STAN CYWILNY
Osoba fizyczna wiąże się z pojęciem stanu cywilnego. Pojęcie stanu cywilnego bywa używane dla oznaczenia czy dana osoba pozostaje czy też nie pozostaje w związku małżeńskim. Tym czasem stan cywilny rozumie się szerzej, na stan cywilny składają się takie dane jak: imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, imiona rodziców, płeć i stan rodziny. Stan cywilny człowieka jest jeden i niepowtarzalny, zmiany w zakresie stanu cywilnego mogą następować tylko w wyniku określonych zdarzeń prawnych. Takimi zdarzeniami są np. zawarcie związku małżeńskiego czy oznaczenie płci transseksualisty.
OSOBA FIZYCZNA
Z osobą fizyczną a zatem z każdym człowiekiem wiążą się pewne wartości, te wartości nazywane są dobrami osobistymi. Wg KC do tych dóbr należą m.in.: zdrowie, wolność, cześć, nazwisko, tajemnica korespondencji, a także, co wynika z poza kodeksu: kult osoby zmarłej czy uczucia religijne. Z zasady równości osoby fizycznej wynika nie tylko to, że każdemu człowiekowi bez wyjątku te dobra przysługują, ale wynika również to, że każdemu człowiekowi bez wyjątku przysługuje ochrona tych dóbr przewidziana prawem cywilnym zwłaszcza w sytuacji gdy nastąpi naruszenie tych dóbr. Naruszenie dóbr osobistych jest oceniane wg kryterium obiektywnego, oznacza to, że nie wystarczą pewne odczucia osoby, która uważa, że nastąpiło naruszenie jej dóbr osobistych. Nie jest to, zatem ocena subiektywna, bada się tu bowiem odczucia i reakcje tzw. przeciętnego człowieka. Oznacza to, że nie ma naruszenia dóbr osobistych np. wtedy, gdy powie się panu Kowalskiemu, że jest mądry jak Einstain.
OSOBA PRAWNA
Od wielu lat w obrocie cywilno- prawnym obok ludzi funkcjonują pewne jednostki organizacyjne, które skupiają określone zespoły ludzkie dążące do osiągnięcia określonych celów. Zda się być oczywiste, że istnieje konieczność uregulowania struktury i sposobu działania takich zespołów ludzkich, trudno bowiem wyobrazić sobie zawarcia umowy z osobą ”x” nie przez spółkę akcyjną jako całość ale przez 100 tys. jej akcjonariuszy. Osoba prawna jest to taka jednostka organizacyjna, która została wyposażona w osobowość prawną i przez to staje się podmiotem praw i obowiązków na podstawie prawa cywilnego. Tak jak osobie fizycznej tak również osobie prawnej przysługuje zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych. Także zdolność prawna osób prawnych jest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków na podstawie prawa cywilnego. Zdolność ta zostaje nabyta z chwilą uzyskania osobowości prawnej tj. w zasadzie z chwilą wpisania do określonego rejestru. Zdolność prawna osoby prawnej inaczej niż ma to miejsce gdy chodzi o zdolność prawną osób fizycznych reguły jest zdolnością ograniczoną. Ograniczenia te wynikają z faktu, że osoba prawna to jednostka organizacyjna a nie człowiek. Osoba prawnie nie może być zatem podmiotem tych wszystkich praw i obowiązków, które są związane z naturalnymi właściwościami człowieka. Tak więc osoba prawna nie może być np. zobowiązana czy uprawniona do alimentów. Tak jak w wypadku osoby fizycznej tak również w wypadku osób prawnych zdolność do czynności prawnych oznacza to samo, jest to możliwość nabywania praw i obowiązków na podstawie własnego działania. Osoba prawna nabywa zdolność do czynności prawnych z chwilą nabycia osobowości prawnej a zatem w zasadzie z chwilą zarejestrowania. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych jest zawsze nieograniczona. W KC nie przewidziano żadnych ograniczeń w zakresie tej zdolności. Osoba prawna swoją zdolność do czynności prawnych realizuje wyłącznie poprzez swoje organy, które są do tego upoważnione.
RODZAJE OSÓB PRAWNYCH
Wyróżniamy 3 rodzaje osób prawnych, a mianowicie:
państwowe osoby prawne
jednostki samorządu terytorialnego
korporacyjne i fundacyjne osoby prawne.
Państwowe osoby prawne- wśród państwowych osób prawnych wyróżnia się skarb państwa i inne państwowe osoby prawne. Skarb państwa jest to w istocie samo państwo, chodzi o to bowiem by na gruncie prawa cywilnego owo państwo jako skarb państwa mogło być podmiotem praw i obowiązków. Inne państwowe osoby prawne to takie jednostki organizacyjne, które nie są skarbem państwa. Charakteryzuje je to, że ich mienie jest w całości mieniem państwowym.
Jednostki samorządu terytorialnego-
1) gminy, 2) związki międzygminne, 3) powiaty, 4) województwa.
Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne - tu wyróżniamy:
- korporacyjne osoby prawne i fundacyjne osoby prawne.
Korporacyjne osoby prawne- to takie w których funkcjonują ich członkowie, to oni poprzez swoje udziały czy opłacanie składek tworzą majątek tej osoby prawnej. Przykładem takich osób prawnych są spółdzielnie, spółki handlowe a także m.in. stowarzyszenia.
Fundacyjne osoby prawne- nie mają członków. Pojawia się tutaj instytucja założyciela czyli fundatora. To on wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek a także określa ich strukturę organizacyjną oraz cel działania.
Każdy stosunek cywilno-prawny może pozostawać w związku z jakimś przedmiotem materialnym albo niematerialnym. Każdy taki przedmiot może być zatem odnoszony do określonego stosunku cywilno-prawnego np. w wyniku zawarcia umowy sprzedaży samochodu powstaje stosunek cywilno-prawny który odnosi się inaczej, jest związany z tym samochodem. Wśród przedmiotów materialnych na plan pierwszy wysuwają się rzeczy, wg KC rzeczami SA tylko przedmioty materialne. Wśród rzeczy wyróżnia się ruchomości nieruchomości. Nieruchomości jak wskazuje sama nazwa nie podlegają przemieszczaniu, ruchomościami np. SA altanki ogrodowe, garaże (blaszaki) czy pawilony handlowe bez fundamentów, chodzi bowiem o to, że nie są one trwale związane z gruntem.
Nieruchomość może przybrać postać:
nieruchomości gruntowej,
nieruchomości budynkowej,
nieruchomości lokalowej.
Nieruchomość budynkowa ma miejsce w sytuacji, gdy budynek zostaje prawnie wyodrębniony i staje się przedmiotem prawa własności oddzielonym od własności gruntu, na którym jest postawiony. Kto inny jest zatem właścicielem gruntu a kto inny właścicielem budynku postawionego na tym gruncie.
Nieruchomość lokalowa jest w istocie konsekwencją wyodrębnienia własności lokalnej.
KC wśród nieruchomości gruntowych wyróżnia ich rodzaj w postaci nieruchomości rolnych.
CZYNNOŚĆ PRAWNA
Do powstania, ustania czy zmiany stosunku cywilno-prawnego dochodzi w wyniku zdarzenia prawnego. Wśród tych zdarzeń prawnych z jednej strony wyróżniamy np. urodzenie się czy śmierć człowieka a z drugiej zawarcie umowy. W każdym wypadku chodzi o to, że skutkiem zdarzenia prawnego jest powstanie, ustanie czy zmiana stosunku cywilno-prawnego. Wśród tak różnych zdarzeń prawnych wyróżnia się te, które są nazywane czynnościami prawnymi. Taką czynnością nie jest urodzenie czy śmierć człowieka, ale taką czynnością jest np. zawarcie umowy. Tak więc można powiedzieć, że czynności prawne są jednym ze zdarzeń cywilno-prawnych. Czynność prawna jest to pewien stan faktyczny, na który muszą złożyć się te elementy, które są określone przez normę prawną np. na zawarcie umowy sprzedaży muszą złożyć się te elementy, które są oznaczone przez normę prawną regulującą kwestię sprzedaży. Cechą charakterystyczną czynności prawnej jest m.in. to, że wywołanie skutków prawnych jest zamierzone prze osobę, która danej czynności dokonuje. Od czynności prawnych należy odróżnić takie zachowania, które są zbliżone do czynności prawnych. Różnią się jednak one zasadniczo od czynności prawnych, ponieważ nie wywierają skutku w postaci powstania, ustania czy zmiany skutku cywilno-prawnego. Chodzi tu o takie zachowania, które rodzą określone skutki w sferze pozaprawnej np. chodzi tu o stosunki o charakterze grzecznościowym. Takie zachowania mają miejsce np. wtedy, gdy wnuk zobowiązuje się wymalować babci mieszkanie a sąsiad zobowiązuje się przed swoim sąsiadem systematycznie odwiedzać jego sąsiadkę podczas jego nieobecności. Przykładem może też być sytuacja, gdy przyjaciółka zobowiązuje się przyjść punktualnie na umówione spotkanie. Są to takie zachowania, które nie wywołują skutku prawnego. Bowiem są one pozbawione zamiaru wywołania takiego skutku. Gdy chodzi o obietnice wyborcze czyli deklaracje i przyrzeczenia składane przez polityków zwłaszcza w czasie kampanii wyborczych to nie są one czynnościami prawnymi które wywołują skutki na podstawie prawa cywilnego.
OŚWIADCZENIE WOLI
Podstawowym i niezbędnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli. Oświadczenie woli jest to takie zachowanie się podmiotu prawa cywilnego (os. fiz. Czy os. prawnej) które w sposób dostateczny wyraża pewien zamiar, a mianowicie zamiar wywołania skutku prawnego jakim ma być ustanowienie, zmiana czy zlikwidowanie stosunku prawnego. Mówi się, że oświadczenie woli jest to zewnętrzny przejaw wewnętrznej decyzji. Tej decyzji, której celem jest wywołanie określonych skutków prawnych. Oświadczenie woli może zostać złożone w sposób wyraźny albo dorozumiany. Wyraźne złożenie oświadczenia woli ma miejsce wtedy gdy osoba składająca to oświadczenie przejawia swoją wolę wywołania określonych skutków prawnych w sposób jednoznaczny, a mianowicie używa słów i zwrotów które mają jednoznaczne znaczenie w języku polskim, przy czym użycie tych słów i zwrotów następuje poprzez wypowiedzenie tych słów albo utrwalenie na piśmie. Oświadczenie woli jest składane w sposób dorozumiany wtedy, gdy określone zachowanie się ujawnia wolę danej osoby w sposób dostateczny. Z taką sytuacją mamy do czynienia np. wtedy gdy: Pan „A” mówi: Pan ”B” niech ma pan umyje samochód, płacę za to 20 zł. A Pan „B” przystępuje do mycia samochodu. W takim wypadku Pan „A” oświadczył swoją wolę w sposób wyraźny, natomiast Pan „B” w sposób dorozumiany. W ten sposób doszło do zawarcia między nimi umowy o świadczenie usługi. Poza tym ujawnienie woli może też nastąpić w postaci elektronicznej np. przy pomocy Internetu.
Oświadczenie woli może być dotknięte wadą. Wada ta jest określona przez ustawodawcę nieprawidłowość. Jest to taka nieprawidłowość, która występuje w toku podejmowania decyzji i wyrażania woli. W KC zostały uregulowane następujące wady oświadczenia woli:
brak świadomości albo swobody przy podejmowaniu decyzji i wyrażania woli,
pozorność,
błąd,
groźba.
Skutkiem tego, że oświadczenie woli jest dotknięte wadą może być m.in. nieważność tego oświadczenia woli.
PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH
czynności prawne jednostronne,
czynności prawne dwustronne (wielostronne)
Kryterium tego podziału jest proste sprowadza się do odpowiedzi na pytanie czy dana czynność prawna jest dokonana przez złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę czy też dla dokonania danej czynności prawnej jest niezbędne złożenie więcej oświadczeń woli. Przykładem czynności prawnej jednostronnej jest testament, czynności prawne dwustronne to umowy. Mogą być umowy wielostronne np. umowy spółek handlowych.
czynności prawne zobowiązujące,
czynności prawne rozporządzające,
czynności prawne o podwójnym skutku.
Kryterium rozróżnienia tych czynności stanowią skutki, jakie ta czynność wywołuje w majątku osoby, która dokonuje danej czynności. Pojęcie majątek bywa rozumiane dwojako, a mianowicie w znaczeniu węższym i w znaczeniu szerszym. KC zazwyczaj posługuje się pojęciem „majątek” w znaczeniu szerszym. W znaczeniu węższym, mówimy, że majątek to jedynie aktywa np. prawo własności nieruchomości. W ujęciu szerszym przyjmuje się, że majątek to nie tylko aktywa ale i pasywa danej osoby tzn. jej zobowiązania, długi tej osoby. Czynność prawna jest czynnością zobowiązującą wtedy gdy skutkiem takiej czynności jest zwiększenie się pasywów danej osoby. Przy czym aktywa tej osoby nie ulegają zmianie. Czynnością prawną zobowiązującą jest np. zobowiązanie się rodzica do dokonania darowizny nieruchomości na rzecz swojego dziecka. Skutkiem takiej czynności jest to, że zwiększają się pasywa czyli zobowiązania tego rodzica, natomiast jego aktywa nie ulegają zmianie. Czynności zobowiązujące są to, zatem takie, w wyniku których powstają zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia. Inaczej jest w wypadku czynności rozporządzającej, w takim wypadku pasywa nie ulegają zmianie, bowiem nie powstaje żadne nowe zobowiązanie. Gdy chodzi o czynności rozporządzające to zmniejszeniu ulegają aktywa, zazwyczaj w wyniku wcześniejszej czynności zobowiązującej dochodzi do czynności rozporządzającej. Przez czynność rozporządzającą rozumiemy tylko czynność której skutkiem jest rozporządzenie prawem majątkowym, zwłaszcza zbycie tego prawa. Jeśli rodzic w wyniku wcześniejszej czynności zobowiązującej dokonuje przeniesienia na swoje dziecko własności nieruchomości to rozporządza swoim prawem w ten sposób, że wyzbywa się tego prawa własności. Aktywa tego rodzica ulegają pomniejszeniu o prawo własności danej nieruchomości. Pasywa tego rodzica nie ulegają zmianie. Zazwyczaj mamy do czynienia z czynnościami prawnymi o podwójnym skutku tzn. z czynnościami zobowiązująco-rozporządzającymi. Z jednej bowiem strony dochodzi do zobowiązania się a z drugiej strony do wykonania tego zobowiązania. Przykładem czynności o podwójnym skutku jest umowa sprzedaży czy umowa darowizny.
czynności prawne przysparzające
czynności prawne nie prowadzące do przysporzenia
Zrozumienie, na czym ten podział polega wymaga spojrzenia na dokonywaną czynność prawną od strony tej osoby na rzecz której ta czynność jest dokonywana. Jeżeli majątek takiej osoby ulega zwiększeniu mamy do czynienia z czynnością przysparzającą. Jeżeli w efekcie danej czynności prawnej majątek takiej osoby nie ulega zwiększeniu mamy do czynienia z czynnością, która nie prowadzi do przysporzenia. Przysporzenie może polegać na nabyciu określonego prawa, np. prawa własności. W wyniku darowizny dziecko staje się właścicielem nieruchomości, nabywa więc prawo własności tej nieruchomości i przez to jego majątek ulega zwiększeniu. Przysporzenie może też polegać na zmniejszeniu się pasywów w majątku danej osoby, np. przez zwolnienie z długu. Jeżeli więc na panu „B” ciąży dług w wysokości 15 tys. zł a pan „A” zwolni go z tego długu, co do kwoty 5 tys. zł to nastąpi zmniejszenie pasywów pana „B” i w ten sposób jego majątek ulegnie powiększeniu. Mówiąc o przysporzeniu musimy pamiętać o tym, że chodzi o przysporzenie w znaczeniu prawnym, a nie ekonomicznym, np. w wyniku darowizny obdarowany może otrzymać nieruchomość obciążoną hipotekami na kwoty przekraczające wartość tej nieruchomości. W takim wypadku nie będzie tu w istocie przysporzenia ekonomicznego natomiast będzie miało miejsce przysporzenie w znaczeniu prawnym, obdarowany nabędzie przecież prawo własności danej nieruchomości. Przysporzenie może być skutkiem dokonania przez inną osobę zarówno czynności zobowiązującej jak i czynności rozporządzającej.
Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne.
Czynność prawna ma charakter odpłatny wtedy, gdy ta osoba, która dokonała przysporzenia uzyskuje w zamian za to jakąś korzyść majątkową, np. sprzedawca, który dokonuje przecież przysporzenia na rzecz nabywcy otrzymuje określoną kwotę z tytułu zapłaty ceny. Uzyskuje on więc za przysporzenie korzyść majątkową, to oznacza, że umowa sprzedaży jest czynnością prawną odpłatną. Czynność prawna ma charakter nieodpłatny wtedy, gdy dokonujący przysporzenia nie otrzymuje korzyści majątkowej. Czynnością nieodpłatną jest, np. umowa darowizny. Ocena tego czy dana czynność ma charakter odpłatny czy nieodpłatny można dokonywać z punktu widzenia czysto formalnego, ale można też dokonywać oceny merytorycznej. Dokonując oceny formalnej ustala się czy świadczeniu jednej osoby odpowiada jakiekolwiek świadczenia ze strony drugiej osoby. W znaczeniu formalnym sprzedaż nieruchomości za symboliczną złotówkę jest czynnością odpłatną. Dokonując oceny formalnej abstrahuje się całkowicie od wartości obu świadczeń. Dokonując oceny merytorycznej porównuje się wartość obu świadczeń. I w sytuacjach rażącej dysproporcji przyjmuje się, że dana czynność ma charakter nieodpłatny. Przy takiej ocenie sprzedaż nieruchomości za symboliczną złotówkę będzie czynnością nieodpłatną.
Czynności prawne między żyjącymi i na wypadek śmierci.
Czynności prawne między żyjącymi (intern vivos) i na wypadek śmierci (mortus causa). Czynność prawna jest czynnością dokonaną na wypadek śmierci wtedy, gdy jej skuteczność jest uzależniona od wystąpienia określonego zdarzenia prawnego, a mianowicie od śmierci tej osoby, która dokonuje czynności (testament). Takie uzależnienia nie występuje przy czynnościach prawnych między żyjącymi.
FORMA CZYNNOŚCI PRAWNEJ
Jest zasadą, że czynność prawna może zostać dokonana w dowolnej formie. Czynność prawna może zatem zostać dokonana w formie ustnej czy pisemnej. Można też skorzystać z formy elektronicznej. Forma ustna oznacza, że osoby dokonujące czynności prawnej wyrażają swoją wolę posługując się mową i nie utrwalają tej woli w jakimkolwiek dokumencie. Inaczej jest gdy chodzi o formę pisemną. Ta forma charakteryzuje się tym, że oświadczenie woli zostaje utrwalone w dokumencie. Może to być m.in. forma pisemna zwykła oraz forma aktu notarialnego. Forma pisemna zwykła jest zachowana wtedy i już wtedy, gdy na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli składającej to oświadczenia złoży swój własnoręczny podpis. Sam dokument może zostać sporządzony zarówno przez osobę składającą dane oświadczenie woli jak i przez inną osobę tzw. osobę trzecią. Taki dokument może zostać sporządzony zarówno pismem ręcznym jak i maszynowym. Sam podpis musi zostać złożony własnoręcznie i obejmować przynajmniej nazwisko osoby składającej oświadczenia woli. Przykładem formy ustnej jest zakup papierosów czy ciastek, gdy zaś chodzi o formę pisemną to przykładem jest to uregulowania zawarte w art. 660 KC. Chodzi o to, że umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie, bowiem jeżeli ta forma nie zostanie zachowana, taka umowa będzie traktowana jako zawarta na czas nieoznaczony. Wg art. 158 KC umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości czy też przenosząca własność powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Skutkiem niedochowania formy czynności prawnych jest zazwyczaj nieważność danej czynności prawnej.
PRZEDSTAWICIELSTWO
W stosunkach cywilno- prawnych nie ma obowiązku osobistego działania przez tą osobę, która zamierza dokonać czynności prawnej. Jest zasadą, że można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela. Wyjątkiem w tym zakresie jest np. to, że testament musi zostać sporządzony osobiście przez testatora. Przedstawicielstwo jest to taka konstrukcja prawna, która polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje czynności prawnej w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) oraz, że taka czynność wywołuje bezpośrednie skutki dla osoby reprezentowanej, a nie dla jej przedstawiciela. Zawsze chodzi o to, że dokonana czynność musi mieścić się w granicach umocowania.
POCHODZENIE DZIECKA
Zagadnieniami uregulowanymi w Kodeksie Rodzinnym i opiekuńczym są min. Te, które dot. Pochodzenia dziecka. Wprawdzie KRO wyraźnie reguluje jedynie kwestie pochodzenia dziecka od określonego mężczyzny to jednak nie można wykluczyć, że będzie mieć miejsce zaprzeczenie macierzyństwa KRO tych kwestii wprost nie reguluje mają na względzie rzymska zasadę że, „ matka jest zawsze pewna” Gdy chodzi o pochodzenie dziecka od określonego mężczyzny wyróżnia się 3 sposoby ustalenia ojcostwa:
domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki
uznanie dziecka
sądowe ustalenie ojcostwa
pierwsze dot. dziecka małżeńskiego dwa pozostałe pozamałżeńskiego.
Pierwszy sposób: domniemywa się ,