26.04.2009
Krytycy nie przyznają socjologii miana nauki ze względu na problematyczność samego pojęcia „społeczeństwa”, któremu zarzuca się dwojako:
jest zbyt wąskie:
ZARZUT
Istnienie jest atrybutem wyłącznie jednostek, ich cech i doświadczeń, ostatecznie istnieją tylko ludzkie jednostki i tylko one mogą stanowić konkretny przedmiot nauki.
OBRONA
Jednostki nie są elementami ostatecznymi, „atomami” ludzkiego świata. Faktycznie niepodzielna jedność, czyli induwiduum, nie jest przedmiotem poznania, ale doświadczenia. To, co w człowieku podlega poznaniu to tylko poszczególne cechy, które należy rozpatrywać każdą z osobną z odniesieniem do wpływów środowiskowych, kulturowych, etc. A zatem istnieją cechy, ale człowiek jest tylko ich syntezą, a więc nie istnieje obiektywnie, tylko w świadomości, która go tworzy. Cechy również są tworami syntetycznymi. W tym ujęciu to, co mamy uznać za rzeczywistość, staje się całkowicie nieuchwytne. Krytyczny realizm prowadzi zatem do zaniku wszelkiej poznawalnej rzeczywistości, ponieważ odsuwa ją w nieskończoność.
Zależnie od intencji poznania, człowiek przyjmuje wobec danego przedmiotu pewien określony dystans. Oglądając z bliska pewną dziedzinę egzystencji dostrzegamy każdą jednostkę osobno. Gdy jednak przyjmiemy bardziej oddalony punkt obserwacji, poszczególna jednostka jako tako zanika, otrzymujemy obraz „społeczeństwa”. Obraz ten jest równie prawdziwy jak obraz części wyodrębnionych i nie można mieć wobec niego zarzutów. Tylko specyficzne cele poznania decydują o tym, jak rzeczywistość ma być badana - czy z punktu widzenia indywidualnego, czy zbiorowego podmiotu.
Poznanie indywidualnych ciągów wydarzeń nie prowadzi do uchwycenia bezpośredniej rzeczywistości. Podstawowym elementem tej rzeczywistości są obrazy, czyli zjawiska, których zespół tworzy rzeczywistość. Odnoszenie tych zjawisk do wydarzeń dotyczących wyłącznie jednostek jest błędem, ponieważ sprowadza zjawiska te do poszczególnych podmiotów jako punktów wiążących.
ZARZUT
„Społeczeństwo” to abstrakcja, stworzona dla celów praktycznych do ujmowania zjawisk; społeczeństwo w żadnym razie nie jest rzeczywistym przedmiotem istniejącym poza bytami jednostkowymi.
OBRONA
Ludzkie myślenie zawsze dąży do syntezowania danych i tworzenia całości będących przedmiotem nauki, które nie mają odpowiednika w bezpośredniej rzeczywistości (np. styl gotycki - jako byt nie istnieje, istnieją tylko poszczególne dzieła).
Społeczeństwo to wzajemne, duchowe oddziaływanie jednostek (interakcja). W świadomości ludzkiej w dalszym ciągu funkcjonuje przekonanie o słuszności definicji słownikowej, która pojęcie „społeczeństwa” rezerwuje dla trwałych wzajemnych stosunków, które przybrały postać spójnej struktury w rodzaju państwa, rodziny, kościoła, klas społecznych, etc. Istnieje wiele form, które w świetle tej definicji wydają się bez znaczenia. Tymczasem one właśnie, wypełniając przestrzeń między obszernymi, oficjalnymi formami, tworzą społeczeństwo w znanej nam postaci. Badań nie należy ograniczać wyłącznie do tych szerszych form. Każde oddziaływanie między jednostkami - chwilowe lub trwałe, świadome lub nieświadome, błahe lub znaczące - wiąże ze sobą ludzi i jest przyczyną trwałego i elastycznego życia społecznego.
Na społeczeństwo składają się:
działania jednostek determinujących nawzajem swoje zachowania, powiązanych ze sobą i tworzących jednolitą całość;
doznania jednostek.
Zakładanie, że tylko ludzkie jednostki stanowią właściwą rzeczywistość do niczego nie prowadzi - zgodnie z takim poglądem społeczeństwo nie jest substancją, a jedynie procesem, funkcją podlegania wpływom i wywierania wpływu na los i historię jednej jednostki ze strony innych jednostek. Szukając tego co uchwytne, dojdziemy jedynie do wniosku, że istnieją tylko jednostki, a między nimi jest próżnia.
jest zbyt szerokie:
ZARZUT
Wszystko co dzieje się w obrębie społeczeństwa, jest przez społeczeństwo determinowane i stanowi część jego życia. Nie istnieje zatem żadna nauka o człowieku, która nie byłaby zarazem nauką o społeczeństwie. Niczego nowego nie zyska się tworząc naukę zwaną „socjologią”.
OBRONA
Socjologia analizuje indywidualne egzystencje i składa je na nowo. Stawia pytanie, co dzieje się z ludźmi, jakie są reguły ich zachowania nie w aspekcie indywidualnym, ale istnienia w grupie. Socjologia posługuje się abstrakcją (np. pojęciem „społeczeństwa”), ale nie różni jej to od innych nauk.
Wszystkie wytwory (np. mowa, religia, państwo, kultura materialna) są dziełem wzajemnego oddziaływania na siebie ludzi lub, w niektórych przypadkach, same są tymi oddziaływaniami - są wynikiem twórczego działania społecznego. Wytworów tych nie da się wywieść z działalności jednostki rozpatrywanej niezależnie od otoczenia. Twórcą wszystkich tych zjawisk jest życie społeczne jako:
współżycie wzajemnie oddziaływujących na siebie jednostek,
sukcesja pokoleń, dziedziczenie i przekazywanie.
Wytwarzanie społeczne sytuuje się między wytwarzaniem indywidualnym a transcendentnym. Uświadomienie takiej natury wykształtowało w naukach humanistycznych metodę genetyczną. Socjologia stała się ową metodą dla nauk historycznych i humanistycznych. Aby ją zastosować nauki nie muszą opuszczać swojego własnego obszaru, nie muszą stawać się częścią socjologii. To socjologia dostosowuje się do każdej dziedziny nauki. Dzięki swojej ogólności metoda ta tworzy wspólną podstawę nauk.
TRZY FUNDAMENTALNE OBSZARY ZAGADNIEŃ SOCJOLOGICZNYCH
socjologia ogólna,
socjologia czysta (formalna),
socjologia filozoficzna.
SOCJOLOGICZNE BADANIA ŻYCIA HISTORYCZNEGO - SOCJOLOGIA OGÓLNA
Na genezę i sens ludzkiego życia składają się kategorie:
życie społeczne,
obiektywny sens tego życia,
istota i twórczość jednostki.
Kategorie te są równe sobie, leżą w tej samej płaszczyźnie, tworzą jedność i razem stanowią drogę poznania. Tylko taka metoda analizy naszego życia może umożliwić poznanie całości ludzkiej egzystencji. A zatem fakty z jakiejkolwiek dziedziny mogą być badane nie jako czyny jednostkowe, ani obiektywne, ale jako wytwory podmiotu, którym jest społeczeństwo i jako wyraz ewolucji tego podmiotu. Socjologia jest więc metodą badania, która wydarzenia i stany ujmuje jako sumę niewyróżnianych czynników, jak rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie ludzi i jako etapy ponadindywidualnego życia grup.
Każda sfera życia jest zdeterminowana względami społecznymi (gospodarcza, duchowa, polityczna, religijna, kulturalna, etc.). Podłożem tych determinujących sił społecznych jest zawsze pewna obiektywna treść (porządek), która nadaje rozwojowi pewien określony kierunek i utrzymuje go w określonych granicach. Jej naturalnym prawom musi podporządkować się każda społeczna działalność. Ludzka wola nie może działać dowolnie, każde posunięcie wynika z wewnętrznej logiki rzeczy. Pomimo determinującego wpływu, każda treść ludzka może być interpretowana w sposób całkowicie od niego niezależny, posiada bowiem zgodnie ze swą ideą, własny sens, prawo i wartość niezależną od społecznego i indywidualnego życia. Oczywiście jest to abstrakcja, bo żadna treść obiektywna nie urzeczywistnia się mocą swej własnej logiki, ale jedynie za pośrednictwem sił historycznych i duchowych.
KLUCZOWE PYTANIA SOCJOLOGICZNE:
Czy w procesach historycznych można odnaleźć wspólne prawa?
Prawo takie stanowi ewolucja historyczna przenikająca wszystkie możliwe obszary, która dokonuje się drogą 3 etapów:
teologiczny - tłumaczenie zjawisk zachodzących w naturze siłami nadprzyrodzonymi,
metafizyczny - tłumaczenie zjawisk zachodzących w naturze siłami mistycznymi (np. siła witalna, cele natury),
pozytywny - oparty na poznaniu naukowym.
Jakie są warunki sprawowania władzy grupowej w odróżnieniu od władzy indywidualnej?
WŁADZA INDYWIDUALNA |
WŁADZA GRUPOWA |
inteligencja, energia, przemienne stosowanie surowej konsekwentności i elastyczności postępowania, siła sugestii, prestiż |
|
|
zdolność do skupienia władzy, rozdziału czynności pomiędzy jednostkami, wiara w umysły zdolne przewodzić, pęd do ekspansji, równoległe egoizmy wielu jednostek, dogmatyzm, krytyczna wolność duchowa |
Jak w kategoriach wartości kształtuje się stosunek między zachowaniami, działaniami, myśleniem zbiorowym a odpowiednimi manifestacjami jednostki?
Jakie różnice poziomu istnieją między zjawiskami społecznymi a indywidualnymi?
BADANIE FORM USPOŁECZNIENIA - SOCJOLOGIA CZYSTA ALBO FORMALNA
Fakty są nie tylko społeczne. Mamy w nich zawsze do czynienia z obiektywną treścią, która społecznie wyrażana, wytwarzana lub pomnażana daje w ten sposób obraz całokształtu życia społecznego. Ale społeczne uformowanie tych treści może być przedmiotem wydzielonej nauki. Zadaniem nauki o społeczeństwie jest opisywanie form, które z prostej sumy jednostek tworzą społeczeństwo. Socjologia czyta (formalna) wydobywa ze zjawisk moment uspołeczniania, bada formalne sposoby odnoszenia się jednostek do siebie (stosunki podrzędności i nadrzędności, rywalizacja, naśladowanie, podział pracy, tworzenie stronnictw, etc.), dąży do ustalenia i usystematyzowania historycznego rozwoju czystych form uspołecznienia (np. badania poświęcone „towarzyskości”).
BADANIE EPISTEMOLOGICZNYCH I METAFIZYCZNYCH ASPEKTÓW SOCJOLOGII (SOCJOLOGIA FILOZOFICZNA)
Trzeci obszar zagadnień socjologii stanowi obszar filozoficzny z dwoma dziedzinami:
teoria poznania - obejmuje warunki, pojęcia, założenia badań,
metafizyka dyscyplin szczegółowych (studia nad gospodarką, instytucjami, moralnością, historią grup politycznych, teoria zaludnienia, analiza zróżnicowań zawodowych) - uzupełnia i wiąże w całość badania szczegółowe i odnosi je do zagadnień i pojęć.
5a. GEORG SIMMEL
Notatki na podstawie: Georg Simmel, Socjologia, Dziedzina socjologii.
1
HISTORIA MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ - ĆWICZENIA