"Lament świętokrzyski"- arcydzieło liryki średniowiecznej
Cykl tzw. pieśni łysogórskich powstał w połowie XV w. "Lament świętokrzyski" to liryczny monolog Marii stojącej pod krzyżem. Anonimowemu autorowi udało się niezwykle sugestywnie przedstawić cierpienie matki opłakującej syna. Bo też Maria nie jest w "Lamencie" boska, ale ludzka, po ludzku podatna na zwątpienia, współczująca i głęboko nieszczęśliwa. Nie ma w tej pieśni nadziei zmartwychwstania ani wizji pośmiertnego triumfu Chrystusa. Historia święta przyjmuje tu wyraz bliski każdemu człowiekowi.