TEMAT: Od początku stanowienia nauki socjologicznej interesowała się ona budową i funkcjonowaniem rzeczywistości społecznej: wg jednego czy wielu projektów, jej ujmowania, interpretowania i wyjaśniania. Uzasadnij swój wybór odwołując się do konkretnych przykładów.
Wg słownika wyrazów obcych socjologia to nauka o społeczeństwie, o strukturze i prawach rozwoju społeczeństwa, o formach i przejawach życia oraz współżycia grup społecznych. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Badają zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (na przykład rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia). Relacje międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć tworząc grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez społeczne podziały.
Długi okres czasu toczyły się spory między socjologami, na temat: czym powinna zajmować się socjologia. Rozpowszechniło się wśród nich przekonanie, że powinna ona się zajmować analizą trzech wymiarów rzeczywistości społecznej: struktury i dynamiki społeczeństwa, kultury i osobowości ludzkiej. Systemy te należy traktować jako systemy nawzajem się przenikające. Socjolog Parson badając społeczeństwo skoncentrował się na trzech podsystemach: systemie społecznym, systemie kultury i systemie osobowościowym.
Celem socjologii jest głęboka analiza struktur systemów (wymienionych powyżej) oraz relacji jakie zachodzą między nimi.
KONCEPCJA OSOBOWOŚCI LUDZKIEJ
Socjolog musi zajmować się zagadnieniem osobowości ludzkiej, ponieważ życie społeczne jest zespołem zjawisk i procesów zachodzących miedzy ludźmi. Cechy ludzkie, które na siebie oddziałują nie mogą być obojętne badaczowi. Nie chodzi tutaj tylko o cechy człowieka, ale również o określenie co leży naturze człowieka. Gdyby była możliwość poznania takiego zachowania to umożliwiłoby ono przewidywanie kolejnych zachowań ludzi. Obecna nauka socjologiczna kładzie duży nacisk na wzajemne oddziaływanie, które zachodzi w małych grupach i prowadzi do określonych zachowań w grupach dużych.
Pojęcie natury ludzkiej używane jest w wielu znaczeniach. J.Dewey tą wieloznaczność sprowadził do czterech znaczeń:
1. Natura ludzka to tyle, co pewna wrodzona i pierwotna konstytucja biopsychiczna wspólna całemu gatunkowi; 2. Natura ludzka to zespół trwałych sił i właściwości psychologicznych, kierowanych swoistymi prawami, z których wynikają podstawowe niezmienne dążenia człowieka; 3. Natura ludzka jest zespołem wrażliwości i zdolności do odbierania wrażeń i nie posiada żadnych składników aktywnych, wrodzonych motywacji i dążeń; 4. Natura ludzka nie jest ani konstytucją biologiczną, ani strukturą psychiki. Ujawnia się ona w tworzeniu wartości kulturalnych, instytucji społecznych, ideałów moralnych itp. W tych wytworach właściwych tylko gatunkowi ludzkiemu trzeba szukać podstawowych cech natury ludzkiej. Każdy człowiek w różnych grupach i zbiorowościach zajmuje określoną pozycję, z którą wiążą się modele zachowania, od członka zajmującego daną pozycję będą działali zgodnie z tym wzorem. Rola jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system działań, które są reakcjami zachowań innych osób, przebiegających wg mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzorca, których grupa oczekuje od swoich członków.
Proces resocjalizacji roli zależy od układów czynników:
1) Od elementów biogennych i psychogennych jednostki. Budowa anatomiczna, zdolności, inteligencja itp. mogą umożliwiać, ułatwiać czy utrudniać wykonywanie pewnych ról; 2) Od wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać, oraz zespół idealnych sposobów zachowania; 3) Od definicji roli przyjętej w grupie czy kręgu społecznym, który nadzoruje jej wykonanie 4) Od struktury grupy czy kręgu, jej zawartości wewnętrznej i systemu nagród czy sankcji, którym ona dysponuje w stosunku do swoich członków; 5) Od stopnia identyfikacji jednostki z grupą;
KONCEPCJA TERYTORIALNA PARKA:
Park to socjolog, który prowadził niezrównoważone badania empiryczne. Głównym zarysem koncepcji Parka był dualizm zbiorowości terytorialnej i społeczeństwa . Wprowadzone zostało tutaj pojęcie „Zbiorowości terytorialnej”, które w słownikach tłumaczone jest jako „wspólnota”.
Park to socjolog, który dążył do tego, aby przezwyciężyć opozycję, między koncepcjami społeczeństwa i człowieka, o których jako pierwsi pisali Spencer i Comte. Wg Parka społeczeństwa ludzkie mają dwa aspekty: „… Są złożone z jednostek, które działają niezależnie od siebie, współzawodniczą i walczą ze sobą o zapewnienie sobie środków egzystencji oraz- jeśli tylko jest to możliwe- traktują się wzajemnie jako narzędzia zaspokajania własnych potrzeb….” Ewolucja człowieka wg Parka to zdolność człowieka, do tworzenia ładu moralnego . Park tworząc swoją koncepcje terytorialną sięgał do prac znanych biologów, fizjologów czy też ekologów, m.in. Darwina. Jego punktem odniesienia była starsza tradycja myśli społecznej. Nie oznacza to, że w naukach społecznych główne znaczenie posiada wiedza przyrodnicza. Park nie chciał wyjaśniać zjawisk społecznych poprzez ich zaliczanie do określanych grup. Chciał jednak wyodrębnić taki rodzaj , w którym wiedza przyrodnicza miałaby zastosowanie. Park doszedł do wniosku, że zbiorowości terytorialne nie istnieją w świecie ludzkim. Jednakże każda społeczność ma jej atrybuty. Jest to przede wszystkim : określone terytorium. Zbiorowość terytorialna dąży tylko do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb. Występują utaj jednostki, między którymi nie dochodzi do żadnych kontaktów, jednostki te mają problem z porozumiewaniem się, następuje tutaj walka o byt. Jeśli dochodzi do jakich kol wiek kontaktów to odbywają się one na zasadzie konkurencji. W systemie Parka kluczowe znaczenie mają takie procesy jak: konkurencja, konflikt i akomodacja.
KONCEPCJA JAŹNI:
Koncepcja ta opiera się na gruncie filozofii Meada. W oparciu o tą filozofię człowieka można określić jako organizm, który posiada jaźń- czyli zdolność do percypowania samego siebie, poprzez posiadanie swoich poglądów i skłonności do refleksji. Jaźń wg Meada: „…Jaźń ma cechę polegającą na tym, że jest ona obiektem dla samej siebie; i ta cecha różni ją od innych obiektów i od ciała.[…] jaźń może być zarówno przedmiotem jak i podmiotem…”. Inaczej mówiąc jaźń to zdolność człowieka do internalizacji działania społecznego. Relacja, która kieruje tym działaniem mieści się w ludzkim wnętrzu. Człowiek jest odpowiedzialny za własny bodziec. Meada bardzo interesowała analiza kształtowania się i funkcjonowania jaźni. Filozof ten zakłada przede wszystkim, że „ciało jako takie nie jest jaźnią, staje się jaźnią dopiero wtedy, gdy w kontekście doświadczenia społecznego rozwinie się umysł”. Tym co konstruuje jaźń jest dialog, co sprawia że ma ona genezę społeczną. Pozwala ona na poznanie drugiego człowieka. Jednakże aby poznać drugiego człowieka najpierw musimy poznać samego siebie. Człowiek wkracza w swoje własne doświadczenia jako jaźń bądź jednostka. Problem, którym zajmuje się Meada, nie jest to problem dotyczący gotowych norm przyswajanych przez jednostkę, jest to jednak zdolność jednostki do samodzielnej oceny własnego postępowania. Czyli tzw. Samoocena. Wg Meada jaźń rozwija się w dwóch fazach: 1. to faza, w której jednostka przyjmuje konkretne role innych osób, z którymi prowadzi wspólne działania społeczne, 2. to faza, w której postawy innych jednostek ulegają generalizacji i przedstawiają się jednostce jako „wszyscy” czy też „społeczeństwo”. Pierwsza faza to inaczej faza zabawy, zaś druga faza to faza gry. Podczas zabawy odgrywa się role konkretnych, wyznaczonych osób. Podczas trwania fazy gry dochodzi do generalizacji postaw innych ludzi. Wg Meada jaźń to swojego typu odpowiednik ludzkiego sumienia i wolnej woli. Mead nie był socjologiem, uprawiał tą naukę tylko gdy była ona mu potrzebna do rozwijanej przez niego koncepcji filozoficznej. Mead wyróżnił trzy rodzaje kontroli: 1. kontrola jednostki nad sobą, 2. kontrola społeczeństwa nas własnym rozwojem, 3. kontrola społeczeństwa nad swoim środowiskiem przyrodniczym. Koncepcja Meada była próbą stworzenia pomostu pomiędzy teorią Darwina, a nowoczesnymi tendencjami w humanistyce.
KONCEPCJA SOCJOLOGII INTEGRALISTYCZNEJ:
Sorokin stworzył w wieku XX system socjologiczny, który był zbiorem twierdzeń oraz pojęć jak i sumą całej dostępnej wiedzy w społeczeństwie i kulturze. Wierzył on bezgranicznie w to, iż jest możliwość skumulowania całej wiedzy socjologicznej. Chciał on podsumować osiągnięcia większości dziedzin nauki oraz wskazać na wielką odrębność socjologii od reszty. Bez tego nie byłby w stanie stworzyć socjologii, która mówiłaby o strukturze i dynamice społeczeństwa, kultury i osobowości.
Sorokin uważał, że w nauce socjologicznej zmieniło się tak wiele, więc czas na to aby zająć się: „… nie tyle dalszym gromadzeniem faktów, ile przyswajaniem sobie dostępnych już danych, przedstawieniem ich w głębszym porządku logicznym i budowaniem od nowa zrębów socjologii jako systematycznej nauki. W przeciwnym razie grozi nam zagubienie się w labiryncie niepodatnych na dalszą obróbkę materiałów…” Sorokin cenił sobie dziedzictwo europejskiej socjologii klasycznej, mimo iż wytykał jej wady, m.in. arbitralność i jednostronność większości dostarczonych przez nią wyjaśnień. Starał się on w tym dziedzictwie oddzielić wszystko co ważne i przyswoić część z tego współczesnej socjologii. Koncepcja ta mówi nam o wielowymiarowości (wielopoziomowości) świata ludzkiego, która wymaga badania go na trzy różne sposoby: 1. empiryczny, 2. logiczno- racjonalny, 3. intuicyjny. Sorokin pisał iż: „… integralistyczna szkoła w socjologii obejmuje prawomocne składniki koncepcji czysto empirycznych, singularystycznyc, atomistycznych i odwołujących się do percepcji zmysłowej; koncepcji czysto racjonalnych, logicznych, kładących nacisk na racjonalność, logikę, porządkowanie i uniformizację; i na koniec, koncepcji czysto intuicyjnych, mistycznych, metalogicznych, przedstawiających rzeczywistość jako transcendentalne „Państwo Boże” w zgodzie z „socjologami” prawdy wiary jest oczywiste, że integralna rzeczywistość społeczno kulturowa jest bogatsza niż którekolwiek z tych ujęć”. Owa koncepcja była ściśle związana z Sorokina antologią społeczną, czyli szeregiem założeń na temat rzeczywistości społeczno kulturowej, przeciwnych w stosunku do założeń, które były świadome lub nieświadome przyjętym punktem wyjścia (krytykowanej socjologii amerykańskiej).
Uważam, że przywołane przez mnie koncepcje socjologiczne ukazują, iż socjologia to nauka o społeczeństwie, o jego tworzeniu się i funkcjonowaniu na przełomie wieków. Koncepcje te ukazują nam, iż socjologia interesowała się budową i funkcjonowaniem rzeczywistości społecznej. BIBLIOGRAFIA:
Białyszewski H., Dobieszewski A., Janicki J., Socjologia, wyd. ALMAMER, Warszawa, 2006,
Słownik wyrazów obcych, PWN
Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, PWN, Warszawa 2002,
2