Zróżnicowanie i nierówności społeczne Wykład-5 20.11.13r.
Podmiotem aspektów zróżnicowania ekonomicznego z którym wiąże się problem tj. zjawisko ubóstwa. Charakterystyczne dla społeczeństwa z perspektywy materialnych warunków życia jest to przedmiotem szczegół zainteresowania.
Refleksje na temat ubóstwa jest szeroka. Różne sposoby pomiaru sytuacji, brak środków (ubóstwo) występuje w najniższych sektorach społecznych. Ubodzy -najniżej ulokowani w hierarchii przez wymiar ekonomiczny. To zjawisko ubóstwa jest doświadczane historycznie od zarania dziejów ale stał się przedmiotem analizy na przełomie XIX/XX wieku. Obecność osób ubogich w perspektywie historycznej, rozwija się społeczeństwo ewoluują od biedy doświadczanej powszechnie wtedy nie była przedmiotem zainteresowania- kategoria normalnych warunków życia do biedy doświadczanej selektywnie przez pewne grupy które doświadczają jej w mniejszym lub większym stopniu. Pierwsze empiryczne analizy ubóstwa związane są z 2 nazwiskami Ch. Booth oraz S. Rowntree , kontynuowane w połowie XX wieku, przełom/analizy sytuacji najuboższej część społeczeństwa są intensyfikowane. Dzisiaj mówimy o bogatym dorobku naukowym nad tą kategorią społeczną jaka są osoby ubogie, można podsumować analizy, sprowadzając do podstaw paradygmatów, albo pokazywać jak w zakresie pomiaru ubóstwa w diagnozowaniu (to ubóstwo) się zmienia. Badania, analizy, studia prowadzone w ramach 4 podstawowych paradygmatów które układ się w 2 pary stanowisk przeciwstawnych. To podejście do najmniejszej części społeczeństw. Pomiar ubóstwa jest ogromnie złożony. A teoretyczno-metodologiczny układ, układa się w 2 przeciwstawne kulturowe visa strukturalne; statyczne visa dynamiczne.
Podejście statyczne visa dynamiczne.
Statyczne
Statyczne- analizy ubóstwa przyjmują iż bycie ubogim jest statusem społecznym, w takim samy sensie jak bycie robotnikiem, chłopem., ale traktując szerzej definiowane jest że złe materialne warunki życia są trwała, stałą, niezmienna cecha jednostek i grup. Człowiek rodzi się biedny, żyje jak biedny i umiera biedny, nic w położeniu materialnym się nie zmienia.
Dynamiczne
Dynamiczne- biednym się bywa. Zakłada zdywersyfikowanie, zróżnicowanie biograficznie człowieka pod względem okresowego doświadczenia biedy, ale zakłada się że zbiorowość biednych jest wew. zróżnicowany ze względu na czas doświadczania biedy, w śród biednych są tacy którzy doświadczają biedy w krótkim okresie czasu i tacy którzy doświadczają jej w długim okresie czasu, a nawet chronicznie czy trwale. Zbiorowość biednych jest analizowana w kontekście temporalnych wzorów doświadczania ubóstwa- zróżnicowania ze względu na czas doświadczania niedostatku ekonomicznego. Ten dynamiczny paradygmat w analizach ubóstwa właściwe opiera się na 2 założeniach:
bieda jest doświadczeniem nie akceptowanym przez człowieka i gr społeczne (rodzina, gospodarstwo domowe, społeczność lokalna).Podejmuje działania w celu przezwyciężenia niedostatku materialnego. Ta aktywność jest zróżnicowana w zależności od jego możliwości osobowościowych na ile ze względu na zajmowaną pozycję społeczną dostępne są środki, które pozwolą przezwyciężyć niekorzystna sytuacje. Przykłady różnych statutów społecznych niepełnosprawni, samotne matki.
te elementy tych społeczeństw które pojawiły się w pierwszej dekadzie XX wieku, po I wojnie światowej, instrumentarium które społeczeństwo tworzy w celu wspierania i przezwyciężania trudnej sytuacji życiowej. Instrumenty które pomagają ludziom przez ich dostępność rozwiązać trudną sytuację życiową związana z niedostatkiem. Instrumentarium w postaci werafe state i jego przekształcenia które w polityce społecznej są podejmowane.
Ujawnia że bieda dzisiaj nie jest tylko udziałem tych najniżej ulokowanych w segmencie struktury społecznej, jako doświadczających biedy krótkotrwale dotyka te segmenty które ulokowane są wyżej.
Kulturowe- strukturalne
To są analizy mikrostruktura(kulturowy) visa makrostruktura(strukturalne).
Kulturowe
Kulturowe podejście lata 60 XX wieku narodzony w USA, Oscar Lewis- „kultura ubóstwa”- wzory i zachowania przekazywane następnym pokoleniom w procesie socjalizacji oraz Michel Harrington rozdział książce „Nieznany ląd” - analiza społecznego życia ludności mieszkających na wsi wskazują na specyfikę relacji które zachodzą miedzy mieszkańcami wsi. Teza: materialne warunki życia definiowane są w kategoriach niedostatku rodzą określone problemy, które wymuszaj określone postawy i działania, obiektywizują się w postaci wzorów i norm, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Te wzory norm, ludzi doświadczających niedostatku materialnego w koncepcjach behawioralnych i aksjologicznych jest istotą kultury ubóstwa. To co wyróżnia biednych od nie biednych, odmiennie Bartosz Zach, i postawy doświadczania niedostatku. W tym myśleniu o ubóstw w aspekcie struktury bieda jest efektem przekazywania wzorów z pokolenia na pokolenie np. dziecko matki samotnie wychowującej dzieci, chodząc do kasy MOPS po pieniądze się dostaje w okienku a nie zarabia, raczej powielają wzory jeśli nie dostaną odpowiedniego wsparcia. Ten zastaw cech jest szeroko opisany przez Louisa.
Strukturalny
W wymiarze materialnym ma największe zastosowanie. Podejście zgodnie z którym biedni stanowią segment struktur społeczeństwa. Maja swoje miejsce w strukturze społecznej, ponieważ jednym z wymiarów ustrukulizowania życia społecznego jest wymiar ekonomiczny/materialny. Podział na tych którzy są biednymi i biednymi nie są, jakie saą proporcje miedzy populacją biedną i nie biedną. Jeśli patrzymy na dorobek naukowy nad ubóstwem w perspektywie strukturalnej powstaje taka dysproporcja, która pozwala sformułować tezę: że podejście strukturalne jest podejście niepełnym większość analiz w paradygmacie strukturalnym skierowana jest na uwarunkowania biedy i warunki życia biednego niż na usytuowanie biednych w strukturze społecznej oraz dystansem miedzy biednymi a pozostałą częścią społeczeństwa. Dzieje się tak ze zdecydowanie prościej łatwiej, analizuje się jaka cześć populacji stanowią ludzie biedni niż badania jak się oni lokują w hierarchicznym układzie pozycji społecznej. Wymiar miejsce zamieszkania, płeć - etap jaka cześć tych subpopulacji, ze względu na inne wymiary stanowią biedni, niż ile jest biednych subpopulacji w populacji biednych. Kategoria wiekowa ludzi biednych- łatwiej badać niż badać jak ludzie biedni są zdywersyfikowani w wymiarze wieku- inny rodzaj badań.
Analiza strukturalna biednych perspektywa dychotomiczna
Zróżnicowanie analizowane jest poprzez wskazanie 2 postaci przeciwstawnych grup: biedni i nie biedni. Opiera się na 2 elementowym podejściu do struktury społecznej. Arystoteles- najostrzejszy podziela na biednych in niebiednych zagraża stabilność państwa. Podział na biednych i bogatych odwołuje się do prawidłowości które w społeczeństwie na danym etapie rozwoju; nie jest tak iż zasoby materialne są dostępne wszystkim, atrybutem życia społecznego- cecha jest nierówny podział zasobów materialny i obecno biednych jest konsekwencja nierównego podziału zasobów. Linia podziału, problem wyznaczenia linii demarkacyjnej - ta refleksja na wyznaczenie tej linii miedzy biednymi i bogatymi sięga pionierów Bootha i Rowntree.
Booth- Stratyfikacja mieszkańców miasta według klas społeczno-ekonomicznych- podział na 8 klas z czego 4 ponad linia biedy i 4 poniżej, blisko 31 % stanowią biedni.
Rowntree- wprowadzili linie graniczy ubóstwa, ta granice ubóstwa wyznaczy w ocenie normy cenowej przeżycia+ koszty mieszkania i odzieży , w Yorku oszacował że biedni wydzieleni w strukturze 2 elementowej- na podstawie linii ubóstwa stanowią blisko 28% populacji ówczesnego miasta.
W tym samy czasie Riis prowadząc badania w paradygmacie strukturalnym nad mieszkańcami New York sanowali 1/3 populacji mieszkańców.
Dziś te studia są powszechne. Ubóstwo w Polsce w świetle badań GUS, raport z listopada 2013 r, pierwsze analizy od lat 90 XX wieku.
Podglebie tych strukturalnych analiz jak ważne z punku widzenia struktur społecznych i rozwiązanie problem ubóstwa jak wyróżniony w subpopulacji osoby biedne- udziel biednych w śród kategorii wyróżnionych ze względu na płeć, takie analizy w wymiarze płci, wykaszlenia, kategorii społeczno-zawodowej (różnie definiowane), miejsce zamieszkania z podziałem na typ wielkości jednostki zamieszkania obywatela, ale tez w perspektywie podziału regionu w ramach danego kraju jak również analizy międzynarodowe, prowadzone też analiza zróżnicowani wyróżnić kategorie ze względu na biologiczny typ gospodarstwa domowego np. gospodarstwo 1 os; 2 os -definiowane jako małżeństwo bez dzieci; związek małżeński ze zróżnicowaną liczba dzieci 1,2,3, i co najmniej 4 dzieci, oraz gospodarstwo składające się z rodzica samotnie wychowującego dziecko, zróżnicowane ryzyko bycia biedny w zależności od typu gospodarstwa, inaczej się żyje, analizy ryzyka życia w biedzie udział biednych w subpopulacji; nie należy zapominać o kryterium osoby niepełnosprawnej w gospodarstwie domowym lub osoby bezrobotnej- specyficzne dodatkowe analizy zasięgu ubóstwa w populacji osoby niepełnosprawnej, bezbratniej czy wielodzietności.
Wyniki badań:
1.Zasięg ubóstwa w Polsce na podstawie warunków życia gospodarstw. Dychotomiczny podział na biedny i bogatych w okresie ostatnich 11 lat według kryteriów:
-relatywne- 50% średnich mieszkaniowych wydatków gospodarstwa domowego,
-ustawowa,
-minimum egzystencji.
Jednowymiarowe ekonomiczne podejście do ubóstwa- wartości pieniężna określona przez te 3 progi. Te relacje miedzy biednymi i nie biednymi kształtują się dla 2011 roku:
-relatyw- 16, 7 % biedni wobec 83, 3 nie biednych
-minimum egzystencji - 6,7% biedni wobec 93,3% nie biednych
- ustawowe -6,5% biedni wobec 94,5% nie biednych.
W tych samych analizach jeśli przedmiotem oceny szacunkowej jaką cech segmentów stanowią ludzi biedni. - tabela kategoria społeczno ekonomicznych, w ramach której wyróżniono status społeczno- ekonomiczny lokuje się ubóstwo: w Polsce lokuj się w śród os które są poza rynkiem pracy- utrzymanie z innych nie zarobkowych źródeł pracy, miejsce zamieszkania - wieś jej mieszkańcy są w gorszej sytuacji, analogicznie można patrząc na typ biologiczny gospodarstwa domowego im więcej dzieci tym większe ryzyko doświadczania ubóstwa, a gdzie jest co najmniej 4 dzieci to ryzyko jest bardzo wysokie. Badania pokazują gdzie należy uruchamiać dziania, wobec których kategorii społecznych.
2.Dane Eurostatu- 2011 r. - osoby szczególnie zagrożone życiem w ubóstwie w Polsce i UE
*ze względu na płeć- kobieta
*wiek- do 18 i 18-24 lata;
*wykształcenie poziom 1-2 (co najwyżej zasadniczo- zawodowe);
*kategoria społeczno-zawodowa niepracujący, bezrobotni, inni nieaktywni zawodowo
*gospodarstwo domowe- utrzymujący się z innych nie zarobkowych źródeł
*miejsce zamieszkania- wieś
*typ gospodarstwa domowego- małżeństwo + 4 dzieci
Polska lokuje się w EU- takie podejście dla analizy temat w których uruchamia się to zmienna wyksztalcenie- jak na strukturę wpływają kalifikacje, szkolenia. Wykorzystanie koncepcje przyjętych w UE, poziom 1-2 co najwyżej zasadniczo- zawodowe. Należy wzmocni w zakresie posiadany najniższych kwalifikacje- wychodzenie z ubóstwa. Wiek rocznik najmłodsze osoby, ale też i najstarsze w Polsce ubóstwo jest prostoliniowe- im starszy człowiek tym mniejsze ryzyko bycie biednym..
Perspektywa stratyfikacji społecznej
Stratyfikacja społeczna- te analizy które swoim początkiem sięgają czasu Marksa, pewnym wskaźnikiem może być kategoria społeczno-ekonomiczna, parametry stratyfikacyjny pozwalaj na ulokowanie w hierarchii tej kategorii która jest przedmiotem analiz i dyskusji - kategoria underclass. Underclass to tradycja amerykańska jest odpowiednikiem- zbędna siła robocza, rezerwowa armia pracy, lumpenproletariat- Marks, negatywnie uprzywilejowani, obecnie klasa niesamodzielnych - Edgall. Analiza z 1993 r. Underclass pozycje społeczno -ekonomiczne czyli kierownicy, specjaliści itd. i na końcu tej kategorii znajduje się underclass. Dlaczego tego typu analizy są rzadziej stosowa bo klasyczny układ stratyfikacyjny, klasowy czy kategoria społeczno-zawodowa podstawą jego zbudowania jest pozycja zawodowa jednostki. Underclass skupia ludzi którzy nie pracują i zapewniają reprezentatywnej grupy w przekrojowych reprezentowanych badaniach jest bardzo trudne bo trudno jest dotrzeć do osób badanych ponieważ:
-nie mają stałego miejsca zamieszkania
-są bezdomni
-ich adresem są instytucje m.in. schroniska
-rzadko spotkać pod danym adresem ich udział w układzie stratyfikacyjnym jest dyskusyjny i badania są relatywne rzadko podejmowane przykładem takich badan jest- survey zrealizowane pod kierunkiem H. Domańskiego był realizowany w 6 krajach Europy środkowo-wschodniej. Wynik tych analiz określona udział biedny w populacji- w tych badaniach potwierdza pewne hipotezy m.in. biedni lokuj się najniżej w hierarchii społecznej pod wymiarem dochodu, czy wykształcenie, pod względem wykształcenia biedni zajmują najniższą hierarchię tylko w 2 krajach: Słowacja i Węgry.
Wnioski z badań:
1. Biedni obejmują grupy społeczne najsłabsze ze względu na pozycję rynkowa w porównaniu do innych gr.
2 Biedni to głównie bezrobotnymi, nigdy nie pracujący oraz ci którzy charakteryzują się najniższymi zarobkami jeśli jest to zbiorowość pracująca.
3. Najniższe stratyfikacje układu ale te dystanse miedzy nimi a pozostałą grupom nie są oczywiste (wykształcenie i warunki mieszkaniowe)
4.Biedni są względnie trwałym układem- układ jeśli patrzymy na ich ulokowanie w różnych krajach. Ubóstwo występuje częściej w społeczeństwach postkomunistycznych.