HISTORIA SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ

lata 30.- tradycje, które będą się objawiać później:

• tradycja awangardowa- Strzemiński, Kobro, Praesens, Syrkus, Grupa AR, Stażewski, Winkler, Jarema, działalność na terenie Warszawy, Łodzi i Krakowa (Grupa Krakowska), awangarda zaangażowana politycznie, koncepcja dzieła autonomicznego

• tradycja kolorystyczna- uczniowie Pankiewicza: Cybis, Waliszewski, Nacht-Samborski, działalność głównie w Warszawie, malarskie malarstwo, tradycja kapistowska, pikturalna

• tradycja rodzima/ narodowa- koncentracja na narracji i realizmie (przestaje się liczyć po wojnie)

powojnie- dwa głównie ośrodki:

• Kraków- odwołanie do Grupy Krakowskiej, artyści skupieni wokół Kantora, Porębskiego

• Warszawa- Stażewski, Bogusz i Dłubak, sztuka społecznie zaangażowana

→ intensywna współpraca prowadzi do I WYSTAWY SZTUKI NOWOCZESNEJ W KRAKOWIE (1948 r.)- manifestacja tradycji awangardowej jako oferta kierowana do władz, odrzucenie koloryzmu

Polityka państwa w II poł. lat 40.- wykład Juliusza Starzyńskiego na temat sztuki socjalistycznej; 1949 r.- rozwiązanie wszystkich grup artystycznych, likwidacja galerii i instytucji wystawienniczych, powołanie CBWA- Centralne Biuro Wystaw Artystycznych. Reakcja środowisk artystycznych:

• tradycja awangardowa- destrukcja

• tradycja kolorystyczna- naturalne przedłużenie (zmiana tematu na zaangażowany politycznie)

Wprowadzenie SOCREALIZMU- o zasadniczych postulatach- partyjność, typowość, narodowa forma, treściowość (teoria odbicia- treścią sztuki powinna być ludzka praca, postępy etc.)

→ I OGÓLNOPOLSKA WYSTAWA PLASTYKI organizowana przez CBWA (1951 r.)- udział Krajewskich, Włodzimierza Zakrzewskiego, Wojciecha Weissa (jego Manifest zdobywa nagrodę), Eugeniusza Eibisza, a także artystów awangardowych- Stażewskiego, Włodarskiego, Lenicy, czy Fangora (dopasowanie się do założeń socrealizmu).

Śmierć Stalina w 1953 r. prowadzi do postępującej Odwilży. 1955 r.- początek Odwilży- wystawy w Arsenale (Pokolenie Arsenału), inicjatywy Oberlaendera

• Festiwal młodzieży i studentów- 1955 r.- dekoracja przestrzeni miejskiej- fryz dekorujący ul.

Marszałkowską, replika Guernici Picassa; Staniszkis, Fangor, Piechotkowie, Młodożeniec.

• WYSTAWA W ARSENALE- 1954 r.- odejście od ukazywania grup artystycznych na korzyść indywidualnych postaw; Izaak Celniker, Marek Oberlaender, Cwenarski, Dziędziora, Jąszer, Gierowski, Ćwiernia, Wróblewski, Obręba, Szwacz

• powstają grupy artystyczne- grupa 55 (Dłubak, Bogusz, Sosnowski), 4F+R, Zamek (Ludwiński, Ptaszkowska, Borowski), ST 53

• Krzysztofory- środowisko krakowskie skupione wokół tej galerii

• 1956 r.- aktywizacja środowisk awangardowych

• 1968 r.- cenzura polityczna

• 1980 r.- sytuacja tzw. Szklanego Klosza

MALARSTWO:

• Bolesław Linke- cykl obrazów Kamienie krzyczą '45/46

• Władysław Strzemiński- metaforyczne rysunki z lat 40.- tematyka wojenna- Jedyny ślad deportacje '40, Wojna Domowa '41, Ręce, które nie z nami '45, eksperymenty z fizjologią widzenia- '45/46- Powidoki słońca,

• Xawery Dunikowski- Choinka w Oświęcimiu '44

• Piotr Potworowski- początkowo kolorysta, Podwórze wiejskie '45, Krajobraz z kotem, Grające na gitarze '48, Duet '48/49, Pejzaż z czarnym kozłem '51, Wnętrze lasu. Kornwalia '52, Uliczka w Hiszpanii '54, Schody '56, Zielone Podhale, Dziewczyna na pasiaku, Szary Akt '59, Pejzaż zielony, Maska na tle kosza, Rzeźba '60, Statek, Dziewczyna klęcząca, Kompozycja Gołuchowska '61

• Józef Czapski- kolorysta działający w Paryżu, Podwórko Paryskie '49

• Jankiel Adler- awangarda metaforyczna, działał w Wlk. Brytanii, Treblinka '46, Zniszczenia '43

• Andrzej Wróblewski- połączenie geometryzacji z surrealistycznymi wizjami, symbolika koloru, płaskie tła o jednolitej barwie, autor modeli przestrzennych; Zatopione miasto, Szofer, Księżyc nad górami, Ryby, Ziemia, Ryby bez głów, Niebo nad górami, Tramwaj, Abstrakcja, Niebieski szofer, Słońce i inne gwiazdy, Matka z zabitym dzieckiem, Dziecko z martwą matką '48, Niebo (na odwrocie- Dworzec na ziemiach odzyskanych), Niebieski szofer (na odwrocie- Getto) '49, Martwy narzeczony, Rozstrzelania (8 obrazów) od '48, Zlot młodzieży po 1947 r. '52, Pejzaż '52-53, Droga w Waganowicach, Aresztowanie '53, Niedzielne popołudnie w Nowej Hucie, Garbuska '54, Czerwona głowa, Dwie matki, Dom i słońce, Koń i krowa, Pejzaż, Auto, Zaloty, Pan Prezydent '55

• Marek Włodarski- Gloryfikacja trasy WZ '49, Wywrócona fura '52, Alfred Lenica, Robotnicy na budowie, Pstrowski i towarzysze

• Marek Oberlaender- Napiętnowani '55, Głód '55

• Andrzej Zaborowski- Drogi będą nowe

Socrealizm

• Helena Krajewska- Huta Zygmunt, Brygada bojowa '49

• Juliusz Krajewski- Podziękowania traktorzyście '50, Ziemia chłopom '52

• Włodzimierz Zakrzewski- Chleb ojczyźnie

• Wojciech Weiss- Manifest '50, Patrz jaka piękna manifestacja '50

• Eugeniusz Eibisch- Lenin i spójnia

Kapiści

• podejście eskapistyczne, skupienie na aspektach kolorystycznych

• Jan Cybis- Motyw z Sabanowa '39-41, Uliczka w miasteczku '39-50;

• Hanna Rucka-Cybisowa

• Nacht-Samborski

• Wacław Taranczewski- eliminacja szczegółów, synteza koloru, Atelier z '49 i '59, Martwa natura z '50 i '57, dekoracja w kościele NMP na Ostrowiu Tumskim '54, dekoracja w kościele św. Marcina w Poznaniu '57

• Rzepiński

• Sokołowski

• Felicjan Szczęsny-Kowarski- początkowo kolorysta, odchodzi od tego na rzecz obrazu malowanego pod przestrzeń publiczną; Wędrowiec '45, Kobieta z kulą '47, Elektra '47, Proletariatczycy '47-48

Grupa Krakowska

• Kantor- Balladyna '43, Powrót Odysa '44, Kobieta w drzwiach '46, Formy przestrzenne '48, Amarapura '57, Informel '58, Antywystawa, happeningi- Cricotage '65, Panoramiczny happening morski '67, List, Lekcja anatomii '68

• Tadeusz Brzozowski- Autoportret '44, Peron, Pielęgniarka '45

• Sasza Blonder- związany z Grupą Krakowską, tendencje paryskiego surrealizmu, Kawiarnia, Miato '49

• Jerzy Nowosielski- Pejzaż z fabryką '46, Narzeczona pianisty '47, Bitwa o Addis Abebę '47, Egzekucja '49

• Jadwiga Maziarska- struktury materiałowe, Sen o słońcu, Arlekin, Model przestrzenny '48, Posąg siły '49, Krystalizacja '58

Środowisko młodych artystów żydowskich naznaczonych przez Holocaust, debiutowali głównie w Arsenale:

• Waldemar Cwenarski- Głowy '55

• Jan Dziędziora- Posiłek '55, Martwa natura '55

• Barbara Jonscher- Don Kichot, Łodzie '55

• Gabriela Obręba- Zosia '55

• Ćwiertnia- Pragnienie

Grupa 55:

• Marian Bogusz- Drogi Białych wdzierają się w Czarny Ląd, Radość nowych konstrukcji, Pejzaż śląski '48, Śmierć Waryńskiego '51, Einstein, Symfonia liturgiczna Honeggera '55, Koncert Bacha w kościele św. Łukasza

• Dłubak- Płonące konary, Macierzyństwo, Płonące urny, Uwięziony '55

• Kajetan Sosnowski- stylistyka poodwilżowa z tradycjami surrealizmu i informelem, Dymy '57, obrazy puste od '58, Tryptyk podwójny barw dopełniających '67, Obraz chemiczny '73

Zamek:

• Włodzimierz Borowski- przedmioty unicestwiające obraz, nurt abstrakcji, potem dzieła procesualne, Uczta Nabuchodonozora '57, Zdjęcie z krzyża, Tryptyk, Arton '58, Pokaz synkretyczny w Galerii Foksal '61, Niciowiec półpełny '67, Uczulenie na światło '68; akcja Ofiarowanie Pieca, Pakamera

Malarstwo abstrakcyjne:

• Maria Jarema- doświadczenia przestrzeni nie w pełni abstrakcje, Okrągły Stół, Koniki '46, Rytmy '57, Penetracje

• Henryk Stażewski- z przedwojennego Praesensu, wpływ Picassa, po '55- konstrukcje form reliefowych; Ucieczka '47, Kompozycja abstrakcyjna '47, etap socrealistyczny- Współpraca '50, Na scalonych ziemiach '50-51, Róża Luksemburg '52, Robotnicy na budowie '51

• Wojciech Fangor- po '55 odejście od formuły socrealistycznej, zainteresowanie strukturami, Styczeń 1945, Budowa '50, Walka o pokój, Lenin w Poroninie, Matka Koreanka '51, Studium przestrzeni '58 (wraz z Zamecznikiem), cykl obrazów dotyczących fizjologii widzenia '63

• Tadeusz Brzozowski- materia farby tworząca indywidualne kształty, Struna, Dezerter '58, Pomocnik '59, Guwernantki

• Alfred Lenica- twórczość socrealistyczna do '55, potem „Potencjały” abstrakcyjne, Powrót z wojny, Rodzina robotnicza '46, Koło samokształceniowe, Przyjęcie do partii, Do pracy, Brukarze '51, Plamy na ziemi i niebie, Potencjał od '57

• Jerzy Tchórzewski- struktury rozpadających się materii, Krajobraz '54, Rakieta, Sygnał, Tworzący się krajobraz '56, Pochód '58

• Stefan Gierowski- debiut w Arsenale, potem twórczość abstrakcyjna, fascynacja materialnością, łączenie tradycji pikturalizmu z awangardą, Gołębnik, Strzelnica, Przystań '55, Gwasz abstrakcyjny '56

• Rajmund Ziemski- Pejzaże- Pejzaż '60, '61, '65

• Bronisław Kierzkowski- kompozycje fakturowe z wykorzystaniem odpadków metalowych, blachy, gipsu, Kompozycja '59, Kompozycja fakturalna '65

• Jan Ziemski- formury (formuła, forma, mur), transformatywność materii

• Jan Lebestein- obrazy z figurantami osiowymi od '57, Pragnienie, Rembertów '55, Figura w błękitnej bramie '57

• Andrzej Pawłowski- kineform- informel filmowo-czasowy

• Tadeusz Dominik- Kobieta w czerwonej sukni '55, Ogród '61, kompozycje- np. Kompozycja niebieska '60

• Jan Tarasin- Brzeg '59, Przedmioty od '57, Wysypisko '60

• Jacek Sienicki- Ściana domu '57, Martwe natury '59/60

• Jacek Sępoliński- dekoracje kamienic na Starym Mieście, Kościół w Studzienicy '57, Pejzaże z Mochnaczki '60, cykl Czaszka

• Adam Marczyński- zmienności układów, Konkret '60, Relief biały zmienny

• Jerzy Rosołowicz- obrazy-reliefy i neutrony, Neutron '68, Neutron dwustronny

• Ryszard Winiarski- przenoszenie koncepcji matematycznych na obraz, Liczydło '75, Gra, Obraz aleatoryczny '67

• Jan Berdyszak- Obrazy strukturalne '68

GRAFIKA:

• Józef Gielniak- relacja z sanatorium, linoryty, Sanatorium Zielona Łąka '58, Sanatorium '64, Improwizacja w hołdzie Van Goghowi, Jesień w Bukowcu lata 60, staloryt '69

• Maria Hiszpańska- Neumann- Pogrzeb gawrona '58, Opowieści okrągłego stołu '56

• Mieczysław Wejman- Nocą przychodzący '56, Dyskusja '61

• Stanisław Dawski- Dialog '56, Świt

RZEŹBA:

• Stanisław Horno-Popławski- Mickiewicz '53, Żniwiarka '52, Głowa Żydówki, Brzemienna, Młodość '65

• Alfred Wiśniewski- Granica pokoju '52, Czas pogardy, Pomnik wdzięczności dla Armii Radzieckiej w Gdyni '49

• Marian Wnuk- Pomnik wyzwolenia Gdyni

• Xawery Dunikowski- korzenie w Młodej Polsce, symbolizmie, Robotnik '46, zespół pomników Powstańców Śląskich na Górze św. Anny '47-55 (pierwsza nagroda Bieruta), pomnik Wyzwolenia Ziem Północnych w Olsztynie '53

• Marian Wnuk- nurt klasycyzujący, Tors, Kobietom czasów okupacji '64, portrety

• Franciszek Strękowski- nurt klasycyzujący, Biegacz

• Zofia Woźna- nurt klasycyzujący, Skrzypaczka, Janusz Korczak

• Alfons Karny- nurt klasycyzujący, portrety

• Jerzy Bandura- monumentalna rzeźba akademicka, Epitafium bp. Wałegi w Tarnowie, rzeźba pod Grunwaldem '60, Pomnik Mickiewicza '62

• Gustaw Zemła- klasycyzm asocjacyjny, grupa Powstań Śląskich w Katowicach '60, Leżący z tarczą '68, Pomnik Polegli Niepokonani '72, Broniewski '72

• Tadeusz Sieklucki- nurt figuratywno-ekspresyjny- Grupa '60, Gniazdo '64

• Alina Ślesińska- Cyrk '57, Jazz '60, Pomnik małżonków Curie '64

• Alina Szapocznikow- zainteresowanie formą biologiczną, zmysłową i cielesną, użycie poliuretanów, Przyjaźń '54, Pierwsza miłość '54, Getto walka '53, Ekshumowany, Trudny wiek '56, Maria Magdalena '57, Bukiet '66, Szalona narzeczona '71, Pogrzeb Aliny '70, Piotr, Postać syna, Zielnik lata 70.

• Magdalena Więcek- logika kształtów, syntezy, Dwie '58, Kompozycja przestrzenna '62, Wzlot '67

• Barbara Zbrożyna- architektonika, przestrzeń, wpływ Moore'a, Król i Królowa '57, Tarcza w głębi, Sarkofag pamięci JP lata 70.

• Antoni Kenar- współczesność i tradycyjna ciesiółka, Narciarka '47

• Rząsa- uczeń Kenara, nagrobek Kenara, Pieta Oświęcimska, Pieta Partyzantów, Niobe

• Jerzy Bereś- uczeń Kenara, magiczne i dziwne twory, Zwidy, krucyfiks z kolegiaty w Tarnowie, Przepowiednia '68

• Władysław Hasior- uczeń Kenara i Wnuka, Pomnik rozstrzelanym zakładnikom '68, Rydwan skandynawski, Pomnik poległym w utrwalaniu władzy na Podhalu '66, Prababka '60, Wniebowstąpienie '66, Za wielką wodą i czystą, Sztandary '73

• Jerzy Jarnuszkiewicz- PRACOWNIA z ćwiczeniami klauzurowymi, Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich '48-50, Łupina, Rytmy

ARCHITEKTURA:

• Lachert- Muranów '48

• Romuald Gutt- budynek GUSu '55

• Kłyszewski, Mokrzyński, Wierzbicki- Dom Partii '47/48, bloki na Marszałkowskiej lata 50.

• Jankowski, Knotte, Sigalin, Stępiński- MDM '50-52

• Stępiński- Mariensztat

• Ptaszycki- Nowa Huta od '49

• Lew Rudniew- PKiN '55

• Marek Leykam- Stadion X-lecia '55

• GRUPA ARCHITEKTÓW MODERNISTYCZNYCH- Sołtan, Hansen, Ichnatowicz, Tomaszewski, (przy współpracy czasowej- np. Fangora czy Jarnuszkiewicza)

• projekt kompleksu sportowego na skarpie wiślanej '54-62 (Sołtan)

• pawilony wystawowe w Turcji '54 (Sołtan, Hansen i Tomaszewski)

• Dworzec Śródmieście '60 (Sołtan, Ichnatowicz, Fangor)

• Bar Wenecja lata 60. (Sołtan)

• dom towarowy w Olsztynie (Sołtan)

• projekt pomnika upamiętniającego obóz koncentracyjny w Auschwitz '58 (Jarnuszkiewicz, Pałka, Oskar i Zofia Hansen)

• projekt pomnika bohaterów powstania '58 (Hansen i Fangor)

---