1. Nauka, metoda, metoda badawcza.

Nauka system czynności badawczych służących do obiektywnego poznania rzeczywistości i realizacji pewnych celów poznawczych. Podstawowym celem nauki jest dostarczenie dającej się weryfikować wiedzy. W badaniu naukowym można wyróżnić trzy cechy: wyjaśnianie, przewidywanie, rozumienie.

Metoda zbiór wzajemnie spójnych dyrektyw, działań, czynności i środków, których właściwie, konsekwentnie i zgodnie z ustalonymi zasadami stosowania ma prowadzić do osiągnięcia zaplanowanych i ustanowionych celów.

Metoda naukowa to określona procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Jest ona zbiorem zasad na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane teorie lub opisy zjawisk. Rodzaje metod: obserwacyjna, monograficzna, badania dokumentów, indywidualnych przypadków, analizy i krytyki piśmiennictwa, sondażu diagnostycznego, statystyczna, heurystyczna, eksperymentalna, stymulacji komputerowej.

2. metodologia nauki- pojęcie, znaczenie, zadania.

Metodologia system jasno określonych reguł, procedur do których odwołują się poszczególne nauki. Jest dynamiczna i rozwojowa. Dzieli się na: opisową (zadania deskryptywne) i normatywną (wyjaśniająca, dokonująca oceny faktów społecznych).

Zadania metod. *opis wzorów postępowania badaczy, metody konceptualizacji, zbierania, analizy, budowania def., typologii, wyjaśnień * analiza pojęć * eksplikacja metod, pojęć * konstrukcja narzędzi naukowych * ocena sposobu postępowania badaczy.

Cele metod. * dostarcza reguł wnioskowania * dostarcza reguł intersubiektywności (empiryczna obiektywność i sposób weryfikacji)

3. Społeczne i naukowe przesłanki formowania problemu.

Naukowe: * ciekawość *białe plamy (świadomość istnienia sfer rzeczywistości społecznej o której mamy małą wiedzę) istnienie w nauce dwóch sprzecznych, konkurencyjnych hipotez, teorii * odkrycie metodologiczne.

Społeczne *motywacje praktyczne *instrumentalne podejście do poznania świata *skutki wyników przeprowadzonych badan * motywacje socjotechniczne i ideologiczne.

4. Problem badawczy- to pewien zbiór pytań lub zhierarchizowany system pytań tego rodzaju, iż warunkiem udzielenia odp. na pytanie bardziej ogólne w tym systemie są wcześniejsze odp. na pytania bardziej szczegółowe. Pytania zaczynać się muszą od „czy, ile, jakie, na skutek czego”

Cele badania: * eksploracja- próba wstępnego zrozumienia jakiegoś zjawiska * opis jakiejś sytuacji lub wydarzenia *wyjaśnianie- odkrywanie i wyjaśnianie związków między różnymi aspektami badanego zjawiska.

5. Rodzaje pytań.

* Pytanie rozstrzygnięcia - to takie, które zaczynają się od partykuły ”czy”, po której następuje pewne zdanie oznajmujące. Pytania takie przewidują odpowiedź „tak” „nie”. * Pytania dopełnienia wszystkie inne pytania bez względu na to, czy zaczynają się od „kto, kiedy, ile” czy też mają jakąkolwiek inną formę.

Mogą mieć postać pytań: otwartych (niema jednoznacznie określonej liczby możliwych odpowiedzi i rodzaju odp.) zamkniętych ( liczna możliwych odp. jest z góry określona).

6. Hipoteza- proponowana przez nas odp. jakiej można udzielić na pytanie badawcze, ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań empirycznych. Hipotezy można wyprowadzać: dedukcyjne (z teorii), indukcyjne (na podstawie obserwacji), intuicyjne oraz łącząc powyższe trzy sposoby.

Cechy hipotez * muszą być jasno sformułowane- badacz musi zdef. pojęciowo i operacyjnie wszystkie zmienne. * są konkretne- badacz określa jakie są oczekiwane związki pomiędzy zmiennymi w terminach kierunku i warunków, w jakich dany związek zachodzi. * są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod- istnienie odpowiednich metod na jej przetestowanie * nie są wartościujące- ponieważ badania w naukach społecznych dzieją się w społecznym otoczeniu.

7. Projekt badawczy.

I Faza koncepcji- teoretyczna realizacja, pomysł i plan badań, może być modyfikowana przez cały czas trwania badań. *jasne określenie problemu badawczego celu badań *sporządzenie listy pytań, hipotez i problemów badawczych *ustalenie kogo ma dotyczyć badanie *sposób doboru próby (losowy, nielosowy, celowy, kwotowy) *określenie wielkości próby *wybór techniki badawczej (wywiad osobisty, telefoniczny, narracyjny, ankieta pocztowa, faxowa) *konstrukcja narzędzia badawczego (kwestionariusz) *sporządzanie planu analizy statystycznej *porównanie kwestionariusza z planem analizy statystycznej, odrzucenie zbędnych pytań *badania pilotażowe (próbne) ma na celu dokonanie oceny narzędzia badawczego i ostateczne ustalenie składu formularza.

II Faza realizacji- badania właściwe, działanie w terenie, nie mogą być modyfikowane. *pójście w teren, zbieranie danych *przygotowanie danych do analizy *czyszczenie danych *analiza danych *interpretacja, wnioski, konkluzje, ustosunkowanie się do hipotezy *napisanie raportu badań *ewentualna prezentacja raportu badań.

8. Zwiad badawczy-badanie wstępne mające na celu odkrycie pewnych wiadomości o zjawiskach i mechanizmach charakterystycznych dla pewnej zbiorowości, pewnego zamierzonego terenu czy przedmiotu badań. *zdobycie pewnej cząstkowej, niepełnej wiedzy o zbiorowości która mogłaby dostarczyć założeń do dalszych pytań *wstępny kontakt z rzeczywistością badana podczas zwiadu powinien być nacechowany dążeniem do możliwie jednoznacznego sformułowania zespołu pytań *skontrolowanie samych metod i narzędzi badawczych dla badanego terenu *ocena założeń tkwiących u podstaw doboru określonych metod nadawczych.

9. Wybór metody badawczej a operacjonalizacja problematyki.

Podstawowym względem przy wyborze metody jest to czy metoda ta rzeczywiście w stopniu max zapewnia zasadność twierdzeń które w wyniku jej zastosowania sformułujemy jako odpowiedzi na pytania naszej problematyki. Dopiero kiedy wiemy jakie zjawiska nas interesują i jakiego rodzaju relacje miedzy tymi chcielibyśmy ustalić w badaniu możemy przystąpić do przekształcenia naszej problematyki w program badań.

10. Pojęcia i terminy nauk społecznych i ich odpowiedniki (termin, nazwa, pojęcie znaczenie)

Pojęcie- abstrakcyjny, myślowy odpowiednik przedmiotu. Po zdef. pojęcia staje się terminem.

Termin- nieznane wyrażenie językowe, pojecie precyzowane za pomocą def. Wadą pojęcia jest jego niejasność , czyli brak jednoznacznie określonego zespołu cech składających się na jego treść. W naukach społecznych niejasność używanych pojęci sprzyja fakt, iż wiele terminów jest wzięte z języka potocznego bez wyraźnego sprecyzowania.

Nazwa- jest to zmienna orzecznikowa występująca w zdaniu, każda nazwa posiada treść (znaczenie) i zakres (odniesienie) przez co wyróżnia się nazwy konkretne i abstrakcyjne. W naukach społ. wyróżniamy: *nazwy jednostkowe- mają tylko jeden desygnat (włoski renesans) *nazwy odnoszące się do całych kategorii przedmiotów, ich klas. Czasem potrafimy wskazać ilość desygnatów a czasem jedynie wskazać, że jest ona skończona.(powstania polskie) *nazwy historyczne- mają wiele desygnatów, czasowo przestrzenne ograniczenia. * nazwy uniwersalne.

11.Zjawiska społeczne.

Kategorie zainteresowań socjologów ludźmi: bezpośrednio jednostką, zbiorowościami ludzkimi.

Dwa sposoby patrzenia na zjawiska społ.

1) obserwacja czysto zewnętrzna, ekstraspekcyjna- rejestracja zew. Aspektów ludzkich zachowań, przestrzenne rozmieszczenie ludzi, stosunki miedzy ludźmi a przedmiotami które ich otaczają.

2)normalna obserwacja ( aspekt rozumiejący) - badacz dociera do strony subiektywnej, psychologicznej, ludzkich motywów i zachowań.

12. Rozumienie w naukach społ.

1) rozumienie potencjalne- stany, przeżycia procesy, których charakter jesteśmy sobie w stanie uprzytomnić tj. rozumiemy w sposób potencjalny, to zarazem stany które mogą występować u innych ludzi, być psychicznym korelatem zewnętrznie obserwowanych ich stanów i zachowań.

2) rozumienie faktyczne- pewne konkretne zdarzenia sytuacje, zachowania w określonej sytuacji. Czynność polegająca na identyfikacji pewnego konkretnego stanu pewnej konkretnej osoby jako desygnatu terminu, którego znaczenie obejmuje pewne treści psychiczno-przeżyciowe. Mówiąc o rozumowaniu ludzi (P / F) pojmuje się je jako czynności polegające na docieraniu do przeżyć ludzi, bądź tez jako poznawcze skutki tych czynności. Rozumienie przeżyć i zachowań ludzkich w sytuacjach społ.

13. Zmienne ukryte nauk społecznych.

Socjolog musi zrozumieć znaczenia i motywacje ludzkich zachowań. Nauki społeczne muszą odwoływać się przy definiowaniu swoich pojęć do takich nie obserwowalnych własności jak przeżycia psychiczne ludzi - zmienne ukryte. To tzw. Byty ukryte zachodzą w psychice osób obserwowalnych, zarówno w skali indywidualnej, jak tez w skali zbiorowej.

14. Cechy absolutne i relatywne jednostek ludzkich.

Cechy absolutne- to takie które można orzec o jednostce, niektóre własności które określamy jako absolutne mogą mieć aspekt relatywny Np. inteligencja.

Cechy relatywne- to takie, które zakładają typ relacji łączącej osobę z innymi osobami czy przedmiotami. Kategorie cech relatywnych: *własności porównawcze jednostek- przypisanie komuś pewnych własności w wyniku porównania go z innym człowiekiem. *własności relacyjne jednostek- określają jednostkę jako człon pewnego schematu. *cechy kontekstowe- charakteryzuje się otoczenie przypisując danej jednostce bycie w kontakcie z nim.

15. Cechy zbiorowości a cechy ludzi tworzących te zbiorowości. Zbiorowości ludzkie posiadają cechy, które posiadają ich członkowie i odwrotnie. Pewne pojęcia możemy stosować tylko do ludzi a inne tylko do zbiorowości, pewne pojęcia można stosować zarówno do jednostek jak i zbiorowości. Pewne twierdzenia, uogólnienia, prawa prawdziwe są tylko wtedy kiedy wiążą własności przedmiotów określonego poziomu, nawet jeśli dla innych są one bezsensowne z językowego punktu widzenia.

16. konceptualizacja a operacjonalizacja.

Konceptualizacja to proces określania obserwacji i pomiarów, które nadają pojęciom konkretne znaczenie dla celów badań. Konceptualizacja wymaga określenia wskaźników pojęcia i opisania jego wymiarów.

Operacjonalizacja to przedłużenie konceptualizacji, kiedy określa się konkretne procedury, które mają być zastosowane do pomiaru wartości zmiennych. Operacjonalizacja wymaga dokonania wielu wzajemnie powiązanych wyborów: określenia zakresu zmienności właściwego dla celów badań, oznaczenia stopnia precyzji pomiaru zmiennych, wyjaśnienia istotnych wymiarów zmiennych, jasnego zdefiniowania wartości zmiennych i zależności między nimi oraz decyzji dotyczących właściwego poziomu pomiaru. Badacze muszą wybrać jeden z czterech poziomów pomiaru, które zawierają coraz więcej informacji: nominalny, porządkowy, interwałowy lub ilorazowy. Na etapie konceptualizacji dokonuje się wyboru cech podaje się ich znaczenie i wzajemne powiązania. Ten etap projektowania stanowi część teoretyczną badania. Część praktyczną zaś, stanowi etap zwany operacjonalizacją. Prawie dosłownie oznacza on określenie operacji czyli czynności jakie należy wykonać aby uzyskać potrzebne informacje o każdej z cech.

17. Pomiar - procedura, w której przyporządkowuje się, zgodne z określonymi zasadami, właściwości liczbowe (cyfry lub inne symbole) właściwością empirycznym.

Poziomy pomiaru:

*nominalny- cyfry lub symbole są wykorzystywane do klasyfikowania obiektów lub wyników obserwacji, zjawiska znajdujące się w jednej kategorii są sobie równe, lecz nie są równe zjawiskom znajdującym się w innej kategorii

*porządkowy- jeśli miedzy zmiennymi zachodzi relacja porządku to można mierzyć zjawiska na poziomie porządkowym, relacje tego rodzaju zaznaczamy symbolem > (większy niż) na tym poziomie również zachodzi relacja równoważności.

*interwałowy- jeśli jest znana odległość między wynikami dwóch obserwacji i jest ona stał, to dokonujemy pomiaru interwałowego jeden wynik może być większy, mniejszy od drugiego na tym poziomie również zachodzi relacja równości.

*stosunkowy- stosujemy ten pomiar gdy, zmienne maja naturalny punkt zerowy na tym poziomie zachodzi relacja równości, porządku oraz istnieje stały interwał.

Trafność pomiaru- dotyczy pytania czy udało nam się zmierzyć to co zamierzaliśmy zmierzyć?

Rodzaje trafności: *treściowa, empiryczna i teoretyczna.

Rzetelność- dotyczy wielkości błędu związanego z danym narzędziem pomiarowym, błędu który powstaje w sposób losowy. Współczynnik rzetelności może przyjmować wartości od 0 (kiedy pomiar nie zawiera niczego ponad błąd) do 1 (kiedy błąd został całkowicie wyeliminowany).

19. Jednoznaczność terminów w socjologii. Ostrość i wieloznaczność.

W socjologii wieloznaczności sprzyja fakt, że wiele terminów jest wziętych z całym bagażem ich wieloznaczności z języka potocznego. Autor sprawozdania z badań lub tekstu teoretycznego, nie wyjaśniając w którym znaczeniu danego terminu zamierza się posługiwać, zakłada że inni ten termin będą rozumieć jak on. Tym czasem czytelnik mający inne skojarzenie pojęciowe z danym terminem nadaje w konsekwencji inne znaczenie twierdzeniom sformułowanym przez autora.

*Wieloznaczność wyrażeń prostych- odnosi się do zakresu (zbiór wszystkich jej desygnatów) lub treści (zespół cech, które ta nazwa jej desygnatom) wyrażenia prostego.

*Wieloznaczność wyrażeń złożonych- wieloznaczne jest całe zdanie, wadliwa składnia, różne rodzaje niedopowiedzeń, okazjonalność.

Nieostrość- mówiąc, że jakieś pojecie jest nie ostre stwierdzamy, że znamy pewna klasę przedmiotów, które na pewno są jego desygnatami i znamy przedmioty które na pewno nimi nie są, istnieje tez sfera przedmiotów czy zjawisk o których nie potrafimy orzec, czy podpadają pod dane pojęciowe czy nie.

*Błędy powstające na tle wieloznaczności:

Błąd amfiboli- powstają w wyniku wadliwej składni.

Ekwiwokacja- polega na paradoksalnym użyciu danego wyrażenia, w kilku różnych znaczeniach.

Spory słowne- przeciwieństwo sporu rzeczowego, sprzeczne odpowiedzi na pytanie rozumiane tak samo.

20. Nazwy jednostkowe i ogólne, historyczne i uniwersalne.

Nazwy jednostkowe na mocy swojego znaczenia maja tylko jeden desygnat, oznaczają przedmioty nie powtarzalne (pierwszy król polski).

Nazwy ogólne- maja wiele desygnatów, zakres przedmiotów obejmuje więcej niż jeden przedmiot lub zdarzenie., czasem desygnatów jest skończenie wiele, niekiedy dokładna liczba desygnatów nie jest znana.

Nazwy ogólne dzielimy na:

a) historyczne- maja więcej niż jeden desygnat, ale desygnaty te na mocy znaczeń tych nazw mogą istnieć tylko w ramach określonych czasowo - przestrzennych współrzędnych, współrzędne te wchodzą do znaczenia terminu historycznego, stanowiąc istotny element tego znaczenia (chłop polski XVI w.)

b)uniwersalne- liczba desygnatów jest nieskończona, znaczenie terminu może się wiązać z klasą określaną w sposób czysto typologiczny tj. przez podanie ogólnie pojmowanych cech elementów tej klasy, bez określania czasowo przestrzennych ograniczeń jego stosowania (grupa, rola społeczna).

21. Historyczne i teoretyczne aspekty różnej ogólności pojęć.

1. Pewne pojęcia historyczne- takie, które odnoszą się do przedmiotów, czy zjawisk z tej samej ogólnej pojmowanej dziedziny: *można uszeregować ze wzg. na ich rosnący lub malejący stopień historycznej ogólności *można uszeregować pewien zbiór pojęć uniwersalnych ze wzg. na ich rosnącą czy malejącą typologiczną ogólność *dwa pojęcia różnią się miedzy sobą stopniem elementarności, gdy między zjawiskami z różnych poziomów zachodzić stosunek części do całości; to które oznacza całość, jest pojęciem mniej elementarnym, natomiast to które oznacza część składową danej całości jest bardziej elementarne *pojecie o charakterze mniej elementarnym możemy nazwać pojęciem globalnym, gdy z dwóch pojęć jedno jest bardziej elementarne niż drugie; wówczas drugie pojęcie nazywamy elementem.

2. Gdy porównujemy zakresy dwóch terminów (AiB) rozpoznajemy różne typy relacji i stosunków miedzy terminami: *terminy A i B są sobie równoważne, gdy wszystkie desygnaty terminu A są zarazem desygnatami terminu B i odwrotnie. *nazwa B jest bardziej ogólna od nazwy A, gdy, wszystkie desygnaty nazwy A są desygnatami nazwy B, ale nie odwrotnie!

*zakresy terminów A i B przecinają się , gdy pewne (ale nie wszystkie) desygnatu pojęcia A są desygnatami pojęcia B i odwrotnie. * zakresy terminów A i B mogą się wzajemnie wykluczać gdy, żaden desygnat terminu A nie należy do zakresu terminu B i odwrotnie.

22.Definiowanie pojęć. Rodzaje definicji.

Sposoby definiowania pojęć.* klasyczny - wyliczanie cech danego zjawiska np. krzesło to przedmiot do siedzenia * kontekstowy - wprowadzenie czegoś dodatkowego do opisania definicji np. władza, społeczeństwo. Opisujemy poprzez pokazanie tła a nie wprost.

Definicja to pewna wypowiedź określająca jakie jest znaczenia danego terminu.

Rodzaje: * nominalna- wypowiedź określająca językowe znaczenie terminu * sprawozdawcze- jest zdaniem w sensie logicznym, jak rzeczywiście bywa pojmowanie znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi na terenie konkretnego terytorium * projektujące- nie są zdaniami w sensie logicznym; propozycja projektowania terminu w jakiejś nowej dziedzinie * regulujące -znaczenie już istnieje w języku, ale badacz je modyfikuje * realne- charakterystyka cech specyficznych wspólnych przedmiotom składających się na zakres pewnego terminu; jest opisem pewnego z góry założonego zakresu rzeczywistości z punktu widzenia jego cech charakterystycznych.

23.Zmienne jakościowe i ilościowe.

Zmienna- jest własnością, cechą, która przybiera różne wartości. Zmiennymi są Np. płeć, wiek, wykształcenie, lęk, poczucie winy.

Ilościowe-dostrzegają stopień natężenia cechy, dzielą się na dychotomiczne i wielowartościowe.

Jakościowe- nie występuje natężenie cechy, podkreślają odmienność Np. gatunek biologiczny, struktura społ.

Typy zmiennych- nominalne, porządkowe, interwałowe, ilorazowe, absolutne, skokowe, ciągłe.

24. Klasyfikacje i typologie.

Schemat klasyfikacji to zmienne i ich własności. Dwie zasady których nie wolno naruszać przy klasyfikowaniu danych:1- warunek zupełności- klasyfikacja musi być wyczerpująca tzn. wszystko musi być gdzieś uporządkowane. Jedna zmienna może należeć do kilku „szuflad”.2- warunek rozłączności- klasyfikujemy wymóg tylko w jednej „szufladzie”. Nie mogą pozostać obiekty, które nigdzie nie są sklasyfikowane.

Gdy liczba klas jest zbyt duża trzeba wprowadzić:* klasyfikację wielostopniową- dzielimy klasy niższego rzędu i wyższego następnie te niższego klasyfikujemy do wyższego. Tylko pod względem różnicy pod jednym względem* klasyfikację wielowymiarową- dzieli obiekty, które różnią się między sobą pod wieloma względami naraz. Wtedy każdy z tych wymiarów traktowany jest jako osobna zmienna.

Typologia- wyniki zredukowania klasyfikacji. Ona redukuje liczbę klas na mniejszą. Typ- uznana za bardziej istotną od innych wartości danej zmiennej lub szczególny układ zmiennych. Typologii używa się wtedy gdy wybiera się typy bez zastanowienia nad ich zastosowaniem.

25. Rodzaje wskaźników w badaniach. Indeksy i skale.

Wskaźnik to pewna cecha, zdarzenia lub zjawiska na podstawie zajścia, którego wnioskujemy, iż zachodzi zjawisko jakie nas interesuje. Wskaźnik musi być zjawiskiem obserwowalnym.

Rodzaje wskaźników: *definicyjne- sam wskaźnik jest tym zjawiskiem jakie chcemy badać, a jego cechy charakterystyczne składają się na definicje odpowiedniego pojęcia. *wskaźniki rzeczowe- pomiędzy wskaźnikiem a tym co on wskazuje istnieje zależność, która bezpośrednio lub pośrednio podległa jest empirycznej kontroli. *empiryczne- wskaźnik oraz zjawisko wskazywane mają charakter zjawisk obserwowalnych, a ich związek ma charakter zależności empirycznej, jest rozstrzygalny bezpośrednio na drodze obserwacyjnej. *inferencyjne- z jego występowania wnioskujemy, że zaszło pewne zdarzenie czy istnieje cecha mająca charakter własności ukrytej, infekowanej z różnych symptomów, ale bezpośrednio obserwowalnej.

Indeksy- wskaźnik syntetyczny własności. Może polegać na jednoznacznym wyliczaniu zbioru koniecznych wskaźników ( W1, W2, Wn) czasem zaś pewne elementy tego wskaźnika mogą mieć charakter substytutywny, kiedy Np. W1 i W2 pełnia w tym indeksie funkcje równoważne.

Skala- oznacza liczbę obiektów lub zdarzeń, natężenie lub intensywność występowania pewnej cechy, częstość występowania.

Rodzaje skal: * nominalna- używa liczb jako etykiet identyfikujących klasy w populacji lub ich cechy jakościowe, uporządkowanie liczb nie ma żadnego znaczenia. Zastosowanie: płeć, zawody rodzaj produktu. *porządkowa- wyniki są porządkowane w zależności od rozmiarów lub znaczenia, ważne jest uporządkowanie nie zwracamy uwagi na różnice między wynikami. Zastosowanie; pochodzenie, wyrażanie opinii. *interwałowa- określenie względnych różnic pomiędzy wynikami dzięki stosowanej jednostce, w której wyrażamy odległości pomiędzy poszczególnymi wymiarami. Zastosowanie; poziom wiedzy, wartości indeksów giełdowych. *ilorazowa- zawiera zero bezwzględne. Znaczenie maja ilorazy różnic pomiędzy wynikami obserwacji. Można sformułować stwierdzenia o równości proporcji. Zastosowanie; wiek, dochody.

26. Zdania jednostkowe, ogólne, szczegółowe.

Zd. jednostkowe- to takie zdanie którego przedmiot jest nazwa jednostkowa. Np. Jan kowalski z Warszawy.

Zd. ogólne- przedmiot jest nazwa ogólną a zdanie dotyczy wszystkich jej desygnatów. Rodzaje: *ogólno-twierdzące (każde A jest B) * ogólno-przeczące (żadne A nie jest B)

Zdania szczegółowe- (niektóre A są B) jest to rodzaj zdania w którym przedmiot jest nazwą ogólną a orzecznik dotyczy niektórych spośród desygnatów tej nazwy.

27. Zależności statystyczne.

Zależności mogą być: * dodatnie- miedzy A i B oznacza, że częstość względna występowania jakiegoś zjawiska B jest większa wtedy, gdy występuje A niż wówczas, gdy występuje nie-A; przy wzroście wartości jednej zmiennej, występuje wzrost drugiej zmiennej. *ujemna- miedzy A i B oznacza, że częstość występowania zjawiska B jest mniejsza, gdy występuje A niż, gdy występuje nie-A; przy wzroście wartości jednej zmiennej, zmniejsza się wartość drugiej zmiennej. *może w ogóle nie zachodzić- dzieje się tak wtedy, gdy częstość występowania B jest taka sama w przypadku występowania A, jak w przypadku występowania nie-A; wartość jednej zmiennej nie wpływa na wartość drugiej zmiennej. Natężenie zależności można obliczyć przy pomocy: *współczynnika Pearsona *współ. Spearmana * testu chi-kwadrat *metody na krzyż.

28. Prawa nauki a generalizacje historyczne.

Ogólne prawo nauki- twierdzenie orzekające ogólną relację między desygnatami terminów uniwersalnych; każde ogólne prawo musi być uzasadnione przez obserwacje , które nie ujawniły ani jednego przypadku niezgodnego z tym twierdzeniem.

Generalizacje historyczne- mogą mieć charakter ogólny statystyczny, ich podmiot jest nazwą ogólnohistoryczną albo zakres przedmiotu jest ograniczony dodatkowo współrzędnymi czasowo-przestrzennymi. Jak odróżnić prawo od generacji? Jeśli jakieś twierdzenie jest prawdziwe w każdym miejscu i w każdym czasie to jest to prawo ogólne. A jeśli jakieś twierdzenie jest prawdziwe tylko w określonych warunkach czasowo-przestrzennych a w innych nie, to jest to generacja historyczna.

29. Prawdopodobieństwo subiektywne i obiektywne.

P. subiektywne- to taki stopień pewności sformułowanego sądu, stopień kategoryczności czyjegoś przeświadczenia, że zajdzie oczekiwane zdarzenie; w zależności od naszej wiedzy i przekonań o stanie rzeczy formułujemy nasze oczekiwania z wyższym lub niższym stopniem ufności.

P. obiektywne- to twierdzenia określające prawdopodobieństwa zajścia pewnych zdarzeń, które odnoszą się do samych tych zdarzeń, a nie charakteryzują stopnia pewności czy kategoryczności czyichś sądów o nim.

30. Zdania eliptyczne w naukach społ.

Zd. eliptyczne- twierdzenia, których treść jest na tyle niedookreślona, że nie wiadomo do jakich warunków i sytuacji miałyby się one odnosić. Np. Polacy całują kobiety w rękę. Kiedy spotykamy się z twierdzeniem eliptycznym, musimy przeformułować je tak, aby utraciło swój eliptyczny charakter-czyli stało się rozstrzygalnym twierdzeniem eliptycznym.

Zd. eliptyczne możemy przekształcić: *zd. uniwersalne - dodając do niego odpowiedni uniwersalny kwantyfikator tj. stwierdzamy, że jest ono ważne zawsze i wszędzie, określając jednocześnie czy sens ma ogólny czy statyczny. * ogólne prawo nauki- z podaniem dla jakich warunków czy sytuacji jest ono prawdziwe. *generalizację historyczną- określając w jakiej zbiorowości lub kulturze jest ona prawdziwa.

*zd. szczegółowe- stwierdzając, że czasem przynajmniej bywa tak, jak to twierdzenie głosi(Niektórzy Polacy całują kobiety w rękę.).

31. Reprezentatywność próby- część zbiorowości szerszej, będąca minimalną tej zbiorowości. Próba może być reprezentatywna ze względu na jedną lub kilka zmiennych (płeć, wykształcenie) a nie być reprezentatywna ze względu na inne zmienne (wiek). Reprezentatywność próby musi być określona nie tylko w stosunku do populacji, ale także w odniesieniu do jednej czy tez zespołu zmiennych.

Dobór próby; * celowy- występuje wówczas, kiedy znamy strukturę populacji i kierując się tą wiedzą dobieramy jednostki czy grupy by uzyskać zamierzony „model” populacji. Aby w taki sposób dobrać próbę musimy znać wszystkie wartości interesującej nas zmiennej czy zmiennych w populacji. * kwotowa- rodzaj próby celowej, próba dobrana wzg. na rozkłady zmiennych. Stosowane są powszechnie w badaniu opinii publicznej. *losowy- dobór przypadkowy elementów populacji do badania próby, aby każdy z elementów tej populacji miał określone szanse bycia wylosowanym do badania.