Kłamstwo dziecka w wieku przedszkolnym

Wszyscy kłamiemy. Bardziej lub mniej świadomie zawsze jest to związane ze strachem: strachem przed śmiercią, przed własnymi procesami psychodynamicznymi, przed karą albo przed odrzuceniem z powodu naszego działania. Pojmowanie słów prawda i kłamstwo oraz ich wartościowanie pojawia się już u kilkuletnich dzieci. Większość przedszkolaków dobrze wie, że kłamstwo jest czymś złym, to znaczy nieakceptowanym społecznie. Nie zawsze jednak trafnie udaje im się rozpoznać, co kłamstwem jest, a co nie jest, a tym bardziej świadomie podjąć decyzję i ocenić, czy w danej sytuacji same kłamią.

Już Stern i Piaget stwierdzili, że małe dziecko w wieku przedszkolnym zmienia

rzeczywistość nie w celu wprowadzenia kogoś w błąd, lecz zmienia ją zgodnie z swymi pragnieniami i swoją fantazją. Wszystkie opowiadania dziecka, jego sprawozdania z wydarzeń, jego wyjaśnienia są w daleko wyższym stopniu wyrazem jego uczuć niż przeświadczenia o prawdziwości czy fałszywości czegoś.

Cała moralność dziecka w wieku przedszkolnym opiera się na poznawaniu reguł obowiązujących w grupie społecznej (rodzinie, przedszkolu, itp.) i podporządkowaniu się im. Dzieci zdają się na dorosłych, pozostając pod wpływem tych nakazów i zakazów, które zostały im przekazane. Ocenę moralną swojego zachowania odczytują u inny.

A co to właściwie jest kłamstwo?

Powszechnie uważa się, że jest to sąd niezgodny z rzeczywistością, mówiony po to, aby kogoś wprowadzić w błąd.

Rodzaje kłamstwa u dzieci.

Kłamstwo wśród dzieci możemy podzielić w dwojaki sposób:

-pseudokłamstwo

-kłamstwo rzeczywiste

*kłamstwo pasywne

*kłamstwo instrumentalne

• Pseudokłamstwo tzw. kłamstwo pozorne

Polega ono na tym, że dziecko w swych relacjach dotyczących rzeczywistości nieświadomie umieszcza fałszywe informacje, bez zamiaru wprowadzenia słuchacza w błąd. A zatem małe dzieci nie mają na celu oszukiwania innych, lecz kłamstwa ich wynikają ze specyficznych cech rozwojowych tego okresu. W życiu dzieci istnieją okresy, kiedy fantazja wyraźnie góruje nad poczuciem rzeczywistości. Dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią, potrafią zmyślać różne fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę. Często też upiększają rzeczywistość, ożywiają rzeczy martwe i nadają im cechy ludzkie. Żyją jakby w dwóch wymiarach wyraźnie od siebie oddzielonych. Pierwszy z nich stanowi poczucie realności, drugi zaś, własnej wyobraźni, zamknięty dla postronnego obserwatora. Inną przyczyną kłamstwa pozornego mogą być trudności w wypowiadaniu się, w jasnym formułowaniu swoich myśli, spowodowane ubóstwem języka dziecka. Zanim dziecko nauczy się poprawnie budować całe zdania, często posługuje się w ich zastępstwie różnymi wyrazami, które zależnie od okoliczności zmieniają nieco znaczenie wypowiadanych zdań. Podobne nieporozumienia może wywołać używanie przez dziecko słów, których prawdziwego znaczenia dobrze nie rozumie. Kłamstwa pozorne mogą też wynikać z niedostatków wiedzy dziecka o świecie.

• Kłamstwo rzeczywiste tzw. rozmyślne

Kłamstwo to występuje później niż kłamstwo pozorne. Dziecko w przypadku tego kłamstwa zdaje sobie sprawę z tego jak jest naprawdę, a jak chce rzecz przedstawić, wie po co chce kłamać, potrafi to zrobić. Zatem kłamstwo rzeczywiste to świadome przekazywanie innym fałszywych informacji, w celu wprowadzenia kogoś w błąd. Można kłamać: słowem, miną , gestem, milczeniem, wyglądem, nadawaniem innej sytuacji niż ta rzeczywista. Często ten rodzaj kłamstwa dziecko poznaje samodzielnie i przypadkowo. Samo odkrywa, że mówiąc nieprawdę łatwiej osiągnąć cel, niż kiedy mówi się prawdę. Nierzadko też dziecko wpada na pomysł kłamstwa pod wpływem nieświadomych sugestii opiekunów.

• Kłamstwo pasywne

Służy obronie dziecka przed karą, ułatwia zdobycie czegoś co jest niemożliwe do osiągnięcia w inny sposób. Dziecko kłamie dlatego, że boi się kary grożącej za różne przewinienia, za niewykonanie polecenia, za zgubienie pieniędzy, a najczęściej za złe postępy w nauce. Kłamstwem pasywnym, obronnym posługują się zwykle dzieci karane zbyt często, zbyt dotkliwie i niewspółmiernie do wielkości wykroczenia. Nie czują się one bezpieczne, ani w domu, ani w szkole i nie przyznając się do niepowodzeń i wykroczeń osiągają chociaż chwilowe poczucie bezpieczeństwa. Ale kłamstwo obronne stosują również dzieci, których rodzice wcale nie biją, lecz posługują się karą „psychologiczną”, czyniąc wyrzuty, przestając okazywać uczucia, nie odzywając się do dziecka przez jakiś czas. W tych wypadkach kłamstwo dziecka jest obroną przed niezaspokojeniem potrzeby psychicznego bezpieczeństwa. Dziecko woli skłamać, niż narazić się na odrzucenie, drwinę i inne przykrości zagrażające jego „ja”.

• Kłamstwo instrumentalne

Ułatwiają zdobycie czegoś co jest niemożliwe do osiągnięcia w inny sposób, np. zdobycie jakiegoś przedmiotu, pieniędzy, słodyczy, uznania, itp. Za pomocą tego rodzaju kłamstwa dziecko próbuje zaspokoić różne swoje potrzeby, np. kłamie, że już odrobiło lekcje, bo chce się bawić, twierdzi, że tata jest ważną osobistością, bo chce zyskać uznanie w oczach kolegów. Powtarzające się sygnały kłamstwa instrumentalnego są sygnałem że realizacja ważnych dla dziecka potrzeb jest zagrożona i trzeba głębiej wniknąć w przyczynę kłamstwa.

Dlaczego dzieci kłamią?

• Strach i lęk przed karą, który powoduje, że w przypadkach niesprawiedliwego traktowania i stosowania dotkliwych kar cielesnych za każde przewinienie, dziecko kłamie, aby uchronić się przed karą.

• Uwolnienie się od obowiązków - w sytuacji, gdy prosimy o wykonanie pewnej czynności np. o ułożenie zabawek - dziecko odpowiada „nie mogę, gdyż boli mnie brzuszek”.

• Potrzeba zaimponowania innym ujawnia się w tym, że dziecko kłamie, że „ma w domu samolot”, po to tylko, aby zabłysnąć czymś w towarzystwie.

• Manipulowanie ludźmi - już niemowlę potrafi symulować ból, przestaje płakać, gdy osiągnie cel.

• Chęć zdobycia pożądanych przedmiotów. Dziecko przekazuje takie treści opiekunom, jakich oni od niego oczekują. Jeśli wie, że będąc grzecznym w przedszkolu dostanie upominek, będzie wtedy opowiadał jaki był grzeczny w przedszkolu, jak grzecznie bawił się z kolegami, nawet powie w co się bawił.

• Aby się upewnić że są dalej kochane albo akceptowane lub też żeby zapewnić sobie uwagę drugiej osoby ( „jeśli nie będę taki, jak tata chce, żebym był. To przestanie mnie kochać”).

• Aby chronić siebie lub innych .

• Ponieważ inne dziecko albo dorosły zobowiązali się nie mówić prawdy ( dla zachowania tajemnicy albo ponieważ „ w przeciwnym razie stanie się coś złego”).

Jak postępować by dziecko mówiło prawdę?

•Najważniejsze to zdobyć się samemu na mówienie prawdy, bo rodzic, czy też nauczyciel w przedszkolu, który sam kłamie, nie jest w stanie wychować prawdomównego dziecka.

• Należy być stałym w swoich wymaganiach wobec dziecka i starać się dostosować do jego możliwości.

•Nigdy nie wciągać dziecka do kłamstwa.

•Nie karać, nie piętnować przejawów fantazjowania.

•Budować stosunki z dzieckiem na zasadach wzajemnego zaufania.

•Nie oskarżać.

•Nie być zbyt surowym.

•Nie zawstydzać dziecka.

•Nie nazywać dziecka kłamczuchem.

•Nie zadawać zbyt wielu trudnych, kłopotliwych pytań, a także takich, które zachęcają do odpowiedzi twierdzących, czyli akceptowanych przez rodziców, na przykład: „Czy umyłeś zęby?”, „Czy posprzątałeś zabawki?”, „Czy byłeś grzeczny?”.

•Nie stawiać dziecka w kłopotliwej sytuacji.

•Nie karać za mówienie prawdy.

•Pokazywać dziecku, iż oprócz kłamstwa są też inne sposoby wybrnięcia z trudnej sytuacji.

•Jeśli to możliwe, usuwać takie momenty i sytuacje, w których kłamstwo może być dla dziecka jedynym ratunkiem lub jedyną szansą.

•Okazywać dezaprobatę, gdy dziecko kłamie i cierpliwie wyjaśniać społeczne powody, dla których nie należy kłamać.

Faza magiczna

Występuje w pierwszych czterech latach życia dziecka. Kończy się u większości dzieci w momencie rozpoczynania nauki w szkole. Lata od 4 do 6 r .ż są zwykle etapem przejściowym. Jest to etap w którym kłamstwo jest niewinne i nie ma podłoża strachu. Fantazyjne obrazy i rzeczywistość maja zwykle dla dzieci w tym wieku identyczne znaczenie. O prawdzie nie maja jeszcze żadnego wyobrażenia.

Np. Dla dziecka korzeń, który znajduje się w lesie, jest żywy i bez problemu przeobraża się w niemowlę, którym trzeba się zaopiekować i które trzeba pokochać. Dorośli, którzy upierają się przy tym że korzeń jest korzeniem, nie zostaną zrozumiani przez dzieci w tym wieku. Wręcz przeciwnie, będą one zirytowane, że dorośli nie widza tego samego.

Faza ta z jednej strony rozwija fantazje dziecka, a z drugiej wpływa na jego poczucie własnej wartości. Uczucie władzy i fantazji o wielkości wzmacniają jego wiarę w siebie, ponieważ dziecko jest przekonane że to ono powoduje wiele rzeczy.

Np. dziecko naciska na guzik i w telewizorze pojawiają się obrazy, prosi o sok i dostaje go, naciska na kontakt i zapala światło. Te przeżycia: „ ja cos robię i dzieje się to, czego chcę” wielokrotnie staja się potem częścią przekonania: „ jeśli coś pomyśle, to tak się stanie”.

Dopiero około 4 roku życia dziecko potrafi zrozumieć, co oznaczają pojęcia rzeczywistość i iluzja. Zaczyna je rozdzielać, jednak może to potrwać wiele lat, zanim dziecko ostatecznie będzie potrafiło ograniczać, czym jest prawda a czym fantazja.

Zabawy i ćwiczenia.

Istnieją różnego rodzaju zabawy, ćwiczenia i pomysły pomagające w radzeniu sobie z kłamstwem i prawdą. Przeznaczone są do wykorzystania w domu, przedszkolu, w dwóch pierwszych klasach szkoły podstawowej albo w podobnych grupach dziecięcych. Jak mówiłyśmy wcześniej dzieciom trudno jest mówić prawdę. Konfrontacja z tym tematem w formie zabaw ułatwia im to, jeśli tylko będą się czuły bezpieczne w grupie innych dzieci.

Przykład 1

„Rytualne powiedzenia”

Dzieci siadają w kole. Opowiadają jeszcze raz o sytuacjach, w których miały pokusę, by skłamać, albo których rzeczywiście nie powiedziały prawdy. Gdy opowiedzianych zostanie kilka sytuacji, dzieci zaczynają wymyślać różne powiedzenia, które mogłyby dodać im odwagi w takich momentach.

Np.:

- kiedy mam ochotę skłamać, muszę sobie sprawić lanie. Kiedy szczerze powiem prawdę mogę się pochwalić mamie.

- od tej pory dobrze o tym wiem, że kto kłamie głupi jest, a ja tego wcale nie chcę.

Przykład 2

„Czy próbowaliście już kiedyś takiego rozwiązania?”

Dzieci tworzą trzy osobowe grupy. Wybierają jedna sytuację, w której kusi je, żeby nie mówić prawdy. Następnie przedstawiają tą sytuację w formie krótkiej scenki. Na końcu każdej scenki dzieci decydują się na kłamstwo i pozostają na swoich miejscach. Widzowie( pozostałe dzieci) naradzają się i proponują możliwe rozwiązania. Grupa dzieci, która prezentowała scenkę, decyduje się na jedno z nich i realizuje je w formie przedstawienia. Scenka kończy się rozmową na temat różnych uczuć dzieci.

Kiedy przeprowadzamy z dziećmi powyższe zabawy, powinniśmy zwracać uwagę, na to żeby nie dokonywać żadnej moralnej oceny. Także dzieci powinny respektować poczynania innych. W odniesieniu do kłamstwa każdy człowiek musi sam dla siebie wybrać odpowiednie stanowisko, odważnie je reprezentować żyć według niego.

Dziecko może wybrać kłamstwo nie dlatego, że jest niewdzięczne lub pozbawione uczuć, ale z powodu wygórowanych wymagań i przesadzonych kar. Dzieckiem kieruje wtedy nie szacunek dla rodzica i reguł, jakie od niego słyszy, ale lęk i poczucie krzywdy. Jeśli chcesz, aby twoje dziecko mówiło prawdę, zadbaj najpierw o uczciwe, zrozumiałe, jasne zasady w waszym domu.

---