Wykład III. 01.04.2006 r.
Prawo ubezpieczeń gospodarczych.
Przegląd podstawowych ustaw wprowadzających reorganizację prawa ubezpieczeniowego.
Prawo ubezpieczeń gospodarczych jest kompleksową dziedziną prawa i łączy w sobie regulacje z kilku podstawowych dziedzin prawa, do których należą: prawo cywilne, administracyjne i karne.
Przepisy cywilno- prawne regulujące prawo ubezpieczenia znajdują się w:
Tytule 27 Zobowiązania - księga III,
Tytule 8 Kodeksu morskiego - dot. Ubezpieczeń morskich.
Oprócz tego system prawa ubezpieczeń gospodarczych regulują następujące ustawy:
Ustawa z dnia 22.05.2003 r. Dz. U. 124 O działalności ubezpieczeniowej.
Ustawa z dnia 22.05.2003 r. O ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniach funduszu gwarancyjnego, polskim biurze ubezpieczycieli komunikacyjnych,
Ustawa z dnia 22.05.2003 r O pośrednictwie ubezpieczeniowym,
Ustawa z dnia 22.05.2003 r. O nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz rzeczniku ubezpieczonych.
Ustawa z dnia 07.07.1994 r. O gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych.
Pojedyncze lub jednostkowe regulacje prawne związane z bezp..gosp. i umową ubezpieczenia znajdują się w innych ustawach.
Przepisy ustawy matki czyli Ustawy o działalności ubezpieczeniowej oprócz regulacji administracyjnych, finansowych i karnych zawierają normy cywilno- prawne ale nieliczne. Znacznie większy udział norm cywilno-prawnych zawiera ustawa O ubezpieczeniach obowiązkowych, ale ta ustawa ogranicza się jednak tylko do ubezpieczeń osobowych. Ubezpieczenia obowiązkowe są jednak mniej trwałe niż ubezpieczenia dobrowolne.
Normy cywilno prawne zawarte są też w ustawie O pośrednictwie ubezpieczeniowym.
Z ustawy ubezpieczeniowej z 1990 r. stanowiącej przełom , pewne normy dot. Ubezpieczeń zostały przeniesione do Kodeksu cywilnego gdzie są poddawane nowelizacji.
Ustawa weszła w życie 01.01.2004 r. Rozrzucone normy powodują, że są trudności z regulacją i wykładnią przepisów.
Na funkcjonowanie umowy ubezpieczeniowej poważny wpływ mają nie tylko normy cywilno-prawne ale wszystkie normy mające wpływ na funkcjonowanie rynku bezp., strukturę organizacyjną, pozycję ubezpieczycieli, uwarunkowań i innych instytucji ubezpieczeniowych, ubezpieczeniowych zwłaszcza tych które dotyczą szeroko pojętego nadzoru.
Zasady i formy prowadzenia działalności ubezpieczeniowej.
Działalność ubezpieczeniowa jest rodzajem działalności gospodarczej.
Art. 3 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej przez działalność ubeżpieczeniową rozumie się wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.
Kolejne ustępy art. 3 to wyliczenie poszczególnych czynności ubezpieczeniowych :
gr. Ust. 3 - są to takie czynności, które mogą być wykonywane tylko przez zakłady ubezpieczeń,
gr. Ust. 4 - to czynności, które zakład ubezpieczeń może zlecać innym podmiotom,
gr. Są czynnościami ubezpieczeniowymi tylko wtedy, gdy wykonuje go zakład ubezpieczeń lub podmiot działający w jego imieniu i na jego rzecz.
Do czynności ubezpieczeniowych wykonywanych przez zakład ubezpieczeń należą:
Zawieranie umów ubezpieczenia,
Umów reasekuracji,
Umów gwarancji ubezpieczeniowych, zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom w rozumieniu ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym.
Art. 6 to ważny przepis Ustawy o ubezpieczeniach i mówi:
Wykonywanie działalności ubezpieczeniowej wymaga zezwolenia organu nadzoru - Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - KNUJFE.
Zezwolenie wydawane jest w formie decyzji administracyjnej, a wymogi formalne (tryb wydawania, cofnięcie zezwolenia) określają szczegółowo art. 99-102 tej ustawy.
Zezwolenie jest wydawane w zakresie 1 lub więcej grup ubezpieczeń, które są podzielone w załączniku do tej ustawy.
Zezwolenie jest systemem koncesyjnym dla każdego zakładu ubezpieczeń.
Organizacja KNUJFE jest uregulowana w Ustawie o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz rzeczniku ubezpieczonych.
Pozycja prawna KNUJFE jest taka, że jest to generalny organ administracji państwa podległy Ministrowi Właściwemu ds. Finansów.
Zadanie KNUJFE oprócz decyzji na zgodę i powstanie jest kontrola działalności zakładu ubezpieczeń, jego stanu majątkowego Pośrednika Ubezpieczeń oraz Funduszy Emerytalnych i Towarzystw Emerytalnych.
Ustawa o Nadzorze Ubezpieczeniowym reguluje również działalność
Rzecznika Ubezpieczonych, którego zadaniem jest reprezentowanie interesu osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych oraz reprezentuje interesy Członków Funduszy Emerytalnych i uczestników Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE).
Rzecznika powołuje Prezes RM na 4 lata na wspólny wniosek Ministra WŁ. ds. Finansów i Ministra Właściwego ds.Zabezpieczenia Społecznego.
Rzecznik ubezpieczonych posiada osobowość prawną.
Ochronę osób ubezpieczonych zapewniają różnego rodzaju rozwiązania.
Art. 3 ust. 2 Ustawy matki mówi , że Zakład Ubezpieczeń nie może wykonywać innej działalności poza działalnością ubezpieczeniową i bezpośrednio z nią związaną.
Dopuszczalne jest posiadanie przez Zakład ubezpieczeń udziałów kapitałowych w podmiotach zajmujących się taką działalnością.
Art. 8 Ustawy matki mówi, że Zakład ubezpieczeń nie może prowadzić jednocześnie działalności w dziale ubezpieczeń na życie i w dziale ubezpieczeń osobowych i majątkowych.
Celem takiego zakazu jest obawa, że składka zbierana z tytułu ubezpieczenia na życie mogłaby być wykorzystana do pokrycia strat w innych rodzajach ubezpieczeń.
Forma organizacyjna Zakładu ubezpieczeń.
Są 2 formy prawne: Spółka Akcyjna,
Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych.
Wzajemnych obu tych formach przewidziane są szczególne wymagania dotyczące osób wchodzących w skład tych organów.
Członkami zarządu Zakładu ubezpieczeń są osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych oraz wyższe wykształcenie. Nie może to być osoba ukarana za przestępstwo z winy umyślnej.
Co najmniej 2 osoby wchodzące w skład zarządu i prezes powinny posługiwać się językiem polskim , a niemniej niż połowa powinna legitymować się 5 letnim stażem na samodzielnych stanowiskach kierowniczych w instytucjach finansów.
Na powołanie 2 członków Zarządu krajowego zakładu ubezpieczeń i Prezesa zgodę musi wyrazić KNUJFE w drodze decyzji administracyjnej - dotyczy to zawsze konkretnej osoby.
Według Ustawy ubezpieczeniowej art. 29 członkami organów zarządzających zakła.ubezp. nie mogą być osoby wchodzące w skład organu zarządzającego innych niż wymienionych instytucji ubezpieczeniowych:
Narodowego funduszu inwestycyjnego,
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych,
Podmiotu prowadzącego działalność maklerską,
Powszechnego towarzystwa emerytalnego,
Banków.
Mniejsze wymogi stawiane są członkom Rad Nadzorczych. Muszą to być osoby:
Z pełną zdolnością do czynności prawnych,
Wyższy wykształcenie,
Niekarana za przestępstwo popełnione umyślnie.
W związku z wejściem Polski do UE obecnie zakłady zagraniczne w ramach swobody usług ubezpieczeniowych wykonują działalność ubezpieczeniową, jeśli posiadają zezwolenie na wykonywanie tej działalności w swoim państwie i na tych samych zasadach polskie zakłady ubezpieczeń mogą świadczyć usługi ubezpieczeniowe w państwach członków UE.
Szczególne zasady dotyczą organów nadzoru i informacji w tych państwach.
Ubezpieczeniowa Spółka Akcyjna - to spółki, które są zwykłymi spółkami akcyjnymi unormowanymi w KS., z odrębnościami regulacji wynikającymi z ubezpieczeń społecznych.
1 z tych odrębności jest wymóg zatwierdzenia statutu Ubezpieczeniowej S.A. przed jego zarejestrowaniem przez KNUJFE.
Zatwierdzenia wymagają również zmiany w statucie ale w pewnych grupach tematycznych, np.:
Zmiana siedziby firmy, zmiana firmy,
Podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego,
Zmiana zakresu terytorialnego, rzeczowego działalności,
Zmiana uprzywilejowania akcji i uprawnień akcjonariuszy osobiście przyznanych,
Tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i innych tworzonych przez ubezpieczycieli,
Zmiana zasad reprezentacji,
Zmiana w gospodarowaniu majątkiem i aktywami zakł. ubezp.,
Zmiana w funduszu organizacyjnym,
Zmiana uprawnionego do zatwierdzania ogólnych lub szczególnych warunków ubezpieczenia.
Zarząd Ubezpieczeniowej S.A. powinien składać się z 3 osób.
Duże znaczenie dla ubezpieczonych ma wyznaczenie minimalnego kapitału zakładowego.
Art. 33 Kapitał zakładowy krajowego zakładu ubezpieczeń nie może być niższy niż najwyższa minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego wymaganego dla grupy ubezpieczeń , ubezpieczeń w których ten zakład ubezpieczeń posiada zezwolenie.
Do określenia wysokości kapitału jest uprawniony Minister Finansów, który przy wydawaniu Rozporządzenia powinien zabezpieczyć gwarancje wypłacalności zakładu ubezpieczeń.
Kapitał zakładowy powinien być pokryty wkładami pieniężnymi wpłaconymi w całości przed zarejestrowaniem krajowego zakładu ubezpieczeń w KRS.
Środki na opłacenie kapitału zakładowego nie mogą pochodzić z kredytu ani pożyczki, ani w inny sposób być obciążone.
Akcje Ubezpieczeniowej S.A. co do zasady mają być wyłącznie akcjami imiennymi z 1 wyjątkiem - akcje dopuszczone do publicznego obrotu za zgodą Komisji i papierów wartościowych i giełd.
Następnym środkiem zabezpieczającym jest reglamentacja dot. obrotem akcjami ubezpieczeniowymi.
Zbycie akcji imiennych wymaga zgody KNUJFE w każdym przypadku, jeśli następuje to w terminie 12 m-cy od wpisu zakładu ubezpieczeń do KRS.
Procedura nabycia i objęcia znacznych akcji zakładu ubezpieczeń w ilości zapewniającej przekroczenie 10% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu zobowiązuje podmiot , który nabył te akcje do zawiadomienia KNUJFE w ciągu 7 dni.
Nabycie i objęcie akcji przekraczającej 25%, 50%, 75% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu wymaga zgody KNUJFE. Bez zgody nie można wykonywać prawa głosu.
II forma prawna - Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych.
TUW są szczególnym rodzajem podmiotów prawa regulowanych w ustawie O ubezpieczeniach wzajemnych.
Według art. 38 TUW jest zakładem ubezpieczeń, który ubezpiecza swoich członków na zasadach wzajemności. Ta zasada przeciwstawiana jest komercyjnym regulacjom na podstawie, których działają zakłady ubezpieczeniowe S.A.
Idea działania TUW polega na ścisłym związku pomiędzy członkostwem w towarzystwie a zawartą umową ubezpieczenia.
Wysokość składki ubezpieczenia płacona przez członków TUW nie jest stała i zależy od rzeczywistego poziomu szkodowości w danej grupie ubezpieczeń.
Jeśli poziom szkodowości jest wyższy od zakładanego na początku to istnieje obowiązek dopłaty do składki, w przypadku niższego poziomu zysk ze składki wraca do członków w postaci: - obniżki składki ubezpieczeniowej na następny okres,
- częściowego zwrotu,
- z przeznaczeniem na inne cele na zgoda członków.
Opieszała zasada wzajemności albo występuje w stosunku do ogółu członków towarzystwa, albo też w poszczególnych związkach wzajemności członkowskich działających w jego ramach, czyli osobno dla danej grupy.
Odpowiedzialność w TUW.
W tym zakresie TUW ma osobowość prawną klasyczną tzn. członkowie towarzystwa nie odpowiadają za jego zobowiązania.
Jest jednak wyjątek od tej zasady wzajemności. Statut TUW może przewidywać, że towarzystwo będzie ubezpieczało osoby niebędące jego członkami.
Nie są oni wzywani do udziału poprzez podnoszenie i obniżenie składki ubezpieczeniowej na różnych poziomach szkodowości, ale jest 1 ograniczenie, tzn. że nie mogą one przekroczyć 10% ogółu składek zebranych przez TUW.
TUW jest odrębnym rodzajem osoby prawnej. Osobowość prawna uzyskuje poprzez wpis do KRS.
Ustawa określa minimalna treść statutu TUW, w którym powinny być określone:
Zasady uzyskiwania i utraty członkostwa.
System świadczeń członków na rzecz towarzystwa.
Do statutu można włączyć ogólne warunki ubezpieczeń.
Statut towarzystwa i jego zmiany podlegają przed zarejestrowaniem w niektórym zakresie zatwierdzeniu przez KNUJFE.
Kapitał zakładowy nie może być niższy niż najwyższa wysokość minimalnego kapitału gwarancyjnego wymaganego dla grup ubezpieczeniowych, dla których prowadzi działalność.
Wysokość jest ustalona przez Rozporządzenia Ministra Finansów.
Kapitał zakładowy wpłaca się w całości w terminie 30 dni od dnia zarejestrowania towarzystwa.
Najwyższą władzą TUW jest walne zgromadzenie, które podejmuje uchwały we wszystkich sprawach niezastrzeżonych w przepisach i statucie.
Inne organy to: Zarząd,
Rada Nadzorcza.
Małe TUW do według art. 43 Ustawy Ubezpieczeniowej Towarzystwa, które:
posiadają ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków,
niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych umów ubezpieczenia,
niewielki terytorialny zasięg działalności.
Jest to zapisane w KRS.
Małe TUW nie może prowadzić działalności reasekuracji wzajemnej i mają złagodzone niektóre wymogi ustawowe np. dotyczące kapitału zakładowego, bo nie tworzy się kapitału zapasowego.
Główny oddział zagranicznego zakładu ubezpieczeń.
Działalność ta może być podejmowana na podstawie zasady wzajemności na terytorium RP. Nie stosuje się tego wymogu do państw należących do Światowej Organizacji Handlu.
Główny oddział podlega wpisowi do KRS po zgodzie KNUJFE i:
Nie ma osobowości prawnej ale może nabywać prawa,
Zaciągać zobowiązania,
Pozywać i być pozywaną,
Ma w jakim zakresie zdolność prawną i procesową,
Odpowiada za zobowiązania głównego oddziału całym swoim majątkiem.
Wykonywanie działalności ubezpieczeniowej przez zagraniczny oddział zakładu ubezpieczeń może być rozpoczęte po złożeniu kaucji na zabezpieczenie przyszłych zobowiązań z tytułu ubezpieczeń zawartych przez oddział na terytorium RP.
Kaucja wynosi równowartość minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego i utrzymywana jest przez cały okres działalności głównego oddziału na RP.
Głównym oddziałem zarządza Dyrektor na powołanie, którego zgodę wyraża KNUJFE.
Dyrektor ponosi odpowiedzialność osobistą, w szczególności w wypadkach wobec wierzycieli oddziału za szkodę spowodowaną niedopełnieniem obowiązków przewidzianych na wypadek zaistnienia cofnięcia zezwolenia, przesłanek prawnych działalności ubezpieczeniowej na terytorium RP przez zagraniczny zakład ubezpieczeniowy.
Ubezpieczenia obowiązkowe.
W ramach swobody umów jest zasada, co do samego faktu zawarcia umowy, co do jej treści i formy tej umowy. Strony mogą, ale nie muszą zawierać umowę.
Jednak oprócz dobrowolnych ubezpieczeń system prawny Polski jak i innych państw przewiduje ubezpieczenia obowiązkowe.
Niezależnie od rodzaju ubezpieczeń umowa jest zawsze zawierana pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym, oznacza to, że w Polskim ustawodawstwie nie istnieje konstrukcja ubezpieczeń ustawowych, gdzie stosunek ubezpieczenia nawiązywał się z mocy samego prawa, bez konieczności zawierania umowy.
Ubezpieczenia ustawowe funkcjonowały w czasie gospodarki planowej i wówczas każdy podmiot z mocy prawa stawał się stroną stosunku ubezpieczenia. Były to ubezpieczenia: ustawowe, obowiązkowe-umowne, dobrowolne-umowne.
W warunkach gospodarki rynkowej i dopuszczeniu różnych zakładów ubezpieczeń zwłaszcza w związku ze zniesieniem monopolu działalności ubezpieczeniowej, ubezpieczenia umowne-obowiązkowe zostały poddane zmianom.
Ubezpieczenia te, co do swojej zasady uregulowane są w 2 ustawach: Ustawie matce i Ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych.
Art. 3 tej ustawy przewiduje ,że ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez RP umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.
Podstawowe rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych wymienione są w art. 4 ustawy.
Zgodnie z tym art. Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,
Ubezpieczenia OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,
Ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,(ten rodzaj ubezpieczeń z punktu widzenia teorii jest kwestionowany, bo dlaczego jedne podmioty muszą ubezpieczać budynki od ognia i inne nie).
Ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez RP, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.
Będą to ustawy z różnego rodzaju działalności i katalog ich jest obszerny.
Z ustawy prawo o adwokaturze - adwokaturze odpowiedzialności cywilnej adwokatów za szkody powstałe w wyniku zawieranych umów.
Z ustawy o radcach prawnych - OC za szkody przy wykonywaniu zawodu.
Z ustawy Prawo o notariacie - OC za szkody przy wykonywaniu zawodu.
Z ustawy o ZOZ - OC przyjmującego zamówienie na świadczenia zdrowotne.
Z ustawy o rachunkowości - OC podmiotów wykonujących usługi prowadzenia ksiąg rachunkowych.
Z ustawy o biegłych rewidentach i samorządach - OC podmiotów badających sprawozdania finansowe.
Z ustawy o doradztwie podatkowym - OC doradców podatkowych za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu.
Z ustawy o gospodarce nieruchomościami - OC rzeczoznawców majątkowych i pośredników w obrocie nieruchomościami, zarządców nieruchomości.
Z ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych - OC organizatora imprez masowych za szkody wyrządzone uczestnikom.
Z ustawy o komornikach sądowych egzekucji - OC komorników i ich pracowników za szkody, które mogą zostać wyrządzone w związku pracowników prowadzeniem działalności komorniczej i egzekucyjnej.
Z ustawy o usługach turystycznych - w zakresie pokrycia kosztów powrotu do kraju klientów biur podróży oraz zwrotu wpłat wniesionych przez klientów w razie niewykonania zobowiązań umowy.
Z ustawy o domach składowych - w zakresie ubezpieczenia przejętych na skład towarów od ognia i innych zdarzeń losowych.
Z ustawy o prawie atomowym - OC podmiotu eksploatującego urządzenia jądrowe.
Z ustawy o samorządzie zawodowym architektów i urbanistów - OC osób wykonujących samodzielnie funkcje techniczna w budownictwie.
Z ustawy o rzecznikach patentowych - OC za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu.
Z ustawy o usługach detektywów - OC za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności detektywa.
Z ustawy o państwowym ratownictwie medycznym - OC samodzielnego publicznego ZOZ lub innego podmiotu, który utworzył jednostkę ratownictwa medycznego.
medycznego ustawy o prawie lotniczym - OC użytkowników statków powietrznych, przewoźników i innych przedsiębiorców prowadzących działalność lotniczą za szkody z ruchem statków powietrznych lub wykonywaniem innej działalności lotniczej.
Z ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym - OC agentów ubezpieczeniowych działających na rzecz więcej niż 1 zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, oraz OC z tytułu wykonywania działalności brokerskiej.
W Międzynarodowej Konwencji - OC za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami, OC właścicieli statków za szkody spowodowane szkodliwymi olejami.
Ta prezentacja nie ma charakteru wyczerpującego, - bo ustawy nakładają przymus ubezpieczenia w różnym zakresie. W tych ustawach znajdują się delegacje do wydawania odpowiednich rozporządzeń przez Właściwych Ministrów.
Sama ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych reguluje szczegółowo trzy pierwsze ubezpieczenia, ale inne reguły też mają swoje zastosowanie.
Formy zapisu, czyli obowiązku ubezpieczenia są różne i niejednoznaczne. Niekiedy nie wiemy czy z ustawy wynika nowe ubezpieczenie obowiązkowe.
Jeżeli sformułowanie ubezpieczenia jest wyraźne to zapis przewiduje tylko ubezpieczenie obowiązkowe tylko w 2 kategoriach: OC i mienia (majątkowe), bo ubezpieczenia NW nie są majątkowymi tylko osobowymi.
Nie zawsze słowa ustawy nakładają obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia na określone formy, niekiedy taki obowiązek jest niebezpośredni tylko pośredni np. uczelnia jest zobowiązana pokryć ze środków na działalność dydaktyczną koszty ubezpieczenia praktyk od następstw NW.
Cel obowiązkowych ubezpieczeń.
Rzadko się zdarza, że ma na celu ochronę interesu samego ubezpieczającego, bo zazwyczaj chodzi o ubezpieczenie OC. W takim przypadku obowiązkowe ubezpieczenie jest nakładane po to by chronić osoby poszkodowane, które mogłyby nie uzyskać naprawienia szkody bezpośrednio przez sprawców9 OC pojazdów - najwięcej za szkody powstałe w wyniku uszkodzenia pojazdów).
Ubezpieczenia obowiązkowe się mnożą i instrument ubezpieczeń obowiązkowych jest nadużywany i powinien być ograniczony do sytuacji gdzie są niezbędne i pełnią istotne funkcje społeczne.
Ubezpieczycie tylko w niektórych przypadkach bierze na siebie gwarancję ubezpieczenia.
Ubezpieczenia obowiązkowe w sposób szczegółowy regulują 3 ubezpieczenia obowiązkowe:
OC pojazdów,
OC rolników w tytułu posiadania gospodarstw rolnych,
OC budynków.
Zasady jakim powinny odpowiadać inne niż te 3 ubezpieczenia obowiązkowe są określone w ustawach o ubezpieczeniach obowiązkowych w podstawowym zakresie a bardziej szczegółowo regulują je odpowiednie Rozporządzenia Ministra Wł. ds. Finansów.
Zgodnie z art. 22 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych do umów ubezpieczenia obowiązkowego, obowiązkowego sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy KC, czyli pierwszeństwo mają przepisy ustawy a potem KC.
Art. 5 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych przewiduje, że ubezpieczający można zawrzeć umowę ubezpieczenia obowiązkowego z wybranym przez siebie zakładem ubezpieczeń, wykonującym działalność ubezpieczeniową w zakresie tego ubezpieczenia obowiązkowego.
Zakład ten nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, choćby chciał.
Art. 9 stanowi, że umowa ubezpieczenia obowiązkowego OC obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków.
Jest inaczej niż w KC, bo umowa ubezpieczenia obowiązkowego OC co do zasady obejmuje również szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa, lub osób za które ponosi on odpowiedzialność.
Niejasność zachodzi pomiędzy przepisami art. 6 a 10 ustawy ubezpieczeniowej.
W/g art. 6 umowę ubezpieczenia obowiązkowego zawartą z naruszeniem przepisów ustawy oraz odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych wprowadzających obowiązek ubezpieczenia uważa się za zawartą zgodnie z tymi przepisami.
Wyjątek art. 10 - obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC uważa się za spełniony wyłącznie wtedy, gdy taka umowa została zawarta zgodnie z odpowiednimi przepisami ustawy, z sumą gwarancyjną nie niższą niż minimalna suma gwarancyjna ustalona dla danego ubezpieczenia.
W sposób szczególny uregulowany jest termin spełnienia świadczenia zakładu ubezpieczeń:
- obowiązek szczególnego zachowania się w razie zaistnienia zdarzenia objętego tym ubezpieczeniem,
- obowiązek zwrotu kosztów ratowania mienia.
W wypadku ubezpieczeń obowiązkowych może się zdarzyć, że osoba zobowiązana do jej zawarcia, umowy nie zawrze.
Sankcje w odniesieniu do tych 3 ubezpieczeń OC są określone szczegółowo w art. 88-95 ustawy z sankcjami finansowymi.
Osoba, która nie spełnia obowiązku zawarcia umowy jest karana 800 euro w braku ubezpieczenia samochodu ciężarowego, do 30 euro brak ubezpieczenia OC rolników.
Rozpiętość tych kar jest różna od 30-800 euro.
Uiszczenie kary nie zwalnia z obowiązków zawarcia ubezpieczenia i opłacenia składki.
Sankcja i kontrola do pozostałych ubezpieczeń obowiązkowych jest uregulowana w tych ustawach i konwencjach międzynarodowych z których ten obowiązek ubezpieczenia wynika.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Konieczność powołania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego jest wynikiem rezygnacji z monopolu w zakresie działalności ubezpieczeniowej, a także w związku z przyjęciem zasady, że ubezpieczenia obowiązkowe mogą powstać tylko na podstawie umowy.
Może się zdarzyć, że osoba poszkodowana w warunkach,w których powinna otrzymać odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego, będzie pozbawiona ochrony dlatego, że sprawca nie zostanie zidentyfikowany, lub sprawca nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jest powołany jako remedium na takie problemy.
Podstawowe zadania Funduszu są realizowane w odniesieniu do ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz rolników.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłaca odszkodowania i świadczenia za szkodę na:
Osobie, gdy szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających OC posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego, a nie ustalono ich tożsamości,
Ograniczenie świadczenia Funduszu w razie wyrządzenia szkody przez niezidentyfikowanego sprawcę wyłącznie do szkód na osobie podyktowane jest dużym ryzykiem nadużyć ze strony poszkodowanych, a także praktyczną niemożliwością dochodzenia roszczeń strony w stosunku do sprawcy.(np. kierowca uszkodził samochód wjeżdżając do garażu, a zgłosił szkodę jako wyrządzoną przez innego kierowcę, a możliwości weryfikacji niewielkie.)
Mieniu i na osobie, gdy posiadacz pojazdu lub rolnik, który wyrządził szkodę nie zawarł umowy ubezpieczenia obowiązkowego. Zakres świadczenia Funduszu pokrywa się, co do zasady z zakresem ochrony ubezpieczeniowej udzielonej przez zakład ubezpieczeniowy z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego.
Osoba uprawniona do otrzymania odszkodowani z Funduszu może zgłosić szkodę w dowolnym zakładzie ubezpieczeń prowadzącym działalność w zakresie danego obowiązku ubezpieczenia OC.
Ten zakład jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a następnie do przesłania odpowiednich dokumentów do Funduszu.
Fundusz powinien spełnić świadczenie w terminie 30 dni od dnia otrzymania akt szkody od zakładu ubezpieczeń.
Jeśli wyjaśnienie w tym terminie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności Funduszu albo wysokości świadczenia okaże się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w terminie 14 dni od wyjaśnienia tych okoliczności, z tym, że bezsporna część świadczenia powinna być spełniona przez Fundusz we właściwym terminie.
Z chwilą wypłaty świadczenia Fundusz jest uprawniony do dochodzenia zwrotu wypłaconych kwot od sprawców szkody i osób, które nie dopełniły obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. W uzasadnionych przypadkach Fundusz może odstąpić od dochodzenia części lub całości kwoty.
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny służy jeszcze innym celom.
Jest rezerwą przed niewypłacalnością zakładu ubezpieczeń,
W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, czy umorzenia postępowania upadłościowego jak i zarządzenia likwidacji przymusowej - Fundusz zaspakaja roszczenia ubezpieczonych z tytułu:
- OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, rolników, ubezpieczenia budynków,
- jeśli chodzi o inne ubezpieczenia obowiązkowe, oraz umowy ubezpieczenia na życie w wysokości 50 % wierzytelności i nie więcej niż równowartość 30 tyś. Euro.
Te wypłaty z innych ubezpieczeń mogą być wyłącznie dokonane na rzecz poszkodowanych lub uprawnionych osób fizycznych, nie prawnych.
Po wypłaceniu wskazanych świadczeń Fundusz przedstawia listę wypłat syndykowi jako swoja wierzytelność wobec masy upadłościowej.
Jeżeli poszkodowany, w przypadku szkodny w mieniu, może zaspokoić roszczenie na podstawie umowy ubezpieczenia dobrowolnego, Fundusz wyrównuje szkodę w części, w której nie może być zaspokojona, wraz z uwzględnieniem utraconych zniżek składki oraz prawa do zniżek składki.
Fundusz nie spełnia świadczenia za szkody w mieniu i na osobie w przypadku zaspokojenia roszczenia o naprawienie wyrządzonej szkody przez osobę lub kierującego pojazdem mechanicznym, którego ruchem szkoda została wyrządzona.
Fundusz nie spełnia świadczenia z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za szkodę w mieniu i na osobie wyrządzone:
Posiadaczowi pojazdu mechanicznego przez kierującego tym pojazdem,
Rolnikowi przez osoby pracujące w jego gospodarstwie rolnym lub pozostające z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym.
Za szkody wyrządzone przez ruch pojazdów mechanicznych prowadzonych przez osoby zagraniczne Fundusz wypłaca odszkodowanie jedynie poszkodowanym obywatelom polskim.
Fundusz jest szczególnym rodzajem osoby prawnej i ma siedzibę w Warszawie (nie ma struktury organizacyjnej terenowej).
Organami Funduszu są:
Zgromadzenie Członków Funduszu,
Rada Funduszu,
Zarząd Funduszu
Stałymi członkami Funduszu są zakłady ubezpieczeń prowadzące działalność w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych OC posiadaczy pojazdów mechanicznych i rolników.
Zakłady ubezpieczeń prowadzące działalność ubezpieczeniowa na życie, ubezpieczenie budynków rolniczych i pozostałych ubezpieczeń obowiązkowych stają się członkami Funduszu, kiedy zostanie ogłoszona upadłość w 1 z nich.
1