Sąd Najwyższy
Zgodnie z art. 183 Konstytucji RP Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania, a także wykonuje inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. Na czele Sądu Najwyższego stoi Pierwszy Prezes, powoływany przez Prezydenta na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Funkcję tą obecnie pełni Profesor dr hab. Lech GARDOCKI
Trybunał Konstytucyjny
Trybunał Konstytucyjny jest samodzielnym organem konstytucyjnym państwa, stojącym poza systemem sądów. Do jego właściwości należy:
1) kontrola zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (szczególną procedurą kontroli norm jest rozpatrywanie skarg konstytucyjnych (art. 79 i art. 188 pkt 5 Konstytucji);
2) kontrola zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;
3) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189 konstytucji);
4) orzekanie o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych (art. 188 pkt 4 konstytucji);
5) uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez prezydenta (art. 131 ust. 1 konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, w tym - Prezesa i Wiceprezesa. Są oni nominowani przez Sejm na okres 9 lat. Prezes i Wiceprezes Trybunału są mianowani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, spośród dwóch kandydatów przedstawianych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.
Obecnym Prezesem TK jest Profesor dr hab. Marek SAFJAN
Naczelny Sad Administracyjny
Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej, na zasadach określonych w Ustawie o Naczelnym Sądzie Administracyjnym [Dz.U.95.74.368 ].
Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Oznacza to, że do NSA można zaskarżyć:
- akty lub czynności z zakresu administracji publicznej, w tym zwłaszcza decyzje administracyjne lub postanowienia administracyjne,
- przepisy prawa miejscowego,
- uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków w sprawach z zakresu administracji publicznej, choćby nie zawierały przepisów prawa miejscowego,
- inne akty, jeżeli ustawa tak stanowi.
Prezesa i wiceprezesów Sądu powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów tego Sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu. Kadencja Prezesa trwa 6 lat. Obecnie Prezesm jest Roman Hauser
Najwyższa Izba Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlegającym Sejmowi i działającym na zasadzie kolegialności. Podstawowym zadaniem Izby jest kontrola działalności rządu i pozostałych organów administracji państwowej oraz przedsiębiorstw i innych jednostek państwowych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Na tej podstawie NIK obowiązana jest sporządzać i przedstawiać Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa oraz opinię w kwestii absolutorium dla rządu. Ponadto Izba może kontrolować - w zakresie określonym ustawowo - jednostki niepaństwowe. Prezesa NIK powołuje Sejm za zgoda Senatu na sześcioletnią kadencję.Obecnie funkcję tą sprawuje Janusz WOJCIECHOWSKI
Rzecznik Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest organem centralnym, wybieranym na czteroletnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu. Do jego zadań należy kontrola zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami Ustawy o ochronie danych osobowych, wydawanie decyzji administracyjnych, rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania ustawy oraz prowadzenie rejestru zbiorów danych. Oprócz tego GIODO udziela informacji o zarejestrowanych zbiorach, opiniuje (niewiążąco) projekty ustaw i rozporządzeń dot. ochrony danych, inicjuje przedsięwzięcia w zakresie doskonalenia ochrony danych osobowych oraz uczestniczy w pracach międzynarodowych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych. GIODO raz w roku składa Sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności wraz z wnioskami wynikającymi ze stanu przestrzegania przepisów o ochronie danych. W chwili obecnej Generalnym Inspektorem jest dr Ewa KULESZA.