Rada jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. Podobnie jak Parlament Europejski, Radę powołały do życia traktaty założycielskie w latach pięćdziesiątych XX w. Rada reprezentuje państwa członkowskie. W jej posiedzeniach uczestniczy po jednym ministrze z każdego kraju Unii.
To, który minister uczestniczy w danym spotkaniu, zależy od poruszanej na nim tematyki. Jeżeli na przykład Rada debatuje nad sprawami związanymi z ochroną środowiska, w posiedzeniu biorą udział ministrowie środowiska wszystkich państw UE, a radę tę nazywa się „Radą ds. Środowiska”.
Stosunkami Unii z resztą świata zajmuje się „Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych”. Ta konfiguracja Rady ma jednak znacznie szerszy zakres odpowiedzialności, obejmujący zagadnienia ogólnej polityki Unii. Dlatego też w jej posiedzeniach uczestniczy minister lub sekretarz stanu wyznaczony przez rząd danego kraju.
Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych
Łącznie istnieje dziewięć możliwych konfiguracji Rady.
Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych
Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN)
Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA)
Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów
Rada ds. Konkurencyjności
Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii
Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa
Rada ds. Środowiska
Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury
Każdy minister zasiadający w radzie jest upoważniony do podejmowania zobowiązań w imieniu swojego rządu. Innymi słowy, podpis takiego ministra jest równoznaczny z podpisem całego rządu. Ponadto każdy minister w Radzie odpowiada przed parlamentem swojego kraju oraz przed reprezentowanymi przezeń obywatelami. To właśnie stanowi umocowanie demokratyczne decyzji Rady.
Maksymalnie cztery razy do roku prezydenci lub premierzy państw członkowskich wraz z przewodniczącym Komisji Europejskiej spotykają się jako Rada Europejska. Podczas tych „szczytów UE” wyznaczane są ogólne kierunki polityki Unii i rozwiązywane problemy, których nie można było rozwiązać na niższym szczeblu (tzn. na szczeblu ministrów w ramach zwykłych posiedzeń Rady). Debaty Rady Europejskiej ze względu na ważkość tematyki często przedłużają się do późnych godzin nocnych i przyciągają sporą uwagę mediów.
Zadania Rady
Javier Solana przedstawiciel dyplomacji UE - Wysoki Przedstawiciel ds Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
Rada pełni sześć zasadniczych zadań:
Przyjmuje europejskie akty prawne - w wielu obszarach polityki wspólnie z Parlamentem Europejskim.
Koordynuje kierunki polityki gospodarczej i społecznej w krajach członkowskich.
Zawiera umowy międzynarodowe między UE a innymi krajami lub organizacjami międzynarodowymi.
Przyjmuje budżet UE - wspólnie z Parlamentem Europejskim.
Określa kierunki Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, (więcej szczegółów zob. niżej), opierając się na wytycznych ustalonych przez Radę Europejską.
Większość tych zadań związana jest z domeną wspólnotową - tzn. z obszarami działania, w których państwa członkowskie postanowiły połączyć swą suwerenność i przenieść decyzje na instytucje UE. Sfera ta stanowi pierwszy filar Unii Europejskiej. Tym niemniej, ostatnie dwa z wymienionych zadań odnoszą się głownie do obszarów, w których państwa członkowskie nie przeniosły władzy decyzyjnej na inny szczebel, a tylko działają wspólnie. Taki model nazywa się współpracą międzyrządową i obejmuje on drugi i trzeci filar Unii Europejskiej.
Poniżej dokładniej opisano pracę Rady.
1. Legislacja
Znaczna część aktów prawa europejskiego przyjmowana jest wspólnie przez Radę i Parlament (patrz rozdział „ Podejmowanie decyzji w UE ” powyżej).
Zasadniczo Rada podejmuje działania legislacyjne na wniosek Komisji. Zwykle to Komisja jest też odpowiedzialna za zapewnienie, że unijne prawodawstwo jest właściwie stosowane.
2. Koordynacja polityki poszczególnych państw członkowskich
Kraje Unii postanowiły kształtować ogólną politykę gospodarczą w oparciu o ścisłą koordynację swoich polityk gospodarczych na szczeblu krajowym. Koordynacją tą zajmują się ministrowie gospodarki i finansów, którzy razem tworzą Radę ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN).
Kraje członkowskie dążą także do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy swych systemów edukacji, ochrony zdrowia i zabezpieczeń socjalnych. Wprawdzie poszczególne kraje samodzielnie odpowiadają za własną politykę w tych dziedzinach, jednak mogą uzgadniać między sobą wspólne cele i na podstawie doświadczeń innych uczyć się najbardziej skutecznych rozwiązań. Proces ten, nazywany „otwartą metodą koordynacji”, odbywa się na poziomie Rady.
3. Zawieranie umów międzynarodowych
Co roku Rada „zawiera” (tzn. uroczyście podpisuje) szereg umów pomiędzy Unią Europejską a krajami poza UE czy też organizacjami międzynarodowymi. Umowy te obejmują sprawy ogólne, takie jak handel, współpraca i pomoc rozwojowa, lub też dotyczą wąskich dziedzin, takich jak włókiennictwo, rybołówstwo, nauka i technika, transport itp.
Ponadto Rada może zawierać konwencje między krajami UE w obszarach takich jak podatki, prawo spółek czy ochrona konsularna. Konwencje mogą również dotyczyć współpracy w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
4. Przyjmowanie budżetu UE
Roczny budżet UE zatwierdzają wspólnie Rada i Parlament Europejski.
5. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Państwa członkowskie Unii współpracują nad tworzeniem i rozwojem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZB). Tym niemniej polityka zagraniczna, bezpieczeństwo i obrona to dziedziny podlegające niezależnej kontroli rządów poszczególnych państw. W dziedzinach tych nie połączono suwerenności poszczególnych krajów, dlatego też Parlament i Komisja Europejska odgrywają w nich jedynie ograniczoną rolę. Współdziałanie w tych dziedzinach jest jednak dla krajów Unii bardzo korzystne, a Rada pozostaje głównym forum współpracy międzyrządowej.
Z myślą o skuteczniejszym reagowaniu na kryzysy międzynarodowe, Unia Europejska stworzyła też Siły Szybkiego Reagowania. Nie jest to jednak armia europejska. Żołnierze tych sił pozostają w istocie pod dowództwem krajowych sił zbrojnych, zaś ich rola ogranicza się do realizacji konkretnych zadań związanych z pomocą humanitarną, operacjami ratunkowymi, misjami pokojowymi czy też zarządzaniem kryzysowym. Na przykład w roku 2003 UE przeprowadziła operację wojskową (kryptonim: Artemis) w Demokratycznej Republice Konga, zaś w 2004 roku rozpoczęła operację pokojową (kryptonim: Althea) w Bośni i Hercegowinie.
W tego rodzaju działaniach Radę wspierają:
Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (PSC),
Komitet Wojskowy Unii Europejskiej (EUMC), oraz
Sztab Wojskowy Unii Europejskiej (EUMS), składający się z ekspertów
krajowych oddelegowanych do sekretariatu Rady przez państwa członkowskie.
6. Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość
Obywatele UE cieszą się swobodą zamieszkania i podjęcia pracy w dowolnym kraju Unii, dlatego też powinni zachować równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości bez względu na miejsce pobytu. Sądy krajowe muszą zatem współpracować po to, by na przykład wyrok sądu jednego kraju w sprawie rozwodu lub opieki nad dzieckiem był uznawany we wszystkich pozostałych krajach Unii.
Ze swobody przemieszczania się w Unii korzystają nie tylko praworządni obywatele. Wykorzystują ją również przestępcy i terroryści. Walka z przestępczością międzynarodową wymaga współpracy między sądami, organami policji, celnikami oraz służbami imigracyjnymi wszystkich państw UE.
Muszą one między innymi zadbać o to, by:
zewnętrzne granice Unii były skutecznie strzeżone,
celnicy i policja wymieniali informacje na temat przemieszczania się podejrzanych o przemycanie narkotyków lub nielegalny przewóz ludzi przez granice,
uchodźcy występujący o azyl podlegali jednolitej procedurze w całej Unii - w celu uniknięcia zjawiska wtórnego przenoszenia się imigrantów w UE dla wykorzystania różnic w prawie imigracyjnym poszczególnych krajów.
Tego typu zagadnieniami zajmuje się Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych - czyli ministrowie sprawiedliwości i ministrowie spraw wewnętrznych. Unia dąży w tym zakresie do stworzenia w swoich granicach jednolitej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
Organizacja prac Rady
COREPER
Każdy kraj UE ma w Brukseli stały zespół („przedstawicielstwo”), które go reprezentuje i broni jego interesu narodowego na szczeblu Unii. Szef przedstawicielstwa pełni, de facto, rolę ambasadora swego kraju przy Unii Europejskiej.
Ambasadorowie (zwani „stałymi przedstawicielami”) spotykają się co tydzień w ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli (francuski skrót: COREPER). Zadaniem tego Komitetu jest przygotowywanie prac Rady - z wyjątkiem większości zagadnień rolnictwa, którymi zajmuje się Specjalny Komitet ds. Rolnictwa. COREPER wspierany jest przez szereg grup roboczych, złożonych z urzędników administracji poszczególnych krajów.
Prezydencja Rady
Prezydencja Rady zmienia się na zasadzie rotacji co sześć miesięcy. Innymi słowy, każdy kraj UE przejmuje kolejno odpowiedzialność za porządek obrad Rady i przewodzi wszystkim jej posiedzeniom przez sześć miesięcy, kierując podejmowaniem decyzji legislacyjnych i politycznych oraz wypracowując kompromisy pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi.
Na przykład jeśli w drugiej połowie 2006 r. zbierze się Rada ds. Środowiska, przewodzić jej będzie fiński minister środowiska, bo prezydencja Rady w tym okresie przypada właśnie Finlandii.
Sekretariat Generalny
Prezydencję wspiera Sekretariat Generalny, który przygotowuje i zapewnia płynność działania Rady na wszystkich poziomach.
W roku 2004 Javier Solana z Hiszpanii został ponownie powołany na Sekretarza Generalnego Rady. Jest on także Wysokim Przedstawicielem ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZB), przyczyniając się w tej roli do koordynacji działań UE na arenie międzynarodowej. Według nowego Traktat lizboński, Wysokiego Przedstawiciela miałby zastąpić Minister Spraw Zagranicznych UE.
Sekretarza Generalnego wspiera jego zastępca, odpowiedzialny za zarządzanie Sekretariatem Generalnym.
Ile głosów ma każdy kraj?
Decyzje w Radzie zapadają w drodze głosowania. Im większa jest liczba ludności danego kraju, tym więcej ma głosów. Tym niemniej, liczba głosów jest ważona na korzyść państw słabiej zaludnionych.
Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy: |
29 |
Hiszpania i Polska: |
27 |
Rumunia: |
14 |
Niderlandy: |
13 |
Belgia, Czechy, Grecja, Portugalia i Węgry: |
12 |
Austria, Bułgaria i Szwecja: |
10 |
Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja: |
7 |
Cypr, Estonia, Luksemburg, Łotwa i Słowenia: |
4 |
Malta: |
3 |
OGÓŁEM |
345 |
Większość kwalifikowana
Decyzje w niektórych szczególnie drażliwych dziedzinach, takich jak wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, podatki, polityka azylowa i imigracyjna, wymagają jednomyślności Rady. Innymi słowy, każde państwo członkowskie ma prawo weta (zablokowania decyzji) w tych obszarach.
Jednak w większości dziedzin Rada podejmuje decyzje, głosując „większością kwalifikowaną” (ang. QMV- qualified majority voting).
Większość kwalifikowana wymaga
zgody większości państw członkowskich (a w niektórych przypadkach dwóch trzecich liczby państw)
oraz
co najmniej 255 głosów „za” - co stanowi 73,9% całkowitej liczby głosów w Radzie.
Dodatkowo, każde państwo członkowskie może wystąpić o sprawdzenie, czy głosy „za" reprezentują przynajmniej 62% łącznej liczby ludności Unii. Jeżeli okaże się, że warunek ten nie został spełniony, decyzja nie może być przyjęta.