Lista duchów

Lista istot egzystujących równolegle w świecie według tradycji bon:
(fragment z tekstu J. Reynoldsa "Surcho: Burnt Food Offering in the Bonpo Tradition",
który zostanie opublikowany nakładem wydawnictw wewnętrznych)

Istnieją rozmaite klasy duchów. Duchy owe mogą się nosić z zamiarem zemsty lub odwetu, żywić niechęć czy po prostu złośliwe albo szkodliwe intencje. Te są w życiu źródłem przeszkód (giek, bgegs) i choroby ponieważ blokują witalność osoby, która owe duchy uraziła. To karmiczny odwet na sile życiowej (sogi lenczak, srog-gi lan-chags). Poniżej widnieje częściowa lista takich duchów:

1. Bhutowie (dziunkpo, 'byung-po), w dosłownym brzmieniu "duchy zasadnicze", które ogólnie rzecz biorąc stanowią odpowiednik tego, co zwiemy "duchami" w języku angielskim czyli duchów  nawiedzających miejsce albo osobę.
2. Don (gdon) albo ogólnie rzecz biorąc "złe duchy". Terminem don określa się również negatywną prowokację energii bądź atak psychiczny.
3. Matriki (mamo, ma-mo), w dosłownym brzmieniu "boginie matki", nie będące jednak szczególnie matczyne albowiem przybierają postać szkaradnych wiedźm, częstokroć obdarzonych zwierzęcym łbem. Reprezentują one żeńskie energie tłumione i nadużywane przez męską społeczność oraz patriarchalny ład, dlatego też duchy owe są wyjątkowo niebezpieczne, zwłaszcza dla mężczyzn.
4. Dakinie (kandroma, mkha'-'gro-ma), w dosłownym brzmieniu "chodzące po niebie", stanowią odpowiednik tego, co w zachodniej tradycji określa się mianem "czarownic". Reprezentują kobiety oraz żeńskie energie, które wymykają się kontroli konwencjonalnego społeczeństwa i patriarchalnego ładu.
5. Demony Górnych Krain (jadu, ya-bdud).
6. Demony Dolnych Krain (madu, ma-bdud).
7. Duchy Jen, które zamieszkują pośrodku (parien, bar-g.yen).
8. Męskie i żeńskie duchy (podon modon, pho-gdon mo-gdon): Podobnie jak w sferze ludzi i zwierząt, płeć i rodzaj pozostają nawet w Innym Świecie. Po drugiej stronie nikt nie uwalnia się od płci.
9. Nagowie (lu, klu) albo wężowe duchy wodne zamieszkują zbiorniki wodne, źródła wody takie jak krynice lub wodospady albo pod powierzchnią ziemi. Z natury chtoniczne kontrolują dostatek, pomyślność, moce płodności jak również sprowadzanie okresowych deszczów. Mimo, iż są one zasadniczo życzliwie usposobione wobec ludzkości, urażone wywołują choroby skóry.
10. Rakszasowie (synpo, srin-po) albo ludożercze demony zwane są tak z powodu swojego zamiłowania do pożerania ludzkiego ciała. Powiada się często, że zamieszkują one odległe wyspy wielkiego oceanu południowego.
11. Gandharwowie (tryza, dri-za), w dosłownym brzmieniu "żywiący się woniami", to sylfy lub duchy powietrza kojarzone z kierunkiem wschodnim. Często służą bogom lub dewom jako pieśniarze i muzycy.  Tym samym mianem Tryza określa się ducha w bardo i ducha albo świadomość łączącą się z czerwonym elementem matki i białym elementem ojca po to, by utworzyć w macicy embrion, gdyż zgodnie z tradycją powiada się, że żywią się one dymem i wonią z ofiar całopalnych dla zamarłych.
12. Jakszowie (nodzin, gnod-sbyin), w dosłownym brzmieniu "powodujący szkody", to zasadniczo duchy ziemi i drzew. Podobnie jak nagowie strzegą one bogactw i skarbów ziemi  ucieleśniają natomiast moce płodności i urodzaju.
13. Jamowie (szyndzie, gshin-rje) to potężne, rogate bóstwa o zwierzęcych łbach władające krainami zmarłych.
14. Wajudewowie (lungla, rlung-lha) to duchy szybujące na wietrze.
15. Kumbhandowie (trulbum, grul-bum) to upiory nawiedzające cmentarze oraz pola kremacyjne.

16. Dewowie (chla, lha) to niebiańscy bogowie zamieszkujący niebiosa. Podobnie jak aniołowie na Zachodzie reprezentują oni moce światła oraz ładu
17. Asurowie (chlamajin, lha-ma-yin) albo tytani to rasa starszych bogów zdetronizowanych i strąconych przez Dewów. Przebywają oni obecnie w wielkich podziemnych miastach pod kosmiczną górą Sumeru.
18. Mara albo dud (du, bdud) to nazwa głównej rasy demonów będących ucieleśnieniem sił ciemności i chaosu, które toczą nieustanną wojnę z chla albo niebiańskimi bogami. Oba określenia du i dre ('dre) mogą odnosić się zarówno do demonów w ogóle jak i do czającej się w duszy ludzkiej skłonności do zła.
19. Mu (dmu) to bóstwa albo chla niebiańskiego pochodzenia, które w zamierzchłych czasach zstąpiły z niebios na ziemię dając początek licznym rodom królewskim.
20. Wighnowie (giek, bgegs) to ogólnie rzecz biorąc duchy stwarzające przeszkody, utrudnienia oraz wywołujące niezgodę.
21. Bhumipati albo sadak (sa-bdag), w dosłownym brzmieniu "posiadacze gruntu", to lokalne duchy ziemi i gruntu, które zamieszkują szczególne, ściśle określone miejsca i obszary.
22. Cen (btsan), w dosłownym brzmieniu "ci potężni", to czerwone duchy zbrojnych wojowników konnych, które dzierżą długie włócznie z zatkniętymi czerwonymi chorągwiami oraz inny oręż. Kojarzy się je zwykle z czerwonymi skałami i często powiada, że zamieszkują górskie przełęcze. To zazwyczaj duchy dzielnych i szlachetnych wojowników, którzy stracili życie w walce. Urażone wywołują różne odmiany raka, szczególnie zaś w dzisiejszych czasach z powodu postępującej dewastacji środowiska naturalnego.
23. Bogowie gór (juchla, yul-lha), zazwyczaj rasy cam [; cen (btsan) - przyp. J.SZ.], zamieszkują główną górę wyrastającą ponad dany obszar albo rejon. Kontrolują w danym rejonie lokalne duchy natury i sprawują nad nimi władzę.
24. Mencun (sman-btsun) albo menmo (sman-mo) to partnerki wojowniczych bogów, często kojarzone z jeziorami. Każdemu potężnemu bogowi gór albo juchla, panującemu nad danym obszarem odpowiada właściwa bogini jeziora.
25. Nie-ludzkie duchy (mimajin, mi-ma-yin), tym ogólnym mianem określa się wszystkie duchy natury.
26. Ze (gzed) to rodzaj ducha skał lub ziemi podobny do to (gtod), ogólnie rzecz biorąc  wrogiego usposobienia potrafi sprawić, że człowiek staje się głuchy albo niemy.
27. Dzialpo (rgyal-po), w dosłownym brzmieniu "królowie", to duchy osób o wyjątkowych zdolnościach, zwykle kapłanów albo magów, którzy zmarli gwałtowną śmiercią. Powracają one aby powodować kłopoty i niepokoić, znane są natomiast z tego, że wyjątkowo trudno nad nimi zapanować.
28. Wisznu (czabdziuk, khyab-'jug) znane również jako za (gza') to duchy kojarzone z elektrycznością. Urażone wywołują paraliż i epilepsję.
29. Tełrank (the'u-rang) to starożytna rasa duchów, które podobnie jak nagowie, często krzyżowały się z ludźmi dając początek wielu szlachetnym rodom.
30. Szyndre (gshin-'dre) to demony zsyłające śmierć.
31. Sy (sri) lub tamsy (dam-sri) to wampiryczne duchy a celem ich ataku bywają często niemowlęta w kołysce.
32. Senmo (bsen-mo) to rodzaj ducha matrika albo mamo. Według niektórych lamów to one są przyczyną AIDS.
33. Pretowie albo idak (yi-dwags), tym mianem określa się ogólnie niespokojne głodne duchy. Pretaloka lub wymiar duchów uważa się za jedną z sześciu głównych sfer odradzania się  lub  predestynacji.

tłum. Katarzyna Niemczyk-Sielimowicz

---