10.10.2007
1.Geneza nazwy ekonomia- pochodzi od nazwy oikos (dom), nomes (prawo)= oikonomikos (prawa rzącdzące-prawo domu, gospodarstwa domowego)
Do końca nie wiadomo kto jest ojcem tych doktryn. Niektórzy uważają że autorem jest Arystoteles a niektórzy że Ksenofont. Autor opisał prawa dotyczące gosp domowego (np. podawał wskazówki, zasady dotyczące funkcjonowania gosp domowego typu niewolniczego)
2.Mikro i makroekonomia to 2 główne działy ekonomii.
MIKROEKONOMIA- zajmuje się pojedynczymi podmiotami gospodarki, np. gospodarka domowa, zakład rzemieślniczy, przedsiębiorstwo, bank. Bank centralny trudno jednoznacznie zakwalifikować do mikro czy makro ekonomii z jednej strony jest pojedynczy podmiot gospodarki a z drugiej strony skala jego działania obejmuje gospodarkę narodową (dokonuje emisji pieniądza i prowadzi politykę pieniężną) Zajmuje się rynkami pojedynczych dóbr.
MAKROEKONOMIA- zajmuje się gospodarką jako całością inaczej mówiąc zajmuje się powiązaniami w gospodarstwie z uwzględnieniem otoczenia zagranicznego przy dwustopniowym podział na mikro i marko. Do makroekonomii można zaliczyć część gospodarki rozumiane z punktu widzenia rodzaje działalności gospodarczej np. przemysłu w kraju i z punktu widzenia regionalnego (przestrzennego) np. gospodarka woj. Mazowieckiego. Czasami wprowadza się poziom średni czyli mezo skalę do niej zalicza się część gospodarki.
3.Podejście do badań ekonomicznych: pozytywne i normatywne.
EKONOMIA POZYTYWNA- ma charakter obiektywny, ponieważ opisuje rzeczywistość gospodarczą
EKONOMIA NORMATYWNA (postulatywna)- ma charakter subiektywny ponieważ nie tylko opisuje ale i dokonuje oceny. Dodatkowo udziela wskazówek, rekomendacji dla polityki gospodarczej.
4.Przedmiot ekonomii.
-ujęcie przedmiotu: ekonomia zajmuje się badaniem praw ekonomicznych czyli praw rządzących procesem gospodarczych a więc produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.
Czym są prawa ekonomiczne?
-zjawiska gospodarcze- to wszelkie fakty dotyczące procesu gospodarowania
-kategoria ekonomiczna- to podejście abstrakcyjne odzwierciedlające najbardziej istotne cechy zjawisk gospodarczych np. jest wiele rodzajów cen (minimalna, maksymalna, urzędowa, monopolowa, wolnorynkowa).
Te rodzaje cen różnią się drugorzędnymi cechami szczegółowymi ale jest jedna cecha wspólna, ogólna, istota która dotyczy wszystkich wymienionych rodzajów cen. Jest to to że każda cena to ilość jednostek pieniężnych przypadających na jednostkę towaru.
-prawo ekonomiczne- związek przynajmniej dwóch kategorii ekonomicznych. Nie każdy związek jest prawem, prawem są związki o charakterze względnie trwałym (działają w określonych warunkach) koniecznym i nieprzypadkowym czyli są w danych warunkach powtarzalne.
5.Charakter (cechy) praw ekonomicznych:
-prawa mają charakter obiektywny (niezależnie od świadomości ludzi)
-prawa mają charakter żywiołowy (nienależnie od woli ludzi)skutki działania prawa w tym negatywne następnie niezależnie od ludzkiej woli
-prawa mają char historyczny (mają charakter względnie trwały)
-prawa mają char. Statystyczny inaczej stochastyczny są wykrywalne w wielkiej masie.
*Prawa ekonomiczne a prawa ekonomii jako nauki to te prawa ekonomiczne które zostały przez ekonomie odkryte, sformułowane i ogłoszone.
*teoria ekonomiczna- zbiór praw ekonomicznych dotyczących danego aspektu gospodarowania. To opis tego jak gospodarka lub jej fragmenty funkcjonują w danych warunkach. To uproszczony (obraz rzeczywistości gospodarczej)
*model ekonomiczny(teoria ekonomiczna w szerokim znaczeniu, w wąskim znaczeniu to zbiór założeń uproszczonych.
6.Ze względu na język wyróżniamy modele opisowe, matematyczn-cybernetyczne.
Dwa typy zmiennych modeli:
-enologeniczne (zależą od elementów modelu- wewnętrzne)
-egzogeniczne (nie zależą od elementów modelu-zewnętrzne)
*Cena jako zmienna enologeniczna: modelem jest rynek na którym cena kształtuje się swobodnie na skutek ścierania się popytu i podaży, zależy od popytu i podaży a więc od elementów modelu.
*cena jako zmienna egzogeniczna: modelem jest gospodarstwo domowe, które przyjmuje daną cenę z zewnątrz czyli nie zależy od elementów danego modelu.
Ceteris paribus- przy założeniu że inne czynniki są niezmienione.
Paradygmat- podstawa danej nauki
7.Drugie ujęcie przedmiotu:
ekonomia bada jak ludzie radzą sobie z rzadkością czyli jak dokonują alokacji (rozmieszczenia) ograniczonych zasobów miedzy liczne często konkurujące ze sobą potrzeby. Rzadkość to fakt że nie możemy mieć wszystkiego co chcemy w danym czasie lub luka miedzy potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia.
9.Adam Smith dokonał trójpodziału zasobów- kapitał, praca, ziemie:
a)kapitał- wszelki wynik procesu produkcyjnego, którego jest używane dalej do produkcji dóbr.
b)praca- to każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna i umysłowa może być sensownie wydatkowana dla osiągnięcia celu gospodarczego
c)ziemie- wszelkie bogactwo naturalne ziemi i powietrza.
11.J. Schumpeter mówił dużo o przedsiębiorczości wg niego przedsiębiorca to kombinator czyli osoba poszukująca nowości.
Wyraził 5 przypadków kombinacji:
a)wprowadzenie nowego produktu na rynek
b)zastosowanie nowej techniki produkcji
c)znalezienie nowych rynków zbytu
d)znalezienie nowych źródeł zaopatrzenia
e)przeprowadzenie nowej organizacji jakiejś gałęzi produkcji np. doprowadzanie do sytuacji monopolistycznej.
Przedsiębiorca- to osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalne zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter.
Potrzeba- z punktu widzenia ekonomii potrzeby związane są z pewnymi dobrami np. mamy potrzebę posiadania samochodu.
Dobra- to przedmioty służące do zaspokojenia potrzeb jest to wąskie rozumienie pojęcia oprócz dóbr materialnych do dóbr zaliczamy usługi, wartości niematerialne np. prawo do licencji oraz stany no czyste środowisko- dobro, zanieczyszczone środowisko- antydobro.
EKONOMIA JAKO NAUKA SAMODZIELNA(rozkwit poglądów).
Ekonomia klasyczna XVIIIw-.Smith żył w stadium kapitalizmu manufakturowego(większość uczonych uważa go ojcem ekonomii). „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.”- jego dzieło. Analizował przyczyny nierównego wzrostu i podziału bogactwa.
David Ricardo był świadkiem przewrotu przemysłów w Anglii. Zaobserwował wątek wypierania ludzi z procesu produkcyjnego przez maszyny.
„Zasady ekonomii polityki i opodatkowania”- rozwinął zasady teorii opartej na pracy (obiektywna teoria wartości). Dokonał gruntownej analizy renty gruntowej- dochód z własności ziemi. Dokonał również analizy podziału produktu społecznego pomiędzy robotników (płaca) kapitalistów(zysk) i właścicieli ziemskich (renta gruntowa). To co zyskuje jedna klasa traci to druga- mówił o przeciwieństwach klasowych. Poglądy liberalne, rola państwa powinna być ograniczona do minimum. Opowiadali się za wprowadz. polityki obronnej. Po ekonomii klasycznej wykszt.się 3kierunki będące rozwinięciem bądź jej krytyką.
1.Kier.historyczny koniec XIXw. w Niemczech. Przedstawiciele tego kier. Krytykowali ekonomię klasyczną za nieuniwrsalne pojmowanie praw ekonomicznych. Prawa ekonomiczne mają charakter ściśle historyczny ( skrajne poglądy polegające na negacji praw ekonomicznych). Był to kierunek mało znaczący.
2. Kier.subiektywny -połowa XIXw. rozwinął się w kilku krajach jednocześnie w Anglii - William Jevons, neoklasyczna lub angloamerykańska szkoła neoklasyczna i z czasem cały ten kierunek zaczęto nazywać neoklasycyzmem. neoklasycyzmem Austrii Karol Menger, tzw. Austriacka szkoła psychologiczna . W Szwajcarii Leon Warlas, tzw. Lozańska szkoła matematyczna. O ile klasycy badali głw. Podaż, neoklasycy położyli nacisk na badanie popytu. Zwracali uwagę na to, że jest on uwarunkowany czynnikami psychologicznymi . Zależy od użyteczności - czyli przydatności dobra dla konsumenta. Wypracowali metody badań pozwalające na jednoczesne badanie popytu i podaży . Stworzyli teorię wartości subiektywnej. Teoria wartości subiektywnej mówi, że o wartości dobra decyduje subiektywna ocena konsumenta dotycz. Jego przydantości do zaspokojenia jego indywidualnej potrzeby (użyteczność).
Walras podał warunki równowagi w gospodarce (jednoczesna równowaga na rynku dóbr, ziemi i pracy).
24.10.2007
Kierunek marksistowski - główne dzieło Marksa to kapitał słynie z teorii wartości dodatkowej- oznacza ona zysk kapitalistów czy dochody z tytułu własności są to nienależne formy dochodu, ponieważ źródłem ich pochodzenia jest nieopłacona praca robotników. Krytykował kapitalistyczny system gospodarki, wykazywał sprzeczność tego systemu, zapowiadał nieuchronne przejście do socjalizmu a potem komizmu. Miał ten system być oparty na społecznej własności środków produkcji i centralnym planowaniu środków gosp. W komunizmie miało nie być ani pieniądza ani wymiany. Marks krytykował ekonomie klasyczna za ahistoryczna ale nie negował istnienia praw ekonomicznych, nie odmawiał ekonomii klasycznej
Ekonomia keynesowska-John Mayherrd Keynes lata 30 XX wieku- rozwój. Poglądy Keynesa ukształtowały się pod wpływem wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30.Uznał ze mechanizm rynkowy nie jest wystarczająco skuteczny i powinien być uzupełniony przez zwiększenie roli państwa. Dokonał kompletnego opisu gospodarki w skali makro.Za czynnik sprawczy pozytywnych zmian w gospodarce uważał popyt. Uważał ze wyrastaj acz popyt jest zachętą do zwiększania produkcji. Ten nurt nazywa się czasem popytowym.
Ekonomia neokeznesowska- kontynuacja Keynesa. W ostatnich latach mowie się o rozwoju tzw. Nowej ekonomi, jest to związane z przemianami gospodarczymi na świecie czyli nasilającą się internacjonalizacja procesów gospodarczych, integracja i globalizacja.31.10.2007
1.DWOJAKI CHARAKTER DZIALALNOSCI GOSPODARCZEJ
a)zwyczajowo tradycyjny- cel działalności gospodarczej środki i sposób z jego realizacji SA określane prymy zwyczaj, tradycje i przekazywane kolejnym pokoleniom. Związana jest z tym działalność z gospodarka naturalna- taka gospodarka która polega na produkcji dla siebie.
b)dzialalność zarobkowa- jej celem jest wskazanie największego dochodu, który będzie służył realizacji innych celów wynikających z potrzeb. Pojawia się tu hierarchia celów- cel rządzący (zarobkowanie) i cele podrzędne (wynikają z naszych potrzeb).To działalność związana jest z gospodarką towarową
Gospodarka towarowa- polega na produkcji towarów czyli produktów przeznaczonych na wymianę związany z nią jest rachunek ekonomiczn7.11.2007
Rynek i ceny:
Rynek- jest to miejsce, na którym spotykają się kupujący i sprzedający, określają, co chcą kupić i sprzedać i na jakich warunkach, a na tej podstawie kształtuje się cenę.
Rynek- to proces, jaki przy pomocy, którego uczestnicy określają, co chcą kupić- sprzedać i na jakich warunkach.
Rynek- ogół transakcji kupna- sprzedaży i warunków, w jakich one przebiegają.
Klasyfikacja rynków- rodzaje:
1. Ze względu na przedmiot/obrót:
a) rynek dóbr konsumpcyjnych (te, które nabywają gospodarstwa domowe)
b) rynek dóbr produkcyjnych (kapitału pracy, ziemi)
c) rynek kapitałowo- przeciętny (np. rynek papierów wartościowych)
2. Ze względu na zasięg:
a) rynek lokalny (wiejski, miejski)
b) rynek regionalny (województwo)
c) rynek krajowy
d) rynek międzynarodowy
e) rynek światowy
3. Ze względu na charakter produktu:
a) homogeniczny (jednorodny produkt, niczym się nie różnią)
b) heterogeniczny (zróżnicowany produkt)
4. Ze względu na sytuacje rynkową:
a) rynek sprzedawcy- w uprzywilejowanej sytuacji jest sprzedawca, czyli występuje nadwyżka popytu nad podażą
b) rynek nabywcy- nadwyżka podaży nad popytem w uprzywilejowanej sytuacji
5. Ze względu na stopień ingerencji państwa (ze względu na swobodę działania mechanizmu rynkowego)
a) rynek wolny- swobodnie działa mechanizm rynkowy
b) rynek administrowany, kierowany- ingerencje państwa, monopolizacja
Funkcje rynku:
Rynek jest miejscem wyceny dóbr.
Rynek jest źródłem informacji o stopniu rzadkości dobra. Jeżeli cena dobra wzrasta, ceteris paribus ( przy innych czynnikach niezmienionych), tzn. że ona jest coraz rzadsza na danym rynku. Natomiast, jeżeli cena maleje, tzn. że jest ona coraz bardziej dostępna.
Jest narzędziem alokacji ograniczonych zasobów. Podmioty gospodarcze działając racjonalnie wybierają zasoby o relatywnie niższych cenach, czyli zużywają zasoby bardziej dostępne a oszczędzają rzadsze.
Rynek jest narzędziem kształtowania równowagi miedzy popytem a podażą.
Jest weryfikatorem społecznej przydatności, wytworzonej produkcji. Na rynku okazuje się, czy wytworzona produkcja znajdzie nabywców.
Są to funkcje klasyczne rynku. Obecnie niektóre są dyskusyjne np. ostatnia przy obecnych badaniach marketingowych, ryzyko nietrafionych produkcji jest małe.
21.11.2007
Konkurencja- to proces przy pomocy, którego uczestnicy starają się podać oferty nie gorsze od innych pod względem ceny i warunków poza cenowych. (np.przez jakość, warunki dostaw, gwarancji, zapłaty)
Cena- jest to ilość jednostek pieniężnych przypadających na jednostkę towaru. (cena absolutna)
Cena relatywna- stosunek cen dwóch dóbr, informuje ile za cenę jednego dobra można nabyć drugiego dobra.
Mechanizmy kreowania cen:
1) Żywiołowe cenotwórstwo in. Mechanizm rynkowy. Ceny kształtują się swobodnie na rynku zbliżonym do doskonałego czyli wolno konkurencyjnym są wypadkową popytu i podaży są to ceny równowagi rynkowej.
Cena równowagi rynkowej- to cena, przy której ilość oferowana równa się rozmiarom zapotrzebowania.
2) Mechanizm administracyjny
a)ceny kształtowane przez państwo
b)ceny kształtowane przez monopole
Rodzaje cen kształtują się ze względu na:
1) Podmiot ustalający cenę
a)podmiot ustalający cenę
b)ceny administrowane, kierowane inaczej (urzędowe, monopolowe)
2) Ceny urzędowe i monopolowe ze względu na stopień określoności (sposób obowiązywania) dzielimy na:
a)maksymalne- chodzi o ustalenie górnej granicy, powyżej której cena nie może wzrosnąć, chodzi o ochronę konsumenta są to ceny niższe od ceny równowagi rynkowej. Są nimi ceny urzędowe.
b)ceny minimalne- chodzi o ustalenie dolnej granicy poniżej której cena nie może się znaleźć, są to ceny wyższe od ceny równowagi rynkowej, mogą być nimi ceny urzędowe- chodzi o wyeliminowanie konkurencji cenowej, która narażałaby uczestników na znaczne obniżki zysków.
3) Ilość szczebli w wymianie:
a)cena zbytu- to cena, po której sprzedaje dobro producent
b)cena hurtowa- cena zbytu + hurtowa marża handlowa
c)cena detaliczna- cena hurtowa + detaliczna marża handlowa
Funkcje cen:
Funkcja dochodowa- cena ma zapewnić dochód sprzedającemu.
Funkcja informacyjna- jeżeli cena wzrasta przy innych czynnikach niezmienionych to znaczy, że dobro jest coraz rzadsze. A jeżeli cena maleje, to znaczy, że dobro jest coraz bardziej dostępne.
Funkcja rozdzielcza (bilansowania popytu z podażą)- funkcję tą prawidłowo pełnią ceny równowagi rynkowej, przy których nie ma nadwyżek ani niedoborów. Czyli sprzedano wszystko co wyprodukowano oraz starczyło dobra dla wszystkich, którzy skłonni go byli nabyć w danych warunkach.
Funkcja redystrybucyjna- ceny są narzędziem redystrybucji dochodów nominalnych i kształtowania dochodów realnych.
Dochód realny- to ilość dóbr, które można nabyć za dochód nominalny przy danych im cenach.
Współcześnie redystrybucji dochodów nominalnych dokonuje państwo. Ceny w tej funkcji działają nie selektywnie, ponieważ dobra, na które państwo obniża ceny mogą być też nabywane przez ludzi o relatywnie wysokich dochodach. Zbyt niskie ceny mogą prowadzić do marnotrawstwa zasobów. Redystrybucje dokonują też monopole ponieważ ceny monopolowe są wyższe od wolno konkurencyjnych.
Funkcja bodźcowa (stymulacyjna)- ceny oddziaływają na nabywców i producentów.
Dyferencjacja cen- to zróżnicowanie cen dla różnych grup nabywców nie wynikających z różnic i kosztów.
Przyczyny i rodzaje dyferencjacji:
1) Przestrzenna- to zróżnicowanie cen w zależności od miejsca sprzedaży. Np.cena dumpingowa- cena na rynku zagranicznym niższa niż na krajowym aby wejść na rynek zagraniczny.
2) Czasowa- w zależności od czasu sprzedaży
3) Kwantytatywna- w zależności od ilości sprzedanego dobra (rabaty)
4) Kwalitatywna- zróżnicowanie w zależności od przeznaczenia dobra np. węgiel w zależności od tego czy jest przeznaczony na cele produkcyjne czy konsumpcyjne.
5) Personalna- zróżnicowanie ceny dla odbiorców o różnej sile nabywczej w celu ich pozyskania.
Popyt- to ilość dobra, na które występuje zapotrzebowanie w danym czasie przy różnych poziomach ceny lub jest to ilość dobra, na które występuje zapotrzebowanie w danych warunkach.
Popyt efektywny (pieniężny) a potrzeba (popyt potencjalny)
Popyt potencjalny- czyli zgłaszamy na rynku tylko te potrzeby, które mają pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów (czyli stać nas na coś).
Determinanty popytu
1) Cena danego dobra
(tu ma być wykres)
Typowa funkcja popytu jest malejąca, jest graficznym odzwierciedleniem prawa popytu, które wyróżnia związki między ceną danego dobra a popytem.
Prawo popytu:
Jeżeli cena dobra wzrasta to ceteris paribus popyt maleje a jeżeli cena maleje to ceteris paribus popyt na dobro wzrasta.
2) Ceny innych dóbr
a)dobra komplementarne- jeżeli np. wzrasta cena dobra to maleje na niego popyt i jednocześnie maleje popyt na dobro komplementarne.
b)dobra substytucyjne- oprócz bliskich substytutów (np. masło/margaryna) istnieją substytuty w szerokim znaczeniu.
Za substytucyjne uważa się dwa dobra pomiędzy którymi występuje następująca zależność:
Jeżeli wzrasta popyt na jedno dobro to maleje na drugie.
Wzrasta popyt na substytut, którego cena jest relatywnie niższa a maleje na dobro, którego cena jest relatywnie wyższa.
3) Dochody konsumentów
Mamy dwie grupy dóbr:
a)normalne (zwykłe) wzrasta/maleje dochód konsumenta i wzrasta/maleje popyt na dobro.
b)niższego rzędu (podrzędne) wzrasta/maleje dochód i maleje/wzrasta popyt na dobro.
4) Upodobania, gesty, moda, warunki naturalne, klimatyczne, jakość dobra, znak firmowy, reklamy, liczba i struktura konsumentów (wg. wieku, płci, zamieszkania), czas.
Przesunięcie funkcji popytu są efektem wpływu czynników poza cenowych (inne niż cena danego dobra) na popyt.
Cena dobra nie zmienia się a popyt na skutek innych czynników wzrasta lub maleje.
Paradoksy popytu (osobliwości zachowań konsumenta, wyjątki od reguły):
1) Paradoks Giffena- odkryty w XIX w. w Irlandii- cena chleba wzrasta a pomimo tego wśród ludności o bardzo niskich dochodach wzrastał popyt na chleb ponieważ cena jednej jego kalorii była i tak niższa od ceny jednej kalorii pozostałej żywności (inaczej paradoks biedaka).
2) Efekt owczego pędu, inaczej naśladownictwa, Leibensteina- konsumenci nabywają dobra dlatego, że robią to inni.
3) Efekt snobizmu Leibensteina- konsumenci wcale nie nabywają dóbr lub w mniejszych ilościach nabywają dobra kupowane przez innych (chęć wyróżniania się).
4) Efekt Veblena (prestiżowy) konsumenci nabywają dobra ze względu na ich relatywnie wysoką cenę. Wynika z chęci wyróżnienia się, uznania, prestiżu.
5) Paradoks spekulacyjny- cena i popyt wzrastają ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego wzrostu ceny, lub cena i popyt maleją ponieważ nabywcy spodziewają się dalszego zmniejszenia ceny.
5.12.2007
Rodzaje popytu ze względu na powiązania między dobrami:
1)popyt komplementarny-popyt na dobra wywołuje popyt na inne, które jest komplementarne.
2)popyt substutycyjny-popyt na jedno dobro można zastąpić na inne substytucyjne
3)popyt ograniczony-popyt na dobro zależy od popytu na inne dobro, które jest przy pomocy niego wytworzone np.popyt na maszyny górnicze zależy od popytu na węgiel.
4)popyt złożony-popyt na dobro zależy od popytu na inne dobra, które są z niego wytwarzane.
Podaż-ilość dobra oferowanego do sprzedaży w danym czasie przy różnych poziomach ceny.Podaż-ilość dobra oferowanego do sprzedaży w danych warunkach
Determinanty podaży:
1)cecha danego dobra Rys.1.
Funkcja jest odzwierciedleniem podaży, jest rosnąca(ma nachylenie dodatnie). Prawo podaży wyraża związki pomiedzy podażą a ceną danego dobra, mówi, że jeżeli cena dobra wzrasta to ceteris paribus wzrasta podaż, a jeżeli cena bobra maleje to ceteris paribus maleje podaż. 2)koszty , 3)Podatki, 4)Zyski, 5)technika produkcji,
6)Przepisy prawne dot. Działalności gospodarczej
7)Ingerencja państwa, 8)warunki naturalne , 9)liczba i wielkość przedsiębiorstw
10)handel zagraniczny 11)czas-w krótkim okresie możliwości zwiększania podaży są relatywnie mniejsze niż w długim okresie.
W krótkim okresie zwiekszenie podaży może odbywać się w ramach danych możliwości produkcyjnej i możliwości importu, natomiast w długim okresie zmieniaja się mozliwości produkcyjne importu.
Rodzaje podaży za wzg. na powiązania między dobrami:
1)łączna-dotyczy dóbr, które nie mogą być wytwarzane oddzielne
2)zastępowalna-przy danych zasobach zwiększenie podaży jednego dobra wymaga ograniczenia podaży drugiego dobra.
Mechanizm równoważenia rynku: prawo popytu i podaży wyraża związki pomiędzy popytem, podażą i ceną danego dobra. Efektem jego działania jest ustalenie się ceny równowagi rynkowej. Rys2.W przypadku ceny wyższej od Pe występuje nadwyżka podaży, oferenci chcąc sprzedać dobro obniżają cenę, skutkiem czego jest zmniejszenie podaży i zwiększenie popytu, a więc zmniejszenie nadwyżki. W przypadku ceny niższej od Pe występuje nadwyżka popytu, oferenci podwyższają cenę na skutek czego maleje popyt i wzrasta podaż, a więc maleje nadwyżka.W jednym i drugim przypadku proces ten trwa aż do osiągnięcia równowagi rynkowej.
Rola państwa w gospodarce. Panstwo-złożona i zróżnicowana zewnętrznie wieloszczeblowa struktura administracji społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą. Potocznie to centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem systemu społeczno-gospodarczego.
Funkcje państwa:
1)ekonomiczna: argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa:
a)argumenty za: -konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej; -niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce związane z monopolizacją gospodarki i innymi czynnikami(niedoskonała informacja, ograniczona mobilność czynników produkcji) prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów oraz obniżania dobrobytu społeczeństwa; -występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji (zanieczyszczania środowiska); -istnienie dóbr publicznych(chodnik, oświetlenie ulic).Dobra, z których korzystamy w ramach konsumpcji zbiorowej; -istnienie dóbr szczególnie korzystnych lub niekorzystnych społecznie; -występowanie takich zjawisk jak:duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych, inflacja; -istnienie pozbawionych opieki ludzi starszych, niedołężnych, upośledzonych i chorych; -powstanie zbyt dużych i nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątków, które osłabiają motywacje ludzi o niskich dochodach i sprzyjają konfliktom społecznym.
b)argumenty przeciw: -pojawienie się stanów nierównowagi na rynku; -zniekształcone informacje; -zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego, wywołana biurokracją i usztywnieniem państw decyzyjnych; -wysokie koszty interwencjonizmu państwowego, przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań; -osłabienie bodźców związanych z rynkiem; -nie reprezentatywność państwa(urzędnicy działają w interesie własnym); -ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy.
Ekonomiczne funkcje państwa:
a)tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego, jest to funkcja długookresowa, polegająca nie na długookresowych interwencjach, ale ustanowieniu stosunkowo trwałych i stabilnych instytucji i norm prawnych, dotyczy wszystkich funkcji państwa, nie tylko ekonomicznej;
b)alokacja polega na podejmowaniu działań sprzyjającej optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. W gospodarce rynkowej dwoma jej filarami są dominująca własności prywatnej w tym zasobów produkcyjnych oraz dominująca mechanizmu rynkowego. W zakresie dominacji prywatnej własności do zadań państwa należy określenie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w jej ramach poszukiwanie takich rozwiązań, które pozwolą precyzyjnie określić prawa własności do poszczególnych zasobów. Chodzi o to aby zasoby miały wyraźnego właściciela lub przynajmniej gospodarza, odpowiedzialnego za ich wykorzystanie. W okresie dominacji mechanizm rynkowego zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji, zwalczanie produktów monopolistycznych, usprawnienie sytemu obiegu informacji, eliminowanie barier wejścia na rynek.
c) Stabilizacja polega na podejmowaniu działań stabilizujących gospodarkę przez realizację takich celów jak: osiąganie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa gospodarczego; ograniczenie inflacji i bezrobocia; zmniejszenie wahań koniunkturalnych; możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych zasobów produkcyjnych. Funkcja jest realizowana głównie przez 2 rodzaje polityki: politykę makroekonomiczną i pieniężną
d) redystrybucyjna polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym. Państwo oddziałuje w ten sposób na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie dóbr w takich dziedzinach jak np. kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo i służba zdrowia. Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji są: system podatkowy(podatek progresywny); wydatki budżetowy, składki na ubezpieczenia społeczne; systemy różnego typu opłat i cen.
Główne formy pomocy ze strony państwa to: świadczenia pieniężne, świadczenia w naturze.
2)społeczna
3)polityczna
Regulacyjny aspekt roli państwa w gospodarce polega na wpływie państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych.
Państwo ustala instytucje i normy prawne określające zasady prowadzenia działalności gospodarczej oraz dokonuje bieżących interwencji funkcjonowania podmiotów.
Role państwa w gospodarce wyrażają różne mierniki. Aspekt realny wyraża udział sektora państwowego w produkcji globalnej danego kraju. Aspekt regulacyjny wyraża ilość ustanowionych przez państwo instytucji i norm regulujących działalność gospodarczą oraz zakres i liczbę bieżących interwencji państwa.
Aspekt realny i regulacyjny wyraża liczba pracowników sektora państwowego oraz udział wydatków państwowych w produkcie krajowym brutto.
Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce
Ekonomia klasyczna- koncepcja państwa minimum. Ekonomiści klasyczni eksponowali prywatną inicjatywę, przedsiębiorczość i osobiste interesy jednostek.
Zdawali sobie sprawę, że swobodna działalność jednostek nie gwarantuje zgodności ich interesów z interesami ogólnymi (konflikt interesów lub celów). Zgodność tych interesów zapewnia dopiero „niewidzialna ręka” rynku(mechanizmy rynkowe). Rynek działa dobrze dopiero wtedy, gdy w społeczeństwie i gospodarce panują sprawiedliwe prawa i porządek, a konkurencja nie jest ograniczona przez monopole. Tu pojawia się miejsce na role państwa. Państwo to instytucja zapewniającą obronę narodową, stojąca na straży porządku i ładu publicznego oraz gwarantująca obywatelom podstawowe wolności w tym ochronę praw własności i swobodę w sferze działalności gospodarczej.
Nurt interwencjonistyczny
John Maynard Keynes
Największa wada kapitalizmu to bezrobocie, a jego przyczyna jest niedostateczny popyt globalny(całkowity popyt w danej gospodarce).
Państwo powinno stosować różne środki w celu zwiększenia popytu globalnego, proponował np.:
- politykę względnej obfitości pieniądza i niskiej stopy procentowej. Taka polityka sprzyja inwestycjom, a to oznacza nowe miejsca pracy. Polityka wzmożonej emisji taniego pieniądza nie musi prowadzić do inflacji tak długo jak istnieje bezrobocie.
- roboty publiczne, jeżeli roboty te wydają się pozornie bezużyteczne, to jednak ludzie pracując zarabiają, a więc stwarzają popyt. Inwestycje publiczne powinny być finansowane tak aby nie hamować prywatnych, tz. źródeł ich finansowania powinien być głównie dług publiczny (sprzedaż państwowych papierów wartościowych) a nie np. zwiększone podatki. Odrzucał zalecaną przez neoklasyków politykę obniżania płac minimalnych w celu pobudzania wzrostu zatrudnienia, ponieważ prowadziłaby do spadku popytu.
Inne środki zalecane to polityka redystrybucji dochodów(np. regresywne opodatkowanie wysokich dochodów, ulgi dla inwestorów, zasiłki dla bezrobotnych i ludzi o szczególnie niskich dochodach), oraz niektóre formy umiarkowanego protekcjonizmu np. działania zmierzające do ograniczenia importu (lepsza jest droga produkcja w kraju niż bezrobocie).
Zgadzał się z poglądami merkantylistów, że państwo powinno m.in. tworzyć korzystne warunki rozwoju własnego przemysłu i handlu oraz dążyć do dodatniego bilansu w handlu z zagranicą ( wartość eksportu większa od wartości importu)
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej (SGR)
Powstała w Niemczech w końcu lat 40 XX w. a pierwszy zarys pochodzi z lat 30. Twórcami są neoliberałowie niemieccy zwani ordoliberałami. Dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej trzeba stworzyć odpowiednie ramy instytucjonalno-prawne wspomagające prywatna przedsiębiorczość, własność i wysoką konkurencyjność. Jest to główne zadanie państwa (polityka ustrojowa, inaczej systemowa).
Bieżąca polityka ekonomiczna państwa powinna być bardzo upolityczniona. Przeciwni interwencjom zachowawczym, które utrwalają istniejącą strukturę gospodarczą, np. dotacje dla nierentownych przedsiębiorstw. Dopuszczają interwencje dostosowawcze np. programy restrukturyzacyjne, które umożliwiają przedsiębiorstwa dostosowanie do nowych warunków. Odrzucają interwencje niezgodne z rynkiem, np. administracyjne ustalanie cen. Dopuszczają interwencję zgodną z rynkiem np. stosowanie ceł.
Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:
1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.
2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
4) hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.