BADANIA BAKTERIOLOGICZNE
Podstawą prawidłowego rozpoznania choroby jest izolacja i identyfikacja zarazka z materiału pochodzącego od chorego lub padłego zwierzęcia. Często izolatorami czynnika chorobotwórczego są wydzieliny i wydaliny oraz patologicznie zmienione tkanki chorego. Podczas badań bakteriologicznych w pierwszej kolejności należy zapewnić warunki do namnożenia bakterii, potem wykonuje się posiew na bakteriologiczne podłoża wzrostowe, a następnie umieszcza się próbkę na podłożu różnicującym (np. test API).
Zasady pobierania materiału:
Czas pobierania: próbki pobrać przed rozpoczęciem leczenia środkami drobnoustrojowymi. Jeżeli przeprowadzamy badanie kontrolne po leczeniu, należy je wykonać co najmniej po 3 dniach od zakończenia podawania chemioterapeutyków.
Przygotowanie pola zabiegu: skórę w miejscu wkłucia, przy pobieraniu krwi, pmr i płynów z jam ciała, należy starannie odkazić preparatem jodowym i 70% alkoholem. W innych przypadkach oczyścić miejsce pobrania jałowym wacikiem zwilżonym jałowym roztworem NaCl.
Objętość próbki: odpowiednia ilość materiału do badania:
- krew, mocz, żółć ropa - 3-10ml
- pmr - 1-2ml
4. Sposób pobierania: Materiał muszą pobierać osoby wyszkolone, które powinny posługiwać się jasnym opisem każdej szczegółowej metody. Jeśli materiał pobiera sam chory (plwocina, mocz, kał) należy mu dostarczyć jasną instrukcję sposobu prawidłowego postępowania i unikani a zanieczyszczeń.
5. Transport: Jak najszybciej dostarczyć materiał do laboratorium. Jałowe szczelnie zamknięte pojemniki lub podłoża transportowe oraz termosy. Dokładne opisane.
Metody wykrywania drobnoustrojów:
- bezpośrednie: bakterioskopia, hodowle (podłoże sztuczne dla bakterii, komórkowe dla wirusów ricetsi i chlamydii), badanie antygenem ii, badanie DNA, RNA
- pośrednie: badanie obecności swoistych przeciwciał
Bakterioskopia - wykazanie obecności bakterii, barwienie metodą grama, jeśli są dodatnie (niebieskie) jeśli są ujemne (czerwone).
Bakterie o prostych wymaganiach odżywczych do hodowli wymagają prostych podłoży o odpowiednim składzie soli i buforów, węgiel czerpią z cukrów i mleczanów, a azot z azotynów i amoniaku.
Bakterie o wysokich wymaganiach odżywczych wymagają dodatkowo witamin, puryn i pirymidyn
Podłoża
- Pożywki to płynne, półpłynne lub stałe mieszaniny różnych związków chemicznych, w których lub na których rozmnażają się bakterie
- podział ze względu na zawartość jest historyczny ( syntetyczny, półsyntetyczny i naturalny)
- obecnie dzielimy je ze względu na konsystencję
- kolonie powstają tylko na stałym podłożu
- podłoża dzielimy też ze względu na ilość/jakość składników:
Proste (agar bulion zwykły)
Wzbogacone (agar krwawy)
Wybiórczo namnażające: są to pożywki, na których rośnie ograniczona ilość bakterii, a wzrost innych jest hamowany. Wykorzystywane są w nich cechy charakterystyczne szukanego szczepu: jeśli na przykład gatunek X rośnie przy wysokim stężeniu jakieś substancji, których dla innych gatunków jest śmiertelny, można zastosować pożywkę z daną substancją. W większości wypadków nie da się ograniczyć wzrostu tylko do jednego szczepu, można jednak znacznie zawęzić zakres.
Wybiórczo różnicujące: są to podłoża, na których różnicuje się bakterie ze względu na ich metabolizm. Jeżeli jeden z gatunków wytwarza enzym, którego nie wytwarza inny szczep rosnący na danym podłożu, można je zróżnicować ze względu na obecność (lub brak) katalizowania reakcji przez ten enzym. Jeśli wyników reakcji nie widać gołym okiem, stosowany jest dodatkowo wskaźnik informujący o zajściu przemiany chemicznej. Bardzo często dane podłoże jest równocześnie pożywką wybiórczo-namnażającą.
Specjalne
Identyfikacja
Po wyhodowaniu kolejnym etapem jest identyfikacja bakterii co do gatunku oraz określenie wrażliwości na antybiotyki
- wrażliwość badamy za pomocą metody krążkowo-dyfuzyjnej (krążki z antybiotykami o odpowiednim stężeniu)
tab. Rodzaj materiału pobieranego do badań mikrobiologicznych w zależności od lokalizacji zakażenia
Lokalizacja zakażenia |
Rodzaj materiału |
Domniemany patogen |
Górne drogi oddechowe |
||
nos, zatoki |
wymaz z jamy nosowo-gardłowej, popłuczyny z zatok, aspirat |
S.pneumoniae, H.influenzae, M.catarrhalis, Streptococcus beta-hemolizujący |
gardło, krtań |
wymaz z tylnej ściany gardła, wymaz z migdałków, wymaz z jamy nosowo-gardłowej |
Streptococcus beta-hemolizujący grupy A (ine rzadziej) |
OUN |
||
|
Aspiraty podtwardówkowe, PMR, krew, wymaz z gardła (nosicielstwo) |
Neisseria meningitidis, H.influenzae, S. pneumoniae, paciorkowce grupy A I B, pałeczki G(-): Enterobacteriaceae, Listeria |
Posocznia, endocarditis, rana pępkowa |
||
|
Krew, PMR (noworodek) |
Streptococcus, w tym z grupy B (noworodki), S.aureus, S.pneumoniae, H.influenzae, Listeria monocytogenes, pałeczki G(-) Enterobacteriaceae, Salmonella, Pseudomonas, beztlenowce |
Dolne drogi oddechowe |
||
Oskrzela, płuca |
Plwocina (?), krew, aspiraty śródtchawicze, BAL, sczotka z osłoną podczas bronchoskopii |
S.pneumoniae, H.influenzae, M.catarthalis, Klebsiella pneumoniae, S.aureus, inne pałeczki Gram(-), Legionella, Fusobacterium, Prevotella spp |
Przewód pokarmowy |
||
Dolny odcinek |
|
Campylobacter ieiuni/coli |
J.cienkie |
Kał |
Salmonella spp |
J. grube |
Wymaz z odbytu |
Shigella spp., E.coli (szczepy toksyno twórcze) |
Układ płciowy |
||
Mężczyźni |
Wymaz z cewki moczowe, wydzielina z prostaty |
N. gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis |
Kobiety |
Wydzielina z szyjki macicy, wymaz z cewki, wymaz z odbytu |
Gardnerella vaginalis, N. gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, Mycoplasma hominis, Trichomonas vaginalis
*HSV-wirus, ale też badamy go cytologicznie (wymazy z pochwy) |
Drogi moczowe |
||
|
Mocz-środkowy strumień przez cewnik lub aspirat nadłonowy |
E.coli i inne Gram (-): Proteus, Klebsiella, Enterococcus, P.aeruginosa, Staphylococcus saprophyticus, S.epidermidis, rzadko-S.aureus, candida |
Szczegółowe informacje dotyczące badań bakteriologicznych można znaleźć m.in. w Podstawowych procedurach laboratoryjnych w bakteriologii klinicznej, wydanych przez WHO w 2003 r., a w wersji polskiej przez Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005
Przygotowane na podstawie:
-- Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii weterynaryjnej i zoonoz, PWRiL, Warszawa 2003, red. Zdzisław Gliński i Krzysztof Kostro