Wprowadzenie do pedagogiki

Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Wykład 2

7.12.2008

Zaliczenie przedmiotu:
[e-mail]

Praca pisemna (esej):

MYŚLEĆ JAK PEDAGOG

• do 10 stron maszynopisu (wersja elektroniczna)

• Co to znaczy - być pedagogiem? myśleć jak pedagog? odczuwać jak pedagog? działać jak pedagog?

• Do 5 stycznia 2009

Adres: [e-mail]

- Nieprzesłanie tekstu skutkuje pisaniem testu wiadomości z ćwiczeń i wykładów.

Filozofie źródła systematyki
kierunków pedagogicznych

Filozofia jest sztuką wyjaśniania, interpretacji fundamentalnych dla naszej kultury tekstów.

Dzięki ciągłej interpretacji i reinterpretacji rozpraw klasyków filozofii, ich dzieła trwają w naszej historii, otwierają dla niej nowe szanse.

Filozofia edukacji

Uniwersalność filozoficznego spojrzenia na edukację sprawia, że pojawiają się przed nauczycielami jakże istotne problemy, odzwierciedlające na niższym stopniu ogólności te, które są domeną filozofii edukacji.

Pedagogika poszukuje odpowiedzi na pytania:

• Kim jest człowiek?

• Skąd pochodzi?

• Dokąd zmierza?

• Dlaczego podejmuje pewne działania?

• Jaką rolę odgrywają w jego życiu idee?

Bycie pedagogiem

Skrupulatne wykonywanie codziennych zadań nie wystarczy, aby zostać pedagogiem z prawdziwego zdarzenia.

W nauczaniu teoria nierozerwalnie łączy się z praktyką. Sposobu myślenia nie można oddzielić od sposobu działania.

Dla nauczycieli istotne są odpowiedzi na tak zasadnicze
w ich zawodzie pytania, jak:

• Jaka wiedza jest najbardziej wartościowa?

• Jaką wiedzę należy przekazywać uczniom?

• Jakimi kryteriami należy posługiwać się przy doborze treści nauczania?

• Jaki rodzaj wiedzy jest ważny dla rozwoju osobistego?

• Jaki zaś może przynieść korzyści społeczeństwu?
  Czym jest metodyka nauczania?

Podejście pedagoga do uczniów
zależy od:

przyjętej przez niego koncepcji natury ludzkiej.

Założenia, jakie nauczyciel przyjmuje na temat uczniów, wpływają na jego zachowanie wobec nich i decydują o tym, według jakiego programu nauczania będzie prowadził kształcenie.

Kształcenie

• to osiąganie konkretnych celów, jak np. zdobycie pewnych umiejętności i/lub określonej wiedzy.

• Edukacja - proces polegający na rozwijaniu obecnych u osób uczących się, choć ukrytych, zdolności;

Filozofie edukacji

• idealizm,

• realizm,

• tomizm (realizm teistyczny),

• naturalizm,

• pragmatyzm,

• egzystencjalizm

• filozofia analityczna

Każda koncepcja filozoficzna

opiera się na pewnych, konkretnych założeniach, zatem każda może posłużyć do tworzenia odmiennego programu nauczania czy wychowania.

I. Edukacja idealistyczna

• Rzeczywistość ma charakter zasadniczo duchowy czy pojęciowy. Świat wraz z ludźmi, którzy w nim żyją, jest jednym z przejawów uniwersalnego ducha.

• Wartości są absolutne, wieczne, niezmienne i uniwersalne.

• Moralne postępowanie wyrasta z trwałych elementów tradycji społecznej i kulturowej.

Edukacja w perspektywie idealizmu

• Pedagog musi pomóc w rozpoznawaniu właściwych wartości i sprawić, by wychowankowie nie popełniali błędów przy dokonywaniu wyborów etycznych.

• Przedmioty w programach nauczania mają wyższą lub niższą rangę, zależnie od stopnia ich abstrakcji.

• Metody kształcenia i wychowania to:
  dialog, dostarczanie wzorców do naśladowania.

Nauczyciel - wychowawca

• wzorcem moralnym i kulturowym, mistrzem dzielącym się wiedzą, rozbudzającym dążenie do odkrywania prawdy i uczynienia z niej naczelnej zasady porządkującej życie;

• powinien szanować wychowanka, umieć zdobywać sobie jego szacunek, przyjaźń i pomagać mu w uświadomieniu sobie pełni własnej osobowości;

• musi być dojrzałym przedstawicielem kultury wysokiej, uosobieniem wartości, entuzjastą swojej pracy;

Zainteresowania - kluczową kategorią pedagogiczną

• Aktywność dziecka jest uzależniona od jego zainteresowań oraz chęci do pracy.

• Kiedy wychowanek kieruje się rzeczywistymi, wewnętrznymi zainteresowaniami, zadanie samo w sobie staje się tak atrakcyjne, że wykonuje je bez wysiłku;

• Kiedy nie jest zainteresowany, niezbędne jest skłonienie go do wysiłku, by sam narzucił sobie dyscyplinę pracy i odzyskał zainteresowanie przedmiotem.

Istota kształcenia i wychowania

• Celem wychowania jest skierowanie uczniów na właściwą drogę, prowadzącą do prawdziwej rzeczywistości, jaką jest świat idei.

• Uczeń odbywa sokratejską podróż, by odnaleźć prawdy uniwersalne, które - choć uśpione - obecne są w jego umyśle.

• Edukacja musi stawiać czoła społeczeństwu konsumpcyjnemu, kulturze popularnej, rynkowej orientacji. Nie wszystko jest na sprzedaż;

II. Myśl realistyczna w edukacji

• Żyjemy w świecie rzeczywistym, w którym przedmioty istnieją niezależnie od tego, jaki czynimy z nich użytek;

• Człowiek powinien kierować się wiedzą na temat tych przedmiotów, praw nimi rządzących i ich wzajemnych relacji, by mógł podejmować właściwe decyzje życiowe.

Adaptacyjna funkcja
wychowania i kształcenia

- wprowadzanie wychowanków w zastane
i projektowane role społeczne, zawodowe oraz takie przedstawianie obrazu zastanego świata, aby uznali istniejący porządek społeczny za właściwy, słuszny lub konieczny i niezmienny.

- przystosowywanie dzieci i młodzieży do zastanych struktur życia społeczno-politycznego i ich uzasadnień.

Arystotelesowski dualizm

• Wiedza - teoretyczna i praktyczna;

• Człowiek istotą złożoną z ducha i materii;

• Pierwszeństwo tego, co abstrakcyjne, teoretyczne, humanistyczne i piękne wobec tego, co praktyczne, techniczne, użytkowe.

Edukacja adaptacyjna

czyni ze szkoły "wysypisko śmieci",
w których odnaleźć można nierozwiązywalne problemy życia społecznego, jak kwestia AIDS, bezrobocia, zanieczyszczeń środowiska, korupcji, wypadków drogowych, uzależnień od alkoholu, narkotyków, seksualności i nikotyny itp.
Szkoła jest obciążana problemami, które czynią edukację środkiem do różnych celów.

Cele edukacji w perspektywie filozofii realistycznej

• Wspieranie człowieka w dążeniu do szczęścia, dając mu sposobność rozwinięcia w pełni tych możliwości, które zapewnią mu osiągnięcie doskonałości.

• Rozwijanie umiejętności racjonalnego myślenia dzięki przekazywaniu uporządkowanej wiedzy przedmiotowej;

• Kształtowanie zdolności racjonalnego myślenia i rozwijanie umiejętności badawczych.

III. Naturalizm a edukacja

W naturze przejawia się uniwersalny porządek kosmosu. Jest ona źródłem wszelkich dobrodziejstw.

Istota ludzka jest z natury dobra. Człowiek określając cele edukacyjne powinien zwrócić się ku własnej naturze.

Rolą edukacji - przygotowanie ludzi do postępowania zgodnego z ich naturą i do stosowania się do jej praw.

Naturalizm a edukacja

W wychowaniu naśladującym samą naturę powinna dominować - bezpośredniość, autentyzm, swoboda, spontaniczność i prostota.

Procesy naturalne przebiegają powoli, stopniowo i ewolucyjnie, więc i edukacja człowieka powinna odbywać się bez pośpiechu.

Edukacja naturalistyczna

Źródeł wartości należy szukać w interakcjach człowieka ze środowiskiem;

Nie należy tłumić popędów, żądz i odruchów, jednak dając im upust nie można zaniedbać poczucia własnej wartości;

„Szlachetny dzikus” - osoba naturalna - jest szczera, otwarta i autentyczna. W wyniku edukacji przyswaja sobie dobre maniery, ale staje się aktorem i manipulatorem.

Należy rozwijać pierwotne, czyste i naturalne cnoty wrodzone każdej ludzkiej istocie.

Edukacja naturalistyczna

• Dzieci powinny aktywnie uczestniczyć w procesie nauczania, kontaktując się z otoczeniem, poznając je za pomocą zmysłów i rozwiązując problemy.

• Prawdziwe wychowanie powinno uwzględniać fazy rozwojowe i potrzeby człowieka.

• Wychowawca nie przeszkadza naturze, dostosowuje do niej swoje działania edukacyjne. Jest cierpliwy, nie narzuca się, zapewnia uczniom swobodę działania.

• Uczeń sam odkrywa wiedzę, zaś wychowawca musi być cierpliwy, stać z boku i zachęcać do samodzielnych badań, do uczenia się przez działanie.

Edukacja naturalistyczna

Wychowawca towarzyszy (niejako będąc w cieniu) uczniowi w zdobywaniu wiedzy, nie wywierając nań presji. Subtelnie kontroluje pracę i zapewnia odpowiednie (przyjazne) środowisko do uczenia się;

Relacje z uczniami są nieformalne i swobodne;

Szkoły nie powinno się uważać za oddzielną instytucję, ale za rozszerzenie środowiska, w którym funkcjonuje dziecko.

Ideologia

W XVIII w. - nauka o ideach, badająca mechanizmy poznawcze, wyjaśniająca, w jaki sposób w grupie rodzą się idee i jak są przez nią wykorzystywane.

współcz. - wyznawane przez grupę poglądy, powiązane w pewien system, którego rolą jest tłumaczenie przeszłości grupy, badanie jej teraźniejszej sytuacji oraz formułowanie wytycznych dotyczących jej przyszłości.

Ideologia

stanowi teoretyczne uzasadnienie poglądów, dążeń, programu i działań określonej zbiorowości.

odwołuje się do autorytetów i dostarczanych przez nie wzorców, które łatwiej dają
się uogólnić i wykorzystać.

Ideologia

• Interpretując przeszłość, nadaje grupie określoną perspektywę czasową i przestrzenną;

• Tłumaczy obecną sytuację społeczną, ekonomiczną, polityczną i edukacyjną;

• Jest podstawą formułowania koncepcji przemiany społecznej zgodnie z powtarzalnymi wzorcami;

• Określa strategię działania do osiągania pożądanych celów.

ideologie

wykorzystuje się po to, by usprawiedliwić i usankcjonować konkretny układ sił panujących w społeczeństwie podzielonym na grupy kierujące się odmiennym interesem.

nadając grupie tożsamość, służą do kształtowania poczucia wspólnoty idei, celów i zobowiązań.

Ideologie:
 

• Wyrażają interesy poszczególnych grup, klas czy narodów, zbiorowości ruchów politycznych czy religijnych, dążąc do narzucania swych partykularnych celów i interesów oraz do zdominowania innych ludzi;

• są nośnikami apriorycznie przyjmowanych przez ich wyznawców wartości, poglądów czy wyobrażeń o świecie i przekonań o możliwościach ich realizacji to znaczy, że nie podlegają procesowi dowodzenia ani empirycznej weryfikacji. Można je zatem akceptować lub odrzucać.

 

IDEOLOGIE EDUKACYJNE

• idee i poglądy profesjonalnych i nieprofesjonalnych osób oraz grup społecznych, które dotyczą edukacji (wychowania), wyznaczając w tej dziedzinie działania praktyczne.

• Stanowią one klucz do interpretacji świata i wyjaśniania tego, co się w nim dzieje, będąc zarazem podstawą różnorodnych działań praktycznych oraz wyznacznikiem określonych zachowań społecznych.

Ideologie edukacyjne

• nacjonalizm i etnonacjonalizm,

• liberalizm,

• konserwatyzm,

• utopizm,

• marksizm,

• totalitaryzm.

Wpływ na edukację narzuconej ideologii

• Kształtuje zasady polityki edukacyjnej, formułuje oczekiwania, wyznacza standardy osiągnięć i cele kształcenia;

• Za pośrednictwem środowiska szkolnego przekazuje i utrwala pewne postawy i wartości;

• Za pośrednictwem programu nauczania, który stanowi oficjalny program szkoły, promuje wybrane i pożądane umiejętności oraz wiadomości

Wiedza o ideologiach

Wyposaża nauczycieli w kryteria rozpoznawania tych ideologii, które wpisane są w programy partii politycznych, ruchów społecznych i sił gospodarczych wykorzystujących edukację do specyficznych interesów.

Uświadamia, czemu tak naprawdę służą ideologie, do czego mobilizują, jakie działania uzasadniają i jaką odgrywają rolę w edukacji powszechnej, obowiązkowej, niepublicznej czy osobistej, co konstytuują a czemu się przeciwstawiają?

Wiedza o ideologiach

Odsłania kulisy powstawania wiedzy pedagogicznej, która przesiąknięta jest określoną tradycją, aksjologią czy normatywnym horyzontem działań.

HELIODOR MUSZYŃSKI - UAM Poznań
1967, 1970, 1972, 1977

Heliodor Muszyński

• Według humanizmu marksistowskiego człowiek występuje jako wartość pochodna, instrumentalna, doniosła ze względu na ideał życia społecznego.

• Człowiek jest uspołeczniony
  w ideologii socjalistycznej.

Pedagogika na usługach wychowania ideologicznego

• Cele wychowania są zawsze odbiciem i konsekwencją przyjętej ideologii społecznej (socjalizm) i są budowane na jej podłożu.

• Przesłanki teleologii są czerpane spoza pedagogiki, z filozofii marksistowskiej.

typy oddziaływania wychowawczego

• i n t e r p e r s o n a l n e - bezpośrednia styczność wychowawcy z wychowankiem, manipulowanie różnymi elementami sytuacji wychowawczych oraz kontakt z innymi wychowawcami;

• i n s t y t u c j o n a l n e - pośredni wpływ na wychowanka przez kierowanie działaniem zespołu wychowawców
  danej placówki;

• g l o b a l n e - pośredni wpływ na wychowanków przez kierowanie działalnością różnych instytucji lub placówek oświatowo - wychowawczych.

metody wychowania

• wpływu osobistego (wychowawca manipuluje własnym zachowaniem),

• wpływu sytuacyjnego (wychowawca manipuluje warunkami życia wychowanka),

• wpływu społecznego (wychowawca manipuluje otoczeniem społecznym wychowanka)

• kierowania samowychowaniem (wychowawca odwołuje się do pewnych już ukształtowanych postaw wychowanka).

Stanisław Sławiński
Warszawa (1991, 1994)

Stanisław Sławiński - 1991

posłuszeństwo - pierwszoplanowym
celem wychowania;

Wychowanie do posłuszeństwa jest niezwykle ważne nie tylko dlatego, że współdziałanie z dzieckiem posłusznym jest łatwiejsze i bardziej satysfakcjonujące, ale przede wszystkim dlatego, że posłuszeństwo jest drogą duchowego wzrostu człowieka oraz źródłem ładu i harmonii w wolnym społeczeństwie

Posłuszeństwo

• Po pierwsze posłuszeństwo wymaga rezygnacji
  z własnego 'ja', a więc odrzucenia miłości własnej, odłożenia na bok swoich ambicji
  i przezwyciężenia nie zawsze uświadomionego nastawienia rywalizacyjnego wobec innych. Wiąże się z tym czasem niemały wysiłek wewnętrzny.

• Po drugie posłuszeństwo wymaga zrezygnowania w razie potrzeby ze swojego sposobu myślenia, wymaga też zaakceptowania cudzego punktu widzenia. Jest to tym trudniejsze im bardziej wierzy się we własne możliwości i kompetencje oraz im mniejszy jest w danej dziedzinie autorytet osoby przełożonej.

Posłuszeństwo

• Po trzecie posłuszeństwo wymaga aby wznieść się ponad swój stosunek emocjonalny do zwierzchnika, jeżeli jest to osoba nielubiana.

• Po czwarte posłuszeństwo wymaga też dyspozycyjności, to znaczy gotowości do wykonywania poleceń swojej władzy. Ale żeby być dyspozycyjnym trzeba umieć przezwyciężyć swoje złe samopoczucie psychiczne, oderwać się w połowie od tego, co się akurat robi, odmówić sobie potrzebnej chwili wytchnienia itd.

Posłuszeństwo wymaga więc dużej dyscypliny wewnętrznej

Wychowanie do posłuszeństwa - wychowaniem do uległości

• Dziecko od najmłodszych lat poddane tresurze i różnym formom nacisku prowadzącym do osłabienia i załamania jego woli, musi uznać, że jedyną, korzystną formą zachowania jest całkowite posłuszeństwo wobec woli i decyzji dorosłych.

• Formą porozumiewania się z dziećmi
  są kary i nagrody, jako element „prowadzonego dialogu wychowawczego”

Władza wychowawcza

• to prawo i obowiązek decydowania, a jej celem jest osobowy wzrost wychowanków;

• sprawowanie całkowitej kontroli nad dziećmi i zaspokajanie własnej żądzy władzy.

• władza z jednej strony i posłuszeństwo wobec niej z drugiej strony są celem samym w sobie, a nie środkiem do realizacji innych celów wychowawczych.

Władza wychowawcza

• działa w interesie dziecka, ponieważ dziecko nie wie co
  jest dla niego dobre.

• dostrzega w dziecku dopiero zadatek na człowieka, istotę, której nie przysługują żadne prawa.

• Wychowawcy powinni nawet wbrew woli dzieci podejmować decyzje zgodne z własną wizją ich szczęścia i dobra, a tym samym urabiać je według własnych koncepcji i potrzeb.

Zalety stosowania kar fizycznych

• To naturalny sposób komunikowania się z drugim człowiekiem przez kontakt cielesny;

• są wyrazem szacunku i życzliwości dorosłych;

• Jeden klaps odpowiednio mocny, daje tyle samo wychowawczego pożytku, co pięć takich samych klapsów;

Zalety stosowania kar fizycznych

• Szczególnie dla małych dzieci są najbardziej komunikatywne;

• Można się posłużyć niemal w każdej sytuacji;

• Dają się łatwo „odmierzać”, dzięki czemu można je dostosowywać indywidualnie do dziecka.

• Działają krótko, szybko rozładowując napięcie związane z poczuciem winy;

• Niosą przeżycie bliskości fizycznej z wychowawcą.

III. Podejście psychologiczne:

• punktem wyjścia do badań nad istotą wychowania i warunków osiągania w praktyce oddziaływań pedagogicznych jego skuteczności jest psychologiczna koncepcja człowieka, jego osobowości, zachowań lub charakteru.

III. Podejście psychologiczne: -

Przedstawiciele:

• Zbigniew Zaborowski (ur. 1926)

• Mieczysław Łobocki (ur. 1929)

• Krzysztof Konarzewski (ur. 1948)

Najważniejsze dzieła:

Krzysztof Konarzewski - Warszawa   (1982)

proces wychowania

• Działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić innego człowieka;

• Do osiągnięcia pożądanych zmian służą określone metody wychowania;

Strategie zmianotwórcze

• Indywidualna - oddziaływanie bezpośrednio na względnie izolowaną jednostkę;

• Grupowa - oddziaływanie na jednostkę za pośrednictwem grupy społecznej, której ta jest członkiem

Zmiana behawioralna

ZMIANA ŚRODOWISKA:

• Działanie Xg w warunkach Wg wywołuje zmianę Zg, która z kolei, przy spełnieniu dodatkowych warunków Ww, wywołuje z prawdopodobieństwem p
  zmianę Zp.

---

ZMIANA STRUKTURY REGULACYJNEJ:

• Działanie Xj w warunkach Wj wywołuje z prawdopodobieństwem p
  zmianę Zp.

Metody wychowania

Indywidualne:

• nagradzania i karania,

• modelowania,

• perswazji

• zadaniowa,

Grupowe:

• odniesienie porównawcze,

• nacisk grupowy,

• modyfikacja norm i ról społecznych

• modyfikacja kulturowego wzoru życia.

Dziękuję za uwagę

---