2. Wywiad

• jaki rodzaj wywiadu? w jakiej sytuacji będzie przeprowadzony? przygotowanie odpowiedzniego narzędzia badawczego

1. Narzędzia wywiadu:

1. instrukcje - jak przeprowadzić badania

2. kwestionariusz wywiadu swobodnego - dyspozycja do przeprowadzenia wywiadu

3. kwestionariusz wywiadu (wywiad problemowy)- kwestionariusz z pytaniami ale do ich zadania potrzebny jest badacz; gdy chcemy poznać przez język badacza rzeczywistość (badanie pól semantycznych)

4. kwestionariusz ankiety - pytanie, które mają skonstruowaną strukturę; te pytania muszą być poprawnie skonstruowane; narzędzie standaryzowane; kwestionariusz wywiadu pilotowanego

2. Typy wywiadów:

1. w. swobodny - z naszej strony wychodzą pewne bodźce

2. w. pogłębiony - typ wywiadu niestandaryzowanego; wypisujemy sobie to, o co musimy pytać żeby uzsykać potrzebne informacje

3. w. standaryzowany

4. w. narracyjny - jest tylko wprowadzony bodziec, aby respondnet chciał nam opowiedzieć swoją historię: bodziec -> opowieść respondneta -> faza ustalania znaczeń -> negocjowanie wspólnej interpretacji; ten wywiad musi być przeprowadzany w okolicznościach silnego przeżycia

3. Sposób udzielenia odpowiedzi:

1. odpowiedź ustna - dyskusja

2. odp. pisemna - ankieta audytoryjna

4. Liczba osób uczestniczących:

1. wywiad grupowy - jednostka wypowiada się w grupie; zogniskowany wywiad grupowy (focus group) - wywiad jest formą dyskusji; badacz w roli moderatora - pilnuje on aby wszystkie jednostki miały możliwość wypowiedzenia swojej opinii

2. w. audytoryjny:

• jednorazowy

• wielokrotny: badanie panelowe - ten same problem na tej samej zbiorowości ale w odstępie czasu - badanie nieanonimowe; lub ten sam problem ale na innych zbiorowościach

5. Samowywiad - badany sam zadaje sobie pytania

6. Dyskurs (może być wykorzystany w badaniu) - Van Dike:

1. potoczne rozumienie - rozmowa, wymiana poglądów - dotycząca języka mówionego / pisanego, sposobu wypowiadania się; lub dotycząc propagowanych idei

2. naukowe rozumienie - forma użycia języka; rodzaj zdarzenia językowego; zdarzenia komunikacyjnego; 3 wymiary: użycie języka, przekazywane idee, kontekst interakcji / sytuacji społecznej)

Wywiad - najogólniej jest on rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby - respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej - obserwacji.

WYWIADY:

1. Ustne (swobodny wywiad) i pisemne (ankieta, kwestionariusz);

2. Skategoryzowane (czyli tzw. kwestionariuszowy, gdy respondent odpowiada na pytania zadawane przez badacza, badany nie może zmienić słów użytych w określonych pytaniach) i nieskategoryzowane (jest to wywiad prowadzony w sposób swobodny, wywiad ten nie pozwala na uzyskanie danych porównywalnych czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwia zebranie tych danych, które ukazują okoliczności i uwarunkowania kształtowania się określonych opinii i postaw poszczególnych respondentów);

3. Jawne i ukryte;

4. Indywidualne (prowadzone z jedną osobą) i zbiorowe (prowadzone z większą ilością respondentów przy ich jednoczesnym uczestnictwie);

5. panelowe.

Wywiad panelowy może występować w dwóch formach:

W pierwszej z nich kilku respondentów zadaje pytania badaczowi na co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się po pewnej przerwie np. na początku i pod koniec dyskusji prowadzonej w prasie;

W drugiej z nich jeden z badaczy zadaje pytania kilku respondentom.

Badacz może zadawać te same pytania na kilku spotkaniach. Celem tego badania jest stwierdzenie, jaki wpływ na prezentowane postawy i opinie respondentów ma upływ czasu, czy inne działania środowiska, a także, jakie czynniki mogą warunkować niezmienność opinii i postaw.

Podczas prowadzenia wywiadów np. ustnych można stosować środki pomocnicze, dzięki którym można ułatwić respondentowi wyobrażenie sobie czegoś, jakiejś sytuacji etc.

Wywiad

Wywiad swobodny

Wywiad swobodny jest podobny do rozmów codziennych, mających charakter informacyjny (nie należy tutaj zapominać o tym, że są rozmowy do niczego nieprzydatne, mające jednak ważną funkcję potwierdzania wspólnych treści społecznych). Jedna osoba pyta, druga odpowiada.

Wywiad społeczny

Przeprowadzany w obrębie instytucji pomocy społecznej (jest to połączenie obserwacji i wywiadów różnego rodzaju). Jest on przeprowadzany w celu podjęcia decyzji o skutkach praktycznych; rodzajem wywiadu społecznego jest tzw. wywiad środowiskowy.

Wywiad antropologiczny

Zbliżony do wywiadu socjologicznego, wymaga kilkakrotnego kontaktu z badanymi. Wywiad antropologiczny obejmuje szerokie spektrum poszukiwań; jest on silnie ustrukturalizowany, zbliża się do wywiadu standaryzowanego lub swobodnego ze standaryzowaną listą informacji.

Wywiad psychologiczny

Najczęściej jest to wywiad kliniczny, do którego respondent sam się zgłasza. Zdobywa się w nim informacje w celu wykorzystania ich do leczenia. Podejmuje się wiele kontaktów z badanym. Dotyczy: motywacji, osobowości, rozmaitych zaburzeń.

Wywiad socjologiczny

Jest dobrowolny i jawny. Najczęściej jest wywiadem indywidualnym, jest skoncentrowany na przeżyciach, opiniach i poglądach respondenta (skupia się na osobistych doświadczeniach). Jest on również nazywany wywiadem ekspresyjno - biograficznym, jest krótkotrwały. Ważne jest tutaj wzbudzenie motywacji respondenta do udzielania odpowiedzi szczerych, zgodnych z prawdą.

Czynniki ujemnie wpływające na odpowiedzi respondenta

• Całkiem nowa sytuacja społeczna

• Drażliwa tematyka wywiadu

• Osoby mogą nie lubić „się wysilać”

• Rozmówcy mogą podejrzewać, że udzielenie wywiadu może mieć dla nich negatywne konsekwencje

• Zasłanianie się, że nie jest się kompetentnym w danym temacie

• Badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić, pomyśleć coś złego

• Respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony

Czynniki dodatnio wpływające na odpowiedzi respondentów

• Ciekawość poznawcza

• Ciekawość danego tematu

• Chęć udzielenia „pomocy” badaczowi

• Szansa na własną ekspresję

• Traktowanie wywiadu jako wyróżnienie własnej osoby

Przygotowanie wywiadu swobodnego ustrukturalizowanego

• Badacz samodzielnie musi przeprowadzić kilka wywiadów

• Należy dobrać współpracowników, ich szkolenie nie ma charakteru standardowego

• Badacz jest zaangażowany w badanie od początku do jego końca (badania, a nie badacza)

Tok działań:

1. przemyślenie celu wywiadu - w związku z problematyką badań i innymi celami koncepcji badawczej:

• celem wywiadu jest zdobycie informacji;

• wyodrębnia się te pytania problemowe, które mogą być zrealizowane i opisywane z wykorzystaniem materiału z wywiadu swobodnego;

• można przeprowadzać badania o charakterze eksploracyjnym;

2. wybór rozmówców, określenie czasu i miejsca wywiadu, określenie warunków w jakich wywiad powinien być prowadzony

• wywiad nie powinien być przeprowadzany w obecności osób trzecich;

3. ustalenie wytycznych do prowadzenia wywiadu:

• w wywiadzie ustrukturalizowanym te wytyczne nazywamy dyspozycjami, w nieustrukturalizowanym planem wywiadu.

• dyspozycje to lista informacji, które trzeba zdobyć podczas wywiadu, nie ma ona nigdy charakteru zamkniętego, informacje mają charakter szczegółowy. Listy te należy konstruować tak, aby było jasne dla ankietera, że sposób zdobywania odpowiedzi nie jest z góry określony.

• Niekiedy obok dyspozycji pokazuje się tzw. wzory pytań, z którego jednak ankieter nie ma obowiązku korzystać.

4. Ustalenie ogólnego toku wywiadu, czyli kolejności poruszanych zagadnień. Kolejność nie ma charakteru koniecznego, toteż niekoniecznie musi być przestrzegana.

5. Określenie taktyki postępowania wobec respondentów:

• Jak zaaranżować spotkanie

• Jak prowadzić wywiad

• Jak stworzyć dobrą atmosferę

• Jak zakończyć wywiad

Reguły prowadzenia wywiadu swobodnego

1. Zaaranżowanie wywiadu:

• Po zidentyfikowaniu i dotarciu do respondenta badacz się prezentuje

• Określa się następnie cel rozmowy (przedmiot)

• Wyjaśnia się cel wywiadu

• Określa się czas rozmowy

• Wyjaśnia się przyczynę zwrócenia się do tej właśnie osoby

• Zapewnia się o konfidencjalności tej rozmowy

• Uprzedza się, że rozmowa jest nagrywana (rejestrowanie w różny sposób)

• Należy zwracać uwagę na normy panujące w danym środowisku

2. Zasadnicza część wywiadu:

• należy wiedzieć od czego chce się zacząć (gdybym to wiedział, moje życie wyglądałoby zupełnie inaczej);

• tematy i zagadnienia, co do których można spodziewać się niezbyt ciekawej reakcji respondenta, należy umieszczać w środku wywiadu;

• w przypadku braku ciągłości wywiadu, wprowadza się wstawki beletryzacyjne, czyli wypowiedzi umożliwiające przejście z jednego tematu na drugi;

Rozwijanie tematu pojedynczego

1. Zaczyna się od zadawania pytań filtrujących (wprowadzających do tematu).

2. Nie wolno stosować schematu „jedno pytanie - jedna odpowiedź”. Odpowiedź na pytanie może wymagać dłuższej rozmowy.

3. Pytając o fakty najpierw ustala się fakty, a dopiero później pyta się o ich ocenę. Reguła ta nie dotyczy badania stereotypów.

4. Najpierw zadaje się pytania ogólne, a potem szczegółowe, co zmniejsza szansę sugestii. Powinny to być pytania otwarte. Od ogółu do szczegółu.

5. Ważną rolę odgrywają tzw. pytania pogłębione. Mówi się wówczas o sondowaniu, czyli o dopytywaniu respondenta.

6. Należy motywować respondenta do udzielenia odpowiedzi w sytuacjach gdy nie pamięta on o pewnych faktach

7. Indagowanie respondenta kończymy w momencie zrealizowania dyspozycji i upewnieniu się, że respondent nie ma już w tym temacie nic do powiedzenia.

Język wywiadu

• Należy unikać sztuczności języka, a także socjomowy;

• Należy unikać stwierdzeń drażliwych;

Podział wywiadów ze względu na atmosferę

1. wywiad neutralny

2. wywiad nieneutralny

WYWIAD NEUTRALNY: atmosfera neutralna, bezosobowy charakter wywiadu, respondent jest pozytywnie nastawiony do badania, jest skłonny do ujawniania prawdy (bez dalszych warunków. Mówiąc krótko - jest nasz)

WYWIAN NIENEUTRALNY: respondent nie jest neutralnie nastawiony; skłonny jest do ukrywania informacji o sobie, atmosfera jest napięta, ze strony respondenta wyczuwa się opór, a zadaniem ankietera jest jego przełamanie.

Ze względu na strategię przełamywania oporu wyróżniamy:

1. Wywiad twardy (antagonistyczny)

2. Wywiad miękki

Kilka dobrych rad:

• Ankieter powinien zachowywać się tak, by respondent odczuwał pozytywne wobec siebie nastawienie;

• Ankieter nie powinien oceniać i krytykować;w wypowiedziach respondenta;

• Ankieterowi nie wolno ujawniać własnych poglądów i opinii;

• Wywiad kończymy w momencie, gdy uzyskamy informacje i kiedy upewnimy się, że respondent nie ma już nic do dodania na dany temat;

• Respondentowi trzeba podziękować za rozmowę i trzeba zapewnić sobie możliwość powrotu lub dalszego kontaktu;

Ocena uzyskiwanych informacji

Ocenie podlegają zarówno dane z obserwacji zachowań respondenta i jego otoczenia, jak i uboczne wypowiedzi respondenta w czasie wywiadu i po wywiadzie.

Dane z obserwacji zachowań respondenta - z reakcji niewerbalnych respondenta można wnioskować o drażliwości pytań. Obserwacje otoczenia służą weryfikacji wypowiedzi respondenta. Komentarze respondenta służą ocenie wywiadu i ankietera.

Rejestracja danych

1. rejestracja z użyciem magnetofonu:

• rejestrowanie odbywa się za zgodą respondenta;

• usunąć sprzęt z pola widzenia respondenta;

2. sporządzanie notatek na bieżąco:

• umiejętność podziału uwagi u ankietera;

• notatki mają charakter skrótowy, lecz istnieje konieczność notowania dosłownego specyficznych wypowiedzi;

• notatki należy przeglądać po skończeniu wywiadu i uzupełniać „na gorąco” z pamięci;

3. zapamiętywanie informacji:

Jest to najmniej (z metodologicznego punktu widzenia) korzystna forma rejestracji. Jest wykorzystywana w sytuacjach, gdy stosowanie rejestracji magnetofonowej lub sporządzania notatek jest niemożliwe.

• konieczne jest wykorzystanie notowania po zakończeniu wywiadu;

• czasami wprowadza się tzw. tandem ankieterski, tzn. jeden ankieter rozmawia, drugi słucha i zapamiętuje;

Materiały dla badacza

Ad 1. Oddaje się taśmę lub zapisane na papierze informacje z taśmy;

Ad 2. Piszemy klasyczne sprawozdanie z wywiadu; najszybciej jak się da po wywiadzie;

Zawartość sprawozdania

1. część ewidencyjno - informacyjna

2. część właściwa (merytoryczna)

3. część oceniająca

CZĘŚĆ EWIDENCYJNO - INFORMACYJNA

• podajemy problem wywiadu;

• wykazujemy cel wywiadu;

• charakteryzujemy rozmowę;

• umieszczamy datę wywiadu, miejsce, czas jego trwania, warunki w jakich przebiegał;

• informujemy, kto prowadził wywiad i który to (w badaniu) z kolei był wywiad;

• podajemy datę sporządzenia sprawozdania

CZĘŚĆ WŁAŚCIWA

• relacjonujemy sens wypowiedzi respondenta w porządku chronologicznym lub według dyspozycji;

• nie przytaczamy pytań zadawanych respondentowi;

• należy posługiwać się językiem prostym, a ścisłym;

CZĘŚĆ OCENIAJĄCA

• jest to tzw. ocena merytoryczna, tzn. czy uzyskaliśmy wszystkie zaplanowane w dyspozycjach informacje;

• jeśli występują braki, to należy uzasadnić ich wyniknięcie;

• jest to tzw. ocena metodologiczna, czyli oceniamy wiarygodność uzyskanych danych

• opisujemy atmosferę wywiadu;

W wywiadzie mało ukierunkowanym ankieter jest mniej aktywny, zadaje mniej pytań. Pytania mają wówczas bardzo ogólny charakter. Są one bodźcem dla respondenta do wypowiadania dłuższych opinii, kwestii.

Rola wywiadu swobodnego w badaniach

1. Może on występować w roli techniki głównej (jedyna technika zastosowana w badaniach);

2. Może on być jedną z wielu technik stosowanych w badaniu, ale jest techniką równorzędną (część problemów jest rozstrzygana przez wywiad, część przez obserwację itd.)

3. Może on być jedną z wielu technik stosowanych w badaniu, ale jest tutaj techniką podporządkowaną, pełniącą funkcję pomocniczą wobec pozostałych technik;

Wywiady swobodne obok obserwacji pełnią ważną rolę w badaniach monograficznych społeczności lokalnych;

 

---