We współczesnym społeczeństwie występuje podział na kilka kategorii, a przynależność do jednej z nich daje bardziej lub mniej korzystną pozycję danej jednostki w społeczeństwie. Różnice pomiędzy tymi kategoriami społecznymi nazywa się zróżnicowaniem społecznym. Jeśli ludzie w tych kategoriach społecznych zostaną zaszeregowani w pewnym porządku który daje im różny dostęp do dóbr społecznych mamy wówczas do czynienia ze stratyfikacją społeczną, czyli uwarstwowieniem społeczeństwa.
Stratyfikacja społeczna przybiera różne formy i jest cechą praktycznie każdego społeczeństwa. Odwołując się do stratyfikacji społecznej, zwracamy uwagę na nierówności pozycji zajmowanych przez jednostki w społeczeństwie. Stratyfikacja ze względu na płeć i wiek występuje we wszystkich społeczeństwach. W większych społeczeństwach tradycyjnych oraz we współczesnych krajach uprzemysłowionych dochodzi do tego stratyfikacja ze względu na zamożność, stan posiadania i dostęp do dóbr materialnych oraz wytworów kultury.
Kategoriami podziału stratyfikacyjnego mogą być: klasy, warstwy, rzadziej: kasty i stany. Liczba społeczeństw w którym obowiązuje system kastowy w ostatnich latach zmalała. Podział kastowy jest nieprzekraczalny, czyli pozycja w nim zajmowana nie ulega zmianie i zależy od pozycji zajmowanej przez rodzinę danej jednostki. Statusy przypisane (wynikające z urodzenia np. rasa i płeć, na które osoby nie mają wpływu) określają pozycje kastową osoby. Pozycja kastowa często wiąże z danym zawodem. Członkowie jednej kasty mogą być rzeźnikami, innej krawcami. Zawody te są wpisane w kastę i przekazywane w rodzinie z pokolenia na pokolenie. Z powodu pokoleniowego przekazywania statusu ludzie zawierają związki małżeńskie na tym samym poziomie społecznym (endogamia). Ideologia wspierającą system kastowy ma podłoże religijne. Dobrym przykładem systemu kastowego są Indie.
W Indiach występują cztery główne kasty i kilkanaście tysięcy podkast. Oficjalnie zniesiono tam system kastowy w 1949 roku, pomimo tego nadal jest tam potężną siłą, szczególnie na obszarach wiejskich.
Stany to zbiorowości społeczne, wyodrębnione prawnie, którym przysługiwały określone prawa, obowiązki, przywileje. Przynależność do stanu była określona przez urodzenie, z wyjątkiem duchowieństwa. Stany miały pewną reprezentację i samorząd. Najczęściej wyróżniano trzy stany: szlachtę, duchowieństwo i mieszczaństwo. Chłopi stanowili czasami odrębny stan lub pozostawali poza systemem stanowym. Podział na stany szczególnie wyraźny był w przeszłości. Był on szczególnie związany z podziałami ekonomicznymi. Przynależność do tego rodzaju kategorii była także związana z pochodzeniem, ale była możliwość nobilitacji.
Najczęściej spotykanymi elementami struktury społeczeństwa są klasy lub warstwy społeczne. W przypadku podziału na klasy przynależność nie jest prawnie sformalizowana, czyli klasa otwartą na przemieszczanie się jednostki po jej strukturze. Otwartość ta prowadzi do ruchu w dół lub w górę. Kryteria wyróżniania klas mają przede wszystkim charakter ekonomiczny jak np. stan posiadania majątku, środków produkcji źródła zysków i dochodów oraz ich rozmiary. Podobnie jak w przypadku kasty klasa ma duży wpływ na życie jednostki. Ludzie znajdujący się w wyższych klasach maja z reguły lepszy dostęp do dóbr społecznych. Przynależność do warstw społecznych jest niesformalizowana, a wyznaczona poprzez zespół różnych czynników takich jak np. rodzaj zawodu, dochodu, sposób bycia, prestiż społeczny, wykształcenie. Dlatego granice warstw są bardzo niewyraźne i bywają trudności w zakwalifikowaniu kogoś w sposób stanowczy do danej warstwy. Pozycja klasowa jednostki jest przynajmniej częściowo jej własnym osiągnięciem, nie jest po prostu „dana” przy urodzeniu.
Ruchliwość społeczna to zmiana miejsca w stratyfikacji społecznej. Ruchliwość społeczna zarówno w górę, jak i w dół drabiny społecznej jest zjawiskiem dość powszechnym. W badaniach nad ruchliwością społeczną wyróżnia się ruchliwość wewnątrzpokoleniową i międzypokoleniową. Pierwsza dotyczy ruchu w górę lub w dół drabiny społecznej w skali kariery zawodowej jednostki. Druga dotyczy ruchu między pokoleniami, na przykład gdy córka lub syn robotnika zdobywa zawód inteligencki Ruchliwość społeczna ma na ogół ograniczony zakres. Większość jednostek pozostaje na poziomie zbliżonym do pozycji społecznej rodziny, z której pochodzi, chociaż proporcjonalny wzrost, w ostatnich kilkudziesięciu latach liczby stanowisk klasy średniej stworzył warunki do powszechnego, aczkolwiek nieznacznego, awansu społecznego.
Jednym z najczęściej przytaczanych społeczeństwa klasowego jest Wielka Brytania, gdzie istnieje wyraźna klasa wyższa składająca się z jednostek, których rodziny od dawna cieszyły się majątkiem, prestiżem i dostępem do władzy. Klasa średnia, składająca się z jednostek które dorobiły się na działalności (biznes), wolnych zawodach oraz zawodach urzędniczych. Nieco niżej znajduje się klasa robotnicza, której członkowie często zarabiają własną pracą. Najniżej znajduje się klasa niższa, której członkowie nie pracują albo osiągają bardzo niski dochód.
Czy możliwe jest istnienie społeczeństwa bezklasowego? Teoretycznie można założyć istnienie społeczeństwa bezklasowego, jednak najbardziej radykalna próba stworzenia takiego społeczeństwa (ZSRR) nie powiodła się.
System stratyfikacji społecznej utrzymuje się w praktycznie każdym bardziej lub mniej rozwiniętym społeczeństwie. Stratyfikacja wiąże się głównie z nierównomiernym rozdziałem dóbr ekonomicznych. Zróżnicowany podział tych dóbr społecznych określa stratyfikację społeczną i przyczynia się do jej powstawania. Istniejący system stratyfikacji utrzymuje się dlatego, iż nierównomiernie rozdzielone dobra są przekazywane kolejnym pokoleniom.
Również państwo pomaga utrzymywać system stratyfikacji poprzez kontrolę nad systemem prawnym wspierającym istniejący system nierównego podziału dóbr.
Tak więc wspólnym rezultatem działania wyżej wymienionych sił jest umacnianie systemu stratyfikacji, który jest jednym z najstabilniejszych elementów w społeczeństwie.
Wielu socjologów próbowało wyjaśnić za pomocą różnych teorii istnienie stratyfikacji społecznej. Najbardziej popularne były trzy spośród nich.
Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników, do tego aby produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielom środków produkcji.
Twierdził że stratyfikacja jest niepotrzebna jeśli środki produkcji staną się własnością wspólną, a nie własnością jednostki. Marks twierdził że system kapitalistyczny jest niesprawiedliwy - zyski właścicieli powstają zawsze na pracy robotnika.
Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech sferach, może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w pozostałych.
Ujęcie funkcjonalistyczne (KINGSLEY DAVIS, WILBERT MOORE),zostało sformułowane w 1945 r. i mówi, iż stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. W ujęciu tym społeczeństwo składa się z pozycji społecznych. Jeśli ma ono funkcjonować należycie, najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby najlepiej wykwalifikowane.
STRATYFIKACJA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA.
Próbę przedstawienia stratyfikacji społeczeństwa warto jest rozpocząć od zakończenia I Wojny Światowej, gdyż od tego momentu zmiany zachodzące w stratyfikacji społecznej w naszym kraju nabierały tempa i przebiegały w sposób dynamiczny i złożony.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku w Polsce można było wyróżnić sześć podstawowych warstw społecznych. Dominowała gospodarka rolna. Część ziemi znajdowała się w rękach ówczesnego ziemiaństwa. Chłopi którzy byli jedną z warstw społecznych żyli z gospodarstw które posiadali, jednakże były one bardzo rozdrobnione co stwarzało olbrzymie bezrobocie. Klasa robotnicza była niezbyt liczna ze względu na „raczkujący” przemysł. Drobnomieszczaństwo jako klasa była stosunkowo słaba, a inteligencję w tym okresie wyodrębniano na podstawie już wykształcenia średniego.
W okresie międzywojennym można było zaobserwować tendencję do zmniejszania się klasy chłopskiej, której część zasilała pozostałe warstwy, a głównie klasę robotniczą.
Podczas II Wojny Światowej okupanci zarówno niemieccy jak i sowieccy wsławili się systematycznymi akcjami wyniszczającymi inteligencję, a zwłaszcza jednostki które mogły objąć role przywódcze. Postępowało również ekonomiczne wyniszczanie klasy robotniczej poprzez warunki ekonomiczne. Wszystkie klasy społeczne dotknęła także wywózka ludzi do pracy niewolniczej w Niemczech.
Po zakończeniu II Wojny Światowej Polska znalazła się pod wpływem ówczesnego ZSRR, co łączyło się z wprowadzeniem ustroju opartego na tamtejszych wzorcach, początkowo w zamaskowanej, a po kilku latach w otwartej formie. Po przeprowadzeniu reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu przestała istnieć burżuazja i ziemiaństwo. Tym samym zmieniła się struktura społeczeństwa z sześcioczłonowej na czteroczłonową.
W porównaniu do okresu międzywojennego inteligencja uległa istotnym przemianom. Inteligencja określana jest mianem warstwy społecznej gdyż tworzą ją osoby zatrudnione na „nierobotniczych stanowiskach pracy”. W czasach powojennych nastąpił dość znaczny wzrost inteligencji jako warstwy społecznej, jednakże na ogół zła organizacja ich pracy, niskie płace doprowadziły do spadku prestiżu społecznego pracowników umysłowych. Nastąpił wzrost uzyskiwania wykształcenia średniego, czy wyższego ale duża część absolwentów była wchłaniana przez nadmiernie rozbudowaną biurokrację. Było to powodem stworzenia pewnej mentalności urzędniczej, która objawiała się niechęcią do inicjatyw, biernością, uległością polityczną, dystansem do reszty społeczeństwa. W początkowym okresie Polski Ludowej inteligencja zasilana była w znacznym stopniu przez osoby z klasy robotniczej i chłopskiej uzyskujące wyższe wykształcenie.
Najmniejszą klasą społeczną jaka istniała w okresie Polski Ludowej była miejska klasa średnia nazywana wówczas drobnomieszczaństwem, czy też drobną burżuazją.
W okresie powojennym została ona dość znacznie zredukowana przez państwo i uznana jako relikt poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej. Spowodowało to tendencję do podejmowania przez tę klasę przedsięwzięć które szybko przyniosły dochód i wycofywania się z nich. W okresie przemian jakie dokonywały się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na skutek wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej, nastąpił bardzo intensywny rozwój tej klasy który trwa do dnia dzisiejszego. Daje się zaobserwować, iż z czasem wzrasta jakość dóbr i usług wykonywanych i świadczonych przez przedsiębiorców prywatnych coraz częściej powołują się oni na tendencję swoich firm, oraz dostosowują się do gustów klientów.
Klasa ta w coraz większym stopniu także oddziaływuje na współczesne życie gospodarcze w Polsce.
Po II Wojnie Światowej z industrializacją [1][1] kraju nastąpiła zmiana proporcji zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle. Rozbudowa przemysłu, a co za tym idzie także i zwiększone zapotrzebowanie na pracowników spowodowały znaczny wzrost liczebności klasy robotniczej. Klasa ta była zasilana głównie z ówczesnej klasy chłopskiej. Byli to początkowo ludzie o niskich kwalifikacjach. W miarę rozwoju przemysłu rosła rola odpowiedniego wykształcenia. Coraz więcej ludzi z klasy robotniczej zdobywało wykształcenie techniczne, a nawet wyższe. Klasa robotnicza stopniowo uzyskiwała świadomość siły jaką dysponuje, co w efekcie doprowadziło do stopniowego uniezależnienia od aparatu PZPR. W latach osiemdziesiątych pod wpływem zmian społecznych zapoczątkowanych przez opozycję w skład której wchodzili także robotnicy, nastąpiło jawne wystąpienie przeciwko ustrojowi politycznemu, który miał rzekomo służyć interesom robotników. Po 1989 roku część najbardziej aktywnych działaczy znalazła się nawet w nowo utworzonym rządzie. Obecnie klasa ta nieco się zmniejszyła i panuje w niej dość duże bezrobocie, które jest efektem panowania poprzedniego systemu, a także wprowadzeniem nowoczesnych maszyn i technologii w których potrzeba coraz mniej pracy ludzkiej.
Po przeprowadzonej reformie rolnej wzrosła ilość gospodarstw indywidualnych. Jednakże w Polsce na wzór sowiecki próbowano skolektywizować rolnictwo, jednakże te zamierzenia nie zostały w pełni zrealizowane. Z klasy chłopskiej w dalszym ciągu można było zaobserwować systematyczny odpływ ludności. Głównie zasilała ona klasę robotniczą, stanowiąc początkowo tanią siłę roboczą, nie posiadająca większego wykształcenia.
Po pewnym czasie klasa chłopska zaczynała być lepiej wykształcona, zarówno pod kątem wykonywanego zawodu, jak i zasilała szeregi inteligencji. W czasach Polski Ludowej klasa chłopska zmniejszyła się o połowę. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych odpływ ludności wiejskiej został zahamowany. Na początku lat dziewięćdziesiątych, gdy PGR-y straciły rację bytu zdecydowanie zwiększyło się bezrobocie na wsi. W ostatnich latach nastąpiły zasadnicze zmiany pozycji społecznej, oraz postawy chłopów gospodarujących indywidualnie. Gospodarka rolna uległa ekonomizacji. U współczesnego rolnika liczy się coraz bardziej rachunek nakładów i zysków, wprowadza on nowoczesne metody gospodarowania. Trudności znalezienia pracy i mieszkania w mieście, podniesienie poziomu wykształcenia rolniczego, większy stopień niezależności sprawia, że coraz więcej ludzi zostaje na wsiach.
5. RODZAJE I ROLA ELIT W SPOŁECZEŃSTWIE.
Elita to zespół jednostek ludzkich wyróżniających się z pośród otoczenia pod jakimś względem, uznawanym za doniosły w danym społeczeństwie.
Tak więc elity są wytworem społeczeństwa w którym istnieją, a nie tylko danej klasy społecznej. Najczęściej w elitach znajdują się ludzie z klas lub warstw zajmujących najwyższe miejsce w strukturze danego społeczeństwa.
W strukturze społeczeństwa, a szczególnie w jego rozwoju istotną rolę pełnią elity władzy w skład których wchodzą ci którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych. Elity władzy wywierają duży nacisk na życie polityczne, ekonomiczne kulturowe.
Oprócz elit rządzących możemy wyróżnić także elity gospodarcze, w skład których wchodzą ludzie ze świata biznesu, reprezentanci wpływowych firm, różnego rodzaju menedżerowie.
Jedną z ważniejszych elit jest także elita wojskowa skupiająca w swoich kręgach osobistości ze świata militarnego i produkcji zbrojeniowej.
Patrząc na te trzy typy elit jednocześnie nie sposób nie dostrzec elementów dzięki którym są one w sposób dość istotny ze sobą powiązane.
Tak więc elitę władzy należałoby jednak rozumieć jako jedność tych trzech podstawowych elit.
W społeczeństwach wyróżniamy także elity kościelne, artystyczne sportowe, itp. Jednakże żadna elita nie istnieje wiecznie, po pewnym czasie zastępuje ją inna. Jest to zjawisko krążenia elit.
Podsumowywując całe zagadnienie stwierdzamy iż stratyfikacja jest zjawiskiem społecznym towarzyszącym ludzkości od prawie samego początku.
Trudno teraźniejsze społeczeństwo zobrazować bez dzielenia go na klasy, wręcz jest to niemożliwe.
Wracając do zalążka społeczności musimy cofnąć się o kilka tysięcy lat wstecz, i wtedy to już zauważamy pewien podział, który chociażby objawiał się dominacją jednostki silniejszej fizycznie nad słabszą. Jednakże wraz z upływem czasu stratyfikacja stawała się bardziej rozbudowana. Duży wpływ na takie zachowanie społeczeństw miał ciągle rosnący postęp myśli ludzkiej a co za tym idzie cywilizowanie światowych społeczności.
Coraz to doskonalsza technologia sprawiała iż produkcja globalna rosła, a podział wyprodukowanych dóbr stawał się nierównomierny co napędzało zjawisko stratyfikacji.
Należy podkreślić iż wszystkie wymienione wyżej podziały są zjawiskiem normalnym i głęboko zakorzenionym w strukturach społeczności ludzkich.
Stratyfikacja społeczeństwa naszego kraju nie jest żadnym wyjątkiem na tle Europy a nawet Świata, oczywiście posiada kilka specyficznych cech, które różnią nas od innych.
Według mnie najbliższe lata spowodują zmianę struktury podziału społecznego Polski.
Duży wpływ na takie zachowanie ma nowa „młoda” polityka wewnętrzna i zewnętrzna, którą to zainicjowano po 1989 roku.
Plany tej polityki zakładają np. wejście Polski do Unii Europejskiej, co spowoduje dostosowanie pewnych standardów do jej potrzeb. Decyzja ta z pewnością w jakiś sposób wpłynie na zmianę podziału społeczeństwa w którym żyjemy.
Rozwój gospodarczy kraju w kierunku przemysłowym, wprowadzenie wielkoprzemysłowej techniki do gospodarki kraju; uprzemysłowienie.
V
Stratyfikacja społeczna
Stratyfikacja społeczna (uwarstwienie społeczne) to hierarchiczne zróżnicowanie pozycji społecznych w społeczeństwie. Pozycja społeczna to miejsce w społeczeństwie wyznaczone przez cechy darzone zróżnicowanym prestiżem. W niektórych dawniejszych społeczeństwach o pozycji społecznej decydowała przynależność do kasty lub stanu. Kasty to zamknięte grupy społeczne, w stosunku do siebie uhieratchizowane, endogamiczne (nakaz zawierania małżeństw wewnątrz grupy), do których przynależność jest określona przez urodzenie i trwale przypisana. Z przynależnością do nich wiążą się liczne przywileje i dyskryminacje, związane przede wszystkim z charakterem wykonywanej pracy. Stany to zbiorowości społeczne,
wyodrębnione prawnie, którym przysługiwały określone prawa, obowiązki, przywileje. Przynależność do stanu była określona przez urodzenie, z wyjątkiem duchowieństwa. Stany miały pewną reprezentację i samorząd. Najczęściej wyróżniano trzy stany: szlachtę, duchowieństwo i mieszczaństwo. Chłopi stanowili czasami odrębny stan lub pozostawali poza systemem stanowym. We współczesnych społeczeństwach o pozycji decydują uzyskiwany dochód, wykonywany zawód, zajmowane stanowisko, wykształcenie, styl życia. Są to czynniki stratyfikacyjne. W niektórych społeczeństwach istotnym czynnikiem jest też przynależność etniczna i religijna. Klasa społeczna to zbiorowość ludzi zajmujących podobne pozycje społeczne. Zjawisko dekompozycji czynników stratyfikacyjnych ma miejsce, gdy jednostka sytuuje się wysoko ze względu na jeden czynnik, a nisko ze względu na drugi. W Polsce rozbieżność między wysokością uzyskiwanych dochodów a wykształceniem i pozycją zawodową zaznaczała się o wiele wyraźniej niż w krajach zachodnich. W ostatnich latach zachodzi proces rekompozycji. Rozbieżność czynników stratyfikacyjnych powoduje u jednostki napięcie psychiczne. Najczęściej wyodrębnia się pięć klas społecznych. Najwyższa to kierownicy i specjaliści najwyższego szczebla oraz właściciele dużych przedsiębiorstw; najniższa to ludzie o relatywnie niskim wykształceniu wykonujący pracę wymagającą prostych kwalifikacji albo taką, do której nie trzeba żadnych specjalnych umiejętności. Zawody cieszą się zróżnicowanym prestiżem. Czynniki wpływające na społeczne uznanie zawodu to: wymagane kwalifikacje i wykształcenie, charakter wykonywanej pracy, przekonanie o użyteczności, atrakcyjność zawodu. Hierarchia prestiżu zawodów przedstawia się podobnie w różnych krajach. Najwyższe pozycje zajmują zawody inteligenckie, wymagające wysokich kwalifikacji, a także biznesmen - właściciel dużego zakładu. Prestiż robotników wykwalifikowanych jest w Polsce wyższy niż w krajach zachodnich, cieszą się też oni większym prestiżem niż pracownicy biurowi i urzędnicy niższych szczebli. Najniższe pozycje zajmują niewykwalifikowani robotnicy fizyczni. Ruchliwość społeczna to zmiana miejsca w stratyfikacji społecznej. Ruchliwość międzypokoleniowa występuje wtedy, gdy dzieci zmieniły pozycję społeczną w porównaniu z rodzicami. Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa to zmiana pozycji społecznej przez jednostkę w ciągu swojego życia. W czasach współczesnych przypadki awansu są dużo częstsze niż degradacji. Czynnikiem powodującym ruchliwość społeczną jest industrializacja, która sprawia, że coraz więcej ludzi, zamiast pracy w rolnictwie, zaczyna wykonywać zawody związane z przemysłem, handlem i pracą umysłową. W Polsce ruchliwość społeczna miała największe rozmiary w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Cztery pojęcia klasy społecznej: I. Każda wielka zbiorowość, którą wyodrębniamy ze względu na przywileje, dyskryminacje społeczne i inne nierówności w podziale dóbr w społeczeństwie. II. Zbiorowość ludzi zajmujących podobne pozycje społeczne. II. Wielka zbiorowość wyodrębniona według kryteriów ekonomicznych. IV. W odniesieniu do społeczeństw, w których nie odgrywają istotnej roli podziały kastowe czy stanowe, klasy społeczne są przeciwstawiane stanom i kastom.
Systemy stratyfikacji:
Niewolnictwo - czasy starożytne, skrajna forma nierówności, system, który zezwala na to aby jedna osoba mogła posiadać drugą osobę. Niewolnik to osoba pozbawiona praw.
Kastowość - związana z kulturą hinduską, związany z wiarą. Bramini - stoją najwyżej, Nietykalni - stoją najniżej w hierarchii. Wiara w reinkarnację. Kasty nie można zmienić. Trzeba przez całe życie być w kaście, w której się urodziło.
Feudalizm (system stanowy) - Folwark szlachecki charakteryzował się silnymi więziami emocjonalnymi, niezależnie o tego czy jest się panem, czy parobkiem.
Folwark jest typowo europejskim systemem, ale istnieje np. w Australii. Feudalizm zakłada istnienie warstw społecznych, każda posiada prawa i obowiązki:
arystokracja
kler - więcej przywilejów niż arystokracja np. zwolnienie z podatków
stan III - handlarze, kupcy, rzemieślnicy, chłopi
Obecnie taki system nie istnieje. Nie powoduje on segregacji, można przemieszczać się z warstwy do warstwy.
Klasowość - klasy nie są ustalane prawnie, ani religijnie, członkostwo nie jest dziedziczone, jest płynne (nie regulowane), brak granic między klasami, pozycja nie jest dana z urodzenia. Jednostka sama decyduje o swojej klasie.
System ten jest bezosobowy - nierówności dotyczą czynników ekonomicznych, ale nie można go rozróżnić na I rzut oka. Po wyglądzie nie można wyróżnić klasy.
Czynnik ekonomiczny wyróżnia podział na klasy.
Klasa społeczna - Karol Marks - duża grupa społeczna, którą charakteryzuje określony stosunek własności do środków produkcji.
robotnicza (proletariat) - nic nie posiada oprócz siły pracy swoich rąk.
kapitaliści (burżuazja) - duża grupa, właściciele środków produkcji.
Grupy pośrednie
- inteligencja (nie jest klasą społeczną)
Tersten Werbler
- próżniacza
- pracująca
Max Weber - stwierdził, że istnieje kryterium kulturowe (styl życia) tzn. że podział na warstwy (stany) społ. wynika ze statusu, prestiżu życia. Istnieje również kryterium polityczne - duże grupy połączone celami i interesami (partie polityczne).
Współcześnie w Wielkiej Brytanii istnieje:
Klasa wyższa - najbogatsi, dzieli się ich na tzw. stare (ci, którzy zdobyli pieniądze poprzez majątki ziemskie i inwestycje ich przodków) i nowe pieniądze (finansiści, giełda)
Klasa średnia
stara klasa średnia (średni i mały biznes, farmerzy)
wyższa klasa średnia (menedżerowie, wolne zawody)
niższa klasa średnia (pielęgniarki, obsługa biur)
Klasa pracująca - „niebieskie kołnierzyki” (ludzie utrzymują się z pracy własnych rąk).
Margines - ludzie poza klasami - bezrobotni, emigranci
Współcześnie w USA:
Klasa wyższa wyższa
Klasa wyższa średnia
Klasa wyższa niższa
Klasa średnia wyższa
Klasa średnia średnia
Klasa średnia niższa
Klasa niższa wyższa
Klasa niższa średnia
Klasa niższa niższa
Klasa underklass
Podział odbywa się na podstawie kryterium dochodu i dobrobytu oraz zawodu i wykształcenia. Podział wiąże się z prestiżem. Każda klasa jest silnie zróżnicowana.
POLSKA:
Występują tu znaczne trudności w wyróżnieniu klas. Cechy charakterystyczne to:
Obciążenie przeszłością komunistyczną
Brak klasy średniej
Rola klasy chłopskiej - liczna klasa, zróżnicowana
Podział (elementy struktury społecznej)
Robotnicza klasa - utrzymuje się z pracy rąk, liczna, silna np. górnicy, hutnicy
Chłopska - zróżnicowana
Inteligencja - wolne zawody: lekarze, nauczyciele
Rządzący - mała, ale ma dużą władzę
Prywatni producenci - obecnie warstwa maleje
Spółdzielcy
Handlowcy - obecnie maleje
1.WSTĘP.
Stratyfikacja polskiego społeczeństwa podlegała różnorodnym zmianom na przestrzeni dziejów. Począwszy od początku państwowości polskiej poprzez upływ czasu ludzie raczej nie starali się doszukiwać przyczyn akurat takiego, a nie innego podziału społecznego. Dopiero początek naszego stulecia a co za tym idzie bardzo intensywnie rozwijająca się myśl techniczna, oraz nauka sprawiła iż ludzie zaczęli podejmować próby wyjaśnienia zróżnicowania społeczeństwa czyli stratyfikacji. Obecnie kiedy różne społeczeństwa zostały dostatecznie dobrze poznane, a socjologia dalej dostarcza nam coraz to nowych faktów, można pokusić się o wyjaśnienie zjawiska stratyfikacji społecznej.
Stratyfikacja stanowi punkt wyjścia przy wyjaśnianiu wszystkich procesów historycznych i od bardzo dawna wchodzi najpowszechniej jako jako stratyfikacja dwuwarstwowa -