowawczym Jana Basedowa w Dessau. Autor „Konrada Kiefera” i „O prawidłowym wychowaniu dziecka”.
- św. Jan od Krzyża:
-Leonardo da Vinci:
-Franciszek Rabelais (1494-1553) autor „Gargantua i Pantagruel”
-Gironimo Cardano z Padwy (1501-1576) Autor dzieła „Paralipomena” wychowywał głuchoniemego syna.
-Michel de Montaigne (1533-1592 Autor „Prób”. mógł istnieć prajęzyk, mógł nim być język migowy.
-John Locke (1632-1704) „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”- dwukrotnie wspomina o głuchoniemych i potwierdza istnienie znaków migowych.
-Franciszek Bacon (1561-1626)
-Rene Descartes /Kartezjusz
-Salomon Alberti (1540-1600)
-Feliks Plater (1530-1614)
-Pedro Ponce de Leon(ok.1508-1584) Kilku jego wychowanków opanowało j. włoski, grekę, łacinę.
-Juan Pablo Bonet (1573-1633)
-John Wallis Sarillian -prof. z Cambridge wykorzystuje alfabet palcowy
-William Holder - zaleca czytanie i alfabet palcowy jako pierwszy etap nauki na drodze do odczytywania mowy z ust
-John Wallis (1616-1703) W Gramatyce angielskiej omówił ruchy narządów mowy przy wymawianiu dźwięków.
-Johann Conrad Amman ( 1669 - 1724) głosił pogląd, że głuchych należy uczyć wyłącznie na bazie mowy ustnej. Amsterdamie
-Etienne de Fay (ok. 1669 r. do ok.1745 r.) Niesłyszący od urodzenia
-Jakub Rodrigez Pereira (1715-1780
-Diderot pisze w 1751 r. „List do Głuchego”
-Rousseau w „Rozprawie o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi
-L'Epee W 1791 r. szkoła L'Epee ulega przekształceniu w Zakład Narodowy Głuchych
-Ambroży Sicard (1742-1822) uczniem i następcą L'Epee (chodzi o znaki metodyczne - JK) ich językiem jest język migowy.
-Samuel Heinicke (1727-1790) Zakłada drugą w świecie publiczną szkołę specjalną dla głuchych w Lipsku (1778 kładł szczególny nacisk na naukę mowy
Marię Teresę w 1779 r w Wiedniu została stworzona szkola dla głuchych
- kolejne placówki dla głuchoniemych: Wiedeń (1779), Praga (1786), Berlin (1788), Lubeka,
Londyn, Genua, Petersburg (1806), Warszawa (1817), Lwów 1830 r., Poznań 1832 r., USA od 1817 r. (w Hartford)
Niewidomi
-Valentin Haüy Pierwszą publiczną szkołę specjalną w 1784 r. dla niewidomych zakłada (1745-1822)), przekształcona w Narodowy Instytut dla Niewidomych.
- Jean Marc Gaspard Itard (1775-1838)
- Edouard Seguin (1812-1880)(uczeń Itarda)
- Upośledzeni umysłowo:
- Philip Pinel (1745-1826)
-
Szkolnictwo i pedagogika specjalna w Polsce po II wojnie światowej (PRL i po 1989 r.): ważniejsze akty prawne, typy szkół, przedstawiciele, dane statystyczne, % realizacji obowiązku szkolnego
-ustawa szkolna z dnia 15 lipca 1961 r. w szkolnictwie specjalnym
w art. 20 ustawy, w brzmieniu: „kształcenie i wychowanie dzieci i młodocianych przewlekle chorych, opóźnionych w rozwoju umysłowym i upośledzonych fizycznie lub umysłowo, odbywa się w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach przy szkołach podstawowych lub w ośrodkach szkolno - wychowawczych.
-Reforma szkolna z 1961r. przetrwała właściwie do końca Polski Ludowej a na dobre zerwano z jej wytycznymi w latach 90., gdy weszła w życie nowa reforma i ustawa szkolna z 1991r.
-W 1963 r. utworzono w Polsce pierwszą w okresie powojennym szkołę specjalną dla dzieci z głębszym upośledzeniem umysłowym.
-W 1958r. powstała katedra pedagogiki specjalnej, ustanowiona ad personam dla Marii Grzegorzewskiej, w murach Uniwersytetu Warszawskiego.
-Kolejną katedrę pedagogiki specjalnej ustanowiono z inicjatywy prof. Jana Konopnickiego w WSP w Krakowie, w 1961r.
-W 1968r. zastosowano na gruncie polskim międzynarodową klasyfikację chorób, opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
-W roku szkolnym 1963/64 we wszystkich szkołach i zakładach specjalnych kształciło się 66344 dzieci (53% w wieku szkolnym). Między poszczególnymi kategoriami upośledzeń istniały na terenie kraju duże dysproporcje, a mianowicie: głusi realizowali obowiązek szkolny w 78%, społecznie niedostosowani w 55%, przewlekle chorzy w 82%, niedowidzący w 16%, niedosłyszący w 8%, upośledzeni umysłowo w 49%, kalecy w 11%.
W roku szkolnym 1968/69 w 495 szkołach podstawowych specjalnych uczyło się 77150 uczniów, w 9 liceach ogólnokształcących 559 uczniów, w 107 szkołach zawodowych specjalnych 8212 uczniów, w 343 zakładach wychowawczych specjalnych 33029 uczniów.
-W 1968r. posłowie zajmowali się sprawą kadr dla szkolnictwa specjalnego. Uznano, mając na uwadze niedobór kwalifikowanych nauczycieli szkół i zakładów specjalnych, że PIPS wymaga reorganizacji w kierunku przekształcenia go w szkołę wyższą,.
Kierunki ewolucji kształcenia specjalnego w Polsce po 1989 r. (segregacja, integracja, inkluzja; zatrudnienie, niepełnosprawni w spisach powszechnych, prawo (konwencje, karta, ustawy) po 1989 r.
Osoby zasłużone dla pedagogiki specjalnej w świecie i w Polsce(Patrz punkt 5)