Drama w edukacji dziecka w młodszym wieku szkolnym mgr Barbara Zaremba >>Twoja opinia<< Słowo "drama" pochodzi od starogreckiego drao - działam, usiłuję. W języku greckim używane było również słowo drama oznaczające czynność lub akcję. W języku angielskim, z którego zapożyczyliśmy termin "drama" to przede wszystkim: sztuka teatralna dramat, teatr. Jedną z popularnych i stosowanych w nauczaniu zintegrowanym technik jest drama. Drama bezpośrednio nawiązuje do idei prezentowanej przez Johna Deweya i jego koncepcji Nowego Wychowania. Chodzi w niej o uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, jego potrzeby działania, zabawy i ekspresji twórczej. Podstawą dramy jest aktywność twórcza uczniów. Jest swojego rodzaju procesem badawczym, w którym biorą udział uczniowie aktywizując zarówno umysł jak i emocje, wyrażając je w sposób bezpośredni w działaniu. Wyjątkowość tej formy pracy z uczniami polega na ożywieniu dyspozycji poznawczych dziecka, a zarazem wywołaniu natychmiastowej reakcji bezpośredniej. Uczestnicy dramy myślą i czują jednocześnie. Wyniku tego procesu tworzy się nowy sposób widzenia problemu. Wiedza, którą uczeń zdobywa poprzez własną aktywność poznawczą i twórczą ma charakter interdyscyplinarny. Jeśli problem podejmowany w dramie dotyczy np.: losu ludzi starszych, babci i dziadka, wówczas zadaniem nauczyciela jest przywołać wiadomości zarówno z edukacji polonistycznej, społeczno-przyrodniczej, plastycznej, muzycznej. W ten sposób uczeń przyswaja wiedzę całościowo, najbardziej zbliżoną do sposobu poznania realnego świata. W dramie nie chodzi tylko o zdobywanie wiedzy i umiejętności, ale na przykład stawianie ucznia w trudnej sytuacji, którą musi nie tylko emocjonalnie przeżyć, ale i podać samodzielną próbę rozwiązania problemu- stanowi doskonały trening dorastania. Umiejętność podejmowania decyzji jest jednym z jej elementów. W dramie bowiem, w działaniu z rolami istnieje bezpośrednia realna możliwość obserwacji różnych zachowań: swoich własnych i innych dzieci. Mamy okazję wraz z dziećmi dokonania analizy, jakie jest źródło powstałych reakcji, co jest w nich pozytywne, a co niewłaściwe i jak należy to zmienić. Dzieci widzą jak się zachowują inni i mogą skorzystać z dobrych wzorców. Zaś błędy nie przynoszą, co jest cudowną właściwością dramy, żadnych nieodwracalnych konsekwencji. Poza tym istnieje możliwość dokonania natychmiastowej korekty zachowań. Drama polega na stworzeniu sytuacji, zarysowaniu problemu i próbie rozwiązania go przez aktywne wchodzenie w role. Podstawowym wymogiem jest autentyczne "bycie w sytuacji" i zaangażowanie. W dramie nauczyciel wykorzystuje w głównej mierze spontaniczność, chęć do aktywnego działania i zabawę dzieci. Intuicyjne zachowania naśladowcze(np.: zabawa w policjanta, lekarza, sprzedawcę) nabiera tu celowego i zorganizowanego charakteru. Dzięki zbliżeniu się w nauczaniu do oczekiwań uczniów łatwiej jest wzbudzić ich zainteresowanie i przekazywać założone treści. Odbywa się to niejako w naturalny sposób. Istnieje tu wydobywanie i przekazywanie uczniowi jego możliwości psychicznych, fizycznych i społecznych, ważnych dla funkcjonowania w otaczającym świecie. Główne cele dramy: kształcenie wrażliwości uczniów doskonalenie umiejętności rozmowy o własnych uczuciach, wewnętrznych przeżyciach, stanach, lękach, kłopotach, radościach wyrażanie stanów psychicznych, uzewnętrznienie uczuć uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych uruchomienie własnej postawy twórczej przez dziecko Zachowania niewerbalne stanowią podstawę dramy i służą do: wyrażenia emocji wyrażenia postawy informacji o cechach osobowości Podstawowe elementy dramy: temat - jasno określony i sprecyzowany na początku symbolizacja - poszukiwanie niedosłownych (symbolicznych) znaczeń działań, sytuacji, przedmiotów (rekwizytów) rola - improwizowana, tworzona na gorąco, modyfikowana fikcja - tu jako rzeczywistość nieprawdziwa, także forma kreacji konflikt i napięcie - konflikt (psychiczny, społeczny), potrzebny do tworzenia stanu napięcia wywołującego emocje. Drama polega na graniu roli i wszystkie formy pracy są jej podporządkowane. Granie ról może być wykorzystane w edukacji polonistycznej, w pracy z lekturą, tekstem, służy pogłębianiu emocjonalnego odczucia jego treści. Zaprezentowanie bohatera czytanki, przez ciekawie zaaranżowaną role może posłużyć jako motywacja do przeczytania tekstu. Jeszcze inną możliwością jest odegranie ról w trakcie analizy utworu w celu uwydatnienia pewnej jego sekwencji. Na podstawie baśni H. CH. Andersena "Dziewczynka z zapałkami" w klasie trzeciej możemy uświadomić dzieciom, że sens świąt nie polega jedynie na przyjmowaniu prezentów, lecz przede wszystkim na ich dawaniu, a sam prezent może mieć charakter niematerialny, na przykład zainteresowanie samotną osobą. W dramie wyróżniamy jej różne techniki: rozmowa wchodzenie w role scenki i sytuacje improwizowane pomnik (rzeźba) żywe obrazy ćwiczenia pantomimiczne Drama nie stroni od technik plastycznych: przedmiot - znak rysunek zrobienie przez uczniów stroju zorganizowanie wystawy Do ćwiczeń pomocniczych można jeszcze wyodrębnić: ćwiczenia głosowe wydobywanie dźwięków W ćwiczeniach dramowych istotną rolę odgrywa słowo. Jest ono integralną częścią działań, środkiem ekspresji. Dziecko prowokowane sytuacją noszącą pozór zabawy spontanicznie opowiada, opisuje, składa sprawozdania, charakteryzuje. Są to naturalne sposoby ekspresji, choć na pewno w formie niedoskonałej. Drama dyscyplinuje swobodne wypowiedzi, mówienie staje się wewnętrznie umotywowaną potrzebą, a nie przymusem odpowiadania na pytania nauczyciela. Drama w edukacji dziecka może funkcjonować na dwa sposoby: Jako technika pomocnicza przy prowadzeniu dowolnych zajęć dydaktycznych. Nadaje się ona do stworzenia sytuacji pomocniczych w przyswajaniu lub rozszerzaniu treści nauczania np. na zajęciach z edukacji społeczno-przyrodniczej mogą wykonać taniec rannego ptaka, naśladować odgłosy natury. Elementy dramy można wykorzystać jako ćwiczenia rozluźniające w czasie przerw śródlekcyjnych, (wejść w role piosenkarki, sportowca, akrobaty). Drama zafascynuje w większym stopniu, gdy np. tekst przedstawiony będzie w scenach. Poprzez bycie w roli uczeń lepiej zrozumie motywację działań danej postaci i dzięki temu ma ona szansę zostać dokładniej omówiona. Nauczyciel może wykorzystać dramę, aby zareagować na pojawiające się w klasie problemy, np.: braku koleżeństwa, wzajemnej akceptacji, agresji, paleniu papierosów. Zajęcia te wtedy będą spełniać funkcję terapeutyczną. Drama daje tu możliwości bezpośredniego odczucia braku kolegów i przyjaciół, a przez to lepszego zrozumienia problemu. Dlatego ważne jest, aby wspierać dzieci w rozwoju, uczyć nawiązywania oraz budowania przyjaźni i koleżeństwa, ukazać pozytywne strony rozwiązywania konfliktów, dowartościowywać oraz uczyć wiary we własne siły. Wspomniane umiejętności sprzyjają radzeniu sobie w trudnych sytuacjach. Mogą zapobiegać próbom palenia tytoniu czy picia alkoholu.   Inną możliwością wykorzystania dramy są zajęcia pozalekcyjne. Dobrowolne uczestnictwo w zajęciach daje nauczycielowi ogromne możliwości działania. Granie ról służy uczeniu się, a nie przygotowaniu przedstawienia. W dramie nie gra się kogoś, a jest się sobą, w nowych, nie zawsze doświadczonych na co dzień sytuacjach. Dzięki temu dostarcza się dziecku momentów bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zwykłą wiedzę, wzbogacającego wyobraźnię, działającego na emocje. Ćwiczenia dramowe tworzą dogodną sytuację pozwalającą na uświadomieniu dziecku oczywistego faktu, że każda wypowiedź jest zdeterminowana tym, kto mówi, do kogo mówi i po co mówi. Od tego zależy co mówimy i w jaki sposób. Pociąga to za sobą różnorodne pomysły ćwiczeń językowych, które są swoistą interpretacją hasła programowego: wielokrotna parafraza tekstu ze wskazaniem celu przekształceń (mówimy, żeby zdenerwować, zaskoczyć, roześmiać, itp.). Każde działanie dramowe musi skończyć się omówieniem. Ten element jest niezwykle konieczny z punkt zakładanego celu. Omówienie dramy wzbogaca ponadto twórcze działanie uczniów dodatkowy walor kształcący. Prowokuje bowiem do wymiany zdań, rozwiązywania problemów, rostrzygania kwestii, uczy kultury werbalnej. Dzieci w młodszych klasach już zaczynają dyskutować. Sztuka dyskusji nie stanowi odrębnego problemu dydaktycznego, a doskonali się ją w działaniu. Efektem pracy metodą dramy w młodszych klasach może być: rozbudzenie zainteresowań sztuką, literaturą, teatrem, plastyką, muzyką rozbudzenie twórczej aktywności w wielu sferach działalności szkolnej i pozaszkolnej - próby literackie, redagowanie gazetki uczestnictwo w kółku teatralnym, organizowaniu imprez dla innych wzbogacenie zakresu słownictwa, umiejętność w wyrażania myśli za pomocą języka mówionego i pisanego pozbycie się przez uczniów strachu przed odpowiedzialnością, wystąpieniem przed klasą czy przed społecznością szkolną na apelu lub uroczystości zainteresowanie uczniów w koleżeńskie wychowujące się wzajemnie i pomagające sobie także w nauce, zespoły wzrost dyscypliny uczniów, wykształcenie umiejętności podporządkowania własnych potrzeb potrzebom klasy umiejętnoćś samokontroli rozwój poczucia humoru otwartej postawy wobec życia, odpowiedzialność za własne postępowanie i losy innych dzieci, życzliwości i serdeczności Drama ma jeszcze jedną, chyba najważniejszą zaletę - uczniowie stosunkowo łatwo i szybko wchodzą w role, angażując się emocjonalnie. Takie kształcenie ma dla dzieci wymiar osobisty i społeczny zarazem. Pozwala ona niektórym uczniom (np. nieśmiałym) na stawanie się osobami znaczącymi w swoim środowisku. Drama stwarza zatem nauczycielowi szanse na wzbogacanie środowiska wychowawczego. Tak więc drama w edukacji dziecka ma wszechstronne zastosowanie. Może być wykorzystywana przede wszystkim do doskonalenia percepcji tekstów literackich i sytuacji wychowawczych występujących w klasie. Drama rozwija dziecko pod względem emocjonalnym, intelektualnym, sprawnościowym, a także rozwija potrzeby, dążenia, oczekiwania i aspiracje edukacyjne. Sądzę zatem, że elementy dramy powinny być obecne we współczesnej edukacji wczesnoszkolnej, w szczególności zaś edukacji polonistycznej, społeczno-przyrodniczej. BIBLIOGRAFIA A. Dziedzic, "Drama na lekcjach języka polskiego", Warszawa 1992, WSiP W. Kołodziejski, "Nauczanie dramą", Warszawa, 1995 H. Machulska, "Drama", Poradnik dla nauczycieli i wychowawców, 1991 K. Pankowska, "Pedagogika dramy. Teoria i praktyka", Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2000 K. Pankowska, "Drama - zabawa - myślenie", Warszawa 1990 K. Pankowska, "Edukacja przez dramę", WSiP, warszawa 1997 M. Świeca, "Drama w edukacji", Kielce 1996 B. Way, "Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży", WSiP, Warszawa 1995

dukacja językowa w przedszkolu w świetle realizowanego programu.

     Obecnie nauczyciele mogą tworzyć autorskie programy wychowania przedszkolnego, wprowadzać innowacje, jednak wszystkie treści muszą być zgodne z Podstawą programową wychowania przedszkolnego dla przedszkoli z oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych (2000). Jedno z sformułowań zawartych w Podstawie programowej...(2001, s. 58) brzmi: " Tworzenie warunków do doświadczeń językowych w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem nabywania i rozwijania umiejętności czytania i pisania)".
     W pracy wychowawczo - dydaktycznej korzystam z programu wychowania przedszkolnego " Moje przedszkole" autorstwa Cz. Cyrańskiego i M. Kwaśniewskiej, dopuszczonego do użytku szkolnego. Wspomniany program oparty jest na Podstawie programowej i zawiera obowiązujące treści programowe ujęte w obszary tematyczne. Edukacja językowa zawarta jest w obszarze tematycznym "Myślę, mówię, czytam i przygotowuję się do pisania".
     Szczególną uwagę zwraca się na ćwiczenia usprawniające mowę, które realizuje się poprzez:

• ćwiczenia słuchowe,

• ćwiczenia oddechowe,

• ćwiczenia rytmiczne,

• ćwiczenia głosowe (fonacyjne),

• ćwiczenia artykulacyjne.

     Powyższe hasła są ważnym elementem pracy nad mową dziecka. Hasła te są pogłębione i rozwinięte w wielu opracowaniach metodycznych. Zwraca się uwagę na rolę ćwiczeń słuchowych dotyczących zarówno słuchu muzycznego, jak i fonetycznego. Doprowadzają one do zwiększenia wrażliwości dziecka na dźwięki muzyczne i dźwięki mowy, ich rozpoznawanie, różnicowanie, dokonywanie analizy i syntezy. Zwraca się uwagę na ćwiczenia dotyczące usprawniania mięśni artykulacyjnych (warg, języka, podniebienia, policzków) oraz ćwiczenia kinestezji, tj. odczuwania położenia narządów mowy podczas artykułowania określonych głosek.
     Nauczyciel przedszkola, uwzględniając powyższe treści programowe oraz posługując się wieloma narzędziami w pracy, może umiejętnie wykorzystać swoją wiedzę w celu aktywizacji dziecka do mówienia. Praca w przedszkolu nad prawidłową wymową dziecka przebiega systematycznie, kiedy dziecko uczęszcza do przedszkola od trzeciego roku życia. Chcąc uzyskać efekty w swojej pracy, nauczycielka przedszkola powinna być dla dziecka wzorem, a więc: mówić poprawną polszczyzną, operować bogatym zasobem słów, znać teksty literatury dziecięcej, umieć słuchać i patrzeć na siebie i dziecko. Współpracować z rodzicami i poradnią logopedyczną.

---