LILIANNA ŁUBIAN - PODGÓRNA

S P nr 2 w Ełku

Referat przygotowany na spotkanie Zespołu Przedmiotowego Nauczania Zintegrowanego.

TEMAT : DRAMA W EDUKACJI SZKOLNEJ

DRAMA , metoda wszechstronnego, harmonijnego rozwijania osobowości dziecka, wyrosła z praktyki ludzi teatru, łączących pasje artystyczne z pedagogicznymi. Przenieśli oni na grunt teoretyczno - naukowy i do pracy pedagogicznej terminologię w większości zapożyczoną z tej dziedziny sztuki. Jest to przyczyną wielu kłopotów popularyzatorów tej metody, którzy borykają się z niejasnością i niedokładnym zakresem nazewnictwa.

W takiej sytuacji najważniejsze jest sprecyzowanie , na czym polega istota dramy i czym ona różni się od teatru.

Cechy odróżniające dramę od teatru :

• w dramie nie ma podziału na aktorów i widzów; w teatrze aktorzy grają przedstawienie, a widzowie je oglądają

• w dramie najważniejszy jest pełny, całościowy rozwój indywidualny człowieka, uczestniczącego w fikcyjnym zdarzeniu; w spektaklu aktor spełnia funkcję medium, wyzwala uczucia widzów

• w dramie uczestnicy zachowują się naturalnie i logicznie, koncentrując się i angażując w pełni na określonej sytuacji; w przestawieniu uwaga aktora jest podzielona między uczucia postaci, którą odgrywa, a świadomością obecności widza, dla którego tę postać przedstawia artystycznie, to znaczy „sztucznie”, wykorzystując do tego znaną mu technikę aktorską

• w dramie uczestnicy improwizują, to znaczy pracują bez scenariusza; w spektaklu aktorzy wypowiadają na pamięć tekst literacki, a także działają zgodnie z opracowanym szczegółowo na próbach scenariuszem sytuacji i zachowań, które nie zmieniają się w zasadzie podczas kolejnych spotkań z publicznością.

W dramie wykorzystuje się wiele technik, które dają dzieciom możliwość wszechstronnego rozwoju, zarówno w sferze intelektualnej, emocjonalnej , jak i ruchowej.

TECHNIKI DRAMY

ROLA - głównym sposobem pracy w dramie jest bycie w roli. Działanie to powinno odbywać się całkowicie intuicyjnie, bez wcześniejszego przygotowania, aby przeżycia i wrażenia uczniów były możliwie najgłębsze. Materiałów do tworzenia i odgrywania ról dostarczają przede wszystkim teksty literackie, postaci z filmów, bajek itp.

Na początku , kiedy uczniowie są bardzo niepewni i nie śmiali, ćwiczenia mogą być wykonywane przez wszystkich w tym samym czasie. Obserwuje je tylko nauczyciel.

Drama społeczna

Bycie w roli. Polega ona na tym, że uczeń jest sobą w nowej nie znanej dla niego , odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji postaci . Np.- Jesteś na stacji kolejowej w Londynie . Podchodzisz do kasy musisz kupić bilet, a nie znasz języka angielskiego- to ćwiczenie jest praktycznym treningiem z kręgu dramy społecznej , uczącej, jak radzić sobie w życiu .

- Jesteś starą kobietą. Próbujesz kupić bilet na Dworcu Centralnym. Przy kasie jest duża kolejka -te wejście w rolę jest treningiem emocjonalnym, powiększa wrażliwość na innego człowieka i pozwala zrozumieć go głębiej Uczeń nie powinien skupiać się na budowaniu charakterystyczności tej postaci, odwoływać się do obrazu ludzi starych, bezradnych, zdziecinniałych oraz nastawiać się na zewnętrzne, groteskowo- karykaturalne ich przedstawienie( starczy głos , przygięta sylwetka, trzęsące się ręce), nie zauważy i nie zapamięta uczuć, jakie przeżył w związku z konfliktem z grupą kolegów w rolach pasażerów. A tym bardziej nie nauczy się rozumienia, współczucia i litości dla starego człowieka, nie rozwinie się emocjonalnie, nie pogłębi się jego kontakt z ludźmi. Chociaż może zabłysnąć zdolnościami aktorskimi. Aby uniknąć takich sytuacji należy wyjaśnić uczniowi, że jego zadaniem nie jest pokazywanie starego człowieka, jednego z wielu, jakich widział, ale wyobrażenie sobie , jakby on sam spróbował rozwiązać problem , gdyby był starym człowiekiem. Oto formułki skierowane do ucznia :”Gdybyś był starym człowiekiem”, „Jak byś się czuł w sytuacji starego człowieka ?”, „Co by się stało, gdybyś był starym człowiekiem?” Jak widzisz siebie za sześćdziesiąt lat, jak wtedy będziesz się czuł i jak próbował zachować się w takiej sytuacji?”

Sytuacja z życia codziennego- jest to drama płytka, trening czynności powszednich. Żeby drama przyczyniła się do rozwoju uczuć, wyobraźni, i intuicji, należy wprowadzić konflikt. Konflikt może być :z e w n ę c z n y , związany z sytuacją, np. kupujący w momencie odbierania biletu uświadomił sobie , że zgubił pieniądze lub został okradziony;

Konflikt w e w n ę c z n y , związany z charakterem postaci, np. kasjer jest przemęczony, roztargniony i niezrównoważony emocjonalnie, a pasażer dociekliwy, precyzyjny , nieufny i flegmatyczny. Można połączyć oba typy konfliktu i wzbogacić je zachowaniem bardzo źle usposobionych , stojących długo w kolejce pasażerów.

ROZMOWA - najprostszym sposobem bycia w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Partnerzy w parach rozmawiają w „cztery oczy” Mają wyraźnie określony czas pracy . Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel prosi o relację z rozmów na forum klasy.

Technika rozmowy w roli jest doskonałym ćwiczeniem, pogłębiającym zrozumienie przeżyć i zachowań postaci literackich, jest także ćwiczeniem językowym. Rozmowa może odbywać się również w grupie. Istotna sprawa w czasie rozmów jest nawiązanie bliskiego kontaktu, bo tylko poczucie wspólnoty wytwarza bezpieczna atmosfera i skłania do zwierzeń. Podczas rozmowy mamy szansę korygowania wszelkich zachowań dzieci zauważonych wcześniej na lekcji, czy przerwie, np. : Niektórzy uczniowie spóźniają się : „ wchodzimy w rolę” i staramy się wykonywać różne czynności, które w rezultacie prowadzą do tego, że ktoś się spóźnia. Następnie wspólnie zastanawiamy się, co można zmienić.

WYWIAD - jest częstym sposobem pracy w roli. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy, i oficjalny, prowadzony przez całą grupę z jedną czy kilkoma osobami.

Obie konwencje bycia w roli, rozmowa i wywiad, jako bardzo bezpieczne, nie wymagają zdolności aktorskich; angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, doskonale nadają się do ćwiczeń w mówieniu. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań. Fikcyjna sytuacja rozwija fantazję.

ETIUDA PANTOMIMICZNA - ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa w piłkę, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie itp. Są to ćwiczenia symulujące, które sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji. Uczy komunikatywności, ułatwia wchodzenie w role, w fikcję dramatyczną , w klimat i atmosferę, na której nauczycielowi zależy. Zadaniem uczniów jest również przedstawieniem ciałem i mimiką określonego problemu lub tematu.

IMPROWIZACJA - (duża dowolność terminologiczna)Niektóre z określeń stosuje się zamiennie, na wyczucie.-improwizacja(z tekstem; z tekstem i sytuacjami)-scenka improwizowana - przedstawienie improwizowane - inscenizacja.

Trzy pierwsze są technikami improwizacyjnymi z tekstem powstającym na ż y w o, podstawą czwartej jest tekst literacki.

Improwizacja - jedna lub więcej osób otrzymuje role oraz temat i próbuje działać w związku z postawionym zadaniem. Podstawą jej jest tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu i konfliktu z partnerem. Przed improwizacją uczestnicy otrzymują dodatkowe polecenie przygotowania „ sytuacji wyjściowych” oraz zdecydowania, kto rozpoczyna konflikt .Nauczyciel z reguły przerywa „grę” w momencie , kiedy zostanie ujawniony konflikt, sprecyzowane wyraźnie postawy uczniów w rolach wobec sprawy lub gdy nastąpią próby rozwiązania problemu. Zasada improwizacji :znany jest początek improwizacji , finał zaś -niewiadomy.

Scenka improwizowana - uczniowie budują ją według zasady rozwoju akcji, z początkiem, punktem kulminacyjnym i zakończeniem-rozwiązaniem. Przeprowadzają próbę, bardziej lub mniej precyzyjnie szkicują sytuacje i działania , aby na końcu zaprezentować kolegom efekt swojej pracy . Nauczyciel nie przerywa sceny, pytania stawia dopiero po jej zakończeniu.

Przedstawienie improwizowane - trwa długo z reguły przez całe zajęcia. Biorą w nim udział wszyscy uczniowie. Przedstawienie improwizowane odbywa się na podstawie opowiadania nauczyciela, może mieć także charakter odtwórczy w stosunku do utworu literackiego

Często rozwija się bez udziału i pomocy nauczyciela , który pełni jedynie rolę obserwatora; może także być przez niego przerwane, omawiane, a niektóre sceny , pod wpływem jego komentarza i wspólnej analizy, są powtarzane i rozwijane. Czasami nauczyciel gra w nich główną rolę, kiedy indziej jest tylko inspiratorem kreacji twórczej i pomysłowości młodzieży. Przedstawienie nie powinno być oglądane przez inne grupy. Ma spełniać funkcje ogólnorozwojowe wobec uczestników , nie należy nastawiać się na efekty artystyczne.

Inscenizacja - występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność.

Punktem wyjścia jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć. Spektakl podlega osądowi artystycznemu.

RZEŹBA I JEJ WARIANTY- uczeń przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację; przy czym ważna tu jest zarówno wymowa całego ciała, jak i jego poszczególnych elementów, gestu ręki, mimiki twarzy. Rzeźbę można przygotować indywidualnie(przyjmij pozę jednego z bohaterów ) lub w zespołach dwuosobowych, rzadziej w grupach większych. Są różne metody przeprowadzenia tego ćwiczenia. Np. jeden uczeń jest „ rzeźbiarzem”, drugi- „materiałem do rzeźbienia”; tworzenie może odbywać się w ciszy, bez kontaktu werbalnego, może także polegać na rozmowach i dyskusjach, w wyniku których dochodzi do wspólnego wykreowania pozy. Najczęściej rzeźbiarz „lepi” swoją „figurę”, dotykając i ustawiając partnera, który, rozluźniony, ma obowiązek całkowicie mu się podporządkować. Inny sposób; reżyser sam demonstruje pozę, którą wykonawca wiernie naśladuje. Jest to technika skupiająca uczniów, łatwa i szybka w wykonaniu, przynosząca głębokie przeżycia, rozwijająca, oprócz plastyki ciała , uczucia, wyobraźnię i myślenie. Wariantem tej formy jest połączenie rzeźby z wypowiadanym przez nią tekstem.

Obraz, żywy obraz, obraz bez ruchu, stop- klatka, zdjęcie, fotografia. W Polsce przyjęło się stosować wszystkie te terminy na określenie jednego i tego samego ćwiczenia. W żywym obrazie , to znaczy w obrazie skomponowanym przez ludzi, zostaje uchwycone i zatrzymane , jak w stop- klatce filmowej lub na fotografii. Obrazem mogą być zjawiska abstrakcyjne (radość, smutek, samotność ), a także konflikty w domu, szkole, grupie rówieśniczej itp. Dzieci ćwiczą współdziałanie, pełną koncentrację i skupienie.

ĆWICZENIA GŁOSOWE - ich celem jest rozwijanie barwy głosu, intonacji, korygowanie wad wymowy. Mają one w zamyśle także poprawienie oddechu, emisji i dykcji. Mają więc nauczyć dzieci poprawnej wymowy, a także umiejętności deklamatorskich, świadomego operowania tonem i dynamiką głosu, wrażliwości słuchowej i wyobraźni. Ćwiczenia głosowe: recytacja indywidualna i zespołowa, rytmizacja tekstów, melorecytacja, wygłaszanie utworu na podkładzie muzyczno - wokalno - dźwiękowym.(wiersze i ich odgłosy)

Ćwiczenia w wytwarzaniu dźwięku - są to swoiste zabawy naśladowcze głosów zwierząt, ptaków, owadów, zjawisk atmosferycznych, a także odgłosów innych przedmiotów będący w ruchu. Przygotowują one dzieci do świadomego słuchania muzyki.

RYSUNEK - należy do technik plastycznych związanych z rolą w różny sposób. Może to być portret realistyczny lub karykatura postaci literackiej. Uczniowie rysują indywidualnie, w małych zespołach, kredkami, flamastrami, farbami, na małych kartkach papieru, na większych kartonach, tablicy. Ćwiczenie nie wymaga od uczniów zdolności plastycznych. Pomaga w zbliżeniu do miejsca, czasów, w których odbywa się akcja utworu, przygotowuje do wejścia w rolę i w fikcję fabularną. Staje się punktem wyjścia opisów, opowiadań i charakterystyki postaci.

PRZEDMIOT - ZNAK - należy do techniki plastycznej. Nauczyciel lub uczeń przynoszą na lekcję przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące bądź jej wygląd, bądź jej zainteresowania .Forma ta jest dobrym punktem wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań, charakterystyk.

LIST - jest to technika ściśle związana z rolą. List przybliża nieobecną postać, pomaga odkryć jego tajemnicę. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakiwać uczniów. Ta forma może być wykorzystana do charakterystyki bohaterów lektur, czytanek, opisu zwierząt itp. List może być odczytywany w rolach : bohatera, który napisał list, adresata - przyjaciela.

Drama ma wiele walorów edukacyjnych ,dlatego można ją wykorzystywać jako technikę pomocniczą przy prowadzeniu wielu zajęć dydaktycznych. Podejmowanie roli, improwizowanie i cały bogaty zestaw środków i strategii może być wykorzystany do nauki różnych przedmiotów oraz przygotowania do pełnienia ról społecznych. Odgrywanie ról jest dobrą metodą uczenia się przez naśladownictwo. Wielokrotne obserwowanie specyficznych scen demonstrowanych przez inne dzieci, a następnie próby naśladownictwa dokonywane przez dziecko można wykorzystać do rozszerzenia repertuaru jego zachowań i usuwania deficytów, zwłaszcza w zakresie kontaktów międzyludzkich. Może być wykorzystana do „wyciszenia” wewnętrznego dziecka i skupienia uwagi na treściach opracowywanych w procesie edukacji. Elementy dramy można wykorzystać jako ćwiczenie rozluźniające w czasie przerw śródlekcyjnych. Ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia. Stosowanie technik dramy uatrakcyjnia lekcje, pozwala na wykorzystanie spontanicznej ekspresji dziecka, wyzwala te możliwości, które czynią je bardziej otwartym, aktywnym, uczą samodzielnego myślenia i działania, rozwijają wyobraźnię, uczą współżycia i współdziałania w grupie.

Istotnym warunkiem pracy w dramie jest zaniechanie współzawodnictwa w pogoni za lepszymi wynikami.

Stosunkowo łatwo jest rozwijać dramę, znacznie trudniej - człowieka.

Równie łatwo jest oceniać i mierzyć pewne aspekty rozwoju samej dramy, ale w ten sposób można przeoczyć podstawowy cel rozwoju człowieka przez dramę.

LITERATURA:

Maria Alicja Szymańska , Drama w nauczaniu początkowym, Łódź 1996

G. Duszyńska , L. Kowal , I. Krop , B. Przybylska - Matula , E. Skiba , Drama w kształceniu zintegrowanym , Płock 2001

Krystyna Pankowska , Edukacja przez dramę , Warszawa 1997

Braian Way , Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży , Warszawa 1995

Anna Dziedzic , Janina Pichalska , Elżbieta Świderska , Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej , Warszawa 1992

---