Rodzaje i przejawy niedostosowania społecznego młodzieży

Ala

Termin „przystosowanie” pojawił się i rozpowszechnił początkowo w psychologii amerykańskiej pod wpływem koncepcji behawiorystycznych Według tych koncepcji na wiele reakcji człowieka patrzono jak na reakcje zwierząt. W związku z tym do opisu zachowania ludzkiego zastosowano terminy używane w biologii do określenia zachowań zwierząt. Do takich terminów należy właśnie termin „przystosowanie”.

Początkowo pojęciem „przystosowanie” określano względnie proste reakcje fizjologiczne i intelektualne. Wraz z upływem czasu jego znaczenie rozciągnęło się na szereg złożonych reakcji społecznych. W celu odróżnienia sytuacji biologicznych od sytuacji społecznych do pojęcia „przystosowanie” dodano określenie „społeczne”.

Rozszerzenie znaczenia terminu „przystosowanie” przyczyniło się do jego popularności w psychologii amerykańskiej. W miarę jak termin ten stawał się coraz bardziej popularny w literaturze amerykańskiej, tracił na ostrości.[1]

Dopiero później pojawił się termin przeciwstawny „nieprzystosowanie społeczne”, a w literaturze angielskiej „złe przystosowanie”.

Określenie „dziecko niedostosowane społecznie” lub „dziecko nieprzystosowane społecznie” stawało się terminem wieloznacznym. W literaturze pedagogicznej posługiwano się również innymi terminami, takimi jak: dziecko trudne, dziecko z zaburzeniami w zachowaniu, moralnie zaniedbane, demoralizacja, wykolejenie.

Do dzisiaj nie udało się jednoznacznie uzgodnić definicji społecznego niedostosowania.[2]

W literaturze przedmiotu brak jest nie tylko zgodności dotyczącej istoty niedostosowania społecznego, ale również rodzaju i liczby przejawów (objawów, symptomów).

Niektórzy psycholodzy i pedagodzy wymieniają kilkadziesiąt symptomów niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży. Inni ograniczają się do wymienienia kilku lub kilkunastu.

D.H. Stott podaje cztery rodzaje (typy) niedostosowania:[3]

1. Zachowanie wrogie wyrażające się w zachowaniach przejawianych w środowisku

domowym, szkolnym i rówieśniczym.

2. Zahamowanie wyrażające się w przeżywaniu depresji, bierności społecznej,

bojaźliwości przed nowymi sytuacjami.

3. Aspołeczność przejawiająca się dużym okrucieństwem i brakiem przestrzegania

elementarnych norm.

4. Zachowania niekonsekwentne przejawiające się w koncentracji uwagi, pobudliwości

i niekonsekwencji w działaniu.

Inny podział zastosował J. Konopnicki. Wyróżnia on pięć rodzajów niedostosowania społecznego, którym przypisał określone przejawy:[4]

1. Zachowanie demonstracyjno - wrogie:

- reakcje gwałtowne, nieadekwatne do bodźców,

- wagarowanie,

- szkodzenie innym ludziom,

- niewykonywanie poleceń nauczycieli,

- agresja werbalna i niewerbalna,

- bójki, awantury,

- bezczelność w zachowaniu.

2. Zachowanie zahamowane:

- stany depresyjne,

- zamknięcie w sobie,

- lęk przed sytuacjami wymagającymi ryzyka,

- brak pomysłowości, inicjatywy,

- zrażanie się porażkami,

- bierność w pracy szkolnej,

- brak kontaktu z otoczeniem.

3. Zachowanie niekonsekwentne:

- działanie pod wpływem najsilniejszego bodźca,

- reakcja spontaniczna, natychmiastowa, bez przemyślenia,

- kłopoty w nauce,

- brak koncentracji uwagi,

- nadmierna pobudliwość oraz stany niezrównoważenia emocjonalnego.

4. Zachowanie aspołeczne:

- silne dążenie do szkodzenia innym ludziom,

- egoizm,

- impulsywność,

- agresywność,

- brak poczucia obowiązku moralnego i prawnego,

- dezorganizacja zajęć lekcyjnych,

- stosowanie przemocy w stosunkach interpersonalnych,

- tendencje sadystyczne.

5. Wrogość z tendencją do aspołeczności — jest syndromem mieszanym, powstałym przez

skrzyżowanie niektórych symptomów wrogości z symptomami aspołeczności.

Inni autorzy zajmujący się problematyką niedostosowania społecznego wymieniają inne przejawy świadczące o problemie. L. Pytka wymienia następujące przejawy:[5]

- notoryczne kłamstwa,

- wagary,

- alkoholizowanie się,

- ucieczki z domów,

- kradzieże,

- niekonwencjonalne zachowania seksualne,

- różne formy agresji antyspołecznej, łącznie z autoagresją.

Inną typologię objawów niedostosowania społecznego podaje O. Lipkowski:[6]

- notoryczne kłamstwa (podobnie jak u L. Pytki),

- werbalna agresja (wulgarność),

- lękliwość,

- lenistwo szkolne,

- nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły,

- zaburzenia koncentracji uwagi,

- konflikty z nauczycielami lub rówieśnikami.

Przejawy niedostosowania można podzielić na cztery grupy:

1. Względem własnej osoby:

- autoagresja (samookaleczenie, samobójcze próby).

2. W rodzinie:

- kłamstwo (jednostki niedostosowane kłamią nieświadomie, z przyzwyczajenia),

- kradzieże (zaczynają się od zabierania),

- niechęć do nauki i pracy,

- agresywność młodocianych,

- wagary,

- ucieczki:

· zaplanowane i niezaplanowane (indywidualne i zbiorowe),

· z obawy przed karą i poniżeniem (przed nudą i monotonią życia, szukanie przygód, przed złą sytuacją w rodzinie),

· z zakładu wychowawczego (z tęsknoty, na wolność z zakładu zamkniętego, przed ludźmi z zakładu, przed sytuacją nie zaakceptowaną),

· patologiczne (bezplanowe i bezcelowe).

3. W szkole i w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (jak wyżej).

4. W szerszym środowisku społecznym (w nieformalnych grupach negatywnych):

- klika (manifestuje swoją działalność w określonym środowisku),

- gang (grupa otwarta, brutalność, agresja, działa w ukryciu),

- szajka (nieliczna grupa, skupia członków o zbliżonych zainteresowaniach

patologicznych).[7]

Problem niedostosowania społecznego młodzieży jest poważny. Świadczy o tym nie tylko wielość czynników, ale również duża ilość symptomów tego zjawiska.

Szkoły często spotykają się z tym problemem, ale tylko z niektórymi jego symptomami. Najczęstszym przejawem są: wagary, kłamstwa, alkoholizm, nikotynizm, bójki, konflikty

z nauczycielami czy innymi uczniami.

[1]K. Pospiszyl, E. Żabczyńska, Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, PWN Warszawa 1985, s.9

[2]S. Turlej, Młodzież społecznie niedostosowana, WSiP Warszawa 1982, s.10

[3]B. Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Wyd. UJ Kraków 2000, s. 51

[4]J. Konopnicki, Niedostosowanie społeczne, PWN Warszawa 1971, s. 87-89

[5]L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna, Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne,

PWN Warszawa 2000, s. 50

[6]O. Lipkowski, Pedagogika …,op. cit., s. 107

[7]http://pl.wikipedia.org/wiki/Niedostosowanie_spo%C5%82eczne, stan na dzień 19.09.2007 r.

---