KULTURA - DEFINICJA

„Kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”. Edward Taylor

KULTURA ROZUMIANA JAKO WYRÓŻNIK CZŁOWIEKA - oznacza wszystko co jest tworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej

CZĘSCI SKŁADOWE KULTURY

MATERIALNA - zwana kulturą bytu lub cywilizacji, to wszystkie wytwory społeczeństwa, służące zaspokojeniu naturalnych, bytowych potrzeb społeczeństwa, obejmujące narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku, mieszkanie, środki komunikacji i transportu

NIEMATERIALNA - zwana kulturą duchową, lub symboliczną, to wiedza, nauka, religia, idee, wartości i normy obyczajowe. Kultura niematerialna obejmuje: wiedzę, przekonania, wartości, normy, zwyczaje, obyczaje, znaki i symbole

KULTURA JEST DOBREM ZBIOROWYM (nie jest kulturą zachowanie jednego człowieka, które odbiega od ogółu) i zbiorowym owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń. W jej skład wchodzą odkrycie lub wynalazek, które zostały zachowane, przekazywane z pokolenia na pokolenie; trwały dorobek ludzkości. Dlatego zwierzęta nie tworzą kultury /ich wynalazki są tworzone zależnie od okoliczności
i zapominane wraz z ich zmianą/. Kultura, jej stan w danej chwili warunkuje wejście lub nie w jej skład nowego wynalazku /przykłady wynalazków, które zostały zapomniane i wynalezione „po raz drugi” - Da Vinci i jego maszyna latająca/. Społeczeństwo to nie tylko zbiór jednostek, także obyczaje, formy obcowania, praktyki religijne, pojęcia dobra i zła, wszystko to, co łączy i dzieli. Człowiek jest wytworem zbiorowości- poza nią jest tylko osobnikiem biologicznym, okazem gatunku.

KULTURA OBEJMUJE CAŁOŚĆ ŻYCIA CZŁOWIEKA - Nie ma takich czynności
i zachowań ludzkich, których nie regulowałaby kultura. Dotyczy to na­wet zaspokajania podstawowych potrzeb organizmu. Weźmy przykład jedzenia. Aby żyć, człowiek musi jeść. O tym, co może jeść, decydują zasoby naturalnego środowiska, w którym żyje. Ludzie żyjący na brzegach mórz i oceanów mogą jeść ryby, skorupiaki i rośliny morskie, natomiast ludzie żyjący wśród lasów mogą żywić się rosnącymi w nich roślinami, grzyba­mi oraz spotykanymi tam zwierzętami. Ale czy rzeczywiście jedzą wszyst­ko to, co nadaje się do spożycia? Odpowiedź brzmi: „nie”. Różne ludy mają najrozmaitsze poglądy na to, co z rzeczy przyswajal­nych przez system trawienny człowieka jest jadalne. Chińczyk uważa za jadalne mięso psa. Europejczyk wzdraga się przed jego spożyciem. Fran­cuz uważa za przysmak żabie udka. W Polaku takie danie budzi obrzy­dzenie. Istnieją też różne tabu żywieniowe i to przeciwstawnie uzasad­niane. Żyd nie je wieprzowiny, ponieważ świnia jest stworzeniem nie­czystym, Hindus zaś nie je wołowiny, ponieważ krowa jest stworzeniem świętym.

Wpływ kultury na to, jak się je, jest jeszcze wyraźniejszy niż na to, co się je. Istnieją najrozmaitsze sposoby przyrządzania potraw i ich przy­prawiania. Różnie też się je podaje i różną techniką spożywa. Europej­czyk posługuje się łyżką, nożem i widelcem (tym ostatnim stosunko­wo od niedawna). Ludy Dalekiego Wschodu używają pałeczek. W etiop­skiej restauracji podawane są płaty ciasta przypominające ogromne na­leśniki. W odrywane palcami kawałki owija się kęsy potrawy i wkłada do ust.

Spożywaniu posiłków towarzyszy też wiele przepisów dotyczących sposobu usadowienia biesiadników czy kolejności podawania potraw, z któ­rych wiele ma znaczenie symboliczne. Takie znaczenie nadawane jest także pewnym potrawom i produktom spożywczym. Znamy w naszym kraju zwyczaj witania chlebem i solą czy to nowożeńców, czy dostojnych gości. W dawnej Polsce młody człowiek ubiegający się o rękę panny, z chwilą kiedy w czasie obiadu został poczęstowany czarną polewką, wie­dział, że nie ma już o co się ubiegać.

Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego. Kulturą jest nie tylko to, co dobre, szlachetne i piękne, ale wszystko, co jest dziełem człowieka. Pewne praktyki mogą budzić nasz sprzeciw czy oburzenie moralne, ale nie znaczy to, że nie są elementami kultury. W rezultacie o żadnym człowieku nie można powiedzieć, że jest bez kultury, a co najwyżej, że jego kultura nam się nie podoba. Nie jest bez kultury kanibal, chociaż potępiamy jego kanibalizm, który przejmuje nas grozą.

WARTOŚCI

Wedle najprostszego określenia wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny,
w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jak przymus Do tak szeroko rozumianej kategorii wartości może należeć zarówno mieszkanie, jak i zdrowie. Zarówno samochód, jak wolność i miłość. Za­równo dochód, jak szacunek otoczenia. Zarówno ojczyzna, jak zgrabna figura i ładna cera.

Te przykładowo wymienione wartości uprzytomniają ich ogromne zróżnicowanie pod względem stopnia ważności. Waga wartości ojczyzny i ładnej cery różni się tak bardzo,
że nawet samo ich zestawienie może być uznane za szokującą ekstrawagancję, a nawet
za świętokradztwo. Dlatego też mówimy, że wartości tworzą hierarchię.

W różnych zbiorowościach może obowiązywać dążenie do realizacji różnych wartości. Mówimy wówczas, że zbiorowości te mają „różne sys­temy wartości". Systemy owe mogą się różnić nie tylko pod względem zespołu tworzących je wartości, ale również (bądź tylko) sposobu ich zhie­rarchizowania. Systemy i hierarchie wartości różnych zbiorowości ludzkich są jednym z przedmiotów zainteresowania oraz badania zarówno antropologów, jak i socjologów. Niezależnie od wagi wartości można wśród nich wyróżnić wartości uznawane, odczuwane oraz realizowane.

• Wartości uznawane - to takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. czło­wiek, akceptując je i dążąc do ich realizacji, może odczuwać pewien przy­mus zewnętrzny

• Wartości odczuwane - to takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, nagląca potrzeba. Są to wartości zinternalizowane. Ten sam przedmiot może być dla jednego człowieka wartością uzna­waną, dla drugiego zaś odczuwaną. Pozbawiony słuchu człowiek może uznawać wartość muzyki i, żywiąc przekonanie, że należy bywać na kon­certach, wykupuje karnet i systematycznie uczęszcza do filharmonii, cho­ciaż nudzi się tam śmiertelnie. Dla człowieka muzykalnego, który lubi muzykę klasyczną, koncert jest wartością odczuwaną i dlatego staje się bywalcem filharmonii.

• Wartości realizowane - mogą być zarówno wartości odczuwane, jak i uznawane. Jednakże nie wszystkie wartości, których odczuwanie i uznawanie ludzie deklarują, są przez nich realizowane w praktyce życia codziennego. Niejedno przewidywanie zachowań ludzi oparte na zade­klarowanych przez nich podczas badań wartościach zawiodło całkowicie. Realizacja wartości odczuwanych przychodzi nam łatwiej, natomiast częściej realizujemy uznawane. Częściej robimy coś ze względu na to, że tak wypada, czy też ze względu na to, że uważamy to za nasz obowiązek, niż dlatego, że mamy taką ochotę. Niekiedy zresztą robimy coś nawet wbrew ochocie. Oznacza to, że zrezygnowaliśmy z realizacji wartości od­czuwanej na rzecz realizacji wartości uznawanej.

Konieczność takich wyborów pojawia się nader często. Mówimy wów­czas, że mamy do czynienia z konfliktem wartości. Niekiedy są to wybory oczywiste dla nas innym razem majĄ one bardziej dramatyczny charakter - np. pomiędzy poświęceniem czasu rodzinie a pracy zawodowej. Życie dziecka kosztem życia matki i na odwrót.

NORMY

Na ogół przestrzegamy norm społecznych głównie dlatego, że w wyniku socjalizacji jesteśmy do tego przyzwyczajeni. Normy wyrastają z wartości. Normy określają moralność, obyczaje, zwyczaje - ład aksjonormatywny.
Aksjonormatywny ład społeczny to uporządkowana kolejność wyborów oparta na przyjętej hierarchii wartości wyznaczająca porządek dążeń jednostki ludzkiej.

SANKCJE

Wszystkim normom społecznym towarzyszą sankcje. Sankcje to zarówno kary,
jak i nagrody. Każda zbiorowość ma własny system kar i nagród, za pomocą których zachęca do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych, niepożąda­nych. Kary i nagrody mogą mieć charakter formalny i nieformalny.

• Sank­cje formalne to takie, które są określane przez przepisy oraz kodeksy karne i których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat ad­ministracyjny. To kara więzienia i nadawany za zasługi order.

• Sankcje nieformalne to w przypadku kary wyśmianie czy ostracyzm towarzyski, w przypadku zaś nagrody - pochwała bądź oznaki szacunku.

W spo­łeczeństwach pierwotnych, a także w małych grupach rozwiniętych spo­łeczeństw współczesnych przeważają sankcje o charakterze nieformal­nym, które w przypadku kar mogą być niejednokrotnie odczuwane jako bardziej dotkliwe niż srogie nawet kary formalne.

ZRÓZNICOWANIE KULTUROWE

KULTURY NARODOWE, ETNICZNE - możemy np. mówić o kulturze zachodnioeuropejskiej w odróznieniu od kutury Dalekiego wschodu.

KULTURY ZBIOROWOŚCI- chłopi, mieszczaństwo, kultury młodzieżowe.

PODKULTURY - przedrostek “pod” nie znaczy, że są to gorsze kultury. Po prostu ma to charakter ilościowy, zbiorowość mniejsza od większej. Polacy są na przykład częścią kultury zachodnioeuropejskiej.

KONTRLULTURA, KULTURA ALTERNATYWNA - są przykładem zjawisk, kiedy możemy mówić o negacji norm i wartości istniejących w danej zbiorowości.

RELATYWIZM KULTUROWY, ETNOCENTRYZM, KSENOFOBIA

Wielość kultur, często różniących się zasadniczo, powoduje, że ludzie, którzy wyrośli
w jednej kulturze i obowiązujące w niej wzory zachowań traktują jako naturalne, stykając się
z odmienną kulturą, skłonni są jej wzory zachowań postrzegać jako śmieszne dziwactwa,
a nawet zasłu­gujące na potępienie bezeceństwa. Inność kulturowa łatwo i wręcz odruchowo oceniana jest negatywnie. W niektórych społecznościach nazwa „ludzie" odnosiła się wyłącznie do współplemieńców. Kiedy Europejczycy, odkrywając nowe lądy, spotykali się z ich mieszkańcami, uważali ich za „barbarzyńców" i „dzikusów" po­zbawionych jakiejkolwiek kultury. Robili więc, co mogli, aby ich „ucywi­lizować", to jest narzucić im, często przemocą, kulturę europejską. Nisz­cząc tubylcze kultury, przekonani byli, że postępują szlachetnie.

Skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej kultury jako przewyższającej wszystkie inne oraz ocenianie praktyk in­nych kultur wedle norm kultury własnej nosi miano etnocentryzmu, któ­rego jedną z form jest europocentryzm. Skłonność ta niejednokrotnie przeradza się w niechęć, wrogość, lęk wobec obcych, która to postawa określana jest mianem ksenofobii. Często źródłem ksenofobii jest bezkrytyczne podejście do stereotypów etnicznych. Ksenofobia może dotyczyć wszystkiego, co wiąże się
z obcokrajowcami, osobami nieznanymi, innymi pod pewnymi względami Przeciwieństwem etnocentryzmu i ksenofobii jest relatywizm kulturowy.

RELATYWIZM KULTUROWY - stosunek do świata umożliwiający harmonijne współżycie z innymi, w którym szanuje się odmienność innych i traktuje się ją jako wartość wzbogacającą nas samych. W socjologii wyróżnia się:

• Relatywizm poznawczy - wiąże się z tezą, że za każdym razem gdy poznajemy inne kultury powinniśmy starać się je zrozumieć za pomocą ich własnych kategorii i nie nakładać na nie naszych pojęć o świecie (każdą kulturę należy mierzyć jej własną miarą).

• Relatywizm etyczny - dotyczy tego by myśląc i mówiąc o kulturach innych niż nasza starać się powstrzymać od formułowania sądów wartościujących. Nie ma kultur lepszych lub gorszych, są tylko kultury różne.

PRZEMIANY KULTURY WSPÓŁCZESNEJ

KULTURA MASOWA

Kultura masowa - odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania identycznych lub analogicznych treści płynących z wielu źródeł wielkim masom odbiorców.
Dzięki środkom masowego komunikowania, realizują się najpełniej dwa podstawowe kryteria charakteryzujące masową kulturę:

• kryterium ilości

• kryterium standaryzacji.

Publiczność masowej kultury charakteryzuje się najczęściej:

• rozproszeniem przestrzennym, jest to publiczność pośrednia - liczne urządzenia odbiorcze - zapewniają szeroki zasięg.

• Reakcja publiczności masowej jest odłożona w czasie. Dawniej mieliśmy do czynienia z osobistym, bezpośrednim kontaktem twórcy lub odtwórcy
  z audytorium. Stanowił on warunek kulturowego przeżycia (baśń ludowa z ust pieśniarza, przedstawienie teatralne itp.)

Kultura masowa - to łączna nazwa wytworów sztuki które posiadają następujące cechy:

• są nastawione na masowego odbiorcę;

• ich głównym celem jest przyniesienie twórcy dochodu - wartości artystyczne mają tu drugorzędne znaczenie;

• nie porusza dogłębnych zagadnień;

• standaryzacja treści, nie wymagającej wysiłku intelektualnego;

• homogenizacja- duża jednorodność prezentowanych treści.

Ramy społeczne kultury masowej - bywa identyfikowana z kulturą wulgarną, kulturą niższego poziomu - ale jest to ograniczona definicja. Kultura masowa jest też zdaniem innych kompleksem norm i wzorów zachowania o bardzo rozległym zakresie zachowań, co z kolei jest zbyt szerokim ujęciem.

Produkty kultury masowej zrodziły się na gruncie społeczeństw uprzemysłowionych
i zurbanizowanych. Standaryzacja treści kultury wymagała nie tylko realizacji pewnych technicznych warunków, lecz także ukształtowania się typu masowego odbiorcy, którego kwalifikacje były w pewnym zakresie standaryzowane. Postęp techniczny
i społeczno - ekonomiczny umożliwiając redukcje czasu pracy przyczynił się do stworzenia masowego popytu na kulturę.

HOMOGENIZACJA

Procesem, który przyczynił się do ukształtowania masowego odbiorcy jest niewątpiwie homogenizacja kultury. Homogenizacja jest procesem prowadzącym do wyłaniania się z różnych składników ostatecznie jednorodnej substancji. Najczęściej termin ten kojarzony bywa z przemysłem spożywczym, jednak w dobie współczesnej globalizacji dotyczyć może wielu płaszczyzn życia społecznego, przede wszystkim kultury. Dostępność i niska cena komunikacji prowadzi do tego, że wszelkie idee, utwory, style, dobra materialne i niematerialne rozprzestrzeniają się dziś o wiele szybciej niż kiedykolwiek przedtem, prowadząc jednocześnie do powstania nowej jakości kultury - homogenicznej kultury globalnej.

Homogenizacja - czyli ujednolicenie, to gruntowne pomieszanie elementów różnego poziomu, przekazania ich w postaci jednolitej masy, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna. Dominująca jest w tym procesie Zasada dedystancji, czyli zniesienie różnic wyższe - niższe, świeckie - święte (usuwanie wszelkiego dystansu).

W socjologii wyróżnia się trzy typy homogenizacji:

• upraszczająca (wulgaryzująca) - upraszczanie treści komunikatów, poddawanie elementów wyższej kultury pewnym przeróbkom, traktowanym jako sposób ich uprzystępniania przed wprowadzeniem ich do kultury masowej. Prowadzi to do symplifikacji (popularyzacji nauki). Zasada wspólnego mianownika wymaga upraszczającego ujęcia. Upraszczanie kultury estetycznej to wulgaryzacja. „The Reader's Digest” - wybór, skróty, streszczenia aktualnych publikacji. Homogenizacja upraszczająca ma niekiedy charakter plagiatu lub trawestacji. Zarzut fałszerstwa. Z drugiej strony ekranizacja dzieł literackich skłania część widzów do przeczytania książki

• immanentna - Polega na włączeniu do dzieła wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągać szeroką publiczność. Dokonuje tego sam autor. Dramaty Szekspira, Lopego de Vega, Cervantesa.

• mechaniczna - najbardziej powszechna. Zestawienie obok siebie treści różnego poziomu. Przeniesienie wielkich dzieł w nienaruszonej postaci do masowych środków komunikowania.

MACDONALDYZACJA

Macdonaldyzacja, to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania znanych z barów szybkiej obsługi (uosabianych przez sieć McDonald's) we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych
i na całym świecie.

WYZNACZNIKI MACDONALDYZACJI

1. Efektywność

• to optymalna (szybka) metoda przejścia z jednego punktu do następnego,

• nie liczy się podmiot tylko przedmiot sprawy. Człowiek jest zatrudniony przez pewien system, a jakość podmiotu jest wyznaczana efektywnością jego pracy.

• Ważny jest tutaj system uregulowań formalnych i prawnych. Wysoką efektywność uzyskuje się poprzez przestrzeganie tychże uregulowań.
  a jednostka traci swoją podmiotowość. Dotyczy to nie tylko klientów, ale także pracowników.

2. Kalkulacyjność

• polega na akcentowaniu cech produktu czy czynności dających się zmierzyć, zważyć, policzyć.

• eksponowanie kwantytatywnych cech sprzedawanych posiłków (dodawanie “mega”, “giga”, “potrójny”)

• ocena efektywności pracy pracowników: oblicza się wyprodukowany towar w danym czasie, zużycie produktów, liczbę obsłużonych klientów i stwierdza czy jest to opłacalne, czy pracownik jest odpowiednio wydajny, czy jego praca jest opłacalna dla firmy

• Przewidywalność

• Wszystko jest przewidywalne. Wszędzie i zawsze za te same pieniądze dostaniemy ten sam towar i usługę, niezależnie od godziny, czy miejsca geograficznego.

• W tym systemie nie jest potrzebny kod językowy, wszędzie się w tej kwestii porozumiemy. Ma być on dla nas krzepiący, wprowadzać stabilność.

• Manipulacja, kontrola

• polega na poszukiwaniu sposobów kontrolowania zarówno pracowników, jak i klientów

• Taki sam system działa np. w urzędach, gdzie przekazuje się nam, iż jesteśmy tam mile widziani, ale jednocześnie oczekuje się, że szybko załatwimy swoją sprawę
  i zwolnimy miejsce dla innych

• pracownicy są obserwowani i muszą wykonywać czynności zgodnie z polityką firmy, tak jak ich wyszkolono

• nie wymaga się od nich innowacyjności tylko standaryzacji i podporządkowania

ZALETY MACDONALDYZACJI

• dostępność towarów i usług (kultura konsumpcyjna) - wachlarz towarów
  i usług jest dostępny większej liczbie ludzi, może tam wejść każdy, nie tylko przedstawiciel elity

• człowiek prawie "natychmiast może zaspokajać" swoje zachcianki i pilne potrzeby, o każdej porze dnia i nocy (ekonomia 24-godzinna przez 7 dni w tygodniu i 365 dni w roku)

• jednostkę, każdego człowieka traktuje się podobnie bez względu na rasę, płeć, przynależność społeczną

• możliwość łatwego porównywania cech i cen towarów przez klientów w konkurencyjnych firmach

• przewidywalność - bezpieczeństwo i stabilność systemu działa uspokajająco na społeczeństwo

WADY MACDONALDYZACJI

• ujednolicona jakość towarów i usług, masowa konsumpcja zamienników promocyjnych

• sposób spędzania czasu wolnego -standaryzacja i masowość spędzania przez ludzi czasu wolnego (jak, gdzie oraz szybko i efektywnie odpocząć)

• ujednolicanie otoczenia - nie tylko ludzi zaczyna traktować się jednakowo, ale także środowisko naturalne; system traktuje wg założonych standardów (nie liczy się co tam jest, ale by spełniło normy, np. odpowiednia wielkość ziemniaka czy jajka)

• dehumanizacja społeczeństwa - człowiek taktowany jest jak towar na taśmie montażowej, nie dochodzi do interakcji, bo nie są one potrzebne,

• system ten wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne

• dehumanizacja jednostki - jednostka nie ma znaczenia, liczy się tzw. "klient masowy"

1

---