OCHOTNICZE HUFCE PRACY
Szczególną rolę w resocjalizacji, a przede wszystkim w dziedzinie profilaktyki odgrywają ochotnicze hufce pracy. Do 2000 roku funkcjonowały one jako państwowe jednostki organizacyjne, wykonując zadania na rzecz młodzieży wymagającej szczególnej troski i wsparcia instytucjonalnego ze strony państwa. Zadania te zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z 23 maja 1995r. w sprawie ochotniczych hufców pracy; umocowanie prawne mają one w ustawie o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu z 14 grudnia 1994r. (Dz.U. nr 25 z 1997r.); ich zakres precyzuje statut ochotniczych hufców pracy nadany przez ministra pracy i polityki socjalnej (załącznik do zarządzenia ministra pracy i polityki socjalnej nr 64 z 29 czerwca 1995r.). Jednocześnie ustawa z 25 lipca 1998r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. nr 117, poz. 759) nakłada na ochotnicze hufce pracy zadania z zakresu kształcenia i wychowywania młodzieży.
Ustawa z 13 października 1998r. (Dz.U. nr 133, poz. 872)zobowiązuje ministra pracy i polityki socjalnej do wydania rozporządzenia w sprawie organizacji i obszaru działania regionalnych i wojewódzkich komend ochotniczych hufców pracy. Od 1 stycznia 2000r. wojewódzkie komendy ochotniczych hufców pracy stały się jednostkami organizacyjnymi urzędów marszałkowskich.
Minister pracy i polityki socjalnej 30 grudnia 1998r. wydał rozporządzenie (Dz.U. nr 166, poz. 1249), w którym dostosował organizację regionalnych i wojewódzkich komend OHP do organizacji administracji publicznej określając, że w każdym województwie będzie funkcjonować jedna wojewódzka komenda OHP obejmującą zasięgiem działania całe województwo. Każdej wojewódzkie komendzie będą podlegać filie obejmujące swym zasięgiem powiaty. Komendant główny jest powołany przez ministra pracy i polityki socjalnej. Na czele Komendy Głównej Ochotniczych Hufców Pracy stoi komendant powołany przez ministra pracy i polityki socjalnej. Naczelnym zadaniem Komendy Głównej Ochotniczych Hufców Pracy jest tworzenie pozostałym jednostkom organizacyjnym OHP optymalnych warunków działania, umożliwiających pełna realizację powierzonych zadań, inspirowanie do twórczych działań oraz merytorycznych i organizacyjnych rozwiązań
Drugim szczeblem organizacyjnym są wojewódzkie komendy OHP (jest ich tyle, ile województw, tzn.16, a teren ich działania pokrywa się z administracyjnym obszarem województw). Głównym celem wojewódzkich komend OHP jest organizowanie hufców pracy, środowiskowych hufców pracy, ośrodków szkolenia i wychowania, krótkoterminowego zatrudnienia młodzieży szkół ponadpodstawowych, organizowanie i realizowanie pomocy dla bezrobotnej młodzieży w celu umożliwienia jej zdobycia zawodu czy przekwalifikowania się oraz prowadzenia pośrednictwa pracy.
W miastach, które od 1 stycznia 199r. utraciły statut miast wojewódzkich, rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej utworzono filie wojewódzkich komend OHP o określonym obszarze działania. Obszar działania filii pokrywa się z utworzonymi przez komendanta głównego OHP w 1998r. centrami edukacji i pracy.
Trzeci szczebel organizacyjny OHP stanowią podstawowe jednostki. Należą do nich: hufce pracy, ośrodki szkolenia i wychowania, młodzieżowe biura pracy, gospodarstwa pomocnicze podlegające organizacyjnie i merytorycznie bezpośrednio wojewódzkim komendantom OHP, którzy pełnią jednocześnie nadzór finansowo-ksiegowy nad centrami kształcenia i wychowania.
Podstawowe jednostki organizacyjne dzielą się na cztery grupy: szkoleniowo-wychowawcze, organizacyjne i formy ich działalności zajmujące się pośrednictwem pracy, doradztwem zawodowym; łączące elementy działalności jednostek pierwszej i drugiej grupy; usługowe.
Młodzieżowe biura pracy- podlegające wojewódzkim komendom OHP, realizują zadania w zakresie: pośrednictwa pracy poprzez poszukiwanie i gromadzenie ofert pracy, a także informowanie poszukujących pracy o możliwościach zatrudnienia; kierowania bezrobotnych do pracy zgodnie z wybraną ofertą, prowadzenia ewidencji osób poszukujących pracy; poradnictwa zawodowego dla młodzieży i osób pełnoletnich pozostających bez pracy poprzez utworzenie i prowadzenie „banku informacji” o zawodach, na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy; udzielania porad w sprawie możliwości zdobycia zawodu; kierowania zainteresowanych na kursy celem kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego. Należy do nich np. krótkoterminowe zatrudnianie uczniów szkół ponadpodstawowych, organizowanie i nadzór nad działalnością hufców, organizowanie i nadzór nad przebiegiem praktyk zawodowych, organizowanie zagranicznej wymiany młodzieży.
Kluby pracy są jedną z form działalności młodzieżowych biur pracy. Skupiają one w swoich szeregach młodych ludzi powyżej 15 roku życia. Wspierają młodzież w poszukiwaniu pracy, gromadzą oferty pracy. Naczelnym zadaniem klubów jest działalność wychowawcza polegająca głownie na kształtowaniu poczucia zaradności, wiary we własne możliwości, zapobieganiu degradacji intelektualnej. Kluby organizują odczyty, prelekcje, dyskusje o tematyce życia codziennego młodzieży w różnych sytuacjach życiowych. Spotkania są prowadzone przez psychologów, pedagogów, socjologów. Odbywają się również zajęcia instruktażowe na temat udzielania porad i wskazówek dotyczących pisania podań o prace oraz sporządzania umów z przyszłym pracodawcą.
Ośrodki szkolenia zawodowego funkcjonują w strukturach gospodarstw pomocniczych OHP od 1991r. Organizują i prowadzą kursy w zakresie zdobywania zawodu, podwyższenia kwalifikacji i przekwalifikowania zawodowego. Część kursów jest finansowana przez urzędy pracy, kursy nie zlecone przez urzędy pracy opłacane są przez uczestników.
Młodzieżowe biura turystyki przeznaczone są dla młodzieży szkół ponadpodstawowych, uczestników hufców pracy, ośrodków szkolenia i wychowania. Wykorzystuje się w tej działalności posiadana przez OHP bazę hotelowo-żywieniowa.
Gospodarstwa pomocnicze OHP funkcjonują przy Komendzie Głównej i wojewódzkich komendach OHP. Podstawowym ich celem jest świadczenie usług, po kosztach własnych, na rzecz jednostek organizacyjnych OHP, zwłaszcza centrów kształcenia i wychowania oraz ośrodków szkolenia i wychowania.
Hufce pracy są najstarszą formą organizacyjna OHP. Ich celem jest umożliwienie uzupełniania wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych przez młodzież z rodzin patologicznych, wymagających specjalnej troski. Do OHP zgłasza się młodzież kierowana przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, kuratorów sądowych i przez szkoły podstawowe.
Hufce pracy funkcjonują przy zakładach pracy, a komendant wojewódzki OHP zawiera umowę o funkcjonowaniu hufca. Uczestnik hufca po podpisaniu umowy staje się pracownikiem zakładu. Młodzież uczy się w szkołach publicznych, a miejscem praktycznej nauki zawodu są zakłady pracy. Po zakończeniu kształcenia uczestnik jest przygotowany do dorosłego życia.
Środowiskowy hufiec pracy- to najmłodsza podstawowa jednostka organizacyjna. Jej struktura organizacyjna powinna być dostosowana do potrzeb środowiska. W skład środowiskowego hufca pracy wchodzą: grupy wychowawcze, grupy zajęciowe, filie młodzieżowe biur pracy, kluby pracy, sekcje i koła zainteresowań.
Centra kształcenia i wychowania są najwyższą formą organizacyjną jednostek podstawowych. Ich celem jest realizacja zadań w zakresie kształcenia i wychowania uczestników, dokształcanie kadr OHP, walka z bezrobociem, pomaganie młodzieży spoza OHP.
W skład centrum wchodzą: ośrodek szkolenia i wychowania, ośrodek kształcenia kadr OHP, kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą, poradnie zawodowe, psychologiczne i terapeutyczne, kluby pracy oraz ośrodki szkolenia zawodowego.(Informator... 1999).
Ośrodek szkolenia i wychowania OHP jest placówką szkoleniowo-wychowawcza. Do głównych jego celów należą: przeciwdziałanie bezrobociu, tworzenie warunków umożliwiających podnoszenie kwalifikacji, organizowanie doskonalenia zawodowego, prowadzenie działalności wychowawczej, profilaktycznej i resocjalizacyjnej wśród młodzieży zagrożonej patologią i wymagającej działań wychowawczych. Jednym z ważniejszych zadań ośrodka szkolenia i wychowania OHP jest integracja z młodzieżą niepełnosprawną. Działania ośrodka powinny być kierowane przede wszystkim do grup młodzieży najbardziej zagrożonej. Ośrodki powinny wspierać ich uczestników w zakresie przygotowania zawodowego, a także zachęcać do udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym, mając na celu zintegrowanie działalności dydaktycznej i wychowawczej.
Ośrodek szkolenia i wychowania OHP jest jednostka organizacyjną trzeciego szczebla, realizując zadania statutowe wynikające z rozporządzenia Rady Ministrów z 23 maja 1995 (Dz.U. nr 59, poz. 309). Ośrodki tworzą i rozwiązują komendanci wojewódzcy OHP za zgoda Komendanta Głównego OHP. Zarówno z komendantami hufców pracy, jak i z kierownikami ośrodków szkolenia i wychowania umowę o prace zawiera komendant wojewódzki.
Wyróżniamy następujące rodzaje ośrodków:
stacjonarne- zapewniające kształcenie ogólne, przygotowanie zawodowe, opiekę wychowawczą, zakwaterowanie i wyżywienie młodzieży;
bez zakwaterowania- przeznaczone dla młodzieży dochodzącej, zapewniające uczestnikom kształcenie ogólne, przygotowanie zawodowe i opiekę wychowawczą;
mieszane( część stacjonarna i część bez zakwaterowania);
stacjonarne- integracyjne z udziałem młodzieży niepełnosprawnej;
stacjonarne- integracyjne z udziałem młodzieży z innych krajów;
wakacyjne i śródroczne dla młodzieży szkolnej w kraju i za granica;
dla uczestników międzynarodowych obozów młodzieży.
Ośrodek powinien być dostosowany do potrzeb środowiska, posiadanej bazy, potrzeb rynku pracy, realizacji głównych celów i zadań statutowych OHP.
Do ośrodka jest przyjmowana, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 23 maja 1995r., młodzież zaniedbana, zagrożoną demoralizacją, która w celu profilaktyki i resocjalizacji wymaga zorganizowanej opieki na wolności (porozumienia z 23 września 1993r. pomiędzy Ministerstwem Sprawiedliwości i Komendantem Głównego OHP w sprawie współdziałania w zakresie rekrutacji do hufców oraz ośrodków szkolenia i wychowania i porozumienia z 26 lutego 1993r. pomiędzy Komendantem Głównym Policji i Komendantem Głównym Ochotniczych Hufców Pracy). Uczestnicy ośrodka powinni mieć ukończone 15 lat i są przyjmowani na okres nie dłuższy niż cztery lata. Zasady uczestnictwa w placówce ustala regulamin ośrodka. Uczestnikom przyznaje się prawo do:
rozwijania własnych zainteresowań;
opieki zdrowotnej (załącznik do zarządzenia Komendanta Głównego OHP nr 46/WST z 25 listopada 1994r.)
działalności w organizacjach społecznych i samorządowych;
wolności wyznania i poszanowania godności osobistej;
korzystania z poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego i zawodowego;
udziału w życiu kulturalnym, sportowym, turystycznym;
przejawiania inicjatywy w zakresie zdobywania wiedzy ogólnej i zawodowej;
pomocy w przypadkach trudności w nauce;
życzliwego traktowania przez pracowników ośrodka.
Uczestnik ma obowiązek podnoszenia wiedzy ogólnej i zawodowej, rzetelnego wykonywania pracy, respektowania regulaminu ośrodka, przestrzegania porządku. Obowiązkiem uczestnika jest m.in. okazywanie poważania wychowawcom i kolegom, poszanowania mienia ośrodka, przeciwstawianie się zjawiskom patologii społecznej i tolerowanie poglądów innych ludzi.
Zwolnienie z ośrodka może nastąpić na prośbę uczestnika za zgoda rodziców lub opiekunów, a także w związku z rażącym naruszeniem dyscypliny i nieprzestrzeganiem regulaminu placówki lub z powodu przeciwwskazań lekarskich do wykonywania pracy w zawodzie, którego młody człowiek się uczy.
Ośrodek w celu motywacji uczestników, stosuje wyróżnienia: pochwały, dyplomy, nagrody rzeczowe, listy itp. Jako kary stosuje się: upomnienia, naganę, powiadomienie rodziców, ostrzeżenie o wydaleniu z ośrodka. Zarówno kary, jak i nagrody wpisuje się do akt osobowych uczestnika. Kary po upływie sześciu miesięcy uważa się za niebyłe. Nagród i kar udziela kierownik ośrodka.
Uczestnicy ośrodka mają prawo do pracy w radzie uczestników. Jest to organ samorządowy wybierany na rok spośród grona uczestników. Celem rady jest wnioskowanie, opiniowanie, interweniowanie w sprawach nauki, pracy i życia ośrodka. Na czele rady stoi przewodniczący i kilku zastępców, którzy pełnia funkcje przewodniczących komisji problemowych (m.in. komisji stołówkowej, porządkowej itd.). Rada uczestników ma regulamin, pracuje zgodnie z nim, a o swej działalności ma obowiązek informować wszystkich uczestników.
Jeśli postanowienia rady są niezgodne z obowiązującymi przepisami, kierownik ośrodka może je zawiesić. Rada uczestników ma w tym przypadku prawo odwołania się od decyzji do komendanta wojewódzkiego. Uczestnicy ośrodka mogą należeć do organizacji młodzieżowych.
Na czele ośrodka stoi kierownik zatrudniony przez komendanta wojewódzkiego. W modelowym ośrodku mogą być zatrudnieni: kierownik internetu- zastępca kierownika ośrodka; kierownik warsztatów; pedagog, nauczyciele zwodu, instruktorzy praktycznej nauki zawodu; wychowawcy; obsługa administracyjno-finansowa; obsługa gospodarczo-socjalna i konserwatorska; opieka medyczna; psycholog.
Liczbę zatrudnionych osób reguluje Zarządzenie Komendanta Głównego nr 22/BKG z 3 czerwca 1993r. w sprawach struktury organizacyjnej ośrodków szkolenia i wychowania w ochotniczych hufcach pracy.
Kierownik ośrodka powołany jest przez komendanta Wojewódzkiego. Do jego zadań należą m.in.: opracowanie regulaminu ośrodka; kierowanie działalnością i reprezentowanie ośrodka na zewnątrz; koordynacja wychowania i nauczania w ośrodku; właściwa gospodarka finansowa ośrodka; nadzór nad działalnością rady pedagogicznej.
Zadaniem ośrodka jest zapewnienie uczestnikom opieki wychowawczej i profilaktycznej oraz resocjalizacji, korygowanie wadliwych postaw społecznych, przeciwdziałanie przestępczości oraz wszechstronny rozwój osobowości. Ośrodek ma wzbogacać wiedze, umiejętności i zdolności młodzieży, a także uczyć pracowitości, szacunku dla ludzi, gospodarności i przedsiębiorczości. Ważnym zadaniem jest również wpajanie uczestnikom tolerancji religijnej i światopoglądowej.
Ośrodek jest zobowiązany do stymulowania wszechstronnego rozwoju osobowości uczestników. Metody i formy pracy są dostosowywane do możliwości uczestników. Placówka współpracuje z policją, kuratorami, sadami, środowiskiem i rodzicami. Informacje o uczestnikach pochodzą z indywidualnych rozmów z nimi, kontaktów z rodzicami lub opiekunami prawnymi, a także wywiadów środowiskowych oraz z nauczycielami, analizy postępów w nauce, obserwacji, z wyników badań lekarskich i psychologicznych. Jeśli uczestnicy wykazują zaburzenia, placówka jest zobowiązana do organizowania zajęć terapeutycznych.
Kształcenie ogólne i zawodowe uczestników jest realizowane w różnych typach szkół, w zależności od poziomu wykształcenia. Młodzież, która nie ukończyła szkoły podstawowej, może się uczyć:
w szkołach podstawowych dla dorosłych;
w podstawowych studiach zawodowych;
w szkołach przysposabiających do zawodu.
Młodzież po ukończeniu szkoły podstawowej uzupełnia wykształcenie:
w szkołach zasadniczych dla dorosłych;
na kursach zawodowych.
Zdania kadry opiekuńczo-wychowawczej w zakresie kształcenia ogólnego i zawodowego to: dokonywania okresowych ocen wyników kształcenia; organizowanie kształcenia ogólnego i zawodowego; informowanie rodziców lub opiekunów o wynikach kształcenia uczestników; ocena wyników praktycznej nauki zawodu i warunków jej odbywania; organizowanie pomocy w ramach zespołów wyrównawczych dla uczestników mających zaległości w nauce (Marcinkowski 2000).
W skład rady pedagogicznej wchodzą wszyscy członkowie kadry opiekuńczo-wychowawczej zatrudnieni w ośrodku, wychowawcy klas, w których uczestnicy pobierają naukę, nauczyciele zawodu i instruktorzy praktycznej nauki zawodu. Na czele rady pedagogicznej stoi kierownik ośrodka. Posiedzenia rady są organizowane przed rozpoczęciem roku szkolnego, w związku z zakończeniem semestru i na zakończenie roku szkolnego.
Do zadań rady pedagogicznej należą:
współudział w opracowaniu i zatwierdzeniu planu pracy dydaktyczno-wychowawczo-opiekuńczej;
podejmowanie uchwał w sprawie eksperymentów pedagogicznych w ośrodku;
podejmowanie decyzji w sprawach naruszenia dyscypliny, regulaminu, wyróżnienia i nagrodzenia uczestników ośrodka.
OHP poszerzyły swoją działalność, zwiększyły różnorodność form kształcenia i wychowania, wzbogaciły zakres zadań. W początkowym okresie ich naczelnym celem było umożliwienie wykształcenia zawodowego. Obecnie do tych zadań dołączone nowe, polegające na umożliwieniu ukończenia przez uczestników szkoły podstawowej; walce z bezrobociem; zdobywaniu doświadczenia w poszukiwaniu pracy; radzeniu sobie z trudnościami transformacji; kształtowaniu w młodych ludziach wiary we własne możliwości; skłaniania ich do udziału w dodatkowych kursach; stworzeniu szansy na przekwalifikowanie zawodowe (Sosnowski 1974).
OHP obejmuje opieką nie tylko młodzież z rodzin patologicznych i zagubionych, ale również te, która nie potrafi poradzić sobie z odnalezieniem się w nowej sytuacji. Zrzesza ją, prowadzi kursy, pomaga w znalezieniu pracy i dowartościowuje. OHP pełni często funkcję „ostatniej deski ratunku”, zapewniając pomoc tam, gdzie inne placówki nie są w stanie już nic zrobić.
Dzięki działalności OHP zwiększyły się szeregi ludzi radzących sobie z życiem. Młodzież z rodzin najbiedniejszych i zagrożonych patologia uzyskała możliwość ukończenia szkoły, zdobycia zawodu, usamodzielnienia się i zerwania z nałogami.
5