Zastosowanie masażu w zespołach bólowych kręgosłupa szyjnego., ZDROWIE, Masaż

Jacek Młynarczyk Gr. V

Zastosowanie masażu w zespołach bólowych kręgosłupa szyjnego.

Ból kręgosłupa jest istotnym problemem we współczesnej medycynie. Przyjmuje się ,że ok. 70% osób po trzydziestym roku życia choć raz cierpiało z powodu bólu kręgosłupa.Współczynnik zachorowalności jest wyższy niż w przypadku nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca.

Anatomia i funkcje kręgosłupa szyjnego.

Szyjny odcinek kręgosłupa to siedem kręgów o skomplikowanych połączeniach, umożliwiających ruchy zgięcia , wyprostu i obrotów głowy względem klatki piersiowej .W połączeniu sąsiednich kręgów uczestniczą ustawione symetrycznie stawy międzykręgowe i położony między trzonami kręgów krążek międzykręgowy. Krążek , czyli dysk w prawidłowych warunkach wyróżnia się sprężystością i umożliwia płynny ruch sąsiadujących kręgów oraz zapewnia właściwości amortyzacyjne kręgosłupa.

Jądro miażdżyste - środkowa część dysku zbudowane jest z włókien kolagenowych i proteoglikanów, których rolą jest wiązanie cząsteczek wody. Przy urodzeniu woda stanowi 88% jądra. Już od czwartego roku życia w jego obrębie zaczyna się nieodwracalny proces degradacji proteoglikanów i utraty wody, co skutkuje stopniowym zanikiem sprężystości i kurczeniem się. W wyniku tych zmian, ruch między kręgami traci płynność i pogarszają się zdolności amortyzacyjne kręgosłupa.
Trudne zadania jakie ma spełnić kręgosłup czyli zapewnienie ruchomości , przenoszenie obciążeń , mechaniczna ochrona rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych narażają go na ostre i długotrwałe przeciążenia.

Powtarzające się mikrourazy, przebyte skręcenia kręgosłupa czy urazy głowy pozostawiają w szyjnym odcinku kręgosłupa uszkodzenia, które organizm nie zawsze jest w stanie samodzielnie usunąć. Niedostateczna aktywność fizyczna sprawia, że mięśnie stabilizujące kręgosłup szybko się męczą i nie zapewniają kręgosłupowi ochrony.

Zwyrodnienie kręgosłupa to wynik procesu zużycia tkanek, na który nakładają się konsekwencje przebytych przeciążeń i urazów. Najczęściej punktem wyjścia schorzenia jest proces degeneracji jądra miażdżystego. Największe przeciążenia i najszybszy postęp choroby obserwuje się w połączeniach 5 i 6 oraz 6 i 7 kręgu szyjnego.

W przebiegu choroby dochodzi do deformacji kostnych - tworzenia się wyrośli kostnych zwanych osteofitami, zmian przerostowych stawów międzykręgowych, degeneracji krążków międzykręgowych, zmian w więzadłach, zaburzenia przepływu w tętnicach kręgowych. Może dojść do uszkodzenia korzeni nerwów rdzeniowych oraz rdzenia kręgowego.

Ból kręgosłupa dotyczy przede wszystkim odcinków najbardziej ruchomych , a więc najbardziej narażonych na zmiany zwyrodnieniowe i urazy. Duże znaczenie ma tu również obciążenie kręgów.

Dlatego najczęstszą lokalizacja zespołów bólowych kręgosłupa jest odcinek lędźwiowy ok. 65% następnie odcinek szyjny 33% a najrzadziej spotyka się ból w okolicy piersiowej tylko ok. 2% przypadków.

Najczęściej mamy do czynienia z bólami na tle zmian zwyrodnieniowych i dyskopatycznych. Uważa się , że ból spowodowany przez zmiany zwyrodnieniowe oraz przewlekle dyskopatyczne pochodzi z drobnych gałązek nerwowych unerwiających powierzchnie stawowe , krążki międzykręgowe oraz więzadła. Czynnikiem dodatkowo wzmagającym dolegliwości jest nadmierne napięcie mięśni przykręgosłupowych, które samo w sobie może być także przyczyną bólu.

Diagnostyka

Zanim rozpozna się podłoże dyskopatyczne bądź zwyrodnieniowe należy wykluczyć inne choroby mogące wywoływać lub imitować bóle kręgosłupa takie jak :

- guzy przerzutowe trzonów kręgów

- guzy kanału kręgowego

- zmiany naczyniowe

- guzy w sąsiedztwie korzeni nerwowych

- zapalenie tkanki okołokręgosłupowej w przebiegu infekcji

- gruźlica

- półpasiec

- kolka nerkowa

- ból rzutowany z jamy brzusznej

- guz przestrzeni zaotrzewnowej powodujący ucisk splotów lub korzeni nerwowych.

Diagnostyka zespołu bólowego kręgosłupa powinna rozpocząć się od dokładnego zebrania wywiadu, obejmującego następujące informacje:

- czas trwania dolegliwości oraz ich nawrotowość

- lokalizacja bólu i jego charakter

- czynniki, które mogły wywołać objawy (uraz, niewłaściwe

poruszenie się, niewłaściwa postawa

- czynniki łagodzące dolegliwości

- współistnienie innych chorób lub objawów

- sytuacja życiowa i zawodowa chorego, jego nastawienie

do choroby.

Wszystkie te informacje mają ogromne znaczenie, gdyż już na tym etapie można wstępnie określić, z jaką chorobą mamy do czynienia. W zależności od przyczyny, ból może mieć charakter kłujący lub rozlany. Z bólem miejscowym, nasilającym się przy obmacywaniu lub opukiwaniu mamy najczęściej do czynienia w silnym zwyrodnieniu, ale także w ostrej dyskopatii oraz w

chorobach nowotworowych kręgów. Jeśli ból jest wywołany przez ucisk korzenia nerwowego może promieniować wzdłuż przebiegu konkretnego nerwu. Czasem spotyka się także ból rzutowany, pojawiający się w miejscu innym niż rzeczywista patologia np. ból głowy w chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa szyjnego. Mogą mu towarzyszyć inne objawy, wynikające z ucisku sąsiednich struktur - zaburzenia czucia powierzchniowego i osłabienie siły mięśniowej

w zakresie unerwienia przez zajęty procesem chorobowym korzeń rdzeniowy.

Kolejnym krokiem jest badanie fizykalne i neurologiczne.Opukanie kręgosłupa oraz dokładne badanie manualne z identyfikacją punktów spustowych bólu mogą pomóc w dość dokładnym określeniu poziomu uszkodzenia.

Bardzo istotna w diagnostyce zespołów bólowych jest właściwa interpretacja badań obrazowych oraz laboratoryjnych.

Leczenie

W większości przypadków podstawą leczenia są :

- Farmakoterapia ( działanie wspomagające postępowanie fizjoterapeutyczne )

- Masaż ( zmniejszenie napięcia mięśniowego , działanie przeciwbólowe )

- Kinezyterapia ( wzmocnienie siły mięśniowej )

- Fizykoterapia ( zmniejszenie stanu zapalnego )

Masaż w wybranych zespołach bólowych kręgosłupa szyjnego.

1.Zespół szyjny górny

Ból w tym zespole chorobowym, zwanym również zespołem Barrego-Lieou, dotyczy górnej części karku i potylicy,ale promieniować może także do czoła, oczodołów i skroni (w zależności od zajętego poziomu). Zwykle nasila się przy poruszaniu głową, może być stały lub mieć charakter napadowy. W takiej sytuacji napady trwają od kilkunastu godzin do kilku dni, stopniowo się zmniejszając. Jeśli zmiany zwyrodnieniowe są bardzo nasilone,może dojść do ucisku na tętnice kręgowe, dlatego dolegliwościom bólowym często towarzyszą zawroty głowy, zaburzenia widzenia, omdlenia oraz zaburzenia snu. Może powodować nadmierne ograniczenie skłonów głowy na boki i utrudniać oglądanie się do tyłu. Podobny charakter, jak w zespole szyjnym górnym, może mieć ból po urazie komunikacyjnym, z urazem zgięciowo-wyprostnym (smagnięcia biczem). Uszkodzenie tylnego aparatu więzadłowego może powodować drażnienie górnych korzeni rdzeniowych - objawia się to bólem karku oraz potylicy z przeczulicą skóry w tym obszarze.

Możliwe są dwa sposoby postępowania: klasyczny i segmentarny. W postępowaniu klasycznym pierwsze dwa - trzy zabiegi wykonujemy lekko i krótko, aby nie doprowadzić do zaostrzenia dolegliwości. Należy zwracać uwagę na pojawienie się już na początku zabiegu znacznego przekrwienia tkanek w okolicy objętej zmianami chorobowymi. Odczyn ten należy traktować jako wskaźnik siły zastosowanego bodźca. W zaawansowanej chorobie zwyrodnieniowej, niezależnie od tego, który odcinek kręgosłupa objęty jest leczeniem, jeżeli nie ma przeciwwskazań, należy wykonywać masaż całego kręgosłupa i grzbietu. Stanowi on bowiem jednostkę funkcjonalną i podział kręgosłupa na części nie jest przy masażu wskazany. W masażu stosujemy techniki rozluźniające i rozgrzewające, a więc głaskania, rozcierania, których zadaniem - poza dostarczeniem ciepła - będzie również usuwanie zmian w mięśniach (myogelozy, wzmożone napięcie mięśniowe), dużo ugniatań podłużnych i ucisków jednoczesnych, delikatną wibrację poprzeczną i łagodne roztrząsanie. W celu rozluźnienia mięśni przykręgosłupowych można zastosować chwyt przyśrubowania prawo- i lewostronnego lub chwyt na mięsień najdłuższy grzbietu oraz chwyt posuwu po obu stronach z technik masażu segmentarnego. W masażu stosujemy wszystkie techniki masażu klasycznego z wyjątkiem oklepywań.

Ponieważ w omawianej chorobie dochodzi do zaburzenia pracy więzadeł i zmniejszenia grubości krążków międzykręgowych, występuje skłonność do podwichnięć w stawach kręgosłupa.

W tym przypadku można po masażu klasycznym wykorzystać techniki terapii manualnej (trakcje, mobilizacje, manipulacje).Oczywiście przy uwzględnieniu przeciwwskazań do ich stosowania (przede wszystkim: osteoporoza, dyskopatia, niestabilność kręgosłupa, wszelkiego typu zrosty i wady rozwojowe).

W masażu stosujemy wszystkie techniki masażu klasycznego z wyjątkiem oklepywań.

Wskazania do masażu :

- Zmiany zwyrodnieniowe chrząstek i stawów kręgosłupa

- Zespół wypadnięcia krążka międzykręgowego

- Zaniki mięśniowe

- Stany pourazowe

- Zmiany narządu ruchu z przeciążenia

Przeciwwskazania do masażu :

- Gorączka

- Krwotoki lub tendencje do ich wystąpienia

- Ostre i podostre stany zapalne

- Zmiany dermatologiczne

- Miesiączka

- Nowotwory

- Zakrzepy

- Miażdżyca

- Nadciśnienie tętnicze

Cel masażu :

- Wzmocnienie siły mięśniowej

- Łagodzenie bólu

- Zmniejszenie napięcia mięśniowego

- Rozluźnienie tkanek

Inne rodzaje masażu możliwe do zastosowania w tej jednostce chorobowej :

- Masaż podwodny przy wzmożonym napięciu mięśniowym wykonuje się strumieniem o małym ciśnieniu i nasadką o szerokim przekroju z domieszka powietrza.Masaż plecow wykonuje się wzdłuż przebiegu miesni powierzchownych i głębokich grzbietu oraz rownolegle do przestrzeni międzyżebrowych

- Aquavibron

- Bicze szkockie

- Kąpiel perełkowa

Wskazania i przeciwwskazania do tych masaży są takie jak do masażu klasycznego.

Ocena skuteczności masażu :

- Badanie palpacyjne mięśni nadmiernie napiętych przed i po masażu.

- Test O'Donoghue'a

Wykonanie : Głowa siedzącego pacjenta jest najpierw biernie zginana w obie strony. Nastepnie prosi się go o zgiecie glowy w jedna strone wbrew oporowi , jaki stawiaj rece badającego ułożone na kosci jarzmowej i skroni.

2.Rwa barkowa

Brachialgia jest zespołem chorobowym charakteryzującym się bólem , który promieniuje od karku do ramienia i wzdłuż całej kończyny górnej, a niekiedy również do łopatki i klatki piersiowej.

Do głównych przyczyn należą zapalenia kości i stawów oraz zwyrodnienia zniekształcające w obrębie szyjnej części kręgosłupa , dyskopatia , stany kurczowe i zwłóknienia mięśni lub gościec mięśniowy.

Jednostka ta dzieli się na trzy okresy ostry , podostry i przewlekły.

W okresie ostrym nie wykonuje się masażu w obrębie chorej kończyny.

Można masować kończynę symetryczna uzyskując wpływ kontralateralny.W tym wypadku stosujemy masaż klasyczny rozpoczynając od palców a kończąc na stawie ramiennym z wykorzystaniem wszystkich technik masażu.

W okresie podostrym podczas kilku pierwszych zabiegów masaż ograniczamy do wykonywania ucisków w obrębie mięsni karku i obręczy barkowej po stronie chorej. W miarę poprawy stanu zdrowia zwiększamy obszar objęty masażem , wykonując uciski również na ramieniu (w kierunku od stawu łokciowego do stawu ramiennego). Możemy teraz dołączyć uciski punktowe rozluźniające napięcia w obrębie kończyny górnej. Następnie próbujemy uzupełnić postępowanie o delikatną wibrację i głaskania (początkowo tylko odsercowe, a później w obydwu kierunkach). Może się okazać, że głaskania potęgują dolegliwości. W takim przypadku należy jeszcze poczekać z ich wykonywaniem.Po kolejnych kilku do kilkunastu zabiegach w obrębie mięśni karku i obręczy barkowej możemy próbować dołączyć delikatne ugniatania podłużne. W obrębie przedramienia dołączamy uciski, wibrację i ewentualnie głaskania. Masaż wykonujemy w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu łokciowego. W dalszej kolejności dołączamy: głaskania, uciski i wibrację w obrębie dłoni.Stopniowo zaczynamy wykonywać ugniatania podłużne na ramieniu, a nieco później na przedramieniu i w obrębie dłoni.

W okresie przewlekłym masażem obejmujemy: odcinek szyjny kręgosłupa, mięśnie karku i obręczy barkowej oraz całą kończynę górną. Stosujemy już wszystkie techniki masażu klasycznego o działaniu rozluźniającym (głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne, wibrację i delikatne roztrząsanie). Szczególną uwagę zwrócić należy na dokładne opracowanie stawów, ścięgien i pochewek ścięgnistych z wykorzystaniem rozcierań zarówno podłużnych, jak i poprzecznych.

Zwracamy także uwagę na opracowanie napięć w obrębie łopatki. W tym celu poza ogólnym masażem grzbietu stosujemy chwyt okołołopatkowy oraz chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki z technik masażu segmentarnego. W późniejszym okresie można, po wykonaniu masażu grzbietu w pozycji leżącej, przejść do opracowania łopatki w pozycji siedzącej stosując: chwyt okołołopatkowy, chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, mięsień podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki oraz chwyt podłopatkowy.