Zaburzenia osobowości, Rosenhan i Seligman - streszczenie

1. Zaburzenia osobowości

• zaburzenia w zakresie trwałych cech

• znajdują wyraz w skłonności jednostki do spostrzegania rzeczywistości i reagowania na nią w sposób uogólniony i nieprzystosowany

• najlepiej poznane - antyspołeczne zaburzenie osobowości (socjopatia, psychopatia)

2. Antyspołeczne zaburzenie osobowości

1. Ogólnie

• ludzie z tym zaburzeniem nie cierpią (różnica w st. do osób z in. zaburzeniami psychicznymi)

• drapieżność, niewrażliwość, obojętność wobec innych ludzi

• częste kłamstwa, kradzieże, oszustwa

• osoby z tym zaburzeniem mogą być niebezpieczne

• problem psychologiczny, społeczny i prawny

• 2-3% populacji, mężczyźni czterokrotnie częściej niż kobiety

2. Zaburzenia woli

• różnica między „zwykłymi” przestępcami a przestępcami z antyspołecznym zaburzeniem osobowości - przewinienia socjopatów nie stanowią aktów woli, ale wynikają z okoliczności, nad którymi ci nie mają kontroli

• „obłęd moralny” (Richard, 1837) u jednostek antysocjalnych = zaburzenie woli

• niezdolność w zakresie przyzwoitego i porządnego zachowania w życiu codziennym

• psychika ludzi z antyspołecznym zaburzeniem osobowości najbardziej przypomina psychikę dziesięcioletnich dzieci - nieodpowiedzialność, słabe rozumienie innych, myślenie konkretne

• wola to zmienna ciągła, a nie dychotomiczna + nie obserwuje się jej, a można o niej jedynie wnioskować ostrożnie z diagnozą antyspołecznego zaburzenia osobowości!

3. Charakterystyka antyspołecznego zaburzenia osobowości

• dwa kryteria: długotrwałość i co najmniej cztery przejawy zachowania antyspołecznego

• długotrwałość: diagnoza stawiana osobie powyżej 18. r.ż., ale objawy myszą wystąpić przed 15. r.ż.

• występują aktualnie co najmniej cztery przejawy zachowania antyspołecznego z następujących: nierówne postępy w pracy lub szkole; brak odpowiedzialności rodzicielskiej; łamanie prawa; kradzież, stręczycielstwo, prostytucja, handel narkotykami lub skazanie z powodu innych przestępstw; niezdolność do trwałego związku z partnerem seksualnym; powtarzające się akty agresji; zagrażająca innym ludziom brawura; chroniczne kłamstwo; nieprzestrzeganie zobowiązań finansowych

• The Mask of Sanity (Cleckley, 1964) - przejawy osobowości socjopatycznej (trzy główne kategorie):

1. zachowanie antyspołeczne bez wystarczającej motywacji

• przestępstwa popełniane przez socjopatów często sprawiają wrażenie bezcelowych, przypadkowych i impulsywnych

• brak zrozumienia (u obserwatorów i u sprawców), dlaczego dany czyn został popełniony

2. brak sumienia i poczucia odpowiedzialności wobec innych

• brak wstydu czy poczucia winy za popełnione przewinienie

• brak skruchy za skandaliczne postępowanie

• brak sumienia, brak troski o drugiego człowieka

• płytkie kontakty z innymi ludźmi, nastawienie na eksploatację

• nieumiejętność kochania

• kłamstwa, krzywdzenie tych, którzy obdarzyli ich zaufaniem

3. ubóstwo emocjonalne

• płytkość emocjonalna

• nie potrafią długo kochać, złościć się, smucić się, cieszyć czy rozpaczać

• brak zdolności do przeżywania emocji może być silnie związany z niedostatkiem sumienia i łatwością, z jaką ci ludzie postępują sprzecznie z cudzymi oczekiwaniami

4. Przyczyny socjopatii

• zaburzenie ma charakter trwały

• rozpoczyna się w dzieciństwie lub na początku okresu dorastania od zaburzeń zachowania i trwa w wieku dorosłym

• cztery potencjalne czynniki sprawcze:

1. rodzina i otoczenie społeczne

• socjopata - człowiek, który nie zinternalizował standardów moralnych obowiązujących w społeczeństwie

• utrata któregoś z rodziców (rozwód, separacja lub porzucenie rodziny, ale nie śmierć czy przewlekła hospitalizacja) koreluje silnie z późniejszym zachowaniem socjopatycznym

• nie chodzi o sam brak rodzica, ale o klimat emocjonalny poprzedzający utratę - spory i gwałtowne kłótnie, rozwiązłość, alkoholizm, chwiejność rodzicielską, brak zainteresowania ze strony ojca

• osoby socjopatyczne kierowano w dzieciństwie do poradni z powodu zachowań antyspołecznych

• częstsze niż w grupie kontrolnej pochodzenie z rodzin biednych oraz z domów rozbitych na skutek rozwodu lub separacji rodziców

• ojcowie - często socjopaci, prawdopodobne modelowanie zachowań antyspołecznych + wprowadzanie dysharmonii małżeńskiej

• dzieci, które wyrosły na socjopatów, częściej niż inne trafiały do sądów dla nieletnich i do zakładów poprawczych {kary konieczne, ale skuteczne, o ile są adekwatne i nie nazbyt ciężkie - w zakładach poprawczych uczenie zachowań antyspołecznych)

• nie chodzi o brak ojca czy separację - separacja i rozwód nie prowadzą do przestępczych zachowań, o ile matka kocha dziecko i jest pewna siebie, dziecko ma odpowiedni nadzór, napięcia między rodzicami są minimalne i ojciec nie wykazuje dewiacji

2. braki w uczeniu się

• socjopata nie potrafi wyciągać wniosków z własnych doświadczeń (Pritchard: „moralni imbecyle”)

• deficyt w zakresie nauki unikania - być może dlatego, że socjopaci są za mało pobudzeni i odczuwają za mało lęku

• doświadczenie związane z unikaniem - socjopaci nie uczyli się, żeby nie naciskać przycisku powodującego szok elektryczny - być może szok nie jest dla nich tak szkodliwy jak dla normalnego człowieka (chroniczny niedobór pobudzenia)

• socjopaci są emocjonalnie płytcy, niewystarczająco pobudzeni, dlatego nie hamują ich emocje, które hamują innych przestępców przed popełnieniem przestępstwa

• socjopaci rzadko popełniają zbrodnie w afekcie (brak takich emocji), raczej popełniają przestępstwa pospolite, przeciwko mieniu; jeśli przemoc, to impulsywna i irracjonalna, bez towarzyszących emocji

• socjopata uczy się unikać kary, o ile jest dla niego osobiście uciążliwa - eksperyment: socjopaci nie unikali kar fizycznych, ale kar rzeczowych (odbierano im ćwierć dolara za błąd)

• natychmiastowość konsekwencji - im większa przerwa pomiędzy zachowaniem a jego konsekwencjami, tym trudniej przyswoić sobie, że istnieje związek pomiędzy jednym a drugim, zwł. socjopaci mają z tym problem antycypacja kary nie powstrzymuje socjopatów od popełniania przestępstw: zwykle jest ona znacznie odroczona w stosunku do przestępstwa

• pomiar reakcji skórnogalwalicznej (RSG) - u socjopatów w trakcie eksperymentu (oczekiwanie na szok elektryczny przy ósmej z 12 liczb) obserwowano znacznie niższy poziom lęku niż u reszty (zwykli ludzie + przestępcy nie będący socjopatami) + brak wzrostu lęku w miarę zbliżania się do liczby 8

3. przestępczość a uwarunkowania genetyczne

• działają i czynniki genetyczne, i środowiskowe

• badania nad bliźniętami: zgodność zachowań przestępczych u 69% bliźniąt jednojajowych, 33% u dwujajowych tej samej płci, 16% u dwujajowych odmiennej płci wpływ czynników środowiskowych też ważny (warunki środowiskowe bliźniąt jednojajowych bardziej podobne niż dwujajowych, a dwujajowych jednej płci - bardziej niż dwujajowych odmiennej płci)

• badania nad dziećmi adoptowanymi (przestępczość adoptowanych synów w zależności od przestępczości ojców zastępczych i biologicznych):

• najniższy wskaźnik, gdy ani rodzice biologiczny, ani zastępczy nie byli notowani (10,5%)

• wskaźnik skazań za przestępstwa kryminalne wyższy u dzieci, których ojciec biologiczny notowany, zastępczy - nienotowany (22%)

• najwyższy wskaźnik, gdy obaj ojcowie notowani (36,2%)

• działają i geny, i środowisko; przestępczość =/= socjopatia, ale dla socjopatii wyniki podobne

• XYY: dodatkowy chromosom?

• „supermęski” mężczyzna

• badania na mężczyznach o wzroście powyżej 1,83 m większe prawdopodobieństwo skazania za przestępstwo kryminalne w wypadku mężczyzn z zespołem XYY

• raczej przestępstwa przeciwko mieniu

• w porównaniu z przestępcami o układzie chromosomów XY, przestępcy z zespołem XYY mają wyraźnie niższy poziom inteligencji

• może niższa inteligencja prowadzi do działalności przestępczej, a może przyczynia się do tego, że ci przestępcy łatwiej dają się złapać

4. dysfunkcje o charakterze fizjologicznym

• zmiany w elektroencefalogramie (EEG): wolne fale mózgowe + dodatnie iglice

• wolne fale mózgowe są charakterystyczne dla dzieci (niedojrzałość mózgu); liczba zachowań z upływem lat maleje - mózg dojrzewa

• dodatnie iglice - nagłe, krótkotrwałe napady aktywności fal mózgowych odpowiadają za zachowanie impulsywne, agresywne, bez odczuwania winy czy lęku; dodatnie iglice prawdopodobnie wskazują na dysfunkcję układu limbicznego, sterującego emocjami i motywacją - zakłócenie mechanizmu powstawania strachu

• niezdolność socjopaty do hamowania zachowania i odraczania gratyfikacji porównuje się zazwyczaj do podobnych reakcji u zwierząt, którym uszkodzono okolicę przegrody mózgu

• może to nie zła wola, a nieprawidłowości działani mózgu…

3. Paranoiczne zaburzenie osobowości

• częściej mężczyźni niż kobiety

• podobieństwo struktur genetycznych do struktur genetycznych schizofreników

• cechy: uporczywa długotrwałą nieufność i podejrzliwość wobec innych, nadmierna wrażliwość na oznaki lekceważenia, skłonność do przeszukiwania otoczenia i wybiórczego dostrzegania w nim sygnałów potwierdzających myśli i postawy, wynikające z uprzedzeń

• osoby kłótliwie, spięte, bez poczucia humoru

• skłonność do przesady, stwarzania sztucznych problemów

• obwinianie innych, brak zdolności wzięcia na siebie winy czy odpowiedzialności

4. Histrioniczne zaburzenie osobowości

• stałe próby zwrócenia na siebie uwagi

• reagowanie nadmiernym pobudzeniem na błahe zdarzenia - reagowanie emocjonalne i teatralne

• ludzie z tym zaburzeniem sprawiają wrażenie, jakby ciągle grali przed nieznanym audytorium, szukając podziwu

• na oko ciepli i życzliwi, przy bliższym poznaniu - egocentryczni, wymagający, oziębli

• częściej u kobiet

• gdy u mężczyzn - tzw. kompleks stuprocentowego mężczyzny

5. Narcystyczne zaburzenie osobowości

• wybujałe poczucie własnej ważności

• egocentryzm

• marzenia o nieograniczonych sukcesach, władzy, piękności

• ekshibicjonistyczna potrzeba stałego podziwu

• przesadna wściekłość, poczucie wstydu, upokorzenia, pustki jako reakcja na krytykę, obojętność czy zagrożenie samooceny

• postawa roszczeniowa („należy mi się”)

• teoretycy „Ja” mówią, że być może nie ukształtował się empatyczny związek dziecka z opiekunem ( fragmentacja poczucia własnego „Ja” poczucie pustki, niska samoocena), dlatego ci ludzie wymagają za wiele od innych zachowania narcystyczne mają charakter kompensacyjny

6. Unikające zaburzenie osobowości

• unikanie ludzi i nowych, a nawet starych doświadczeń

• strach przed ośmieszeniem, ale równocześnie silne pragnienie akceptacji i miłości

• nieśmiałość

• wycofywanie się przy najmniejszych oznakach dezaprobaty czy groźbie niepowodzenia

• niepokój, że słabe relacje z innymi obniżenie samooceny jeszcze większa wrażliwość na krytykę i poniżenie …

• podobieństwo do fobii społecznej, ale wyższy poziom lęku w sytuacjach społecznych i gorsze radzenie sobie w kontaktach społecznych [tak było napisane, nie wiem, czy nie powinno być odwrotnie…]

7. Zależne zaburzenia osobowości

• pozwalanie, żeby najważniejsze decyzje w życiu podejmował kto inny, by inni przejmowali inicjatywę i brali na siebie odpowiedzialność

• boją się porzucenia i zepsucia stosunków, więc podporządkowują się innym

• pozostawione same - przeżywają niepokój i bezradność

• niska samoocena

• częściej u kobiet niż i mężczyzn

8. Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości

• ciągłe dążenie do perfekcji, wymaganie jej od siebie i od innych

• nieefektywne gospodarowanie czasem, odkładanie najważniejszych spraw na koniec

• ważniejsza praca i produktywność niż przyjemności i kontakty z ludźmi

• kłopoty z ekspresją emocji osoby postrzegane jako formalne, sztywne, nazbyt ambitne i moralizujące

• nieco częściej u mężczyzn

9. Bierno-agresywne zaburzenie osobowości

• specyficzny opór wobec wymagań społecznych i zawodowych

• objawy oporu bierne: zwlekanie, upór, odraczanie (zachowania sprawiające wrażenie umyślnych)

• ten sabotaż wyrażany nie wprost to przejaw ukrytej wrogości

• bierny opór + sposób jego wyrażania brak skuteczności w życiu społecznym i zawodowym

10. Schizoidalne zaburzenie osobowości

• defekt w zakresie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych

• zamknięcie się w sobie, niechęć do kontaktów, izolacja, chłód emocjonalny

11. Schizotypowe zaburzenie osobowości

• długotrwała dziwaczność w myśleniu, spostrzeganiu, porozumiewaniu się i zachowaniu

• skrajna wiara w zabobony

• poczucia ksobne (poczucie, że jest się obserwowanym przez innych) podejrzliwość, paranoja

• depersonalizacja

• dziwaczność w porozumiewaniu się

• odczucia często ograniczone lub nieadekwatne

• trudno podtrzymać kontakt w bezpośredniej rozmowie

• pokrewieństwo ze schizofrenią, ale objawy łagodniejsze

12. Zaburzenie osobowości typu borderline

• b. szeroka kategoria zaburzeń

• niestałość w wielu obszarach funkcjonowania osobowości, w tym w zakresie relacji z innymi ludźmi, zachowania, nastroju i obrazu własnej osoby

• DSM-III: klient musi spełnić co najmniej 5 spośród następujących kryteriów:

• Impulsywność i nieprzewidywalność zachowania w co najmniej dwóch potencjalnie szkodliwych dla podmiotu obszarach, np. seks, hazard, alkohol lub narkotyki, kradzież w domach towarowych, przejadanie się, samouszkadzanie ciała

• Powtarzające się niestabilne, intensywne relacje interpersonalne, charakteryzujące się zmiennością postaw, idealizacją, deprecjacją lub manipulowaniem innymi dla własnych celów

• Niekontrolowany gniew

• Problemy tożsamościowe, charakteryzujące się niepewnością w zakresie takich zagadnień jak obraz własnej osoby, tożsamość płciowa, długodystansowe cele lub wybór zawodu, wzorce przyjaźni, wartości i lojalności

• Brak stabilności emocjonalnej, obejmujący znaczne wahania nastroju, od normalnego do depresji, drażliwości lub lęku

• Rozpaczliwe próby uniknięcia porzucenia, realnego lub wyimaginowanego

• Akty fizycznego samouszkadzania, w tym próby samobójcze, samookaleczenia, uleganie wielokrotnym „wypadkom”, bójki

• Chroniczne wrażenie pustki lub nudy

• niestabilność i nieprzewidywalność (wg teoretyków „Ja”) to skutki nieprawidłowej relacji z obiektem w dzieciństwie (niepowodzenia w zakresie kształtowania się pozytywnej samooceny w procesie rozwoju „Ja subiektywnego” oraz niepowodzenia w kształtowaniu się poczucia sprawstwa przewlekła fragmentacja „Ja”, poczucie utraty kontroli, „rozpadania się”)

13. Alternatywne poglądy na temat zaburzeń osobowości

• brak kontekstu może prowadzić do błędnej interpretacji zachowań występujących przez całe życie (np. ktoś może mieć problemy w relacjach interpersonalnych z powodu częściowej utraty słuchu; ktoś może nie chcieć zawierać nowych, przelotnych znajomości, bo jest mocno zaangażowany w inne)

• interpretacja zmienia się wraz z rodzajem terapii

• pytanie, czy cechy naprawdę istnieją…

7

---