Taktyczne i techniczne uwarunkowania dla poszczególnych konkurencji lekkoatletycznych
Lekkoatletyka jest rozległą dziedziną sportu. W jej skład wchodzą dyscypliny
o niespotykanym bogactwie form i treści ruchowych. W jednakowym zakresie jest dostępna dla kobiet i mężczyzn. Podstawowe konkurencje lekkoatletyczne: biegi, skoki, rzuty i chód mają swój początek w zachowaniach pradawnych ludzi, którzy w naturalny sposób, polując musieli biegać, skakać przez przeszkody terenowe oraz rzucać oszczepem czy kamieniem.
Z biegiem lat, dla rozrywki, człowiek zaczął stosować różne formy rywalizacji i wtedy obok sportów walki pojawiły się konkurencje lekkoatletyczne. Różnią się one pod względem energetycznym, od siłowo - szybkościowych w rzutach, poprzez szybkościowe w sprintach
i na typowo wytrzymałościowych w biegach długich kończąc. Ponadto należy nadmienić, że konkurencje lekkoatletyczne posiadają niezwykłe bogactwo bardzo złożonych form czynności ruchowych (bogactwo techniki). Czyli biorąc pod uwagę technikę stosowana podczas wykonywania danej dyscypliny widzimy konkretne różnice np. rzut młotem bardziej różni się od skoku o tyczce, czy też każdego innego skoku. Techniki piłki ręcznej odbiegają od piłki koszykowej itp. Złożoność tych zjawisk występujących w lekkoatletyce uzupełniana jest przez bardzo zróżnicowane warunki somatyczne.
Nie bez przyczyny lekkoatletyka została wyróżniona spośród innych dyscyplin tytułem Królowej Sportu. Oprócz tego, że jest to dyscyplina widowiskowa, powszechnie dostępna, to niesie ze sobą dodatkowe korzyści zdrowotne. Uprawianie lekkiej atletyki już od najmłodszych lat pozwala na rozwój wszystkich cech motorycznych i wolicjonalnych dziecka. Gwarantuje też minimum wszechstronnego rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży,
a także zachęca do znacznej systematyczności. Nauczanie i przyswajanie umiejętności ruchowych odbywa się drogą odpowiednio dobranych metod. Techniki (umiejętności) konkurencji lekkoatletycznych, można uczyć stosując metodę syntetyczną (całościową) lub analityczną (nauczanie częściami). Ich stosowanie zależy, między innymi, od prostoty lub złożoności danej konkurencji, zamierzonych efektów nauczania, właściwości psychosomatycznych, poziomu sprawności, uzdolnień ćwiczących uczniów. Wspomniana metoda całościowa jest dla uczniów najbardziej zrozumiała, ponieważ pozwala od razu uchwycić mechanizmy całej techniki ruchów, składającej się na przestrzenny obraz wykonywanej konkurencji lekkoatletycznej. Jest generalnie wykorzystywana na etapach nauczania umiejętności naturalnych, tj. start niski, biegi sztafetowe, bieg przez płotki, skok
w dal, rzut piłeczką palantową. Z kolei rozwój techniki i jej doskonalenie odbywa się w trakcie stosowania metody analitycznej. Czyli jak wskazuje nazwa, metoda pozwala nauczać daną technikę drogą opanowywania poszczególnych jej elementów, wyodrębnionych zgodnie z logiczną strukturą danego ruchu.
Aby techniki danej konkurencji opanować w całości lub częściami należy stosować odpowiednie formy nauczania. Do takich podstawowych form nauczania np. w szkole podstawowej zalicza się formę zabawową i zadaniową. Zabawowa polega na aktywizowaniu procesu ujawniania i kształtowania umiejętności lekkoatletycznych. Dobrze jest aby podstawy konkurencji lekkoatletycznych były realizowane w warunkach naturalnych, poza urządzonym boiskiem szkolnym. Ta forma, ze względu na dużą swobodę wykonania zadania ruchowego, stwarza wiele sytuacji wpływających na rozwój wyobrażeń oraz inwencji twórczej. Poprzez współzawodnictwo dostarcza uczniom wiele wrażeń i zadowolenia, a co najważniejsze nie powoduje znużenia. Formą bardziej eksponującą doskonalenie podstaw techniki konkurencji lekkoatletycznych jest forma zadaniowa, która w większości skupia się na pokazaniu przebiegu określonego, rzadziej na opisie. W przeciwieństwie do poprzedniej formy, gdzie dominowała swoboda wykonywania jest ograniczona do jednego rozwiązania zadania ruchowego, zgodnie z zamierzonym celem.
Biegi:
Jedna z konkurencji w lekkiej atletyce są biegi sprinterskie (do 400m). To bardzo naturalna wynikająca z prehistorycznej działalności człowieka forma ruchu. W czasie nauczania biegów sprinterskich należy wziąć pod uwagę kilka elementów techniki:
Start niski
Przyspieszenie startowe
Bieg z maksymalna prędkością
Bieg po wirażu ( w czasie biegu na 200m)
Atak linii mety
Wszystkie biegi sprinterskie odbywają się ze startu niskiego z bloków startowych. Blok startowy posiada dwie zasadnicze części przednią i tylnią, regulowane względem siebie. Do wydania komend wykorzystuje się pistolety, gwiazdki lub samodzielnie wykonane klapki. Szybkość kształtujemy w warunkach pełnego wypoczynku organizmu. Dla dzieci przerwa między dwoma biegami wykonanymi pełną szybkością powinna wynosić 8 - 10 min. Technikę doskonalimy w biegach „na luzie”, gdy zachowujemy kontrolę nad ruchem.
W czasie zawodów można wykonać tylko jeden falstart (przedwczesny wybieg), drugi wyklucza z biegu. Biegi sprinterskie rozgrywane są w torach, za przekroczenie toru grozi dyskwalifikacja. Linię mety należy przebiec z pełną prędkością. Talent sprinterski, czyli odpowiednie predyspozycje wrodzone i rozwijające się w procesie wychowania fizycznego
i toku treningu, to przede wszystkim odpowiedni typ systemu nerwowego, odznaczający się dużą ruchliwością procesów nerwowych i zdolności do szybkiego reagowania na bodźce,
a także związana z tym specyficzna budowa i unerwienie włókien mięśniowych. Typowy sprinter odznacza się żywiołowym temperamentem, impulsywnymi reakcjami i tym, że nie jest w stanie dłużej przebywać bez ruchu.
Jednymi z najbardziej interesujących konkurencji biegowych są biegi sztafetowe.
O rezultacie w biegach sztafetowych decydują, poza poziomem sportowym poszczególnych członków sztafety, także technika przekazywania pałeczki sztafetowej pomiędzy poszczególnymi uczestnikami zespołu. Jeżeli zawodnicy sztafety zmieniają pałeczkę bezbłędnie i z wysoką prędkością to są w stanie osiągnąć wynik sportowy lepszy od sumy ich aktualnych czasów w biegu na 100 m o 2-3 sek. Największy wpływ na wynik sportowy
w sztafecie 4x 100 m ma technika przekazania pałeczki sztafetowej. W sztafecie 4 x 400m wpływ techniki zmian jest zdecydowanie mniejszy.
Technikę biegu sztafetowego tworzą:
-Pozycja startowa i start
- przekazania i odbiór pałeczki ( od góry i od dołu)
-ustawienie całego zespołu
Obowiązuje 20 - metrowa strefa zmian. Pałeczka musi być przekazana z ręki do ręki.
W przypadku, gdy wypadnie biegnącemu z ręki, tylko on może ją podnieść i kontynuować bieg. Jeżeli pałeczka spadnie na inny tor, ten, któremu wypadła może ją podnieść dopiero wtedy, gdy nie zakłóci biegu innemu zawodnikowi. Zawodnik, który poda pałeczkę, biegnie po wewnętrznej stronie toru, a odbierający biegnie po zewnętrznej stronie toru.
Biegi przez płotki należą do jednych z trudniejszych ale też i atrakcyjniejszych konkurencji lekkoatletycznych. Technika biegu przez płotki to specyficzny sposób pokonywania kolejnej przeszkody (płotków), oraz najbardziej efektywny (czyli szybki) bieg miedzy płotkami. Na technikę biegu przez płotki maja wpływ miedzy innymi: budowa somatyczna ( np. wysokość ciała ), poziom przygotowania sprawnościowego (np. zdolności szybkościowe i siłowe) oraz tzw. doświadczenie treningowe. Jeśli jednak naukę młodych płotkarzy rozpocznie się wcześnie, przy pomocy łatwych i dostępnych ćwiczeń, to biegi te na pewno przestaną być technicznie skomplikowaną konkurencją. Poprzez ćwiczenia płotkarskie dzieci otrzymują dobre, różnorodne przygotowanie fizyczne, które z kolei w poważnym stopniu wpływa na osiągnięcie dobrych rezultatów w innych konkurencjach lekkoatletycznych.
Technika biegu przez płotki obejmuje:
Start i dobieg do pierwszego płotka
Pokonanie płotka (tzw. krok płotkowy)
Bieg miedzy płotkami -utrzymanie rytmu biegu. Na 100 i 110 m ppł na trzy kroki, w biegu na 400 m ppł należy dążyć do tego, aby jak najwięcej płotków przebiec w tym samym rytmie.
Finisz (czyli tzw. wybieg)
Skoki:
Skok w zwyż jest konkurencją, w której wynik uzależniony jest od umiejętności pokonania poprzeczki (tzw. techniki), poziomu mocy (skoczności), siły o charakterze dynamicznym, gibkości oraz szybkości poruszania się na rozbiegu. Szybkość poruszania się w koku w zwyż (pozioma) musi być dobrana do możliwości przeniesienia jej poprzez odbicie w szybkość pionową . Dlatego ważna jest szybkość optymalna zawodnika, a nie maksymalna. W omawianej konkurencji bardzo ważna jest budowa somatyczna, czyli długość kończyn dolnych (maksymalna) oraz masa ciała (minimalna). Biorąc pod uwagę czynności ruchowe zawodnika na rozbiegu i podczas oderwania się od podłoża, bardzo istotne staja się zdolność rytmizacji oraz orientacja przestrzenna. Sposób skoku był stale modyfikowany, stosowano dotąd techniki: naturalną (tzw. kuczną), nożycową, obrotową (lub kalifornijską), przerzutową. Obecnie stosuje się rodzaj techniki zwany flop, który pierwszy raz zademonstrował podczas Igrzysk Olimpijskich w Meksyku zawodnik USA Dick Fosbury.
W technice tej dzięki odpowiedniemu ułożeniu ciała skoczka jego środek ciężkości przechodzi pod poprzeczką, co umożliwia oddanie wyższego skoku.
Skok w dal jest konkurencja lekkoatletyczną, która bazuje na podstawowych formach ruchu człowieka: biegu i skoku. Często się wydaje, że jest to najłatwiejsza technika, która polega ona przede wszystkim na tym, że podczas najszybszego biegu należy trafić noga dokładnie na belkę i jak najszybciej dla skoku odbić się od niej. Do tego dochodzą dwa niezbędne elementy: siła woli oraz koncentracja na momencie odbicia. W skoku w dal wyróżnia się cztery fazy: rozbieg, odbicie, lot, lądowanie. Stosowane techniki:
-technika naturalna- charakteryzuje się kuczną pozycją ciała w czasie lotu
-technika kroczna- utrzymanie w locie pozycji wykrocznej
-technika piersiowa przeznaczona dla osób z dobrym odbiciem i średnią oraz dobra szybkością
- technika biegowa stosowana przez zawodników wyczynowych, bardzo szybkich i uzyskujących rezultaty powyżej 6 m.
Zaawansowanie techniczne w tej konkurencji nie ma specjalnie większego znaczenia. Jak widać z obserwacji budowa somatyczna i proporcje ciała są bardzo zróżnicowane. Można spotkać skoczków zarówno wysokich jak i niewielkiego wzrostu, którzy osiągają wyniki do siebie zbliżone.
Rzuty:
W pchnięciu kulą długość rozbiegu oraz ciężar sprzętu maja wpływ na dobór kandydatów. Miotacze charakteryzują się dużą masa ciała, która wynosi ponad 130 kg, oraz wzrostem 195- 205 cm. Wyniki w tej konkurencji zależą od przygotowania motorycznego oraz technicznego. W zakresie motorycznym największe znaczenie ma wielkość siły maksymalnej, która jest wyzwalana podczas rzutu, jak i również siła zrywowa. Zaawansowanie techniczne daje gwarancje wykorzystania w pełni zdolności motorycznych zawodnika. Kula przed wypchnięciem musi mieć kontakt z szyją zawodnika.
Kobiety i młodzicy (do 15 lat) pchają kulą 4 kg juniorzy młodsi (16-17 lat)pchają kulą 6 kg, juniorzy starsi (18-19 lat) i seniorzy używają kuli o wadze 7,26 kg.
Po wykonaniu rzutu zawodnik musi opuścić koło jego tylną częścią, w przeciwnym wypadku rzut nie zostanie uznany. Stosowane są dwie podstawowe techniki pchnięcia kulą:
- doskoku - zawodnik ustawia się tyłem do kierunku rzutu i dokonuje „poślizg” do progu, skręt biodra i wypchnięcie kuli
- obrotowa - zawodnik wykonuje obrót (taki jaki w rzucie dyskiem) zakończony wypchnięciem kuli
Rzut dyskiem zaliczany jest do najtrudniejszych konkurencji lekkoatletycznych należy również do ćwiczeń acyklicznych. Jest to dyscyplina, w której występuje tylko jeden sezon startowy - letni. Rzut dyskiem wykonuje się z koła o średnicy 2,5 m, dla zachowania bezpieczeństwa koło ogrodzone jest siatką, pozwalającą wykonywać rzuty o promieniu 40°. Mężczyźni rzucają dyskiem o masie 2 kg, kobiety - 1 kg. W technice rzutu dyskiem wyróżnić można dwie części: wstępną i główną. Część wstępna to rozbieg wykonywany w formie obrotu, dzielimy ją na następujące fazy: trzymanie dysku, pozycja wyjściowa, przedmachy
i obrót. Część główna to wyrzut i utrzymanie równowagi po wyrzucie. Dobór kandydatów do rzutu dyskiem należy rozpocząć w okresie skoku pokwitaniowego (można wówczas określić ostateczne rozmiary ciała), a trening ukierunkowany w wieku 15-17 lat (ujawniają się wtedy predyspozycje sprawnościowe). W początkowym etapie treningu realizowane jest wszechstronne przygotowanie sprawnościowe. Czołowi dyskobole posiadają wysokość ciała powyżej 190 cm i dobrze rozwiniętą muskulaturę. Takiej strukturze somatycznej towarzyszyć muszą predyspozycje siłowe i szybkościowe. Dla kobiet ten wzrost kształtuje się na poziomie 170-185 cm
Lekkoatletyka jest dyscypliną sportową, na którą składa się kilkadziesiąt różnych konkurencji. Już ta cecha stawia młodemu organizmowi zupełnie odmienne wymagania. Wyniki w biegach zależą od poziomu wytrzymałości, wyniki w sprincie od poziomu szybkości, wyniki w skokach od poziomu rozwoju koordynacji ruchowej, szybkości, skoczności a także opanowania techniki. Każda z tych cech ma inne tempo rozwoju
i w związku z tym w innym okresie życia jest najbardziej podatna na specjalne kształtowanie. Dlatego też nie jest rzeczą obojętną, w którym okresie życia rozpoczniemy kształtowanie określonej cechy motorycznej. Zbyt wcześnie stosowane obciążenia specjalistyczne, zaniedbanie treningu wszechstronnego, doprowadza często do kontuzji mięśniowych. Nadmierne i jednostronne obciążenia treningowe wywołują szkodliwe skutki w narządach ruchu a dodatkowo zniechęcają tych młodych ludzi do uprawiania sportu, nawet tego
w formie rekreacyjnej. Odpowiednio prowadzony trening sportowy może również znacznie zwiększyć stopień plastyczności układu nerwowego
S. Cieszkowski, S. Zaborniak, Podstawy Lekkiej Atletyki, Rzeszów 1999 r, s. 34
Praca zbiorowa pod kierunkiem Z. Stawczyka, Zarys Lekkoatletyki, Poznań 1999, s.275
Praca zbiorowa pod redakcją J. Iskry, Lekkoatletyka, wyd. AWF, Katowice 2006, s 9-167
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=1941 dane z dnia 14.06.2010
Praca zbiorowa pod redakcją J. Iskry, wyd. cyt, s. 45-67
Tamże, s. 61-95
Tamże, s. 193-237
http://pl.wikipedia.org/wiki/Skok_wzwy%C5%BC, dane z dnia 14.06.2010
Ewa Brylska, Miron Brylski, Technika i metodyka nauczania skoku w dal…, http://wychowaniefizyczne.pl/userfiles/_download/met_ewa_skok.pdf, dane z dnia 14.06.2010
Praca zbiorowa pod redakcją J. Iskry, s. 275-333