Rozszerzona skuteczność wierzytelności:
instytucja skargi pauliańskiej tzn. ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika - art. 527 i następne kc,
instytucja względnej bezskuteczności czynności prawnej - art. 59 kc,
czyny niedozwolone - art. 415 i następne kc, dotyczą sytuacji w których osoba trzecia w sposób bezprawny i zawiniony uniemożliwia wykonanie zobowiązania dłużnikowi. Wierzyciel kieruje roszczenie odszkodowawcze bezpośrednio do osoby trzeciej.
zobowiązania realne - to takie zobowiązania w których dłużnik zostaje określony poprzez wskazanie jego pozycji względem rzeczy. Roszczenie wierzyciela kieruje się wówczas przeciwko każdo-czesnemu właścicielowi rzeczy.
Odpowiedzialność w znaczeniu szerokim to wszelkie ujemne konsekwencje prawne, jakie prawo łączy z niewykonaniem, lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Sensu stricte odpowiedzialność jest to dopuszczalność stosowania przymusu (tu przymus proceduralny, nie dowolny) w stosunku do dłużnika dla zaspokojenia interesu wierzyciela.
W prawie zobowiązań zasadą jest odpowiedzialność osobista dłużnika, tzn. dłużnik odpowiada całym majątkiem jaki posiada w chwili wszczęcia egzekucji.
Wyjątkiem jest możliwość stosowania przymusu, przez samego wierzyciela:
samopomoc dozwolona,
potrącenie,
orzeczenia organów państwowych zastępujące oświadczenia woli (art. 64 kc w związku z 1047 kpc)
W prawie zobowiązań występują zobowiązania naturalne, to są zobowiązania prawnie istniejące, których jednakże nie można realizować w drodze przymusu, są to np. zobowiązania przedawnione oraz zobowiązania z gier i zakładów.
Przykłady ograniczonej odpowiedzialności dłużnika:
ograniczenie cum virbus patrimoni - dotyczy ograniczenia tego czym dłużnik odpowiada za dług,
ograniczenie pro virbus patrimoni - dotyczy tego za co dłużnik odpowiada.
Odpowiedzialność rzeczowa - odpowiedzialność z wartości jaką stanowi określona rzecz , ponosi ją każdoczesny właściciel rzeczy a wierzyciel może zaspokoić się z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika np. zastaw lub hipoteka.
Powstanie stosunku zobowiązaniowego, powstaje w następstwie ziszczenia się następujących zdarzeń prawnych:
czynności prawne : dwustronne - umowy, jednostronne - przyrzeczenie publiczne.
akty administracyjne: organ administracji do ich wydawania musi posiadać wyraźne upoważnienie ustawowe i są to akty prawa administracyjnego o skutkach bezpośrednich (same w sobie powodują zmianę, ustanie, powstanie stosunku zobowiązaniowego), i o skutkach pośrednich (stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej, bez nich czynność prawna jest bezwzględnie nieważna np. koncesje, zezwolenia.
konstytutywne orzeczenia sądów powodujące powstanie, zmianę, lub ustanie stosunku zobowiązaniowego- art. 64 kc.
czyny niedozwolone.
bezpodstawne wzbogacenie.
Świadczenie jest zachowaniem się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Zachowanie to może dotyczyć dóbr materialnych i może polegać na wypłacie ceny, wydaniu rzeczy, wystawieniu sztuki itp.
Kwalifikacje prawne świadczenia:
świadczenie jest czynnością prawną (jeśli tak to musi mu towarzyszyć wola dłużnika i może się on powołać na wady oświadczenia woli);
jest albo czynnością prawną, albo faktyczną ale zawsze musi mu towarzyszyć zamiar wykonania zobowiązania;
kwalifikacji świadczenia należy dokonywać wg reguł ogólnych, nie należy mu towarzyszyć ani wola dłużnika, ani zamiar wykonania zobowiązania.
Zachowanie dłużnika może przybrać postać działań pozytywnych jak i zaniechania.
Metody pozwalające ustalić treść świadczenia:
obiektywna - odwołuje się do faktów empirycznie stwierdzonych, bez konieczności dokonywania ocen, np. odwołuje się do wartości rynkowej rzeczy;
zobiektywizowana - polega na wyznaczeniu osoby trzeciej, która wskaże wartość świadczenia;
subiektywna - polega na wskazaniu wartości świadczenia przez jedną ze stron.
Niemożliwość świadczenia:
uprzednia - pierwotna - oznacza, że świadczenie jest niewykonalne w chwili powstania zdarzenia kreującego stosunek zobowiązaniowy, zobowiązanie nie postaje.
następcza - świadczenie staje się niewykonalne po zawarciu umowy i jeżeli niemożliwość jest skutkiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność wówczas zobowiązany jest do naprawienia szkody wierzycielowi, jeżeli jest następstwem okoliczności niezależnych od dłużnika zobowiązanie wygasa.
Dwie koncepcje niemożliwości:
subiektywna - niemożliwe jest tylko takie świadczenie, którego dany dłużnik nie może spełnić (tylko wtedy gdy u danego artysty zamówimy portret a on oślepnie);
obiektywna - świadczenie jest niewykonalne w skutek okoliczności, które komukolwiek uniemożliwiają jego wykonanie.
Przykłady niemożliwości:
działanie niewykonalne w świetle praw natury;
nie respektowanie reguł konstruujących czynność prawną np. zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości bez aktu notarialnego;
wystąpienie zjawisk społecznych, które komukolwiek uniemożliwiają spełnianie świadczenia;
niemożliwość gospodarcza - świadczenie w sensie fizykalnym możliwe do wykonania, ale jest oczywiście niewykonalne ekonomicznie.
Rodzaje świadczeń:
świadczenia starannego działania - ukierunkowane zachowanie się dłużnika, który nie musi osiągnąć określonego skutku, np. umowy o świadczenie usług prawnych;
świadczenia rezultatu - dłużnik odpowiada za rezultat np. umowa o roboty budowlane;
zobowiązania przemienne - dłużnik jest zobowiązany do spełnienia jednej z kilku alternatywnych świadczeń, występuje jeden stosunek zobowiązaniowy, spełnienie jednego ze świadczeń powoduje wygaśnięcie zobowiązania; wyboru świadczenia co do zasady dokonuje dłużnik, wyboru może też dokonać wierzyciel albo osoba trzecia;
upoważnienia przemienne- fakultas alternativa - dłużnik jest zobowiązany do spełnienia określonego świadczenia, jednego świadczenia z tym, że w wypadku spełnienia innego świadczenia zobowiązanie takie wygasa;
świadczenia główne i uboczne, uboczne to takie, które występują obok świadczenia głównego, wzmacniają jego realizację, ich spełnienie nie powoduje wygasnięcia zobowiązania:
odsetki
zabezpieczenia
złożenie rachunku z zarządu
przedstawienie spisu masy majątkowej, lub zbioru rzeczy;
świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe:
jednorazowe - ich wartość jest ustalana bez odwołania się do czynnika czasu np. obowiązek wydania rzeczy;
okresowe - periodyczne, dokonywane w z góry określonych odstępach czasu czynności np. uiszczenie czynszu najmu, do ustalenie wielkości świadczenia trzeba odwołać się do czasu;
ciągłe - stałe zachowanie się dłużnika w trakcie trwania zobowiązania np. obowiązek świadczenia pracy
!!!!! zobowiązania, w których występują świadczenia ciągłe nazywa się trwałymi (cecha charakterystyczna to rozwiązanie przez wypowiedzenie)
świadczenia podzielne i niepodzielne, podzielne mogą być spełnione częściami, bez istotnej zmiany dla ich istoty lub wartości np. pieniądze;
świadczenia oznaczone co do gatunku i co do tożsamości, oznaczone co do gatunku są określone według cech gatunkowych i wymagają konkretyzacji ze strony dłużnika, natomiast oznaczone co do tożsamości to te które oznaczone są według cech indywidualnych są od początku konkretne.
zobowiązania mogą być pieniężne i nie, pieniężne polegają na przekazaniu z majątku dłużnika określonej sumy pieniędzy.
Odsetki to świadczenie uboczne od świadczeń pieniężnych, mające charakter okresowy, który w praktyce pełni dwie funkcje:
kompensacyjną - odszkodowanie za nieterminowe wykonanie świadczenia,
waloryzacyjną - polega na wynagrodzeniu wierzycielowi faktu korzystania z jego pieniędzy, oraz ewentualnego spadku siły nabywczej pieniądza.
Źródło odsetek:
umowa,
ustawa,
orzeczenie sądu lub właściwego organu.
Zakaz anatocyzmu: w PL prawie przyjęto zasadę zakazu pobierania odsetek od zaległych odsetek, zasada ta ma trzy wyjątki:
jeżeli po powstaniu zaległości odsetkowej strony zgodziły się na zaliczenie zaległych odsetek,
wierzyciel wytoczył pozew o zaległe odsetki,
dotyczy też zaległych rat kredytu długoterminowego, udzielonego przez instytucję kredytową.
Co do zasady odsetki są płatne z dołu, a jeżeli termin płatności należności jest krótszy niż rok to łącznie z należną sumą.
Actio pauliana pozwala dochodzić wierzytelności od osoby na rzecz której dłużnik dokonał przesunięcia majątkowego.
Przesłanki skargi:
istnienie wierzytelności zaskarżalnej (takie nie są zobowiązania przedawnione i naturalne) i pieniężnej,
dłużnik musi dokonać czynności prawnej,
czynność prawna musi zostać dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela tzn. dłużnik stał się całkowicie niewypłacalny, lub w wyższym stopniu niewypłacalny niż był przed dokonaniem czynności prawnej;
stan niewypłacalności to taki stan majątku dłużnika w którym egzekucja prowadzona zgodnie z kpc nie może przynieść zaspokojenia.
stan pogłębionej niewypłacalności to wyzbycie się aktywów, które potencjalnie stwarzają możliwość zaspokojenia wierzyciela
świadomość pokrzywdzenia - dłużnik zdaje sobie sprawę, że dokonana przez niego czynność prawna może spowodować niemożliwość zaspokojenia ogółu wierzycieli, jest to jednak Presumptio iuris tantum - domniemanie prawne „obalalne”, zgodnie z którym jeżeli dłużnik dokonał darowizny, a był już niewypłacalny, lub stał się w wyższym stopniu niewypłacalny to ustawa nakazuje przyjąć domniemanie, że działał ze świadomością pokrzywdzenia. Osoba trzecia z dokonania czynności musi uzyskać korzyść majątkową - nabycie aktywów, albo umniejszenie pasywów. W przypadku osób bliskich dłużnikowi, przyjmuje się, że osoba trzecia wiedziała o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia.
Skargę pauliańską realizuje się przez wniesienie pozwu do sądu, w którym pozywa się osobę trzecią, która uzyskała korzyść majątkową. Osoba trzecia jest zwolniona z obowiązku zwrotu korzyści, jeśli ją zużyła, bądź utraciła. Obowiązuje jednak termin pięcioletni od dnia dokonania czynności.
Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej:
zasada winy - kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę jest obowiązany do jej naprawienia (art.415 kc),
zasada ryzyka - dotyczy sytuacji, w której dłużnik eksploatuje urządzenia niebezpieczne dla otoczenia lub posługuje się innymi osobami przy wykonaniu zobowiązania,
zasada słuszności - odwołuje się do norm etycznych i do zasad współżycia społecznego (art.419 kc),
zasada repartycyjno - gwarancyjna - uregulowana przepisami pozakodeksowymi, tu przede wszystkim ubezpieczenia, jedynym uzasadnieniem dla tej odpowiedzialności jest uczestniczenie sprawców szkody i osób poszkodowanych, tworzenie wspólnego funduszu z którego wypłaca się odszkodowanie a którym zarządza zakład ubezpieczeń.
Rodzaje odpowiedzialności:
ex delicto - deliktowa - obowiązek naprawienia szkody jest pierwotny a stron nie łączy żaden stosunek zobowiązaniowy np. potrącenie pieszego na pasach,
kontraktowa - obowiązek odszkodowawczy ma charakter następczy, z reguły powstaje na skutek niewykonania, lub nienależytego wykonania świadczenia pierwotnego,
gwarancyjno - repartycyjna - świadczenie ubezpieczyciela ma charakter pierwotny, a zobowiązanym do naprawienia szkody nie jest sprawca szkody tylko zakład ubezpieczeń,
odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy dozwolonym wykonywaniu uprawnień władczych oraz przy wykonywaniu praw podmiotowych.
Szkoda jest to uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, który poszkodowany doznał wbrew swej woli. Szkoda dotyczy uszczerbków o charakterze majątkowym i niemajątkowym.
Rodzaje szkody :strata damnum emergens - to umniejszenie aktywów, lub zwiększenie pasywów, utracone korzyści lucrum cessans - majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jak by to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie sprawcze np. utracone zarobki. Co do zasady szkoda obejmuje obydwa w/w elementy. Odpowiedzialność deliktowa: domniemanie faktyczne winy - można przyjąć, jeżeli zostanie wykazana bezprawność działania sprawcy. Wina anonimowa pozwala na przypisanie odpowiedzialności osobie prawnej, gdy szkoda została wyrządzona przez bliżej nie zidentyfikowaną osobę fizyczną, działającą strukturze organizacyjnej osoby prawnej.
Wygaśnięcie zobowiązań.
Zasadniczym celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela. Wyróżnia się następujące zdarzenia i sytuacje realizujące ten cel, a powodujące wygaśnięcie zobowiązania:
wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią
naprawienie szkody wyrządzonej wierzycielowi wskutek niewykonania pierwotnego świadczenia
świadczenie w miejsce wykonania - polega na innym świadczeniu za zgodą wierzyciela i zawiera ono dwa elementy: umowę między stronami co do zmiany przedmiotu świadczenia oraz faktyczne spełnienie świadczenia
odnowienie - to umowa zawarta między stronami, w której strony postanawiają, ze dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Przy zawieraniu nowacji strony winny jasno wyrazić pogląd, że stosunek powstał w celu umorzenia dawnego. Wskutek nowacji nie tylko wygasa dotychczasowe zobowiązanie, ale również związane z nim prawa akcesoryjne (poręczenie, zastaw, hipoteka).
Potrącenie (kompensacja) polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie z łożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi o potrąceniu umownym. Potrącenie jest możliwe przy spełnieniu następujących przesłanek:
Dwie osoby są dla siebie nawzajem wierzycielami i dłużnikami
Przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku
Obie wierzytelności są wymagalne, a więc musiały upłynąć terminy ich spełnienia
Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia jest zaskarżalna
Ziszczenie się wspomnianych przesłanek ma tylko jeden skutek, ze każda ze stron uzyskuje prawo potrącenia, które realizuje się dopiero przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie (prawo kształtujące umarzające świadczenie). Skutki takiego oświadczenia woli wywołują skutki od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
złożenie do depozytu - polega ono na tym, ze dłużnik może złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, a także inne rzeczy do depozytu sądowego. Sąd może na wniosek dłużnika postanowić sprzedać te rzeczy w sytuacji gdy np. przechowywanie w depozycie pociągało by za sobą obniżenie ich wartości. Złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. Jeżeli jednak dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe.
Przypadki wygaśnięcia zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela:
zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej (zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub terminu końcowego)
upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny
śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty
połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (confusio)
niemożliwość świadczenia
rozwiązanie umowy przez sąd
umowy (zwolnienie z długu, rozwiązanie umowy)
Rozwiązanie umowy - umowa ma na celu zlikwidowanie skutków prawnych umowy pierwotnej. Jest dopuszczalna na zasadzie swobody umów. Umowa ta wywiera skutek na przyszłość stosunku do zobowiązań trwałych w sytuacji gdy świadczenia nie zostały spełnione. Natomiast w przypadku spełnienia świadczeń umowa ma wywierać skutki ex tunc. Zwolnienie z długu jest umową (w dowolnej formie), która może mieć charakter odpłatny bądź nie. Jest to umowa causalna pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem
Prawo cywilne - zobowiązania
1