SZWAJCARIA (Konfederacja Szwajcarska)
Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarii została uchwalona 18 grudnia 1998 r., poddana została pod referendum 18 kwietnia 1999, a weszła w życie 1 stycznia 2000 r. Poprzednio obowiązująca konstytucja pochodziła z 29 maja 1874 r., a była efektem rewizji konstytucji z 12 września 1848 r. Kantonów w Szwajcarii jest 26 i zgodnie z art. 1 Konstytucji są to: Zurych, Berno, Lucerna, Uri, Szwyz, Obwalden i Nidwalden, Glarus, Zug, Freiburg, Solura, Bazylea-miasto i Bazylea-okręg, Szafuza, Appenzell-Ausserrhoden i Appenzell-Innerrhoden, St. Gallen, Gryzonia, Argowia, Turgowia, Tessin, Waadt, Wallis, Neuenburg, Genewa i Jura.
Konstytucja Szwajcarii dokonuje podziału kompetencji pomiędzy konfederację (władze centralne) a kantony.
Do wyłącznych kompetencji konfederacji należą:
cła;
emisja pieniądza;
poczta;
telekomunikacja;
kolej i żegluga.
Do kompetencji kantonów zaś należą:
policja;
opieka społeczna;
budownictwo socjalne;
polityka wyznaniowa.
Część spraw pozostaje jednocześnie zarówno w kompetencji państwa jak i kantonów i są to:
wymiar sprawiedliwości;
bezpieczeństwo publiczne;
sprawy zakresu bankowości, skarbowości, ochrony wód.
KANTON:
W kantonach występuje ustrój demokracji mieszanej (przedstawicielska + referenda). Na system organów kantonalnych składają się:
JEDNOIZBOWY PARLAMENT (Wlk Rada, Rada Kantonalna lub Rada Krajowa), składający się od 100 do 200 deputowanych. Wybierany na okres 2 - 4 lat. Zakres jego kompetencji obejmują sprawy zakresu władzy ustawodawczej, nie będące przedmiotem obligatoryjnego referendum (podatki, wydatki budżetowe, inwestycje, rozstrzygnięcia społeczno - kulturalne);
RZĄD KANTONALNY (Rada Rządowa, Rada Kantonalna), składająca się z 5 do 11 członków, i której kadencja wynosi od 1 do 5 lat na czele rządu stoi PREZYDENT, będący jednym z członków rządu, zmieniający się na zasadzie rotacji i pozbawiony szczególnych prerogatyw.
DYSTRYKT
W niektórych kantonach, powyżej szczebla gminnego, funkcjonują dystrykty. Na ich czele stoi naczelnik dystryktu wybierany przez miejscową ludność. W jego pracy wspiera go aparat pomocniczy urząd dystryktu. Do głównych zadań dystryktów należą:
Wdrażanie rozstrzygnięć kantonalnych;
Informowanie władz kantonalnych kantonalnych potrzebach i życzeniach ludności lokalnej nadzór nad działalnością organów gminy.
GMINY
Ich istotę określa i reguluje prawo wewnętrzne kantonów. Konstytucja federalna jedynie zakłada/ przewiduje ich istnienie. Szwajcarskie gminy pełnią podwójną rolę:
państwowej władzy lokalnej wypełniającej zadania państwa (federacji i kantonów) i na tej podstawie na płaszczyźnie miejscowej są poddane warunkom działania właściwym administracji państwowej. Do typowych zadań realizowanych w ramach tej funkcji należą m.in.:
prowadzenie rejestru stanu cywilnego;
ksiąg gruntowych;
kontrola zameldowań mieszkańców;
prowadzenie rejestru wyborców;
zbieranie i rozpatrywanie określonej liczby wniosków o azyl.
wtórnej zbiorowości publicznej gmina jest korporacją samorządową upoważnioną do samodzielnego regulowania spraw z uwzględnieniem porządku prawnego. Również w ramach tej roli mogą zostać gminom przekazane zadania, które SA gminy zobowiązane wypełniać. Zadania własne gmin można podzielić na
zadania korporacyjne (obligatoryjne): powołanie władz gminnych; uregulowanie organizacji wewnętrznej; zarządzanie majątkiem gminy; przyznawanie obywatelstwa gminnego.
Zadania społeczno - polityczne (fakultatywne): zadania o charakterze społ. - polit. nie zastrzeżone dla związku bądź kantonu, a pośrednio lub bezpośrednio kształtujące sytuację obywatela gminy. Są to głównie zadania związane z budową i utrzymaniem obiektów kulturalnych i sportowych; tworzeniem przedsiębiorstw komunalnych, tworzenia przedsiębiorstw komunikacji publicznej, dostarczaniem sygnału TV, prowadzeniem szkół nieobowiązkowych, zaopatrzeniem w elektryczność i gaz.
ORGANIZACJA GMIN:
W Szwajcarii istnieją dwie formy organizacyjne gmin. Są to:
Gminy o tradycyjnych formach organizacyjnych:
W gminach o takie formie organizacyjnej ogół obywateli realizuje swoje prawa poprzez ZGROMADZENIE GMINNE (zgromadzenie ogółu uprawnionych do głosowania obywateli). Zgromadzenie Gminne rozstrzyga na podstawie materiałów i projektów zgłoszonych mu pod obrady przez Radę Gminną (organ wykonawczy). Zgromadzenie może zmienić lub wycofać te materiały System Zgromadzeń Gminnych stanowi dominującą pod względem ilościowym formę organizacyjną (około 3 tys. gmin tj. 85%). Dobrze się sprawdza w gminach do 1 tys. mieszkańców. W gminach zamieszkałych przez ponad 1 tys mieszkańców funkcjonuje system mieszany. Zgromadzenie Gminne zbiera się celem powołania organu przedstawicielskiego oraz raz do roku, aby zadecydować o rocznym obrachunku i preliminarzu. Wszystkie pozostałe rozstrzygnięcia zapadają w drodze referendum.
Gminy z organizacją parlamentarną:
Gminach o takiej formie organizacyjnej występuje organ przedstawicielski w postaci PARLAMENTU GMINNEGO. Jego liczebność jest zróżnicowana i waha się od 20 do 100 członków. Obowiązkowo parlamenty gminne powoływane są w kantonach francuskich (wyjątkiem są gminy kantonu Vaud zamieszkałe przez mniej niż 800 mieszkańców) oraz w kantonach niemieckich w gminach zamieszkałych przez powyżej10 tys. mieszkańców. Do zadań parlamentu gminnego należy tworzenie polityki w sposób stały; instytucjonalne badanie projektów i planów rady gminy.
RADA GMINY jest organem wykonawczym w szwajcarskich gminach. Jej członkowie (od 5 do 9) są wybierani przez ogół obywateli na kadencję 2 do 4 letnią. Na czele Rady stoi Prezydent , który jako jedyny pełni swój urząd odpłatnie(wyj. są gminy najmniejsze, gdzie prezydent pełni swój urząd społecznie). Pozostali członkowie Rady pełnią swoje funkcje społecznie i honorowo.
FINANSE
Około 60%wpływów do budżetów gminnych stanowią podatki i opłaty gminne, w tym również udziały w podatkach centralnych i kantonalnych (gł. Podatek dochodowy od osób fiz., podatek od zysku i kapitału osób prawnych. Ich stopę ustala kanton, natomiast gmina jest odpowiedzialna za ich pobieranie zarówno dla siebie, jak i dla kantonu). Pozostałe źródła dochodów gmin to: dochody z majątku gminy; dotacje budżetowe (międzykomunalne wyrównanie finansowe) oraz subwencje (przedmiotowe i gałęziowe transfery do gmin ze wspólnot nadrzędnych w ramach przekazanych gminom zadań).
NADZÓR
W Szwajcarii obowiązują dwa podstawowe modele nadzoru nad działalnością gmin:
wg kryterium legalności (w kantonach niemieckojęzycznych)
wg kryterium legalności i celowości (kantony romańskie)
Organami nadzoru są:
rząd kantonalny
właściwy departament administracji kantonalnej
władze dystryktu
organy orzecznictwa (np. Sąd Związkowy)
Środkami nadzoru są:
przedłożenia akt gminy;
zapytania;
sprawozdania;
kontrole (inspekcje, rewizje)
wgląd do akt;
przesłuchania;
wydawanie wytycznych;
uchylanie zarządzeń władz gmin;
zgoda na wydanie zarządzeń;
wykonania zastępcze.
4