Polskie banki inwestycyjne, rynki finansowe

Powstanie banków inwestycyjnych w Polsce było naturalną konsekwencją rozwoju gospodarczego na początku lat 90-tych. Początkowo rolę tych instytucji przejmowały z lepszym lub gorszym skutkiem duże centrale handlowe, później pojawili się na rynku profesjonalni pośrednicy finansowi. Ponieważ opłacalność działalności inwestycyjnej wciąż wzrasta należy się spodziewać, że coraz więcej banków komercyjnych będzie się starało oferować usługi w tym zakresie.

Dwa modele bankowości inwestycyjnej W krajach europejskich działają banki uniwersalne - konglomeraty. W ramach jednej instytucji świadczone są zarówno usługi komercyjne, jak i inwestycyjne. Model ten - w opinii jego zwolenników - ma tę zaletę, że pozwala oferować klientom banku szeroki wachlarz usług - od prostych kredytów i lokat, po skomplikowane transakcje derywatami czy opcjami. Ponadto ułatwia wzajemne finansowanie pionów bankowości komercyjnej i inwestycyjnej.

W ostatnim czasie modny stał się podział przedsiębiorstw na tzw. centra kosztów i zysków, tendencja ta nie ominęła również banków. Instytucje na zachodzie Europy coraz częściej dzielą się - przykładem może tu służyć chociażby Credit Suisse. Klasycznym bankiem uniwersalnym, prowadzącym działalność komercyjną i inwestycyjną jest z kolei Deutsche Bank.

Odmienny model bankowości inwestycyjnej obserwujemy w Stanach Zjednoczonych. W kraju tym banki inwestycyjne rozwinęły się stosunkowo wcześnie, co było związane z budową kolei, finansowaną poprzez emisje papierów wartościowych. Wysoko dochodową działalnością inwestycyjną zajmowały się również banki komercyjne. W roku 1929 nastąpił krach na giełdzie nowojorskiej, po którym zbankrutował szereg banków komercyjnych, zaangażowanych na rynku papierów wartościowych. By zapobiec podobnej sytuacji w przyszłości, w 1933 roku uchwalono tzw. Glass-Steagall Act, gdzie określono granice angażowania się banków komercyjnych w działalność inwestycyjną. Do największych amerykańskich banków inwestycyjnych należą obecnie: Merrill Lynch, Salomon Brothers, Goldman Sachs, Morgan Stanley i First Boston. Wyraźne rozgraniczenie na banki komercyjne i inwestycyjne przyjęło się także w Japonii.

Rola banku inwestycyjnego Banki inwestycyjne na świecie prowadzą działania w trzech obszarach: - zarządzanie finansami i doradztwo w tym zakresie - działania na rynku papierów wartościowych - działania na rynku pieniężnym W ramach zarządzania finansami banki inwestycyjne tworzą na zlecenie odpowiednie strategie finansowe dla swoich klientów, zakładające pozyskanie odpowiednio wysokiego kapitału po korzystnej cenie. Zajmują się także samą akwizycją kapitału - bądź to własnego w postaci akcji, bądź obcego w postaci obligacji lub innych instrumentów dłużnych.

Banki inwestycyjne zajmują się także - w ramach pierwszego obszaru działalności - restrukturyzacją przedsiębiorstw, ich prywatyzacją, organizowaniem wykupu przedsiębiorstw i ich przejęć (lub połączeń), sporządzaniem biznes planów i analiz, dotyczących przedsiębiorstwa, sektora czy całej gospodarki.

Na rynku papierów wartościowych banki inwestycyjne organizują publiczne emisje papierów wartościowych, gwarantują emisję, prowadzą działania w zakresie tzw. private placement (emisje niepubliczne), działalność brokerską i dealerską, zarządzają pakietami akcji na zlecenie klienta, zarządzają również funduszami powierniczymi lub towarzystwami inwestycyjnymi. Ponadto prowadzą operacje instrumentami pochodnymi.

Na rynku pieniężnym banki inwestycyjne prowadzą aktywny handel papierami skarbowymi, obracają pożyczkami na rynku międzybankowym, certyfikatami depozytowymi, transakcjami terminowymi oraz instrumentami pochodnymi (swapy walutowe, opcje na stopy procentowe etc.).

Co pomogło w stworzeniu zalążków polskiej bankowości inwestycyjnej? Po przełomie z roku 1989 polskie przedsiębiorstwa znalazły się w finansowej zapaści. Duża część z nich nie mogła poradzić sobie z podstawowymi problemami: utratą rynków zbytu, wzrostem konkurencji, dekapitalizacją majątku, nadmiernym zadłużeniem, brakiem środków obrotowych. Dotychczas problemy te rozwiązywało państwo, stąd część przedsiębiorstw była wyraźnie zdezorientowana nową sytuacją, w której każda firma musiała samodzielnie zmagać się z kłopotami.

Zalążki polskiej bankowości inwestycyjnej stworzyła więc potrzeba poradzenia sobie z powyższymi problemami. Do najważniejszych czynników, które pomogły w tym procesie, należałoby zaliczyć:

- Prowadzone procesy oddłużeniowe i restrukturyzacyjne przedsiębiorstw - Procesy prywatyzacyjne - Dynamiczny rozwój Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie - Rozwój rynku pieniężnego - Wzrost popytu na nowe źródła finansowania ze strony przedsiębiorstw - Stopniowe pojawianie się na rynku dużych inwestorów instytucjonalnych - Systematyczny spadek inflacji i stóp procentowych - ożywienie gospodarcze

Polskie konglomeraty i specjaliści Początkowo rolę banków inwestycyjnych odgrywały duże przedsiębiorstwa, dawne centrale handlu zagranicznego. W gospodarce nakazowo - rozdzielczej spełniały one bardzo istotną rolę, monopolizując handel zagraniczny w danym segmencie rynku. CHZ-ty pełniły rolę łącznika producentów z rynkami światowymi. Po przełomie w roku 1989 wiele firm - dawnych kooperantów central znalazło się w obliczu katastrofy: przedsiębiorstwa te utraciły rynek zbytu, zostały odcięte od źródeł finansowania, miały kłopoty z pozyskiwaniem nowych zleceń. Okazję tę wykorzystały CHZ-ty, które z centrów dystrybucji bardzo szybko przekształciły się w nowoczesne parabanki, finansujące rozwój swoich spółek zależnych i - dodatkowo - zajmujące się zbytem wytworzonych dóbr. Można więc śmiało wysnuć tezę, że duże firmy handlowe spełniały w pierwszym okresie transformacji rolę banków inwestycyjnych - prowadząc procesy restrukturyzacyjne, pozyskując kapitał dla przedsiębiorstw, skupując akcje na własny rachunek i następnie odsprzedając je na giełdzie. Takie działania obserwowaliśmy na przykład w przypadku Elektrimu czy Mostostalu Export.

Prawie równocześnie powstał pierwszy polski bank, zajmujący się działalnością stricte inwestycyjną: Polski Bank Rozwoju. Celem tej instytucji było od początku finansowanie restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych i udział w prywatyzacji polskiej gospodarki. Z biegiem lat bank ten świadczył coraz więcej usług, typowych dla rozwiniętego banku inwestycyjnego.

Wraz z rozwojem rynku pieniężnego i kapitałowego w stronę działalności inwestycyjnej skłaniały się inne polskie banki, które dotychczas działały w sferze bankowości komercyjnej. Tworzono dealing roomy, działające na rynku pieniężnym, biura maklerskie, departamenty inwestycji kapitałowych, wreszcie sekcje, zajmujące się doradztwem i inżynierią finansową. Obecnie wiele polskich banków uniwersalnych posiada rozbudowane piony bankowości inwestycyjnej.