337


Literatura średniowiecza, renesansu, baroku

2. KULTURA UMYSŁOWA I LITERACKA ŚREDNIOWIECZA. FILOZOFIA SCHOLASTYCZNA, JEJ NURTY I PODSTAWOWE FAZY ROZWOJU, RELACJE DO FILOZOFII STAROŻYTNEJ. WPŁYW DOKTRYN RELIGIJNO-SPOŁECZNO-POLITYCZNYCH NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ POSTAW I WZORCÓW.

  1. Chrześcijańska myśl filozoficzna

Myśl chrześcijańska:

DUAZLIM:

Istnieje Bóg i świat; byt najwyższy i wieczny (bez początku i końca), stworzył czasoprzestrzenny świat wg idealnych powodów tkwiących w Jego umyśle. Ponad światem rzeczy istnieje świat boskich idei. Akt twórczy nie jest jednorazowy, ale posiada naturę ciągłą. Bóg stale przeważa nad światem i nieustannie interweniuje w bieg spraw ziemskich. Człowiek składa się z ciała i ducha. Ciało jest zniszczalne i ma charakter czasowy, dusza jest nieśmiertelna i nie podlega zniszczeniu. Dzięki woli i uczuciu, na podłożu intuicji, człowiek może osiągnąć widzenie intelektualne, jednakże jedynie możliwa za pośrednictwem Boga w wyniku łaski na drodze oświecenia. Zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga. Ludzie dobrzy dostąpią łaski Boga i zbawienia - tworzą oni „państwo Boże”; źli przeznaczeni na potępienie stanowią „ państwo ziemskie”. Treścią dziejów świata jest walka obu tych państw, ale historia ziemska zmierza ku końcowi, a czas zostanie wchłonięty przez wieczność - dualizm do założenia Augustyna. System też zwie się „augustynizmem”.

MYŚL BOECJUSZA (V/VIw.):

Jednostka osiąga wolność dzięki temu, że może w sposób rozumny kierować swą wolą i dokonywać suwerennych wyborów. Dusza ludzka jest równie wolna jak jej idealny prawzór w Boskim umyśle, traci zaś wolność oddalając się od Boga.

MISTYCYZM - podłoże neoplatońskie

Boga można poznać przez osobiste obcowanie z nim stopniowo, aż do stanu ekstazy. (św. Wiktor, św. Bonawentura).

ASCETYZM

Odmiana mistycyzmu, ukształtowana przez Mistrza Jana Eckharta - „O naśladowaniu Chrystusa”.

TOMIZM

Twórca to Tomasz z Akwinu, który czerpał z Arystotelesa. Uważał on, iż należy oddzielić rozum jako źródło wiedzy od objawienia jako źródło wiary. Świat jest złożony z niczego aktem woli Boskiej. Bóg jest samoistny, niematerialny, niedefiniowalny. Bóg kieruje całością stworzenia zgodnie z własnym planem (Opatrznością). Dusza ma się do ciała jak forma do materii, jak istota do istnienia. Człowiek ma niematerialną i nieśmiertelną i materialne, śmiertelne ciało.

  1. Symbolizm

Nurt przejęty przez św. Augustyna od Greków i Rzymian. Za znaki (signa) uważano zarówno te spośród bytów zmysłowych (ves), które wskazują „coś innego” (alia ves), jak i słowa (verba), odsyłające do odpowiadających im znaczeń. Augustyn dzielił znaki na: naturalne (np. dym świadczący o ogniu) oraz konwencjonalne stanowione bądź przez Boga (np. cuda fizyczne),bądź przez ludzi; wśród ludzkich znajdują się się słowa służące komunikacji językowej. Każda rzecz widzialna stawała się symbolem niewidzialnej. Księga świata postrzeganego zmysłami pozwala odczytać „drugą księgę”, jaką jest mądrość Boża.

  1. Spór o uniwersalia

W średniowieczu kształtowały się dwa przeciwstawne stanowiska: realizm pojęciowy i nominalizm.

REALIZM POJĘCIOWY - uniwersalia miały być bądź idealnymi wzorami rzeczy, bądź też ich źródłem, w tym sensie, iż rzeczy są przez nie emanowane.

NOMINALIZM - zakładano realne istnienie tylko jednostkowych przedmiotów, odmawiając substancjalnego bytu pojęciom ogólnym. Pojedynczym rzeczom miały odpowiadać nazwy, będące wytworami mowy, rozumiane fizykalnie jako dźwięki.

SERMONIZM - stanowisko pośrednie między realizmem, a nominalizmem. Wyrazy składają się z dźwięków oraz przyporządkowanych im znaczeń. Pojęcie ogólne (uniwersalne) nie posiada bytu substancjalnego, ale jest identyczne ze znaczeniem nazwy.

  1. Scholastyka

Jest to tzw. filozofia „szkolna”. Jej doktrynami stały się tomizm i augustynizm. Objawiała ona chrześcijańskie prawdy wiary za pomocą racjonalnych metod filozoficznych. Autorytetami były: rozum ludzki, dowody dostarczane, przez pisma twórców chrześcijańskich i pogańskich. Scholastyka miała charakter uniwersalny. Z niej to wykształciły się formy wypowiedzi piśmienniczej: komentarz, summa (systematyczny wykład wiedzy).

  1. Język łaciński, a „linguae vulgares”

Łaciną posługiwano się na co dzień w zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego. Została ona wprowadzona do liturgii.

„vulgus” - mowa potoczna używana przez lud, odchodząca od wzorów antycznej łaciny. Św. Hieronim dokonał przekładu Biblii (IV/V w.) waśnie w „vulgus”. Ta mowa wchłonęła także słowa z hebrajskiego i greckiego. W taki sposób łacina uczona zaczęła się oddzielać od mowy ludowej. Odtąd łacina stała się językiem szkoły, nauki, liturgii, dyplomacji i prawa - wykształconych środowisk zachodniego świata, podczas gdy mowa nieuczonych mas dała początek językom formujących się właśnie narodów.

  1. Ewolucja wiersza łacińskiego

W mowie nastąpił zanik iloczasu. Starożytny system metryczny stał się zbiorem pustych form i był podtrzymywany głównie w teorii szkolnej oraz poezji uczonej. „Poezja metryczna” posługiwała się w sposób naśladowczy: heksametrem i pentametrem. Obok metrycznego uformował się nowy system - rytmiczny (unormowana, powtarzająca się liczba sylab w kolejnych wersach - IZOSYLABIZM; stały rozkład akcentów wyrazowych, rym). Poezja rytmiczna wykształciła nowe formaty wierszowe (np. siedmio, ośmio, dwunastozgłoskowiec) stosowane w różnych gatunkach poezji łacińskiej kościelnej i świeckiej.

  1. Toeria poezji

W dojrzałym średniowieczu dochowano próby stworzenia uniwersalnej teorii poezji, wyprowadzonej z założeń poetyki rzymskiej (zwłaszcza „Ars poetica” Horacego) oraz retoryki (dzieł retorycznych Cycerona „Retoryka do Heremiusza; kształcenie mówcy” Kwintyliusza)- zasilanej wątkami estetyki chrześcijańskiej.

  1. Retoryka

Teoria retoryczna nie wygasła. Podtrzymywała ją szkoła późnoantyczna i wczesnośredniowieczna. (Cyceron, Cezar, Liwiusz, Tacyt). Okres XI/XII w. wyorał własną teorię, która długo zachowała wpływ na praktykę pisarską i przyczyniła się do ukształtowania artystycznej prozy łacińskiej dojrzałego średniowiecza: tzw. „ars dictandi”.

  1. „Ars dictandi”.

„Sztuka dyktowania”. (dictare - dosł. Dyktować, w znaczeniu: pisać, komponować) była teorią układania tekstów pisanych, listów, dokumentów, prozy, poezji. -> Alberyk z Monte Cassino Włochy XI w.

Sztuka ta odróżniała dwa typy stylu prozatorskiego: prosty i ozdobny; pierwszy - dla ludzi mniej wykształconych; drugi - dla elity intelektualnej.

Cechy prozy ozdobnej:

  1. System edukacji

  1. Powstawanie uniwersytetów

Universitas (dosł. Powszechność0 - pierwsze szkoły wyższe

Paryska Sorbona - sztuki wyzwolone

Bolonia - prawo kanonickie (kościelne) i rzymskie (cywilne)

Oxford, Cambridge, Padwa

  1. Książki

Spisywane w klasztornych skryptoriach, warsztatach kopistów, kancelariach monarszych.

  1. Sztuki plastyczne. Romanizm i gotyk.

  1. Muzyka

  1. Dwujęzyczność literatury. Twórczość ustna.

Twórczość łacińska -> poezja i proza w językach narodowych. Twórczość oralna, bezimienna (pieśni, eposy, opowieści prozą) znane dziś tylko z pośrednich źródeł lub całkowicie niedostępne.

  1. Zasób tematów i wzorców literackich:

  1. świeckie piśmiennictwo zachodnie inspirowało:

  1. pośredni wpływ na polskie piśmiennictwo łacińskojęzyczne miały teksty:

  1. wiek XV - pisarze humaniści

  1. światopogląd chrześcijański

  1. środki artystyczne stosowane w polskiej literaturze średniowiecznej:

  1. motywy w literaturze średniowiecznej:

  1. wzorce osobowe:

Z chrześcijańskich założeń światopoglądowych wynikała akceptacja implikowanych przez religię systemów wartości etycznych; propagowaniu tych ostatnich, podobnie jak podstawowych prawd wiary, literatura służyła bardziej lub mniej otwarcie. Wartość nadrzędną stanowił heroizm, przyjmujący różne formy:

  1. kompozycja utworów średniowiecznych

  1. łacińska proza i poezja

W poezji stosowano reguły wiersza sylabicznego bądź (rzadko) normy wiersza iloczasowego. W poezji asylabicznej domyślamy się oddziaływania form i stylistyki tradycyjnego recytatywu ustnego. Względnie sylabiczna pieśń zwrotkowa formowała się pod artystycznym wpływem średniowiecznej poezji łacińskiej (sylabicznej), wykazując jednocześnie otwartość na wzory i konwencje prostego, nieuczonego stylu codziennej polszczyzny.

Początek XVI w., a zwłaszcza 2. i 3. dziesięciolecia , uważa się za wczesną fazę renesansu w Polsce. Istotnie, pozycja humanistycznej twórczości łacińskiej była już ugruntowana. Powstała wtedy większość utworów Pawła z Krosna, Jana z Wiślicy, Mikołaja z Hussowa, Andrzeja Krzyckiego i Jana Dantyszka. Twórczość polska Biernata z Lublina ciążyła jeszcze ku poetyce średniowiecznej, ale sam autor swą erudycją i gustami czytelniczymi, a także poglądami estetycznymi, zbliżał się już do środowisk humanistycznych. Jednakże spod pras drukarni krakowskich wychodziły jeszcze całkowicie średniowieczne utwory dewocyjne. Po r. 1543, uważanym za datę szczególnie ważną w rozwoju polskiego renesansu, kiedy to zbiegły się: wydanie „Krótkiej rozprawy” Mikołaja Reja, norymberska wersja „O obrotach sfer niebieskich” Mikołaja Kopernika i „O karze za mężobójstwo” Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Gdy w Krakowie czytano odbity jeszcze w 1542 r. po polsku humanistyczny dramat Jakuba Lochera „Sąd Parysa…” oraz łacińskie utwory Klemensa Janickiego (1542) - Wawrzyniec z Łaska kopiował typowo średniowieczne narracje apokryficzne (1544), a w konwentach franciszkańskich kompletowano w ogromne zbiory tradycyjne pieśni kościelne (1551-1555).



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
337
337 Manuskrypt przetrwania
337
LM137 337
MPLP 336;337 18.02;01.03.2012
opis przypadku raka pluc id 337 Nieznany
C 337
336 337
337
336 i 337, Uczelnia, Administracja publiczna, Jan Boć 'Administracja publiczna'
336 337 178 179 278 inf[1] serw 12 2004
opis zasad rachunkowosci id 337 Nieznany
337
337
20030902194645id$337 Nieznany
337
opracowane zagadnienia 2 id 337 Nieznany

więcej podobnych podstron