Doktryny komunikowania

Normatywne teorie mass mediów

Doktryna komunikowania - zbiór poglądów określających status instytucji medialnych (głównie formy własności i sposoby kontroli) oraz wyznaczających dla nich cele i tryb działania. (M. Mrozowski)

Typologia doktryn F. Sieberta, W. Schramma, T. Petersona (najbardziej znana) - cztery teorie prasy: autorytarna, liberalna, społecznej odpowiedzialności, komunistyczna.

Typologia M. Mrozowskiego - kryteria: własność (kto jest dysponentem) i zakres kontroli nad mediami - doktryna autorytarna, liberalna, społecznej odpowiedzialności, demokratycznego uczestnictwa, mediów na rzecz rozwoju, leninowska teoria prasy.

Uzupełnić z podręcznika M. Mrozowskiego - doktryna autorytarna

Doktryna liberalna

• Zrodziła się z filozofii Oświecenia, która podkreślała:

• Cenzura jest sprzeczna z zasadą wolności i postępu

• Wolność słowa ma fundamentalne znaczenie dla poszukiwania prawdy, rozwoju osobowości, demokratyzacji państwa

• Wolność słowa (mediów) jest wpisana w system demokratyczny, którego podstawą jest uczestnictwo obywateli w sprawowaniu władzy

Twórcy podstaw doktryny liberalnej

• John Milton - „prawda wynika ze zderzenia argumentów, cenzura zatem, ograniczają je, zabija prawdę”

• John Locke - uczestnik batalii o wolność słowa w parlamencie

• John S. Mill - demokracja to rządy większości, ale i poszanowanie praw mniejszości, także jednostki

Podstawowe założenia

• Jednostka jest wartością najwyższą (prymat nad państwem

• Racjonalność natury człowieka

• Potrzebny jest wolny „rynek idei”

• Niezbędna permanentna kontrola aparatu władzy („czwarta władza”)

Realizacja tych założeń wymaga:

• Wolności prasy

• Realizacji prawa obywatela do bycia poinformowanym

• Prywatnej własności mediów

• Swobodnej konkurencji

Konstytucyjna gwarancja wolności słowa i mediów

• Pierwszą była I poprawka do konstytucji USA

• Potem w konstytucjach innych krajów (nie zawsze jednak przestrzegane)

• Równie powszechne stały się zastrzeżenia: wolność mediów nie powinna naruszać innych praw

• W państwie demokratycznym: ograniczenia wolności tylko na drodze ustawodawczej

Media wolne i zależne

• Taki podział jest uproszczeniem - nigdy nie było, nie ma i raczej nie będzie mediów całkowicie wolnych, choć bywają media całkowicie zależne od władzy

• Media są zależne od odbiorców, warunków ekonomicznych, przepisów prawa, właścicieli...

Doktryna liberalna - oddzielenie mediów od władzy państwowej

• Każda redakcja ma prawo do samookreślenia

• Jedyna właściwa kontrola mediów odbywa się przez niezależną władzę sądowniczą

• Także sądy dokonują interpretacji w sprawie naruszenia przez media innych praw - z tym związana odpowiedzialność mediów

Zasady profesjonalnych mediów w liberalizmie

• Obiektywizm

• Sprawiedliwość i wielostronność

• Bezstronność (fairness)

• Różnorodność

• Wysoka jakość informacji

Doktryna społecznej odpowiedzialności

• Powstała w połowie XX wieku, ale zrodziła się z krytyki prasy narastającej od końca XIX w.

• Ocenę sytuacji mediów w rozwiniętym systemie kapitalistycznym prezentował Raport „A Free and Responsible Press” przedstawiony w 1947 r. przez amerykańską Komisję Roberta Hutchinsa

Elementy krytyki

• Prasa traktowana jak towar, przedsiębiorstwo przynoszące zyski =>

• Jej zawartość coraz bardziej zależy od właścicieli i reklamodawców

• Koncentracja prasy - zawężenie grona właścicieli => ograniczenie pluralizmu

• Okres międzywojenny - kryzys ekonomiczny w latach 30. - ingerencja państwa (interwencjonizm) - w Europie przydział częstotliwości

Krytyka

• Polityczne zaangażowanie właścicieli mediów

• Wzrastający wpływ nowoczesnego aparatu PR na treści publikowane w prasie

• Obrona mediów - kodeksy etyczne, tworzone w celu uniknięcia ingerencji ze strony władzy (tworzone w okresie międzywojennym dla prasy, radia, kina (filmu) okazały się niewystarczające)

Raport Komisji Hutchinsa

• Potwierdzenie prawa mediów do wolności i niezależności

• Ale i przypomnienie, że to prawo zostało im przyznane przez społeczeństwo => są odpowiedzialne przed społeczeństwem

• Wolność prasy to nie tylko wolność od groźby zewnętrznej kontroli, ale też wolność do tworzenia demokratycznego społeczeństwa

Zasady dla mediów

• Prawo każdej jednostki do swobodnego wyboru

• Wolność mediów

• Obowiązki i odpowiedzialność wobec społeczeństwa

• Odpowiedzialność jest ważniejsza niż wolność - każdy ma prawo do wyrażania swoich poglądów, nie tylko ten kto ma środki, pozycję, wpływy ...

Postulat: przywrócenie ideałów liberalnych

• Dostarczanie prawdziwej, rzetelnej i zrozumiałej informacji (w kontekście!)

• Forum wymiany komentarzy i krytyki

• Przedstawianie reprezentatywnego obrazu wszystkich współtworzących społeczeństwo grup

• Objaśnianie celów i wartości, którymi kieruje się społeczeństwo

• Pełny dostęp do informacji

• Wspieranie demokracji

Recepcja Raportu

• W latach 40. I 50. był krytykowany, głównie za wskazanie na możliwość ingerencji ze strony władzy

• Został tylko częściowo wprowadzony w życie: wspieranie różnych tytułów prasowych, ustawodawstwo antymonopolowe, wzmocnienie systemu samokontroli mediów

Doktryna demokratycznego uczestnictwa

• Podmiotem komunikowania są jednostki i grupy społeczne

• Odwoływała się do tych samych negatywnych tendencji co DSO - sprzeciwiała się nadmiernej koncentracji i komercjalizacji mediów prywatnych,

• Ale także centralizacji i biurokratyzacji mediów publicznych

• Jedne i drugie rozmijają się z potrzebami odbiorców

Postulaty

• Demokratyzacja mediów poprzez dopuszczenie do głosu różnych grup społecznych

• Realizacja prawa do komunikowania

• Odwołała się tu do protestów społecznych końca lat 60.

Rozwiązania

• Przejście od komunikowania pionowego do poziomego

• Rozwój mediów alternatywnych, głównie lokalnych

• Zapewnienie odbiorcom prawa do decydowania, planowania, określania polityki redakcyjnej tych mediów, udział w zarządzaniu

• Media zdecentralizowane, mniej zinstytucjonalizowane, angażujące odbiorców

Wątpliwości związane z implementacją tych propozycji

• Koszty finansowania mediów lokalnych - kto będzie je ponosił?

• Czy obywatele będą chcieli się angażować, czy będą chcieli być aktywni? Może wystarczy im odbiór bierny?

Doktryna mediów na rzecz (w służbie) rozwoju

• Dotyczy krajów Trzeciego Świata, budujących swoją suwerenność, tożsamość, niezależność polityczną, gospodarczą i w sferze komunikowania

• Brak infrastruktury produkcji przekazów, środków komunikowania, pieniędzy - tylko władza może przeciwdziałać uzależnieniu od zewnętrznych wpływów i kapitału zagranicznego

• W komunikowaniu międzynarodowym chronić przed negatywnymi konsekwencjami niezrównoważonego przepływu informacji

Podstawowe założenia
(D. McQuail)

• Media powinny akceptować i spełniać rolę w rozwoju, zgodnie z linią polityczną ustaloną przez państwo

• Jeżeli wymagają tego priorytety ekonomiczne lub społeczne można ograniczyć wolność mediów

• Wolność mniej ważna niż plany rozwoju

• W wiadomościach i innych przekazach - priorytet dla języka i kultury narodowej

Podstawowe założenia

• W przekazach - pierwszeństwo dla informacji o związkach z innymi krajami rozwijającymi się, które są bliskie geograficznie, kulturowo, politycznie

• W interesie rozwoju państwo ma prawo ingerować (cenzura, subsydia, bezpośredni nadzór) w działalność mediów

• Dziennikarze mają określone prawa, ale i obowiązki w zakresie zbierania i rozpowszechniania informacji - wymaga się od nich zaangażowania

Leninowska teoria prasy

• Skonstruowana na bazie uwag i komentarzy W.I.Lenina na temat prasy w systemie państwa burżuazyjnego, w okresie rewolucji proletariackiej i państwie budującym system komunistyczny

• System polityczny Rosji po 1917 r. stał się totalitarny - odrzucono:

• Podział władz

• Pluralizm polityczny - jedna partia, stojąca ponad państwem

• Likwidacja klas posiadających (przejęcie majątku)

Totalitarny system prasowy

• Cel nowej władzy - ukształtowanie nowego typu społeczeństwa i człowieka - media były tu bardzo ważne, miały w tym aktywnie uczestniczyć, przekonywać => podporządkowanie ich władzy

• Zamknięcie tytułów prasy burżuazyjnej, likwidacja prasy opozycyjnej, gazet krytykujących władzę - ich majątek przejęty przez państwo

• Likwidacja wolności zgromadzeń, stowarzyszeń

• Monopol prasy, druku, kolportażu, agencji informacyjnych

Nowe funkcje prasy

• Kolektywny organizator

• Kolektywny propagandzista

• Kolektywny agitator

• O ile przed rewolucją i w czasie jej trwania Lenin dopuszczał możliwość debaty politycznej, to po rewolucji uznał ją za szkodliwą. Prasa powinna być skoncentrowana na sprawach i planach gospodarczych

Trzy podstawowe zasady dla mediów

• Uspołecznienie środków produkcji (środków masowego przekazu)

• Klasowość i partyjność mediów (kontrola i dyspozycyjność wobec partii, która sprawuje władzę w imieniu klasy robotniczej)

• Instrumentalność mediów - aktywne przekształcanie rzeczywistości w duchu ideologii socjalistycznej

---