Wyjaśnienie idiograficzne i nomotetyczne
Wyjaśnienie idiograficzne- (idio- wyjątkowy, wyodrębniony, szczególny lub odmienny), gdy skończyliśmy dawać wyjaśnienie idiograficzne, mamy poczucie, że w pełni rozumiemy przyczyny tego, co się stało w tym konkretnym przypadku. Jednocześnie wyłącznie do tego konkretnego przypadku ograniczony jest zasięg naszego wyjaśnienia. Choć fragmenty wyjaśnienia idiograficznego mogą mieć zastosowanie do innych sytuacji, naszą intencją jest w pełni wyjaśnić jeden przypadek.
Np. Źle ci poszło na egzaminie, ponieważ (1) zapomniałeś, że tego dnia jest egzamin, (2) z tego przedmiotu jesteś słabszy, (3) spóźniłeś się, bo na drodze były korki, (4) w noc przed egzaminem nie spałeś, bo twój współlokator słuchał głośnej muzyki, (5) policja zajęła cię, aż do świtu, domagając się wyjaśnień, co zrobiłeś z zestawem stereo twojego współlokatora, no i (6) stado dzikich kojotów zjadło ci twój podręcznik. W takich okolicznościach nic dziwnego, że ci źle poszło.
Wyjaśnienie nomotetyczne- szuka wyjaśnień raczej dla pewnej klasy sytuacji czy zdarzeń niż dla pojedynczych przypadków. Co więcej, szuka wyjaśnień w sposób „ekonomiczny” używając tylko jednego lub kilku czynników wyjaśniających. Ostatecznie zadowala się raczej cząstkowym a nie kompletnym wyjaśnieniem.
Np. (1) Za każdym razem, gdy uczysz się w grupie idzie ci na egzaminie lepiej, niż wtedy, gdy uczysz się sam. (2) Twoja ulubiona drużyna lepiej radzi sobie na własnym niż cudzym boisku.
Zarówno idiograficzne jak i nomotetyczne podejście do wyjaśniania może być użyteczne w codziennym życiu. Prawidłowości nomotetyczne, które odkryjesz mogą być dobrym przewodnikiem np. przy planowaniu zwyczajów uczenia się, podczas gdy idiograficzne wyjaśnienie będzie bardziej przekonujące dla twojego promotora.
W przypadku wyjaśniania idiograficznego i nomotetycznego, zarówno myślenie indukcyjne jak i dedukcyjne odgrywa dużą rolę w naszym życiu codziennym.
Teoria indukcyjna- przechodzi od tego, co konkretne do tego co ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich danych zdarzeń.
Np. na półmetku twych studiów możesz zastanowić się, dlaczego raz na egzaminach idzie ci dobrze a innym razem słabo. Możesz zrobić listę wszystkich egzaminów, jakie zdawałeś i odnotowując, jak poradziłeś na każdym z nich. Potem możesz spróbować przypomnieć sobie wszelkie okoliczności, jakie towarzyszyły egzaminom dobrze zdanym i wszystkim tym, na których poszło ci gorzej. Lepiej ci szło na testach czy opisówkach? W godzinach rannych czy popołudniowych? Okazuje się, że prawie zawsze najlepiej ci szło na egzaminach, do których uczyłeś się z innymi. Taki tryb badawczy nazywamy indukcją.
Teoria dedukcyjna- przechodzi od tego, co ogólne do tego, co szczegółowe. Przechodzi (1) od wzorca, którego możemy oczekiwać z logicznego lub tetrycznego punktu widzenia, do (2) obserwacji, które sprawdzają, czy oczekiwany wzorzec rzeczywiście się pojawia. Zaczyna się od „dlaczego” i przechodzi do „czy” w przeciwieństwie do indukcji, która idzie w przeciwnym kierunku.
Np. Wyobraź sobie, że podchodzisz do pierwszej sesji egzaminacyjnej na studiach. Zastanawiasz się, jakie są najlepsze metody uczenia się- czy bardziej powinieneś się skupić na notkach czy przejrzeć lektury. Potem zastanawiasz się czy uczyć się w umiarkowanym tempie czy raczej zarwać noc przed egzaminem. Czy powinieneś się spotkać z innymi studentami z twojej grupy czy raczej uczyć się sam.