A. NATURA EMOCJI

Treść zajęć, literatura, warunki zaliczenia (sylabus)

1. Czym są emocje

2. Wymiary emocji

3. Rodzaje emocji

4. Pomiar emocji

1. Czym są emocje?

Z emocją jest jak z wiatrem. Wszyscy wiemy, że jest, ale go nie widzimy; widzimy efekty występowania emocji, np. twarze na których maluje się radość albo smutek, to, że ktoś stawia innym piwo ponieważ odczuwa radość, lub też, że ktoś w gniewie pobił swojego kolegę.

Emocja jest zazwyczaj wynikiem oceny zdarzenia jako wpływającego w istotny sposób na cele lub interesy działającego podmiotu.

Ocena ta może być w pełni świadoma, jak i - przynajmniej w części - nieuświadamiana. Emocja będzie odczuwana jako pozytywna, jeśli zostanie oceniona jako zgodna z celami i interesami jednostki, a negatywna, jeśli będzie uznana za niezgodne z nimi.

Kluczowym elementem emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji odpowiadającego jej programu działania oraz nadania temu programowi statusu priorytetu.

Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego, któremu często towarzyszą (bądź następują bezpośrednio po nim) zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i reakcje behawioralne.

Emocja to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowania.

2. Wymiary emocji: znak, intensywność i treść emocji

Znak emocji (walencja) ma związek z wartościowaniem emocji albo jako pozytywnej albo negatywnej (emocja nigdy nie jest neutralna). Znak emocji decyduje o zachowaniu, np. zbliżaniu do osoby, która jest źródłem emocji pozytywnych lub oddaleniu się, np. w sytuacji gdy odczuwamy wstręt lub lęk, choć nie zawsze tak jest, np. emocja strachu nie musi pociągać za sobą unikania, może prowadzić do ataku - a więc zbliżania się do źródła emocji.

Występowanie emocji pozytywnych i negatywnych jest niezależne. Emocje pozytywne decydują o stopniu, w jakim dana osoba czuje się pełna entuzjazmu, aktywna i raźna. Wysokie natężenie emocji pozytywnych to stan pełen energii, całkowitej koncentracji i przyjemnego zaangażowania. Niskie ich natężenie oznacza smutek i ospałość.

Z kolei emocje negatywne stanowią wymiar odnoszący się do osobistych strapień czy zmartwień i nieprzyjemnego zaangażowania. Są to: różnorodne awersyjne nastroje takie jak złość, pogarda, wstręt, poczucie winy, strach, nerwowość. Niskie natężenie tych emocji oznacza natomiast stan spokoju i pogody.

Pozytywne i negatywne stany uczuciowe są, jak wykazano, związane z odpowiadającymi im cechami, tj. z pozytywną i negatywną emocjonalnością osób lub inaczej - z różnicami indywidualnymi odnoszącymi się do pozytywnej i negatywnej reaktywności emocjonalnej. Z grubsza biorąc emocje pozytywne jako cecha odpowiadają ekstrawersji, a negatywne - neurotyzmowi. Niskie nasilenie emocji pozytywnych (cecha i stan) jest charakterystyczne dla depresji, a wysokie nasilenie emocji negatywnych - dla lęku.

Ludzie Wschodu są bardziej skłonni odczuwać emocje negatywne, podczas gdy ludzie Zachodu - emocje pozytywne.

Intensywność emocji (termin niejednoznaczny; Strelau, Doliński, s. 534 wymieniają 16 sposobów rozumienia pojęcia „intensywność emocji”) odnosi się do siły reakcji emocjonalnej. Owa niejednoznaczność wiąże się m. in. z tym czy intensywność emocji jest zjawiskiem jednowymiarowym czy wielowymiarowym (np. człowiek uważa, że boi się tylko trochę ale czuje, że serce „wali mu jak młotem”, porównywaniem intensywności różnych emocji (czy można porównać intensywność wstrętu z intensywnością radości, a także z różnicami między intensywnością emocji odczuwanej subiektywnie a obiektywnymi miarami intensywności emocji (te związki są z reguły niskie).

Treść emocji wiąże się z ich przedmiotem, obiektem, który daną emocję wywołuje, np. człowiek boi się groźnego psa, martwi się niezdanym egzaminem, cieszy z tego, że jego drużyna wygrała. Zdarzają się jednak, choć niezbyt często, stany emocjonalne nie wywołane przez konkretny przedmiot lub obiekt. Są to tzw. emocje wolno bujające.

3. Rodzaje emocji:

• podstawowe (ponadkulturowe): niektórzy autorzy wyróżniają ich 5: radość, gniew, smutek, wstręt, strach. Inni (np. Ekman) dołączają do wymienionego zestawu zaskoczenie. Jeszcze inni (Plutchik) wyróżniają 8 emocji podstawowych, do wymienionych sześciu, dołączają oczekiwanie oraz ugodowość/akceptację

• złożone (drugiego rzędu) - według Plutchika są one mieszaniną emocji podstawowych, np. mieszanina smutku i zaskoczenia daje rozczarowanie, smutku i wstrętu - żal lub skruchę. Przedstawia to tzw. koło emocji Plutchika (por. ryc.).

4. Pomiar emocji:

• skala analogowa

(zaznaczenie aktualnego nastroju na linii 10 cm, od 1 - nastrój negatywny

do 10 - nastrój pozytywny)

• Skala Nastroju Ogólnego B. Wojciszke, W. Baryły (informacje zawarte w art: Czasopismo Psychologiczne, 2004, t.11, nr 1).

Rys. Koło emocji wg Plutchika (za: Strelau, Doliński, s. 551)

Ryc. Koło emocji wg Plutchika

2

Wstręt

Smutek

OPTYMIZM

POGARDA

Strach

Oczekiwanie

Gniew

NAPASTLIWOŚĆ/

AGRESYWNOŚĆ

SKRUCHA/ŻAL

ROZCZAROWANIE

GROZA

Zaskoczenie

Ugodowość/

akceptacja

Radość

POKORA/

ULEGŁOŚĆ

MIŁOŚĆ

---