Socjalizacja dzieci i młodzieży
Socjalizacja - z czym to się je? Wprowadzenie terminu socjalizacji, co jest jej celem… efektem.
Socjalizacja (z łaciny socialis - społeczny) to proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności, wzorów zachowań, norm i wartości przekazywanych jej przez społeczeństwo i obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie. Jest rezultatem wpływów zamierzonych (wychowania) i niezamierzonych. Socjalizacji dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego (np. rodziny, kolegów), osób (np. nauczyciela) lub instytucji (np. szkoły).
wg Muszyńskiego: to ogół wpływów środowiskowych na jednostkę, w wyniku których nabywa ona zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim powszechnie obowiązujących ról.
wg J. Szczepańskiego: proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.
wg T. Parson: wyrobienie w jednostce obowiązku i umiejętności koniecznych w przyszłym pełnieniu ról dorosłych.
Składniki:
wdrożenie do panującego w danym społeczeństwie systemu wartości.
przystosowanie do pełnienia określonej roli w społeczeństwie.
Proces uspołecznienia (socjalizacja jednostki) rozpatrywany jest dwojako:
jako wchodzenie w kulturę (proces akulturacji czyli proces wrastania w kulturę, uczenia się ról społecznych, przejmowania symboli kulturowych i dziedzictwa kulturowego, a przez to stawania się członkiem społeczeństwa).
kształtowanie się osobowości społecznej (nabywanie kompetencji społecznych - tzw. dojrzałość społeczna) czyli proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i przestrzegania obowiązujących norm i zasad współżycia z innymi ludźmi.
Wymienione elementy procesu uspołecznienia dokonują się na dwóch płaszczyznach:
zamierzonych i celowych wpływów wychowawczych społeczeństwa szczególnie rodziny i różnych instytucji wychowawczych,
niezamierzonych i spontanicznych wpływach wychowawczych (po przez nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego)
Fazy socjalizacji - pierwotna, wtórna:
Socjalizacja pierwotna - przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. Socjalizacja pierwotna jest pierwszą fazą, w której człowiek w swoim dzieciństwie staje się członkiem społeczeństwa w ramach wzajemnego oddziaływania dziecka i jego rodziców. W tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną się podstawą ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina. Socjalizacja pierwotna odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.
Socjalizacja wtórna - obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odnosi się do późniejszego procesu, w którym jednostka uprzednio socjalizowana wchodzi w nowe etapy "obiektywnego świata" konkretnego społeczeństwa (np. przygotowanie do określonego zawodu). Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem „uogólnionego innego”.
Podstawowe czynniki w procesie socjalizacji, ich rodzaje i znaczenie:
Rodzina, otoczenie sąsiedzkie, instytucje wychowania szkolnego, grupy rówieśnicze, instytucje wychowania pozaszkolnego (organizacje zrzeszające dzieci - włączanie do życia społecznego), zakład pracy.
Proces socjalizacji- główne elementy:
mechanizm naśladownictwa pojawia się najwcześniej i polega na naśladowaniu świata dorosłych, też naśladowanie ról.
mechanizm internalizacji, czyli uzewnętrznienie, przyjmowanie pewnych wzorów zachowania i systemów wartości, sposobów zachowania w taki sposób, że stają się one elementami naszej osobowości i posługujemy się nimi bez udziału świadomości (bez refleksyjnie).
mechanizm identyfikacji, w sposób świadomy dokonujemy wyboru
Mechanizmy socjalizacyjne - 3 grupy:
mechanizmy kontroli społecznej - wpływ całokształtu grupy; relacje jednostka-reszta członków grupy;
- zachowanie jednostki - reakcja grupy - ocena: aprobata lub dezaprobata;
- ujednolicenie sposobów reakcji na zachowania jednostek;
- duża grupa - kontrola społeczna luźna: opinia publiczna, opinia formalna;
- mała grupa - skuteczna kontrola społeczna: bezpośrednie interakcje członków, działania stałe i jednolite, reakcje bezpośrednie i natychmiastowe, system nagród i kar;
- grupy odniesienia - silna identyfikacja przenoszona na pole innych grup;
- ułatwienie społeczne - sama obecność bez reakcji wywołuje wpływ;
- zaraźliwość psychiczna
mechanizmy wpływu osób znaczących - wpływ osób o podłożu więzi osobistej; jednostka-pojedyncze osoby;
- poziomy: naśladownictwo(modelowanie), odwzorowywanie (identyfikacja);
- rodzaje naśladownictwa: instrumentalne, przystosowawcze,
- rodzaje identyfikacji: doraźna, stała
- model - osoba naśladowana: zapewnienie osiągnięcia celu, poczucia bezpieczeństwa, realizacja samego siebie
mechanizmy wzmacniania wewnętrznego - jednostka-własna aktywność;
- system nagród i kar zinternalizowany przez jednostkę, działający w sposób autonomiczny, niezależny od otoczenia;
Podstawowe zasady socjalizacji:
1. socjalizacja wczesna ma znacznie większy wpływ na formowanie się osobowości niż socjalizacja późniejsza,
2. interakcja z osobami ważnymi jest dla nas znacznie ważniejsza niż relacje z osobami trzecimi,
3. interakcja w grupach pierwotnych jest znacznie ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż kontakty w grupach wtórnych,
4. długotrwałe związki z innymi mają większy wpływ na naszą osobowość niż relacje krótkotrwałe czy przypadkowe
Socjalizacja a wychowanie - czym to się różni?
Socjalizacja jest ściśle związana z wychowaniem choć pojęcia te nie są tożsame. I tak wychowanie to całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Zazwyczaj zmierza do tego, aby utwierdzić i rozwinąć cechy wspólne z całym społeczeństwem lub jakąś zbiorowością, klasą. Przez wychowanie w szerokim pojęciu, rozumie się różne niezaplanowane wpływy; w ujęciu węższym wyłącznie celowe zinstytucjonalizowane działanie (przemyślany, sterowany, proces).
Tak więc wychowanie jest działaniem celowym, zamierzonym i świadomie organizowanym. W procesie wychowania mamy do czynienia z wyraźnymi intencjonalnymi interwencjami wychowawczymi, zamierzonymi i świadomymi, przebiegającymi według z góry określonych celów i zadań. W pewnym sensie odpowiada mu termin personalizacja. Natomiast proces socjalizacji ma charakter anonimowy i niezamierzony, a osoba socjalizowana nie uświadamia sobie wielorakich oddziaływań, do pewnego stopnia poddaje się pasywnie wpływom społecznym. Odpowiada mu termin uspołecznienie.
Socjalizacja jest dopasowaniem się (akomodacją) osoby do społeczeństwa, personalizacja zaś dostosowaniem sił społeczeństwa do osoby. A więc socjalizacja (człowiek jako produkt różnego rodzaju uwarunkowań społecznych) i personalizacja (człowiek jako osoba) są dwoma wzajemnie uzupełniającymi się procesami. Socjalizacja jest pojęciem o szerokim zasięgu, a wychowanie jest wycinkiem tego pojęcia. Socjalizacja może wywoływać zarówno pozytywne skutki i zmiany u jednostki, ale tez może w pewnych sytuacjach hamować jej rozwój, aby zachować stan równowagi społecznej.