1. RODZAJE PRACY NAUKOWEJ.

Wyróżnia się prace naukowe:

• w zależności od stopnia lub równomierności uwzględnienia różnych czynności poznawczych: prace badawcze, prace koncepcyjne, prace metodologiczne;

• ze względu na położenie innego akcentu na poszczególnych etapach wysiłku naukowego: prace analityczne i prace syntetyczne;

• ze względu na nierównomierność uwzględnienia istotnych składników metody naukowej: prace problemowe i prace przyczynkowe.

• ze względu na ich cel i metodę dojścia do niego: prace teoretyczne i prace doświadczalne;

• ze względu na sposób wykonania: prace indywidualne i prace zbiorowe.

W zależności od stopnia lub równomierności uwzględnienia różnych czynności poznawczych, charakterystycznych dla pracy naukowej, wydzielić można różne jej rodzaje.

Prace badawcze polegają na zdobywaniu nowych prawd o świecie. Wysiłek uczonego skupiony jest na odkrywaniu faktów, opisywaniu i wyjaśnianiu zjawisk w oparciu o własne lub cudze doświadczenia badawcze i materiały naukowe. Pomyślnymi rezultatami badawczych prac naukowych są odkrycia badawcze. Wyniki prac badawczych stanowią rozwiązanie lub próbę rozwiązania pewnego problemu naukowego w postaci nowych prawd o rzeczywistości, nowych konstrukcji pojęciowych i technicznych. Dzięki nim rozwija się nasza wiedza o świecie.

Prace koncepcyjne są to prace naukowe ograniczone do wstępnych kroków poprzedzających badania właściwe lub opracowanie materiałów naukowych; także prace myślowe pośrednio ważne i potrzebne dla postępu badań naukowych. Może to być wskazanie nowego problemu naukowego, uzasadnienie potrzeby zaistnienia nowej specjalności naukowej, ułożenie planu badań. Za pracami koncepcyjnymi mogą iść - i powinny - prace badawcze, dokonywane przez tych samych lub innych uczonych.

Prace metodologiczne - to prace nad obmyślaniem, uzasadnianiem i wypróbowywaniem nowych metod, a także nad krytykowaniem i poprawianiem metod już znanych. Praca taka może prowadzić na przykład do stwierdzenia nieprzydatności do określonych celów danej metody. Można by je zaliczyć do prac koncepcyjnych i podobnie jak one stają się ważne dla nauki wtedy, gdy dzięki nim powstają istotne prace badawcze.

2. ETAPY PRACY NAUKOWEJ.

Wyróżnia się następujące etapy pracy naukowej, które są jednocześnie głównymi składnikami metody naukowej:

1. ustalenie i uzasadnienie problemu oraz dostrzeżenie zagadnień pochodnych;

2. krytyka problemu w świetle dotychczasowych osiągnięć nauki (analiza literatury przedmiotu);

3. wyliczenie niezbędnych założeń lub twierdzeń, czasem także hipotez;

4. ustalenie metod roboczych, obejmujące krytykę metod dotychczasowych i wybór lub konstrukcję metod nowych;

5. przeprowadzenie badań naukowych: wykonanie czynności wynikających z postawionego problemu i wybranej metody roboczej;

6. opracowanie materiałów zebranych w czasie badań i ich synteza;

7. pisemne opracowanie wyników badań aż do stanu pracy gotowej do druku, po czym ujawnienie ich w publikacji naukowej;

8. krytyczna ocena przebiegu własnych badań i pisemnego opracowania wyników.

Trzy pierwsze etapy są często przeprowadzane razem; tworzą etap określenia problemu.

Etapy te powinny być realizowane w tej właśnie kolejności; wybór metody roboczej nie może na przykład poprzedzać ustalenia problemu. Są one zresztą dość naturalne, podobne do wszelakiego działania ludzkiego w obliczu nowej sytuacji.

3. STRUKTURA KONCEPCJI BADAWCZEJ.

PROCES BADAWCZY- to ciąg następujących czynności badawczych:

1. Wstępne określenie obszaru problemowego

2. Studia nad literaturą przedmiotu (czytamy to co jest najaktualniejsze, najnowsze)

3. Konstrukcja aparatury pojęciowej- wszystkie terminy naukowe, które należy przedstawić (zdefiniować); wybieramy te, które są najbardziej odpowiednie

4. Sprecyzowanie problematyki badawczej

1. Główny problem badawczy

2. Problemy szczegółowe- rozpisujemy na drobne to, co przedstawiliśmy ogólnie; są to tylko i wyłącznie zdania pytające

5. Wybór terenu badań

1. teren badań: rozumiany w przestrzeniach fizycznych (konkretne miejsca, lokalizacja); przestrzeń rozumiana w kategoriach społecznych (wybór konkretnych środowisk, np. rodziny patologiczne)

6. Wybór metod i technik badawczych- należy je dostosować do tego, kogo badamy i jak badamy

7. Konstrukcja narzędzi badawczych- budujemy je samodzielnie; najlepiej rozrysować sobie szybko obserwację za pomocą strzałek, a po powrocie do domu, opisujemy dokładniej

8. Dobór próby badawczej

• próba badawcza- to te osoby, które dobierzemy

• może mieć charakter:

a) losowy- powstały przypadkowo

b) celowy (ważona)- reprezentatywna, dokładne odzwierciedlenie cech populacji generalnej

9. Badania pilotażowe

• służą sprawdzeniu narzędzia badawczego; sprawdzenie, czy pytania są odpowiednie; język dopasować do respondentów (osób badanych)

• sprawdź, czy kafeteria jest wyczerpująca (czy wyczerpuje wszystkie możliwości)

10. Badania właściwe

11. Analiza materiały empirycznego

• przebiega na 2 sposoby:

a) szczegółowa

b) uogólniająca- ma doprowadzić nas do ogólniejszych prawidłowości

12. Konstrukcja wniosków na rzecz praktyki (społecznej lub edukacyjnej)- wnioski praktyczne

• ma się ten punkt konieczności pojawić

• należy go wyraźnie zaakcentować

13. Sformułowanie hipotez

• ma się pojawić po problemach szczegółowych ale nie koniecznie

• hipotezy- to hipotetyczne odpowiedzi

• unikać formułowania hipotez

• hipotezy- do metodologii ilościowej, np.. ankieta, bo w metodologii jakościowej hipotezy nas ograniczają

4. OGÓLNE FUKNCJE I BUDOWA TEORII WG SZTOMPKI.

Funkcje teorii Sztompka podzielił na:

• autonomiczne (czemu służy teoria w badaniach naukowych)

• instrumentalne (czemu służy teoria poza badaniami naukowymi).

Do funkcji autonomicznych należy to, że teoria:

1. pozwala dostrzec luki w wiedzy i niedostrzegane wcześniej związki (kodyfikacja i systematyzacja zastanej wiedzy),

2. ułatwia weryfikację lub falsyfikację posiadanej wiedzy w świetle teorii już potwierdzonych,

3. służy do inicjowania nowych kierunków badań, poprzez stawianie nowych doniosłych problemów, co skłania do zbierania nowych danych bez niej niedostrzeganych.

Z kolei do funkcji instrumentalnych teorii należy to, że służy ona do:

1. eksplanacji, czyli wyjaśniania, co zaspokaja potrzebę rozumienia zjawisk społecznych,

2. predykcji, czyli przewidywania tego, co może się stać, co zaspokaja potrzebę przewidywania i antycypowania zjawisk społecznych,

3. działalności praktycznej, co polega na zaspokajaniu potrzeby świadomego i celowego kształtowania i zmieniania zjawisk społecznych.

5. METODY I TECHNIKI BADAWCZE.

Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozwiązania problemu naukowego. Jest to określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu z zastosowaniem odpowiedniej techniki badawczej, przy pomocy właściwych dla tej techniki narzędzi.

Metody badawcze dzielimy na ilościowe i jakościowe. Badacz korzystający z metod ilościowych zakłada istnienie obiektywnej rzeczywistości i możliwości poznania jej. Ograniczeniem jest tutaj niemożność zbadania obiektów, które nie poddają się takiemu precyzyjnemu pomiarowi. Tymczasem metody jakościowe posługują się narzędziami elastycznymi, które można dostosować do nowych warunków, nieprzewidzianych przed rozpoczęciem badania. Charakterystyczna dla tych metod jest bezzałożeniowość (brak hipotez, które następnie podlegałyby weryfikacji) i możliwość sięgnięcia do głębszego kontekstu - zbadania także tego, czego nie da się obiektywnie zmierzyć.

Technika badań to czynności praktyczne, regulowane wypracowanymi drogą doświadczenia dyrektywami pozwalającymi na otrzymanie optymalnie sprawdzalnych informacji.

Metody:

- ilościowe: eksperyment, monografia, metoda indywidualnych przypadków, metoda sondażu diagnostycznego

- jakościowe: wywiad pogłębiony, metoda biograficzna, jakościowa analiza tekstu, obserwacja

Techniki: obserwacja, wywiad, ankieta, badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne

Klasyfikacja wg T. Pilcha

• sondaż- jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz o zjawiskach społecznych, opiniach i poglądach

• monografia- to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych

• eksperyment- jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej

• metoda indywidualnego przypadku- polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk

Klasyfikacja wg Łobockiego (to co u Pilcha jest techniką u Łobockiego jest metodą)

• obserwacja

• eksperyment

• testy

• socjometria

• ankieta

• wywiad i rozmowa

• analiza dokumentów

• arkusze, dzienniki obserwacji

Klasyfikacja Konarzewskiego
Pojęcie schematu badawczego - każde badanie można rozpatrywać na dwóch poziomach:

• poziom koordynacji, czynności badacza (myślenie strategiczne), schemat

• poziom konkretnych czynności (metody badawcze)

Schematy badawcze - rodzaje:

• eksperyment

• badania przeglądowe

• etnografia

• studium przypadku

• badania porównawcze

Trzy metody wg. Konarzewskiego

• dobór próby

• metody zbierania danych

• metody analizy danych

6. RODZAJE BADAŃ ZE WZGLĘDU NA:

-zakres (terenowe, monograficzne)

- cel (weryfikacyjne, diagnostyczne, teoretyczne)

Badania terenowe określa się jako „badanie zachowania ludzi w naturalnych warunkach ich codziennego życia. Osoby prowadzące badania terenowe wkraczają w świat innych po to, aby z pierwszej reki dowiedzieć się jak inni ludzie, żyją, mówią, jak się zachowują, co ich zachwyca a co martwi.”

Badanie monograficzne polega na szczegółowym z wielu punktów widzenia potraktowanym opisie i analizie wybranej jednostki statystycznej lub niewielkiego zespołu jednostek. Wybrana w sposób świadomy jednostka powinna być typowa, powszechnie występująca lub wskazująca kierunek rozwoju, a więc przodująca.

Ze względu na cel badań wyróżniamy:

1) teoretyczne to wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizację, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. W każdym badaniu empirycznym kryje się cząstka owego teoretycznego poznania.

2) diagnostyczne- w tych badaniach znamy efekt „ czegoś” wiemy co chcemy wyjaśnić. Szukamy odpowiedzi na pytanie dlaczego, „ co jest przyczyna zdarzenia?”

3) weryfikacyjne- to próba sprawdzenia skutków zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegos układu, jest to także poszukiwanie cech, właściwości, zdarzeń i procesów.

7. ROLE BADACZA W BADANIACH TERENOWYCH.

ROLA BADACZA:

Obserwacja uczestnicząca zakłada różne stopnie aktywności ją prowadzącego:

1. PEŁNOPRAWNY UCZESTNIK- Badacz jest w pełni zaangażowanym uczestnikiem obserwowanej sytuacji, wtapia się w nią, nie odróżnia się od pozostałych członków grupy. Ten najwyższy stopień aktywności nazywany jest BADANIEM PRZEZ WSPOŁNE DOŚWIADCZANIE. Badacz przeżywa emocje, które wywołuje sytuacja, patrzy na nią przez pryzmat własnych przeżyć, odczuć. Zapiski, notatki z przeprowadzonej obserwacji robi dopiero po jej zakończeniu. Ten rodzaj aktywności jest szczególnie ważny w przypadku badania zjawisk dynamicznych, w trakcie ich trwania.

2. UCZESTNIK JAKO OBSERWATOR- zarówno badacz, jak i zainteresowani świadomi są swej roli. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy badacz wchodzi do środowiska, jako osoba z zewnątrz. W takim przypadku niezbędny jest pewien czas, aby wszyscy przyzwyczaili się do nowej dla siebie sytuacji, ponieważ ważne jest wzajemne poznanie się, nabranie do siebie zaufania. Często ten etap wstępny stanowi ważny fragment opisu przeprowadzonego badania.

3. OBSERWATOR JAKO UCZESTNIK- badacz jest uczestnikiem sytuacji, ale jako obcy, zaznacza swoją rolę, jest bardziej obserwatorem niż uczestnikiem, rzadziej wchodzi w interakcje z pozostałymi członkami grupy.

Określenie obserwacja jako uczestniczącej, w badaniu jakościowym oznacza, że obserwujący nie dzieli badanej rzeczywistości na siebie i świat zewnętrzny, nie ustawia się obok zjawiska, a świadomie sytuuje się wewnątrz niego, przyjmując za oczywisty fakt, iż swą obecnością wpływa na sytuację w jakiej się znalazł.

8. SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY.

Metoda badawcza. Zakłada wykorzystanie techniki ankiety, rozmowy i wywiadu

Ankieta

• Sposób zbierania informacji za pomocą zestawu pytań, dotyczących pośrednio lub bezpośrednio problemów badawczych

• Zestaw pytań z wolnymi miejscami na odpowiedź, bądź z gotowymi odpowiedziami do wyboru

Rodzaje pytań:

• Pytania zamknięte:

• Alternatywne: tak/nie (ewentualnie nie wiem, czy nie mam zdania)

• Dysjunktywne: wybór odpowiedzi z listy

• Koniunktywne: wybór więcej niż jednej z listy odpowiedzi (należy to jasno podać respondentom)

• Pytania otwarte: miejsce na odp.

• Pytania półotwarte: „inne,jakie....."

• Pytania filtrujące (wykluczające część respondentów ),

• Pytania kontrolne (wychwytujące kłamstwa)

Konstruowanie pytań:

• Nie mogą być zbyt trudne (język, sposób formułowania, użycie wyrazu „nie" w pytaniu)

• Pytania nie mogą zawierać sugestii do odpowiedzi

9. STUDIUM INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW.

Metoda indywidualnych przypadków opracowana przez Marry Richmond, jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Metoda analizy przypadków to możliwie dokładny i wielostronny obraz nielicznych przypadków danego zjawiska, celem uzyskania wniosków empirycznych. Pogłębiona, wnikliwa i wielostronna analiza ma w założeniu zastąpić znaczne ilości danych mogące być podstawą do opracowania statystycznego. Może zastąpić niekiedy metodę statystyczną lub metodę eksperymentalną.

Metoda ta, zwana inaczej studium indywidualnych przypadków, wywodzi się z metod pracy socjalnej, rozwijanych w pedagogice opiekuńczej. Zgodnie z tradycją pedagogiki społecznej należy ograniczyć zakres metody określonej jako studium przypadków indywidualnych do badań skupionych wokół biografii ludzkich. Metoda rozpowszechniła się w latach dwudziestych poprzedniego wieku.

Według Tadeusza Pilcha

...metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

10. BADANIA BIOGRAFICZNE.

Badania biograficzne związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że możemy dzięki niej dowiedzieć się czegoś ważnego o człowieku i o świecie w jakim żył (żyje). - Pilch, Bauman

Metoda biograficzna, którą wyróżnia Łobocki, odwołuje się zawsze do subiektywnej perspektywy badanych osób, czyniąc ich własny punkt widzenia niezbędnym punktem wyjścia do konstruowania uogólnień teoretycznych. Metoda ta polega głownie na korzystaniu z całkiem dobrowolnych, otwartych i w miarę spontanicznych wypowiedzi osób badanych. Są to w większości wypowiedzi pisemne np. w formie pamiętników, życiorysów, dzienników i listów. Nierzadko obejmuje się nimi także autobiografie, biografie, wspomnienia, notatki osobiste, sprawozdania, protokoły. Stosując tę metodę polega się na wielu różnych wypowiedziach ustnych i pisemnych. Preferuje się tu wyraźnie podejście jakościowe. - Łobocki

11. BADANIA NARRACYJNE.

Badanie jako narracja.

Jeżeli teksty (w tym wypadku mówimy o sprawozdaniach z badań) mają być refleksyjne, to nie mogą przedstawiać prosto i bezpośrednio jakiejś niezależnej rzeczywistości. Sam tekst również angażuje się w konstruowanie rzeczywistości.

Reguły narracyjności:

• Badanie opowiada historię, która musi przestrzegać reguł opowiadania przyjętych przez poszczególnych czytelników;

• Łączenie idei autorstwa z działaniem - badacz nie jest tylko biernym świadkiem.

„Sens albo znaczenie narracji powstaje na przecięciu świata tekstu ze światem czytelnika... To akt czytania dopełnia pracę, przekształcając ją w przewodnik po czytaniu, wraz z jego strefami nieokreśloności, ukrytym bogactwem interpretacji i możliwościami reinterpretacji na nowe sposoby w nowych kontekstach historycznych.” (Atkinson)

Sam tekst nie wyjaśni rzeczywistości, ale jego narrator może czuć się autorem własnej historii lub nawet życia.

---