476r. - upadek cesarstwa zachodniorzymskiego i odesłanie insygniów cesarskich do Konstantynopola.
1453r.- upadek Konstantynopola pod Turkami
spory średniowiecza:
cezaropapizmu- zwierzchność władzy świeckiej nad papieską
papocezaryzmu- zwierzchność władzy papieża nad świecką
Doktryna papalizmu:
rozkwit w XIII w. (umocnienie władzy papieża jako zwierzchnika Kościoła, duchowieństwa, autorytetu moralnego)
spór gregoriański- papalizm nad cezaryzmem
teoria władzy Kościoła nad duszą i władzy świeckiej nad ciałem
teoria wyższych celów (papiestwa) i niższych celów (państwa)
teoria wiktariatu- powrót władzy do papieża jako wikariusza Chrystusowego na ziemi, dysponującego prawem namaszczenia władców
teoria 2 mieczy- Bóg dał apostołom 2 miecze symbolizujące władzę świecką i duchowną, a papież 1 z tych mieczy oddaje w ręce panującego
papaliści nawiązują też do teorii republikańskich mówiących, iż lud rzymski oddał władzę papieżowi, więc tylko on jest uprawniony do nadawania uprawnień świeckich
najdojrzalszy ruch papalistów to HIEROKRATYZM.
Hierokratyzm:
najradykalniejsza forma papalizmu
papież powienien nie tylko namaszczać władców świeckich, ale także może ich pozbawiać władzy, może też przejąć ich władzę.
Jeśli władca jest niepodorządkowany może go papież ekskomunikować (usunąć z członków Kościoła- coś na wzór prawie klątwy)
utworzenie prawa kanonicznego- ustalenie składu tekstów bibilijnych, podstawą prawo rzymskie i patrystyka- nauka ojców i doktorów Kościoła, decycje soborowe
I połowa XV wieku- Gracjan wydaje dekrety przyznające przewagę ustaw papieskich (dekretałów) nad rozporządzeniami świeckich
Św. TOMASZ Z AKWINU (Akwinanta)
Żył w latach 1225- 1274. Był arystokratą. W wieku 5 lat został oddany do zakonu benedyktynów na Moonte Cassino. W latach 1239- 1244 studiował w Neapolu. Tam poznał dominikanów i został jednym z nich. W Neapolu słuchał wykładów Alberta Wielkiego. W 1252r. nauczał w klasztorze św. Jakuba. 1259- studiował i wykładał na Uniwerystecie Paryskim. 1323r.- kanonizacja, 1543r.- ogłoszony doktorem Kościoła
Pisarstwo (syntezy teologiczne):
„Sum”- najważniejszy. Potem: „Summa teologiczna”, „Summa przeciw poganom”
komentarz do sentencji P. Lombarda
komentarz do I księgi „Państwa” Arystotelesa
Traktat „O władzy monarchów”
„Rozprawa adresowana do króla Cypru”
„O władzy nad Żydami” (Traktat dla księżniczki barbackiej)
Myśli św. Tomasza:
w idei hierarchii (szeroko ją charakteryzuje)
hierarchia jest czymś stałym, niezmiennym
jest właściwa dla świata przyrody i dla społeczeństwa ludzkiego
dotyczy duchowego świata aniołów
na czele hierarchii jest Bóg (w przypadkach niejasnych, niezrozumiałych roztrzyga czynnik Boga)
myśl Akwinanty wyraża się w przekonaniu, że filozofia jak i inne nauki jest służebna wobec teologii (ona jest na szczycie, jest punktem odniesienia)
prawdy teologiczne pochodzą z objawienia, a naukowe z doświadczenia i rozumu
są rzeczy, które nie podlegają rozumowaniu (są zbyt trudne) <są to prawdy objawione>:
dogamat Zmartwychwstania
dogmat Trójcy św.
istota Boga
stworzenie świata w czasie
nauki nie mogą być sprzeczne z dogmatami- mogą je tylko interpretować
św. Tomasz zwolennikiem idei arystotelesowskich (idea państwa, społeczna natura człowieka)
...” człowiek jest zwierzęciem politycznym, wyposażonym w społeczny instynkt”... wynika to z tego, że jednostka nie jest sama w stanie zaspokoić swoich potrzeb i musi współdziałać z innymi.
...” jest jednak właściwe naturze ludzkiej być istotą przeznaczoną do życia w zbiorowości, w państwie i w wyższym stopniu niż innym żywym istotom”... [w:] „Summa teologiczna”
musi więc istnieć coś, co może kierować tym społeczeństwem, potrzebne jest kierownictwo
...” niebiosa rządzą całym wszechświatem, dusza ciałem, rozum nad uczuciami i pożdaniami”...
...”wynika stąd potrzeba państwa i jego wartość jest bytem logicznie pierwszym od innych”...
państwo jest pożyteczne i konieczne, ujednolica działania ludzkie
państwo zapewnia jedność zbiorowości, pokój, i porządek, i hierarchię.
...” państwo stanowi wymiar niezbędny, podstawą jest pokój, porządek i prawo”...
Władza wg Akwinanty:
pochodzi od Boga
władza kategorią abstrakcyjną
podział rządów:
sprawiedliwe
niesprawiedliwe- niegodna osoba lub brak tytułu do pełnienia władzy
wystąpienie przeciwko władcy możliwe, gdy:
rządzi przeciw prawom Bożym
jest przeciw normom moralnym
osoba pełniąca władzę przekracza granicę swoich uprawnień
gdy panujący postępuje niesprawiedliwe, a Kościół uzna, iż takie panowanie nie leży w planach Boga
władza niesprawiedliwa może funkcjonować, gdy jest ustanowiona jako dopust Boży dla grzeszników
Formy państwa:
dobre- wolna społeczność kierowana przez panującego, zmierzają do wspólnego dobra
złe- nie dąży do osiągnięcia dobra wspólnego
św. Tomasz zwolennikiem monarchii
...” większość ulega połączeniu przez zbliżenie się do jedności.
Przeto lepiej rządzi jednostka niżby wielu, gdyby nawet zbliżali się do jedności. Przecież nad całym światem panuje Bóg- stwórca i władca... nawet pszczoły mają jedną swoją królową”...
W człowieku istnieją 2 natury, 2 cele, 2 szeregi cnót i 2 stopnie szczęścia
2 naturom ludzkim winny odpowiadać 2 władze: duchowna (religijna, nad władzą świecką) i władza świecka
szczególny autorytet władzy papieskiej (papalista)
...” Piotrze jeśli mnie miłujesz paś owce moje”...
władza kapłańska i papieska są instytucjami Boskiego pochodzenia. Panowanie świeckie jest możliwe tylko dzięki potędze władzy św. Piotra i jego następców
...„władza duchowna jest sędzią grzeszników, więc i władzy świeckiej”...
Sprawiedliwość:
3 rodzaje sprawiedliwości:
sprawiedliwość zmienna- określa stosunki między jednostkami
sprawiedliwość rozdzielcza- określa zespół praw i obowiązków między społecznością a jednostką
sprawiedliwość prawna- określa stosunek jednostki do zbiorowości; inaczej wyraża się ona w obowiązku jednostki wobec państwa
Stosunek do prawa:
zjawisko dynamiczne
prawo jest normą postępowania
reguła jest miarą czynów, które każdy jest zobowiązany zachować
Cechy prawa:
rozporządzenie rozumne (akt rozumu, nie woli)
ma na celu dobro powszechne
zostało ustanowione przez panującego suwerena
promuglował je panujący- obowiązując jest tylko wtedy, gdy zostało ogłoszone
w prawie mieści się element wolancjonalny (?)- prawo to racjonalny akt woli panującego
wola nie oparta na rozumie jest bezprawiem (racjonalność działań zaszczepiona od Artystotelesa)
ustawodawca powinien uczynić wszystko, aby prawo było znane społeczeństwu- inaczej jest uciskiem. Ten warunek nie dotyczy jednak prawa wiecznego, które jest promuglowane w Bogu, który jest ostatecznym twórcą prawa, dlatego prawo jako takie nie może być złe i niesprawiedliwe, ze swej istoty jest dobre.
Hierarchia prawa:
prawo Boże - jego cele wykraczają poza doczesność, przekazywane jest w drodze objawienia, zawarte jest w Piśmie Św.
Prawo wieczne- normy ludzkiego rozumu; aczkolwiek rozum ludzki nie tworzy reguł, są one zewnętrzne
prawo naturalne- współuczestnictwo człowieka w prawie wiecznym; wyraża inklinację właściwą ludziom (rozumna natuta ludzka); odróżnianie dobra od zła
prawo ludzkie- skonkretyzowane normy prawa naturalnego, dopasowanie do konkretnych i zmiennych zjawisk społecznych
prawa w hierarchii są niesprzeczne (prawa ludzkie są zazwyczaj niesprzeczne z prawami naturalnymi)
zasadą popwszechna prawa naturalnego jest formuła: dobro należy czynić, a zła unikać
Prawo Boże:
dawne- niedoskonałe, ze Starego Testamentu
nowe- doskonałe, wg Nowego Testamentu
Koncepcja własności:
Bóg jest jedynym właścicielem
człowiek posiada naturalne prawo do władania rzeczami i lepiej jest, gdy są one własnością prywatną
...”ludzie lepiej troszczą się o swoje społeczeństwo i jest ono lepiej zorganizowane, gdy jest własnością prywatną. Między ludźmi zapanuje pokój, jeśli każdy będzie wiedział co do niego należy”...
należy dzielić się z innymi swoją własnością
Praca:
społeczeństwo winno się opierać na pracy ludzi
praca jest naturalną potrzebą i obowiązkiem
państwo winno być gwarantem powszechności i obowiązku pracy
praca winna być sprawiedliwa
praca gwarantować musi możliwość utrzymania siebie i rodziny
praca winna opierać się na umowie (wolności i równości stron)
Pokój:
pokój to jedność
jedność osiągana pokojem nie dotyczy doznań zmysłowych i dążeń umowych dla naturalnych dążeń ludzkości
możliwy jest tylko między dobrymi ludźmi
pokój (jedność między dobrymi ludźmi)
doskonały- cieszenie się najwyższym dobrem
niedosknały (niepełny)- dostępny w życiu ziemskim
pokój doskonały jest celem ludzi rozumnych, osiągany w życiu pozaziemskim
Wojna:
akceptuje wojnę sprawiedliwą
może ją wypowiadać władza książęca, osoba prywatna nie może jej wypowiedzieć
musi istnieć słuszność sprawy;strona, przeciw której prowadzi się wojnę musi być winna
ze strony walczących ma istnieć uczciwy zamiar- dla popracia dobra lub uniknięcia zła
Zwroty (Aurea dicta)
...”największym zagrożeniem społecznym jest zepsucie władcy przez prywatę”...
...”ludzka władza winna wzorować się na władzy Boga”...
...”zadanie władzy polega na realizacji powszechnego dobra i troski o szczęście społeczeństwa”...
...”najwyższa władza w Kościele należy do papieża jako namiestnika Chrystusowego”...
...”władza papieża w Kościele jest absolutna”...
...”legitymizacja władzy papieskiej pochodzi od Chrystusa”...