Leki wpływające na układ autonomiczny

Wiadomości wprowadzające:

Układ nerwowy dzielimy na dwie główne części: ośrodkowy układ nerwowy (oun) oraz obwodowy układ nerwowy, który składa się z: somatycznego układu nerwowego i autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego.

Układ nerwowy somatyczny jest zależny od woli, kontroluje motoryczne funkcje ciała (ruch, postawa). Unerwia on mięśnie szkieletowe, rolę neuroprzekaźnika pełni acetylocholina.

Układ nerwowy autonomiczny unerwia m.in. serce, naczynia krwionośne, narządy wewnętrzne, gruczoły i mięśnie gładkie. Układ ten jest niezależny od naszej woli. Kontroluje on funkcję narządów wewnętrznych, decyduje o tempie przemian metabolicznych komórek, o magazynowaniu i wydatkowaniu energii. Farmakologiczna regulacja tego układu prowadzi do skutecznej terapii wielu chorób układu krążenia, pokarmowego i układu oddechowego.

Układ autonomiczny składa się z dwóch części: współczulnej (sympatycznej, adrenergicznej) i przywspółczulnej (parasympatycznej, cholinergicznej). Podstawą tego podziału nie jest anatomia, a rodzaj neuroprzekaźnika uwalnianego przez neurony pozazwojowe: w części współczulnej jest to noradrenalina, w części przywspółczulnej acetylocholina.

W ośrodkowym układzie nerwowym znajdują się ośrodki układu autonomicznego, z których włókna nerwowe znajdujące się w rdzeniu kręgowym przewodzą impulsy do poszczególnych narządów. Włókna układu współczulnego kończą się w zwojach przykręgowych. Włókna układu przywspółczulnego kończą się w zwojach położonych obok lub bezpośrednio w narządach. Włókna nerwowe biegnące z ośrodkowego układu nerwowego do zwojów są włóknami przedzwojowymi. Włókna biegnące od zwojów do narządów są włóknami pozazwojowymi. Współczulne włókna przedzwojowe są krótsze, a zazwojowe dłuższe, podczas gdy przywspółczulne przedzwojowe są bardzo długie, a zazwojowe bardzo krótkie.

Neuroprzekaźnikiem uwalnianym na zakończeniach wszystkich włókien przedzwojowych układu autonomicznego jest acetylocholina, która jest też neuroprzekaźnikiem w zakończeniach włókien zazwojowych układu przywspółczulnego. Natomiast w zakończeniach pozazwojowych układu współczulnego uwalniana jest noradrenalina. Od ilości neuroprzekaźnika wydzielanego na zakończeniu pozazwojowym zależy aktywność danego układu.

Działanie układu współczulnego na narządy obwodowe jest przeciwstawne do działania układu przywspółczulnego.

Układ współczulny podlega aktywacji w stanach wysiłku, emocji, umożliwia on mobilizację i wydatkowanie energii, zaś układ przywspółczulny dominuje w spoczynku, odnowie, umożliwiając regenerację i gromadzenie energii.

Leki układu przywspółczulnego

W układzie przywspółczulnym (cholinergicznym) neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina (Ach), syntetyzowana w neuronach cholinegicznych. Pod wpływem impulsu z zakończeń cholinergicznych wydzielana jest Ach, która wiąże się z receptorami M i przekazuje informacje do komórki danego narządu. W przestrzeni synaptycznej Ach jest szybko rozkładana przez acetylocholinoesterazę (AchE).

Wyróżniamy następujące typy receptorów cholinergicznych:

1. Receptory cholinergiczne nikotynowe (N):

• receptory N znajdujące się w zwojach układu cholinergicznego i adrenergicznego oraz w ośrodkowym układzie nerwowym to receptory nikotynowe neuronalne (N_n)

• receptory N znajdujące się w we włóknach mięśniowych (mięśni poprzecznie prążkowanych) płytki nerwowo-mięśniowej → receptory mięśniowe (N_m); receptory N_m nie są związane z układem pararysmpatycznym gdyż dotyczą układu somatycznego ! (patrz zwiotczające mm)

2. Receptory cholinergiczne muskarynowe (M) - receptory M występują w zakończeniach pozazwojowych cholinergicznych większości tkanek i narządów tj.:

• M₁ - występują na komórkach niektórych gruczołów wydzielniczych, głównie żołądka, w zwojach układu autonomicznego oraz w oun

• M₂ - są rozmieszczone w układzie bodźcoprzewodzącym serca, w mięśniu sercowym, na komórkach mięśni gładkich i w oun

• M₃ - występują na komórkach gruczołów wydzielniczych i komórkach mięśni gładkich

Leki wpływające na funkcję układu cholinergicznego dzielą się na:

• Leki pobudzające układ przywspółczulny (cholinergiczny) tj. parasymaptykomimetyki (cholinomimetyki)

• Leki hamujące układ przywspółczulny cholinergiczny tj. parasympatykolityki (cholinolityki)

Leki pobudzające czynność układu przywspółczulnego - cholinomimetyki, parasympatykomimetyki. Leki te dzielimy na dwie grupy:

1. Leki bezpośrednio pobudzające receptory muskarynowe - agoniści receptorów muskarynowych:

1. acetylocholina i estry choliny:

• karbachol (Isopto Carbachol - krople do oczu; Doryl - tabl)

• betanechol (Urecholine)

• metacholina

2. alkaloidy cholinomimetyczne:

• pilokarpina (Pilocarpinum hydrochloricum - krople, maść do oczu)

• muskaryna (znaczenie toksykologiczne)

• arekolina (nie stosowana)

2. Leki pośrednio pobudzające receptory muskarynowe - nasilają działanie endogennej acetylocholiny w wyniku zahamowania acetylocholinoesterazy, enzymu rozkładającego acetylocholinę - inhibitory acetylocholinoesterazy (IAChE), dzieli się je na dwie grupy:

1. Leki hamujące odwracalnie aktywność acetylocholinoestrazy:

• fizostygmina (Physostigminum salicylicum) - przenika do oun

• neostygmina (Polstigminum, Prostigminum) - nie przenika do oun

• pirydostygmina (Mestinon)

• edrofonium (Tensilon)

Do grupy tej zaliczane są także tzw. „nowe” (wprowadzone do terapii przed kilkoma laty) inhibitory AchE, które działają wybiórczo na aktywność tego enzymu w mózgu, wykazując mniejszy wpływ na narządy obwodowe. Leki te są stosowane są w leczeniu chorób otępiennych, (w chorobie Alzheimera) i należą do nich takryna (Cognex), donepezil (Aricept), rivastigmina (Exelon), galantamina (Nivalin). Trzeba jednak zaznaczyć, że leki te nie są stosowane jako parasympatykomimetyki lecz jako leki pobudzające wewnątrzmózgowy układ cholinergiczny a efekty związane z pobudzaniem układu parasympatycznego są w tym wypadku traktowane jako działania niepożądane. Jest więc wątpliwe czy właściwym jest zaliczanie „nowych” inhibitorów AchE do parasympatykomimetyków.

2. Leki hamujące nieodwracalnie aktywność acetylocholinoasterazy - są organiczne estry kwasu ortofosorowego, przenikają do mózgu. Ze względu na wielką toksyczność ich zastosowanie terapeutyczne jest bardzo ograniczone. Stosowane są wyłącznie miejscowo w okulistyce w leczeniu jaskry. Należą do nich:

• fluostygmina (Diflupyl - krople do oczu, Flocopryl - maść oczna) - działa do 100 godz.

• jodek ekotiopatu (Phospholine iodide - krople do oczu)

Inhibitory nieodwracalne AChE są również stosowane jako środki ochrony roślin → związki fosforoorganiczne (pestycydy, insektycydy) a ponadto jako gazy bojowe.

Efekty pobudzenia układu przywspółczulnego / efekty muskarynowe = efekty farmakologiczne parasympatykomimetyków
Serce	zwolnienie rytmu hamowanie przewodnictwa przedsionkowo-komorowego zmniejszenie siły skurczu
Układ naczyniowy	rozszerzenie naczyń krwionośnych obniżenie ciśnienia tętniczego (w następstwie powyższych działań)
Układ oddechowy	skurcz oskrzeli wzmożenie wydzielania gruczołów śluzowych
Układ pokarmowy	wzmożenie wydzielania soków trawiennych, śliny przyspieszenie perystaltyki
Układ moczowy	skurcz mięśni ściany pęcherza moczowego zwiotczenie zwieracza pęcherza
Oko	zwężenie źrenicy, poszerzenie kanału schlemma→ zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego
Skóra	wzmożenie wydzielania rzadkiego potu

Muskaryna - alkaloid występujący w grzybach: muchomorze czerwonym (Amanita muscaria) oraz w grzybach z rodzaju strzępiak. Muskaryna nie jest stosowana farmakologicznie, ma znaczenie toksykologiczne. Spożycie wyżej wymienionych grzybów wywołuje zespół muskarynowy, charakteryzujący się rozlanym pobudzeniem układu cholinergicznego oraz objawami ze strony oun (drażliwość, omamy wzrokowe i słuchowe, halucynacje). Objawy kliniczne pojawiają się szybko, już po 15-120 minutach od spożycia grzybów i wynikają z pobudzenia receptorów muskarynowych, a za wystąpienie objawów ośrodkowych odpowiedzialne są alkaloidy psychotropowe: kwas ibotenowy i muscimol.

Rokowanie jest pomyślne. Leczenie polega na zastosowaniu antagonisty receptora muskarynowego - atropiny.

(Zatrucie muchomorem sromotnikowym (Amanita phaloides) wywołuje zespół falloidynowy. Nie jest on spowodowany pobudzeniem układu cholinergicznego, jak w przypadku zatrucia muskaryną, a uszkodzeniem narządów miąższowych: wątroby i nerek. Substancje odpowiedzialne za ten efekt to: falloidotoksyna, amatoksyna i α-amanityna. Objawy kliniczne występują późno, bo po 12-24 godz. od spożycia grzybów, są to: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, żółtaczka, niewydolność nerek. W połowie przypadków zatrucie to kończy się śmiercią. Leczenie tylko objawowe - brak swoistej odtrutki)

Zastosowanie lecznicze parasympatykomimetyków:

• Atonia pooperacyjna przewodu pokarmowego i dróg moczowych - betanechol, karbachol, neostygmina, pirydostygmina

• Jakra - pilokarpina, karbachol, neostygmina, pilokarpina, diflupyl

• Zaburzenia rytmu serca - metacholina

• Zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa - miejscowo: karabachol, neostygmina

• Zatrucia: lekami cholinolitycznymi, przeciwhistaminowymi - fizostygmina, pirydostygmina

„Stare” inhibitory AchE (neostygmina, pirydostygmina, fizostygmina) i galantamina są stosowane w terapii nużliwości mięśni - ale w tym wypadku traktujemy je jako leki działające na układ somatyczny

„Nowe” inhibitory AchE (takryna, donepezil, rivastigmina, galantamina) są stosowane w terapii chorób otępiennych ale w tym wypadku traktujemy je jako leki działające na oun a nie na układ parasympatyczny.

Działania niepożądane parasympatykomimetyków:

• Zaburzenia widzenia i trudności do zaadaptowania się do ciemności

• Ślinotok

• Wzmożona potliwość

• Łzawienie

• Duszność

• Bradykardia

• Zaburzenia rytmu serca

• Bóle brzucha

• Biegunki, wymioty

• Drgawki, drżenia mięśniowe

• Skurcz mięśni

• Rozszerzenie naczyń skórnych, zaczerwienienie powłok

Przeciwwskazania:

• Astma oskrzelowa

• Niewydolność krążenia

• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• Zaparcia spastyczne

• Mechaniczna niewydolność jelit dróg moczowych i wątrobowych, stany zapalne otrzewnej

• Nadczynność tarczycy

• Padaczka

• Choroba Parkinsona

• Uszkodzenie rogówki, wrzód rogówki

• Zapalenie tęczówki

Leki hamujące czynność układu przywspółczulnego - cholinolityki, parasympatykolityki

Leki parasympatykolityczne są kompetycyjnymi (konkurencyjnymi) antagonistami receptorów M, wiążąc się z nimi blokują je, nie pozwalając na powiązanie się i pobudzenie tych receptorów przez acetylocholinę. W ten sposób porażają aktywność układu parasympatycznego. Niektóre leki przeciwhistaminowe (Difenhydramina), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki mają strukturę chemiczną zbliżoną do antagonistów receptora muskarynowego i wykazują dodatkowe działanie parasympatykolityczne.

Podział:

1) Parasympatykolityki naturalne i ich pochodne:

• Atropina - jest alkaloidem występującym w pokrzyku wilcza jagoda (Atropa Belladone). Atropina wykazuje synergistyczne działanie w połączeniu z lekami przeciwbólowymi, spazmolitycznymi i uspokajającymi. Preparaty: Atropinum Sulfuricum (ampułki, krople, maść oczna), Bellapan; preparaty złożone: atropina + papaweryna = Spasticol, atropina + metamizol + papaweryna = Tolargin, atropina + difdenoksylat = Reasec, atropina + fenobarbital = Bellaphanol

• Skopolamina (hioscyna) - alkaloid występujący w lulku czarnym (Hyoscyamus niger). W lecznictwie stosuje się jej pochodne: bromowodorek hioscyny i butylobromek hioscyny. Preparaty: Scopolaminum hydrobromicum (amp), Scopolamin (krople i maść do oczu); preparaty złożone: hioscyna + noramidopiryna = Scopolan (drażetki)

2) Parasympatykolityki syntetyczne:

a) Parasympatykolityki nie przenikające do oun:

• Oksyfenonium (Spasmophen)

• Adyfenina (Vegantin [drażetki], adyfenina + allobarbital + aminofenazon = Vegantalgin [czopki])

• Pirenzepina (Pirengast, Gastrozepin [tabl])

• Ipratropium (Atrovent, Berodual, aerozol)

• Oksytropium (Tersigat, aerozol)

• Tropikamid (Tropicamid, Mydriacyl [krople do oczu])

Działają silnie spazmolitycznie (tj. rozkurczająco) na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych, żółciowych i narządów płciowych.

b) Parasympatykolityki przenikające do oun - stosowane są w terapii choroby Parkinsona

• Biperiden (Akineton)

• Benzatropina (Cogentin)

• Tryheksyfenidyl (Parkopan)

Efekty farmakologiczne parasympatykolityków = efekty porażenia układu parasympatycznego = „efekty atropinowe”:

• Oko - rozszerzenie źrenicy ! → zaburzenie akomodacji

• Rozkurcz mięśni gładkich jelit, pęcherza moczowego, oskrzeli

• Skurcz naczyń krwionośnych

• Zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych, łzowych, śluzowych układu oddechowego i pokarmowego, zmniejszenie wydzielania kwasu solnego

• Tachykardia (tj. przyspieszenie czynności serca)

• Zaburzenia pamięci krótkotrwałej, pobudzenie psychiczne lub zahamowanie

Zastosowanie lecznicze parasympatykolityków:

• Stany skurczowe mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych - atropina, bromowodorek hioscyny, butylobromek hioscyny, oksyfenonium (Spasmophen), adyfenina (Vegantin)

• Biegunki - oksyfenonium (Spasmophen), adyfenina (Vegantin)

• Choroba wrzodowa - zmniejszają wydzielanie soku żołądkowego - pirenzepina, jest selektywnym antagonistą receptorów M₁, które są przede wszystkim zlokalizowane w gruczołach żołądka (jeżeli chodzi o układ nerwowy obwodowy)

• Stany skurczowe dróg oddechowych, astma oskrzelowa - działanie bronchospazmolityczne (zwiotczające mięśniówkę gładką oskrzeli → rozszerzenie oskrzeli) wywiera ipratropium, oksytropium

• Diagnostyka okulistyczna - stosowane w celu długotrwałego rozszerzenia źrenicy do badania dna oka, oceny soczewki - atropina, tropikamid, bromowodorek hioscyny

• Premedykacja przedoperacyjna - zmniejszają wydzielanie śluzu w drogach oddechowych, zapobiegają bradykardii i hipotensji

• Choroba lokomocyjna - p/wymiotnie działa atropina i skopolamina

• Choroba Parkinsona - biperiden, benzatropina, tryheksyfenidyl

• Zatrucia - lekami parasympatykomimetycznymi, związkami fosforoorganicznymi - atropina

Działania niepożądane:

• Zaburzenia widzenia, światłowstręt, suchość skóry i błon śluzowych

• Zaczerwienienie skóry, hipertermia

• Zaparcia, trudności w oddawaniu moczu

• Tachykardia

• Pobudzenie psychoruchowe lub depresja

Przeciwwskazania:

• Jaskra

• Choroba niedokrwienna serca

• Zaburzenia rytmu z częstoskurczem

• Zaparcia, zwężenia przewodu pokarmowego

• Choroby gorączkowe

• Nużliwość mięśni

• Przerost gruczołu krokowego

Zatrucie atropiną:

U dzieci już dawka 10 mg może być śmiertelna, u dorosłych wynosi 100 mg. W zatruciu atropiną występują objawy zahamowania układu przywspółczulnego. Wygląd dziecka zatrutego atropiną można przedstawić następująco: „rozpalone jak piec, ślepe jak nietoperz, suche jak pieprz, czerwone jak burak, niespokojne jak tygrys w klatce”

Leczenie: fizostygmina, neostygmina a w celu zniesienia objawów pobudzenia oun - barbiturany.

Leki układu współczulnego

W układzie współczulnym neuroprzekaźnikiem jest noradrenalina (NA). Również adrenalina (A) i dopamina (DA) pobudzają receptory adrenergiczne. Biosynteza ww. amin katecholowych zachodzi w neuronach adrenergicznych oraz w rdzeniu nadnerczy (adrenalina)

Aminy katecholowe ulegają bardzo szybko metabolizmowi (unieczynnieniu) przez : monoaminooksydazę (MAO) w neuronie i metylotransferazę katecholową (COMT) w obrębie synapsy synapsie. Impuls nerwowy uwalnia NA z ziarnistości zakończenia nerwowego. Uwolniona NA przenika przez błonę presynaptyczną, łączy się z receptorem w błonie postsynaptycznej, przekazuje impuls i wyzwala reakcję adrenergiczną. Układ współczulny moduluje funkcje mięśni gładkich, mięśnia sercowego oraz gruczołów wydzielania wewnętrznego. Główne objawy pobudzenia układu współczulnego:

• pobudzenie ośrodkowe

• bladość, ochłodzenie i wzmożona potliwość skóry

• rozszerzenie oskrzeli

• przyspieszenie rytmu serca, kołatanie i uczucie nierównego bicia serca, pobudzenie nadkomorowe i komorowe

• wzrost ciśnienia tętniczego

• zaparcia, kolkowe bóle p. pok., trudności w oddawaniu moczu

Receptory adrenergiczne - białkowo-lipidowe struktury znajdujące się w błonie komórkowej, do których mają powinowactwo i które pobudzają mediatory układu adrenergicznego - NA, A, DA. Ponadto liczne leki mogą pobudzać te receptory czyli być ich agonistami lub je blokować czyli być ich antagonistami. Wyróżnia się 2 podstawowe typy receptorów adrenergicznych: α i β. Receptory α-adrenergiczne dzielimy na:

• α1-adrenergiczne - są pobudzane przez endogenne aminy katecholowe, tj. noradrenalinę i adrenalinę. Wybiórczymi agonistami receptorów α1-adrenergicznych są: fenylefryna i metoksamina, a antagonistami: prazosyna i terazosyna. Najwięcej receptorów α1-adrenergicznych występuje na komórkach mięśni gładkich naczyń krwionośnych skóry i błon śluzowych. Najważniejszym efektem pobudzenia tych receptorów jest skurcz naczyń krwionośnych i zwiększenie oporu obwodowego!!!

• α2-adrenergiczne - są zlokalizowane głównie presynaptycznie i w tym wypadku są receptorami typu hamującego → ogólnie ujmując pobudzenie tych receptorów powoduje zahamowanie uwalniania NA, natomiast ich zablokowanie prowadzi do zwiększonego uwalniania tego neuroprzekaźnika. Agonistą tego receptora jest klonidyna, antagonistą johimbina. Najważniejszym efektem farmakologicznym pobudzenia tych receptorów jest spadek ciśnienia krwi w wyniku rozszerzenia naczyń. Z kolei rozszerzenie naczyń wynika przede wszystkim z działania ośrodkowego a w mniejszym stopniu obwodowego:

1. Receptory α2-adrenergiczne występują w dużej ilości w oun w obszarze pasma samotnego, który jest ośrodkiem regulującym aktywność układu autonomicznego. Pobudzenie tych receptorów (np. przez klonidynę) powoduje zmniejszenie aktywności neuronów współczulnych docierających do serca i do naczyń krwionośnych, co prowadzi do rozszerzenia naczyń tętniczych, zwolnienia czynności serca i zmniejszenia pojemności minutowej serca → spadek ciśnienia krwi

2. Presynaptyczne receptory α2-adrenergiczne występują także obwodowo tj. w zakończeniach włókien współczulnych docierających do naczyń. Pobudzenie tych receptorów powoduje zahamowanie uwalniania noradrenaliny i co się z tym wiąże rozkurcz naczyń. Jednak uważa się, że hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) działanie klonidyny i innych agonistow receptorów α2-adrenergicznych wynika głównie z działania ośrodkowego

Efekty pobudzenia receptorów α-adrenergicznych
Receptory	Narządy	Efekt pobudzenia
α1	Naczynia krwionośne	Skurcz !!!!!!!!
		Oskrzela	Skurcz, hamowanie wydzielania śluzu
		Serce	Wzrost pobudliwości
		Nerki	Hamowanie wydzielania reniny
		Jelita	Skurcz zwieraczy
		Macica	Nasilenie skurczów macicy ciężarnej
		Nasieniowody	Skurcz, wytrysk
		Oko	Rozszerzenie źrenicy
		Gruczoły ślinowe	Wzrost wydzielania
		oun	Procesy aktywacji
	α2	Naczynia krwionośne	rozkurcz
		oun	Zmniejszenie aktywności oun → działanie uspokajające Hamowanie czynności ośrodków regulujących aktywność układu autonomicznego → spadek ciśnienia krwi (patrz wcześniej)

• Receptory β1 występują w przeważającej ilości w sercu

• Receptory β2 - zlokalizowane głównie w komórkach mięśni gładkich oskrzeli macicy i naczyń krwionośnych (szczególnie licznie w naczyniach mm szkielet.)

• Receptory β3 - zlokalizowane w tkance tłuszczowej - ich pobudzenie powoduje aktywacje procesu lipolizy. (wybiórcze działanie agonistyczne wywiera substancja narzędziowa oznaczana symbolem BRL 37344; dotychczas nie ma substancji wybiórczo blokujących te receptory)

Efekty pobudzenia receptorów β-adrenergicznych
Receptory	Narządy	Efekt pobudzenia
β1	Serce	Wzrost siły skurczu mięśnia sercowego (działanie intotropowo dodatnie) Zwiększenie liczby skurczów mięśnia sercowego (działanie chronotropowo dodatnie) Zwiększenie przewodnictwa i pobudliwości układu bodźcoprzewodzącego serca Następstwem powyższych działań jest wzrost ciśnienia krwi
		Naczynia krwionośne	Rozkurcz
		Jelita	Rozkurcz
	β2	Nerka	Zwiększone wydzielanie reniny
		Naczynia krwionośne	Rozkurcz
		Mięśnie gładkie, głównie oskrzeli i macicy	Rozkurcz : Mięśni gładkich macicy - działanie tokolityczne Mięśni gładkich oskrzeli - działanie broncholityczne
		Trzustka	Wzrost wydzielania insuliny i glukagonu
		Mięsnie szkieletowe	Wzrost kurczliwości

Leki pobudzające układ adrenergiczny - adrenomimetyki (sympatykomimetyki)

I. Aminy katecholowe

Endogenne aminy katecholowe pełnią funkcję substancji neuroprzekaźnikowych, syntetyzowane są i gromadzone w pęcherzykach synaptycznych, stąd pod wpływem impulsu uwalniane są do szczeliny synaptycznej, a następnie łączą się z receptorami.

Są one niekiedy stosowane jako leki ze względu na pobudzanie receptorów:

• α-adrenergicznych głównie w naczyniach - NA !

• α- i β-adrenergicznych - A

• DA pobudza receptory dopaminergiczne, które rozmieszczone są głównie w mózgu, naczyniach nerkowych i naczyniach wieńcowych

1. Adrenalina (Adrenalinum, Glaucom - krople do oczu)

Efekty farmakologiczne wynikające z pobudzenia receptorów α i β-adrenergicznych: zwiększa siłę i częstość pracy mięśnia sercowego

• działa rozkurczająco na mięśniówkę gładką oskrzeli, tchawicy, krtani

• kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych skóry, płuc, nerek, natomiast wywołuje rozkurcz mięśni gładkich naczyń mięśni szkieletowych i mózgu. Takie działanie jest wynikiem tego, że w naczyniach mózgu i mięśni szkieletowych jest przewaga receptorów β-adrenergicznych, a ponadto adrenalina silniej wpływa na receptory β ! w porównaniu do jej działania na receptory α

Zastosowanie lecznicze:

Ogólnie:

• wstrząs anafilaktyczny (przede wszystkim z uwagi na szybkie i silne działanie rozkurczające mięśniówki gładkiej oskrzeli i krtani w wyniku pobudzenia receptorów β₂-adrenergicznych → rozszerzenie dróg oddechowych

• dożylnie w zatrzymaniu czynności serca

Miejscowo:

• anemizacja błon śluzowych

• hamowanie drobnych powierzchownych krwotoków

• dodatek do środków miejscowo znieczulających

2.Noradrenalina (Levonor, Artrenolol) - poprzez pobudzenie receptorów α₁ w naczyniach wywołuje ich skurcz, co prowadzi do znacznego podwyższa ciśnienia krwi - działanie hipertensyjne. W przeciwieństwie do adrenaliny, noradrenalina wpływa kurcząco na wszystkie naczynia, ponieważ działa zdecydowanie silniej na receptory α₁-adrenergiczne

Zastosowanie lecznicze:

• niektóre postacie wstrząsu w celu utrzymania ciśnienia tętniczego

• zapaść naczyniowa (jest to pogłębienie niektórych postaci wstrząsu)

3. Dopamina (Dopamin) - w małych dawkach pobudza receptory dopaminergiczne, a w większych dawkach pobudza kolejno receptory β- i α-adrenergiczne. DA jako jedyna katecholamina endogenna pobudza receptory DA w tętnicach nerkowych i poprawia perfuzję tego narządu (tzn. zwiększa przepływ krwi przez ten narząd). Pobudzając receptory β₁ w sercu zwiększa siłę skurczów i częstość pracy serca. DA w większych dawkach pobudza receptory α1-adrenergiczne (naczynia), czego następstwem jest wzrost ciśnienia krwi.

Zastosowanie lecznicze:

• wstrząs

• niewydolność krążenia pochodzenia sercowego (ze względu na działanie inotropowo dodatnie)

• jako diuretyk w terapii niewydolności nerek

Działania niepożądane:

• zwiększenie zapotrzebowania serca na tlen - bóle wieńcowe

• dodatkowe skurcze nadkomorowe i komorowe (działanie arytmogenne)

1. Leki adrenomimetyczne (adrenomimetyki; sympatykomimetyki) o działaniu bezpośrednim (czyli receptorowym) - agoniści receptorów adrenergicznych

1. Leki α1-adrenomimetyczne - agoniści receptorów α₁-adrenergicznych

• Fenylefryna (Phenylephrinum hydrochloricum; Neo-Syephrine)

• Mefentermina (Wyamina)

• Metoksamina (Vasoxyl)

• Metaraminol (Levicor, Aramine)

• Mitodryna

Mechanizm i efekty farmakologiczne:

• Zastosowanie ogólne: w następstwie pobudzenia receptorów α₁-adrenergicznych prowadzą do skurczu naczyń tętniczych co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi

• Zastosowanie miejscowe na błonę śluzową nosa - wskutek obkurczenia naczyń śluzówki powodują jej powodują jej anemizację (zbladnięcie) i zmniejszenie obrzęku

Zastosowanie lecznicze:

1. zastosowanie ogólne tych leków jest bardzo ograniczone i dotyczy:

• niedociśnienia tętniczego (podciśnienie), np. w czasie zabiegów chirurgicznych),

• wstrząsu i zapaści

zastosowanie miejscowo: zapalenie nieżytowe nosa

2. Leki α2-adrenomimetyczne - agoniści receptorów α₂-adrenergicznych:

• Klonidyna (Catapressan, Haemiton, Iporel)

• Metyldopa (Dopegyt)

• Guanabenz

• Guanfacyna

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne: leki pobudzające receptory α2-adrenergiczne wywierają efekty przeciwstawne do agonistów receptora α1-adrenergicznego ! → Leki te pobudzają receptory α₂-adrenergiczne występujące w oun w obszarze pasma samotnego, które jest ośrodkiem regulującym aktywność układu autonomicznego. Pobudzenie tych receptorów powoduje zmniejszenie aktywności neuronów współczulnych docierających do serca i do naczyń krwionośnych, co prowadzi do rozszerzenia naczyń tętniczych, zwolnienia czynności serca i zmniejszenia pojemności minutowej serca co prowadzi do spadku ciśnienia krwi. Spadek ciśnienia krwi jest prawdopodobnie również po części spowodowany pobudzeniem przez te leki presynaptycznych receptorów α₂-adrenergicznych występujących w zakończeniach włókien współczulnych docierających do naczyń. Pobudzenie tych receptorów powoduje zahamowanie uwalniania noradrenaliny i co się z tym wiąże rozkurcz naczyń.

Leki te osłabiają ośrodkowe przewodnictwo noradrenergiczne co ma znaczenie negatywne i pozytywne:

• działanie uspokajające, co wielokrotnie jest wykorzystywane w lecznictwie

• możliwość wywoływania depresji

Zastosowanie lecznicze:

• choroba nadciśnieniowa !

• bolesne miesiączkowanie

• leczenie objawów abstynencji alkoholowej, opioidowej i nikotynowej

Objawy niepożądane:

• hipotonia ortostatyczna

• odruchowa tachykardia

• apatia, senność, stany depresyjne

W medycynie weterynaryjnej - w anestezjologii - stosuje się silnych agonistów ośrodkowych receptorów α₂-adrenergicznych. Leki te poprzez pobudzanie receptorów α₂-adrenergicznych w mózgu hamują uwalnianie noradrenaliny w oun → zablokowanie przewodnictwa noradrenergicznego w mózgu → co wywiera silne działanie uspokajające, nasenne oraz przeciwbólowe. Substancje czynne i preparaty weterynaryjne: ksylazyna (sedazin), deteomidyna (Domitor) i medetomidyna (Domosedan). Znieść można działanie tych leków (wybudzić pacjenta) poprzez zastosowanie antagonisty receptorów α₂-adrenergicznych - atipamezol (Antisedan).

3. Leki α1- i α2-adrenomimetyczne - (nieselektywni) agoniści receptorów α₁ i α₂-adrenergicznych

• Ksylometazolina (Xylometazolin; Xylogel; Otriven; Risaxyl [krople do nosa])

• Nafazolina (Napahazolin; Rhinazin; [krople do nosa])

• Tetryzolina (Starazolin; Visine [krople do oczu]; Tyzine [krople do nosa])

• Tymazolina (Thymazen [krople do nosa])

• Oksymetazolina (Oxalin; Resoxym [krople do nosa])

Stosowane są wyłącznie miejscowo na błonę śluzową przewodów nosowych i na spojówkę

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne: Powyższe sympatykomimetyki pobudzając receptor α₁-adrenergiczny w naczyniach śluzówki, powodują ich obkurczenie czego następstwem jest: zmniejszenie przekrwienia i obrzęku błony śluzowej nosa co prowadzi do szybkiego usunięcie niedrożności przewodów nosowych (usunięcie objawu „zatkanego nosa”; działanie „udrażniające”). Nie zmniejszają wycieku z nosa.

(nie obserwuje się wpływu agonistycznego tych leków na receptory α₂-adrenergiczne)

Zastosowanie lecznicze:

Zapalenie nieżytowe nosa, zapalenie zatok, zapalenie spojówek, zapalenie nieżytowe gardła.

Działania niepożądane: ryzyko wystąpienia tzw. polekowego nieżytu błony śluzowej nosa, które może prowadzić do zmian zanikowych w jej obrębie - to działanie jest spowodowane przez nadmierną i zbyt długą anemizację śluzówki. Przyczyną tego powikłania jest nadużywanie tych leków i/lub stosowanie ich powyżej bezpiecznego terminu. Informacja o tym działaniu niepożądanym jest niestety pomijana w reklamie i ulotkach wielu z tych preparatów. Ponadto u dzieci powinny być stosowane ostrożnie gdyż mogą wywołać zaburzenia oddychania i śpiączkę. Tymazolina jest przeciwwskazana do stosowania u dzieci poniżej 7 a nafazolina poniżej drugiego roku życia !!!

Stosowanie leków anemizujących powinno być ograniczone do kilku dni !!!

4. Leki β₁-adrenomimetyczne - (selektywni) agoniści receptorów β₁-adrenergicznych

• Dobutamina (Dobutrex)

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne: poprzez pobudzenie receptora β₁-adrenergicznego w sercu dobutamina wywołuje:

• wzrost siły skurczu mięśnia sercowego (działanie intotropowo dodatnie)

• zwiększenie liczby skurczów mięśnia sercowego (działanie chronotropowo dodatnie)

• zwiększenie przewodnictwa i pobudliwości układu bodźcoprzewodzącego serca

Następstwem powyższych działań jest wzrost ciśnienia krwi

Zastosowanie lecznicze:

• ostra niewydolność mięśnia sercowego

• wstrząs z objawami niewydolności krążenia

5. Leki β₂-adrenomimetyczne - (selektywni) agoniści receptorów β₂-adrenergicznych

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne: jako że receptory β₂-adrenergiczne zlokalizowane są w mięśniówce gładkiej oskrzeli i macicy to pobudzenie ich powoduje rozszerzenie oskrzeli (czyli działanie broncholityczne) oraz zmniejszenie napięcia i hamowanie aktywności skurczowej macicy (czyli działanie tokolityczne), stąd znajdują zastosowanie w terapii astmy oskrzelowej (i innych stanów skurczowych oskrzeli) oraz w położnictwie

Leki β₂-adrenomimetyczne stosowane w terapii astmy oskrzelowej:

a) krótko działające - czas działania 4-6 godz.

• Terbutalina (Bricanyl),

• Salbutamol (Salbutamo),

• Fenoterol (Berotec, Partusisten)

• Klenbuterol (Spiropent)

(w postaci aerozoli lub roztworów do wstrzyknięć)

Zastosowanie kliniczne:

Uważane są za leki z wyboru - pierwszego rzutu - w ostrym napadzie astmy !

Krótki okres działania 4-6 godz., stąd gdyby je długotrwale stosować wymagałoby to podawania ich 3-4 razy dziennie. Nie zabezpieczają one chorych przed nocnymi napadami duszności. Uważa się, że leki te powinny być stosowane tylko „na żądanie” w napadzie astmy tj. w czasie odczucia duszności a nie w celu zapobiegania duszności.

3. długo działające

• Salmeterol (Serevent, aerozol),

• Formeterol (Foradil, proszek do inhalacji) - oba podawane 2 razy /24 h,

• Bambuterol (Bambec, per os, tabl.) - podawany 1 raz /24 h.

Zastosowanie kliniczne:

Przeznaczone są do długotrwałego leczenia astmy w celu zapobiegania napadom duszności, zwłaszcza przy występującej duszności nocnej i u chorych, u których stosowane są już steroidy - nie należy ich podawać w celu przerwania napadu duszności z wyjątkiem formoterolu !

Leki β₂-adrenomimetyczne stosowane w położnictwie:

• Fenoterol

• Klenbuterol

• Ritodryna (stosowana tylko w położnictwie)

Zastosowanie kliniczne

• zagrażające poronienie

• hamowanie przedwczesnej akcji porodowej

6. Leki β₁-i β₂-adrenomimetyczne - nieselektywni agoniści receptorów β₁- i β₂-adrenergicznych

• Izoprenalina (Isuprel, Novodrin)

• Orcyprenalina (Astmopent)

• Bametan (Bamethan)

• Bufenina (Dilatol)

W wyniku jednoczesnego pobudzania receptorów β₁- i β₂-adrenergicznych powodują przyspieszenie czynności serca, zwiększenie objętości wyrzutowej, rozszerzenie niektórych naczyń krwionośnych. Leki te działają też rozkurczająco na mięśniówkę gładką oskrzeli - jednak wprowadzenie leków selektywnie pobudzających receptory β₂-adrenergiczne (a dzięki temu pozbawionych prawie wpływu na mięsień sercowy), znacznie ograniczyło zastosowanie tej grupy leków jako bronchospazmolityków.

Zastosowanie lecznicze:

• zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego; w celu pobudzenia czynności serca (bradykardia, blok serca)

• stany spastyczne oskrzeli (izoprenalina, orcyprenalina) - bardzo rzadko

• stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych (bufenina, bametan)

III. Leki adrenomimetyczne (adrenomimetyki, sympatykomimetyki) o działaniu pośrednim

Są to leki powodujące zwiększenie przekaźnictwa w synapsach pomiędzy zakończeniami włókien układu współczulnego a narządami efektorowymi w wyniku zwiększenia stężenia noradrenaliny w szczelinie synaptycznej.

Efedryna

Mechanizm działania pośredniego:

• uwalnia noradrenalinę z presynaptycznych zakończeń nerwowych,

• zmniejsza jej wychwyt zwrotny do neuronu,

Efedryna wywiera jednak również działanie bezpośrednie (choć niezbyt silne) tj. pobudza receptory α- i β-adrenergiczne. Działa obwodowo oraz ośrodkowo.

Efekty farmakologiczne:

• rozszerzenie oskrzeli

• skurcz naczyń obwodowych i wzrost ciśnienia krwi

• przyspieszenie czynności serca oraz wzrost siły jego skurczu

• nieznaczne działanie psychostymulujące

Zastosowanie kliniczne

• stany hipotensji (np. podczas zabiegów chirurgicznych) - rzadko w tym celu stosowana

• zapalenie oskrzeli (Tussipect) - ze względu na działanie broncholityczne

• wchodzi w skład licznych preparatów OTC (lub jako pseudoefedryna) stosowanych w terapii grypy i przeziębienia - głównie ze względu na działanie broncholityczne, naczyniozwężające (zmniejszenie obrzęku błon śluzowych) oraz pobudzające oun

• w celu pobudzenia ośrodka oddechowego i naczynioruchowego - głównie u noworodków przy depresjo oun wywołanej anestetykami lub lekami uspokajająco-nasennymi

Po kilku dawkach - dotyczy to głównie dużego dawkowania - dochodzi do tachyfilaksji, ponieważ szybkość syntezy noradrenaliny jest niewystarczająca w stosunku do tempa uwalniania tego neuroprzekaźnika z neuronu pod wpływem efedryny. Dochodzi do wyczerpania zapasów noradrenaliny zmagazynowanej w pęcherzykach synaptycznych.

Amezinium (Regulton)

• zwiększa uwalnianie NA

• hamuje rozkład amin katecholowych poprzez blokowanie MAO

Zastosowanie kliniczne:

• w niektórych przypadkach hipotensji

Działania niepożądane dla obu powyższych leków:

• gonitwa myśli, euforia

• bezsenność

• bóle i zawroty głowy

• bóle wieńcowe, kołatanie serca

• znaczne podwyższenie ciśnienia

Leki hamujące układ adrenergiczny - adrenolityki (sympatykolityki)

I. Leki adrenolityczne o działaniu bezpośrednim (czyli receptorowym) - antagoniści receptorów adrenergicznych

1. Leki α₁-adrenolityczne - antagoniści (selektywni) receptory α₁- adrenergicznego

• Prazosyna (Minipress, Polpressin)

• Doksazosyna (Cardura, Doxanorm, Kamiren, Zoxon)

• Terazosyna (Hytrin, Kornam)

• Urapidil (Ebrantil)

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne: powyższe leki selektywnie blokują receptory α₁-adrenergiczne zlokalizowane w mięśniówce naczyń krwionośnych tym samym nie dopuszczając do pobudzenia tych receptorów przez aminy katecholowe. Prowadzi to do rozkurczu mięśniówki naczyń wskutek czego naczynia ulegają rozszerzeniu w związku z czym dochodzi obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Wynikiem rozszerzenia naczyń jest również zmniejszenie obciążenia następczego serca (obciążenie następcze to opór obwodowy jaki stawiają naczynia tętnicze) i zmniejszenie zastoju w krążeniu płucnym. Ponadto korzystnie oddziaływują na gospodarkę lipidową.

Dłuższe działanie od prazosyny wywierają doksazosyna i terazosyna.

Zastosowanie lecznicze:

• Choroba nadciśnieniowa

• niewydolność mięśnia sercowego

Działania niepożądane: hipotonia ortostatyczna (głównie na początku terapii), senność, nudności.

2. Leki α₂- adrenolityczne - selektywni antagoniści receptorów α₂-adrenergicznych

• Johimbina

• Idazoksan

Leki te nie odgrywają istotnej roli w farmakoterapii.

Leki te blokując w oun presynaptyczne receptory α₂-adrenergiczne zwiększają uwalnianie noradrenaliny (działanie podobne jak mianseryna) → nasilenie przewodnictwa noradrenergicznego. Z tego względu idazoksan być może znajdzie zastosowanie jako lek przeciwdepresyjny, ale obecnie jest w fazie badań (pod kątem działania przeciwdepresyjnego). Johimbina stymuluje również uwalnianie noradrenaliny w tkankach obwodowych czym tłumaczy się jej działanie jako „redukora” tkanki tłuszczowej.

Johimbina bywa czasem stosowana w terapii osłabienia popędu seksualnego (uznawana za afrodyzjak); działa skutecznie w 34-43% przypadków. Jednakże częste przypadki działań niepożądanych sprawiają, że terapia johimbiną jest uciążliwa. Powoduje nudności, ataki strachu, a nawet halucynacje. Nie może być przyjmowana przez pacjentów z kamicą nerkową, a także przez kobiety. Z tych też względów johimbina nie jest uznana w USA za substancję bezpieczną. Obydwa leki mogą być stosowane w celu zniesienia działania agonistów receptorów α₂-adrenergicznych.

3. Leki α1- i α2- adrenolityczne - nieselektywni antagoniści α₁- i α₂- adrenergicznych

Rozkurcz naczyń odbywa się w wyniku blokowania receptorów α₁-adrenergicznych; teoretycznie leki te mają i przeciwne działanie gdyż zablokowanie receptorów α₂-adrenergicznych powinno spowodować zwiększenie uwalniania noradrenaliny i w efekcie skurcz naczyń, jednak z jakichś przyczyn to działanie α₂-adrenolityczne „nie dochodzi do głosu”

a) związki naturalne tj. alkaloidy sporyszu - obecnie ich znaczenie jako leków adrenolitycznych znacznie się zmniejszyło, tym bardziej, że nie są to leki o działaniu wybiórczym. Należą tu syntetyczne pochodne alkaloidów sporyszu:

• Dihydroergotoksyna (Hydergin; Hydacorn)

• Dihydroergotamina (Dihydroergotaminum)

Oba leki działają silnie α-adrenolitycznie wywołując rozkurcz naczyń krwionośnych w efekcie czego obniżają ciśnienie krwi. Chociaż alkaloidy sporyszu są kojarzone z bezpośrednim wpływem kurczącym na mięśniówkę gładką to jednak ich dihydropochodne są pozbawione tego działania.

Zastosowanie lecznicze:

Najczęściej stosowane są w migrenach, chorobach naczyń mózgowych, stanach skurczowych obwodowych naczyń krwionośnych, stosunkowo rzadko w nadciśnieniu. (lub jest ono nieznaczne)

• Ergotamina - naturalny alkaloid sporyszu (Ergotaminum tartaricum)

(można powiedzieć, że działa odwrotnie w stosunku do dwóch powyższych substancji) Wywiera bardzo słabe działanie α-adrenolityczne natomiast działa silnie bezpośrednio kurcząco na mięśnie gładkie tętniczek i to działanie przeważa nad działaniem α-adrenolitycznym!!! Efektem tego jest to, że lek ten silnie kurczy rozszerzone naczynia krwionośne oraz mięśnie gładkie macicy.

Zastosowanie lecznicze:

W położnictwie m.in. hamowanie krwawień połogowych, po poronieniu a ponadto w terapii tzw. migreny czerwonej

Migrena spowodowana jest zaburzeniami naczynioruchowymi, polegającymi początkowo na zwężeniu, a następnie zwiotczeniu ścian tętnic mózgowych - dlatego w terapii tej choroby znajdują zastosowanie zarówno leki kurczące jak i rozkurczające naczynia mózgowe.

b) syntetyczne leki α1- i α2- adrenolityczne:

• Fenoksybenzamina (Dibenzyline) - jest niekiedy stosowana w ciężkich postaciach nadciśnienia, także w niewydolności mięśnia sercowego. Zastosowanie leku jest jednak ograniczone ze względu na częste i silne objawy niepożądane (podciśnienie ortostatyczne, tachykardia i in).

• Fentolamina (Regitine) - powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych, stosowana w terapii nadciśnienia u chorych z guzem chromochłonnym (lek z wyboru w terapii przełomów nadciśnieniowych wystepujących w przebiegu tej choroby)

• Tolazolina (Pridazol [amp, tabl, krople do oczu]) - silnie rozszerza naczynia krwionośne obwodowe; stosowana w terapii zaburzeń ukrwienia kończyn dolnych, owrzodzeniach podudzi oraz w stanach skurczowych naczyń obwodowych (np. choroba Bürgera). Stosowana jest tez w postaci kropli do oczu w przypadku zatoru tętnicy środkowej siatkówki.

4. Leki β-adrenolityczne - antagoniści receptorów β-adrenergicznych; tzw. beta-blokery; ze względu na selektywność względem receptora β₁- adrenergicznego dzielimy je na dwie grupy:

a) leki działające głównie na receptor β₁-adrenergiczny - zwane są „kardioselektywnymi” (czyli wykazujące większą wybiórczość w stosunku do receptorów β₁) są:

• Acebutolol (Sectral, Cetolol)

• Atenolol (Cardiopress, Tenormin)

• Metoprolol (Metocard, Betaloc)

• Bisoprolol (Bisocard, Concor)

b) leki nieselektywnie blokujące receptory β₁- i β₂- adrenergiczne

• Propranolol (Propranolol, Inderal)

• Alprenolol (Aptin)

• Nadolol (Corgard)

• Pindolol (Visken)

• Sotalol (Sotahexal, Sotacor)

• Timolol (Blocadren [tabl]; Oftensin [krople do oczu])

• Oksprenolol (Trasicor, Coretal)

Mechanizm działania: poprzez blokowanie receptorów β-adrenergicznych znoszą działanie endogennej endogennych katecholamin na te receptory. Wynikają z tego następujące efekty farmakologiczne:

W wyniku blokowania receptorów β₁-adrenergicznych dochodzi do:

• zmniejszenie zmniejszenia siły skurczu mięśnia sercowego → działanie inotropowo ujemne

• zmniejszenie liczby uderzeń serca → działanie chrontropowo ujemne

• w wyniku dwóch powyższych działań dochodzi do :

1. zmniejszenia pracy serca i w efekcie do zmniejszenia zapotrzebowania na tlen przez mięsień sercowy dlatego leki te nazywa się „ekonomizującymi” czynność serca - ten efekt wykorzystuje się w terapii choroby niedokrwiennej (wieńcowej) serca

2. obniżenie ciśnienia krwi - ten efekt wykorzystuje się w terapii choroby nadciśnieniowej. Proszę pamiętać, że leki te nie rozkurczają naczyń *! lecz że ich działanie przeciwnadciśnieniowe wynika tylko z ich inotropowo- i chronotrowo ujemnego działania !!! (*leki β-adrenolityczne wręcz zwiększają opór naczyniowy gdyż blokują dostęp adrenaliny do receptorów β1 i β2 adrenergicznych w naczyniach, która je rozkurcza)

• zmniejszenia przewodnictwa w układzie bodźcoprzewodzącym serca → działanie przeciwarytmiczne

• hamowanie drżeń mięśniowych

Powyższe działania wywierają zarówno leki selektywnie jak i nieselektywnie blokujące receptory β-adrenergiczne

W wyniku blokowania receptorów β₂-adrenergicznych może dochodzić do:

• zwiększenia napięcia mięśniówki gładkiej oskrzeli - wzrost oporu w drogach oddechowych

• zwiększenia napięcia mięśniówki gładkiej macicy a nawet jej skurcze

• zwiększenia oporu naczyń obwodowych

• uwalnianie insuliny

• hamowanie lipolizy

Te działania mają znaczenie negatywne i są związane głównie ze stosowaniem nieselektywnych blokerów receptorów β-adrenergicznych, podczas gdy w przypadku kardioselektywnych prawie nie występują

Zastosowanie lecznicze:

Wskazania podstawowe:

1. Choroba nadciśnieniowa

2. Choroba niedokrwienna (wieńcowa) serca

3. Zaburzenia rytmu serca (głównie arytmie nadkomorowe)

4. Kardiomiopatia przerostowa (przerost mięśnia sercowego)

Inne wskazania

• zawał serca; profilaktyka wtórnego zawału serca ? - to wskazanie jest bardzo kontrowersyjne (będzie omówione w ramach wykładu dotyczącego farmakoterapii niewydolności mięśnia sercowego)

• profilaktyka stanów stresowych szczególnie tzw. stres „scenicznego” tj. strachu przed wystąpieniami publicznymi i egzaminami - leki te nie znoszą strachu jako takiego ale zmniejszają towarzyszące mu objawy wegetatywne (np. przyspieszenie czynności serca) i drżenia mięśniowe; z tego względu też niekiedy są stosowane jako leki pomocnicze (obok podstawowych) w terapii niektórych zespołów lękowych a ponadto leczeniu uzależnienia alkoholowego (zmniejszają objawy abstynenckie)

• drżenia samoistne; Choroba Parkinsona (pomocniczo)

• nadczynność tarczycy

• jaskra - ponieważ zmniejszają produkcję cieczy wodnistej; stosowane w kroplach: Timolol 0,5% lub 0,25% (Oftensin), Betaksolol 0,25% lub 0,5% (Betoptic S, Betoptic 0,5%), Metipranolol 0,3% (Betamann, Glausyn), Karteolol 1% lub 2% (Carteol, Ocupress)

Działania niepożądane:

• rzadkoskurcz

• zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego

• hipotensja, bóle i zawroty głowy

• niewydolność krążenia

• objawy bronchospastyczne - zwężenie dróg oddechowych

• skurcz naczyń obwodowych

• nudności, wymioty, biegunka

• uczucie zmęczenia, senność

• impotencja

• hipercholesterolemia

Przeciwwskazania bezwzględne do stosowania leków leki β-adrenolitycznych:

• astma oskrzelowa ! (nawet kardioselektywnych β-blokerów nie zaleca się stosować u pacjentów z astmą oskrzelową)

• cukrzyca

• rzadkoskurcz

• niewydolność krążenia

• wstrząs

• blok przedsionkowo-komorowy II i III º

• ciężka depresja

5. Leki α- i β- adrenolityczne - nieselektywni antagoniści receptorów α₁ i β- adrenergicznych.

• Labetalol (Trandate)

• Celiprolol (Selectol)

• Karwedilol (Dilatrend)

Mechanizm działania i efekty farmakologiczne są zasadniczo takie same jak opisałem dla α₁- adrenolityków i β-blokerów z tym, że w przypadku nieselektywnych adrenolityków występują łącznie → leki te ze względu na działanie dla α₁- adrenolityczne rozszerzają naczynia natomiast w wyniku działania β-adrenolitycznego (inotropowo- i chronotropowo ujemnego) zmniejszają objętość wyrzutową i minutową serca. Takie działania prowadzą m.in. do:

• spadku ciśnienia krwi

• zmniejszenia obciążenia następczego serca

• zmniejszenia zapotrzebowania na tlen przez mięsień sercowy

Zastosowaniem kliniczne:

Terapia choroby nadciśnieniowej ale szczególnie wskazane są w przypadkach, w których współistnieje nadciśnienie i choroba niedokrwienna serca (co wynika z powyższych efektów farmakologicznych)

II. Leki adrenolityczne o działaniu pośrednim = leki hamujące pozazwojowe neurony adrenergiczne

• Guanetydyna (Guanethidin [tabl]; Ismelin [krople do oczu])

• Guanoksan (Enuacar)

• Rezerpina (Raupasil)

• Debrizochina (Tendor)

Mechanizm działania: Leki tej grupy bardzo silne blokują transmisję adrenergiczną.

Główne działanie tych środków jest skierowane na pozazwojowe neurony współczulne i polega na upośledzeniu wewnątrzneuronalnego magazynowania noradrenaliny i hamowaniu uwalniania tego neuroprzekaźnika podczas pobudzenia neuronu.

Efekty farmakologiczne: spadek ciśnienia wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych i zmniejszenia objętości wyrzutowej oraz zwolnienia czynności serca (inotropowo o chronotropowo ujemne działanie)

Zastosowanie: Leki te są obecnie rzadko stosowane mimo dużej skuteczności hipotensyjnej. Wynika to z dużego nasilenia występujących pod ich wpływem działań niepożądanych oraz z dostępności innych, skutecznych i lepiej tolerowanych leków hipotensyjnych. Jeżeli są stosowane to w terapii ciężkiego nadciśnienia tętniczego, nie poddającego się leczeniu innymi lekami hipotensyjnymi.

Działania niepożądane mogące wystąpić po stosowaniu rezerpiny:

Senność, suchość w ustach, nudności, zawroty głowy, parkinsonizm, skłonność do depresji, aż do tendencji samobójczych

.




18

---