Integracja w kontekście procesów rozwoju psychicznego dziecka w młodszym wieku szkolnym

Rozwój jest procesem konstruowania się struktur wewnętrznych w toku wielorakich kontaktów z otaczającym światem. Oznacza to, że rozwój wynika z aktywności jednostki. Aktywność rodzi się, gdy jednostka w kontakcie ze światem reaguje na otaczające środowisko i sygnały z niego płynące.

W klasach początkowych dzieci znajdują się w okresie operacji konkretnych, co oznacza konieczność opierania się na konkretach, obserwacji, eksperymentowaniu, starając się unkać abstrakcji i wprowadzać je ostrożnie.

Doświadczenie jest podstawowym motorem rozwoju, przetwarzanie gromadzonych doświadczeń polega na wewnętrznej samoorganizacji wszystkich elementów, które wynikają z doświadczenia.

Człowiek odbiera nie pojedyncze bodźce i reaguje na nie, ale spostrzega je w kontekście sytuacyjnym, wszechstronny rozwój jest zatem możliwy w sytuacjach, gdy występują różnorakie bodźce pobudzające wyzwalające różne formy aktywności.

Bodźce akustyczne, zapachowe, wzrokowe nie są zapamiętywane oddzielnie, lecz całościowo, co wykorzystuje się w nauczaniu początkowym.

Zadania rozwojowe dziecka w wieku 6 - 12 lat:

• Uczenie się umiejętności fizycznych potrzebnych w prostych grach

• Kształtowanie zdrowych postaw wobec siebie

• Uczenie się współżycia z rówieśnikami

• Uczenie się roli właściwej do własnej płci

• Rozwijanie podstawowych umiejętności (czytanie, pisanie, liczenie)

• Rozwój pojęć koniecznych do porozumiewania się

• Kształtowanie sumienia, moralności, skali wartości

• Osiąganie samodzielności

• Rozwój postaw wobec grup społecznych i instytucji

Zadania rozwojowe stanowią rozbudowane sekwencje postępowania jednostki.

Etapem koniecznym do zrozumienia przez dziecko jest analiza, a nie jedynie synteza, jak ma to miejsce w przypadku nauczania przedmiotowego. W nauczaniu przedmiotowym nie ma również miejsca na kwestie wychowawcze, co jest istotne w młodszym wieku szkolnym.

Poznawanie przez dziecko rzeczywistości rozpoczyna się od spostrzeżenia i ujęcia całości. Całościowy obraz jest mglisty, nie zawiera pełnego zrozumienia postrzeganej rzeczywistości. W kolejnym etapie dziecko rozczłonkowuje w myśli rzeczywistość, ustala związki między elementami. Kolejnym etapem jest ponowna synteza, po której następuje zrozumienie przez dziecko pewnej rzeczywistości, która stanowi wyższą formę, niż pierwotny całościowy obraz.

Edukacja całościowa jest zgodna ze spojrzeniem małego dziecka na otaczający świat. Poznanie świata powinno być całościowe, bo świat oddziałuje na człowieka w sposób© całościowy.

Niezbędne jest poznanie logiki rozwoju dziecka, w jaki sposób się rozwijało, jakie miało trudności, jak sobie z nimi radziło, co jem motywowało.

Należy kłaść akcent na proces współpracy dziecka i nauczyciela a nie efekty i wytwory tej współpracy.

Konstruktywistyczna teoria uczenia się.

Teoria Piageta

J.Piaget, psycholog rozwojowy, biolog, zakłada, że człowiek jest złożonym organizmem biologicznym, rozwijającym się fizycznie i społecznie zgodnie z prawami, którymi podlegają wszystkie istoty żywe.

Rozwój następuje w wyniku interakcji między biologiczną jednostka a środowiskiem.

Czynności intelektualne polegają na organizowaniu środowiska i adaptacji do niego.

J. Piaget do wyjaśnienia procesów poznawania używał pojęcia schematu. Schematy są procesami lub strukturami psychicznymi, dzięki którym jednostka przetwarza, rozróżnia oraz klasyfikuje docierające bodźce. Schematy zmieniają się wraz z rozwojem umysłowym człowieka i odzwierciedlają aktualny poziom jego wiedzy rozumienia świata.

Proces poznania jest efektem adaptacyjnej interakcji pomiędzy tym, co w organizmie jest wrodzone a tym, co reprezentuje jego środowisko.

Proces adaptacji dokonuje się za pośrednictwem asymilacji i akomodacji.

Asymilacja jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści percepcyjne, motoryczne czy pojęciowe są włączane do istniejących już schematów czy wzorów zachowań.

Proces asymilacji polega na przyswojeniu i włączeniu nowych zdarzeń w obręb już istniejących struktur wiedzy. Jednostka może zasymilować tylko bodźce znaczące dla niej,
w przeciwnym razie nie będą one miały dla niej żadnego znaczenia w i konsekwencji nie dojdzie do procesu poznania.

Akomodacja polega na dostosowaniu się już istniejących struktur wiedzy do asymilacji nowej informacji lub tworzeniu nowego schematu. W wyniku tego procesu struktura wiedzy, którą jednostka posiada, ulega modyfikacji.

J. Piaget uważa, że wiedza jest konstruowana przez jednostkę przez całe jej życie. Proces ten następuje wtedy, gdy podejmuje ona fizyczne lub umysłowe działania na obiektach, rezultatem których jest ich asymilacja i akomodacja, a więc konstrukcja schematów lub wiedzy.

Struktury wiedzy ulęgają stałym zmianom, w miarę jak następuje ich akomodacja do nowych informacji. Mechanizmem zmiany jest przezywany przez jednostkę konflikt pomiędzy posiadaną wiedza o świecie a docierającymi do niej nowymi informacjami. Człowiek stale dąży do równowagi pomiędzy asymilowanymi informacjami ze środowiska a istniejącymi już strukturami wiedzy.

Stadia rozwoju intelektualnego wg Piageta:

• inteligencja sensomotoryczna do 3 r.ż.

• inteligencja przedoperacyjna od 3 do 6 r. ż.

• Inteligencja konkretno-wyobrażeniowa 7-11

• Inteligencja operacyjna 12 i więcej

Wszyscy ludzie przechodzą niezmienne sekwencje stadiów.

Teoria Piageta i jej konsekwencje dla praktyki edukacyjnej.

Uczeń musi dochodzić do wiedzy na drodze aktywnej eksploracji - dociekania, poszukiwania, badania i odkrywania - swojego otoczenia, stawiać w obliczu konfliktu poznawczego, realizować własne zainteresowania, ustanawiać równowagę na nowo, przez aktywna asymilację i akomodację, konstruować własną wiedzę w interakcjach z innymi ludźmi, zwłaszcza z rówieśnikami.

Społeczno-genetyczna teoria rozwoju L. Wygotskiego

Edukacja jest efektem życia społecznego, a dzielenie się społecznym zachowaniem stanowi źródło uczenia się.

L. Wygotski szczególnie podkreśla rolę społecznych interakcji, jako siły motorycznej procesu poznawczego.

Rozwój ten dokonuje się poprzez internalizację symboli i narzędzi kulturowych, z których znaczenie ma język.

Wynikiem nabywania umiejętności mówienia jest rozwój myślenia i rozumowania.

Strefa najbliższego rozwoju jest różnica pomiędzy poziomem wykonania zadania samodzielnie a poziomem wykonania zadania wykraczającego poza aktualne możliwości jednostki, wspieranego przez osoby dorosłe i rówieśników o większych kompetencjach.

Dolną granicę strefy najbliższego rozwoju wyznacza aktualny poziom kompetencji.

Wygotski pojmuje rozwój jako stopniowe przechodzenie od jakościowo niższej fazy do jakościowo wyższej fazy rozwoju. Nie każda aktywność powoduje rozwój, tylko ta, która nieco przewyższa obecne umiejętności dziecka.

Top przejście jest możliwe dzięki wspomagającemu otoczeniu społecznemu, które wysuwa oczekiwania wykraczające poza dobrze opanowane przez dziecko standardy funkcjonowania.

Osiągnięcie nowych kompetencji jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy dziecko znajduje się w okresie restrukturyzacji organizacji psychicznych, czyli w okresie w którym następuje asymilacja nowych bodźców do starej struktury poznawczej.

Rozwój psychiczny następuje dzięki ogólnej stymulacji doświadczeń przez dziecko w toku interakcji społecznych. SNR jest pomostem między tym, co dziecko może zrobić samodzielnie, a tym co może osiągnąć, gdy działa jako partner kompetentnego dorosłego.

Czynniki Społeczne odgrywają fundamentalną rolę w rozwoju poznawczym człowieka. Kluczowym pojęciem teorii rozwoju poznawczego wg Wygotskiego jest internalizacja. Proces internalizacji jest stopniowy, od działań pod ścisła kontrolą, przez współdziałanie do samodzielnego działania.

Kooperatywne uczenie się dorosłego i dziecka jest ważnym fundamentem rozwoju umysłowego dziecka.

Rola dorosłego nie jest kreowanie nowego procesu poznawczego, ale raczej rozwijanie tego, co już się pojawiło.

Człowiek buduje i internalizuje wiedze dzięki interakcją z podmiotami społecznymi.

Kompetentny nauczyciel to ktoś, kto potrafi określić strefę najbliższego rozwoju dla każdego ucznia. Ktoś kto zleca i organizuje zadania jednocześnie dostarczając niezbędnej pomocy, aby doprowadzić ucznia do ich samodzielnego rozwiązania.

Teoria rozwoju poznawczego wg J. Brunera.

Wyróżnił trzy stadia, dzięki którym dokonuje się rozwój sposobów kodowania, przetwarzania i przedstawiania przez człowieka informacji o środowisku:

Stadium reprezentacji eneaktywnej, ikonicznej i symbolicznej.

Gotowość do opanowania wiedzy i umiejętności trudnych nie jest stanem, który wytworzy się samodzielnie i niezależnie. Należy stworzyć jej sprzyjające warunki rozwoju. Na początku trzeba doprowadzić do ukształtowania się prostych umiejętności, podstawowych pojęć,
a następnie na ich fundamencie rozwijać złożone i trudne.

Wg Brunera na akt uczenia się składają się trzy procesy:

• Nabywanie nowych wiadomości (odpowiednik asymilacji)

• Transformacja, czyli przetworzenie nowych informacja (akomodacja)

• Ocena, która polega na sprawdzeniu czy przetworzyliśmy informacje w sposób umożliwiający posłużenie się nią w określonej sytuacji zadaniowej.

Wprowadził pojęcie „rusztowania” dla określenia procesu umożliwiającego dziecko rozwiązywanie zadań i osiąganie celów, które mogą być na określonym etapie rozwoju ponad jego siły i możliwości. W procesie tym dorosły pomaga dziecku stopniowo stać się samodzielnym i niezależnym.

Proces udzielania wsparcia można porównać z procesem budowy domu. Rusztowanie stawia się po to aby stopniowo wznosić mury domu, kiedy wszystkie części domu zostają złożone
i odpowiednio zabezpieczone, rusztowanie można rozebrać. Budynek podobnie jak dziecięce rozumienie, staje się niezależny.

Dowiódł, że odpowiednie i rozumne wsparcie powoduje, ze dziecko osiąga w swym rozwoju więcej niż mogłoby osiągnąć samodzielnie.

Nauczyciel podczas interakcji z uczniem stwarza niezbędne warunki do wspomagania procesu jego rozwoju poprzez podejmowanie odpowiednich działań w odpowiedzi na trwające działania ucznia.

Bruner akcentuje podobnie jak pozostali konstruktywiści, samodzielną aktywność, która jest wyznacznikiem ludzkiego rozwoju i warunkiem uczenia się.

Uczenie się metoda odkrywania i wynalazczości jest dla ucznia najbardziej rozwojowe. Terminem „odkrywanie” Bruner określa wszelkie formy samodzielnego zdobywania wiedzy przez ucznia.

---