Definicja wg. FP VI
Czopki są stałą dawkowaną postacią leku, przeznaczoną do wprowadzania do jam ciała - odbytnicy, pochwy lub cewki moczowej - w celu uzyskania działania miejscowego lub ogólnego substancji leczniczej. Zależnie od miejsca podania mają różny kształt i masę. Zawarte w czopkach substancje lecznicze w określonych dawkach powinny być równomiernie rozproszone, rozpuszczone lub zemulgowane w odpowiednim podłożu. Czopki powinny topić się, mięknąć lub rozpuszczać w temp. Ciała ludzkiego i uwalniać substancję leczniczą w miejscu aplikacji.
Cel stosowania czopków
Działanie miejscowe
Stosowanie czopków zawierających substancje lecznicze działające w miejscu aplikacji po podaniu doodbytniczym, dopochwowym, do cewki moczowej
Działanie ogólne
Stosowanie czopków:
- u chorych, którym podanie leków drogą doustną jest niemożliwe
- w przypadku substancji leczniczych wykazujących działanie drażniące na przewód pokarmowy, ulegających rozkładowi pod wpływem soków trawiennych i enzymów, a także sfektowi I przejścia
Czopki powinny być wykonywane wyłącznie w takich przypadkach, w których nie jest możliwe zastosowanie preparatu leczniczego produkowanego przez przemysł
Czopki doodbytnicze o działaniu miejscowym stosowane są m.in. w leczniu stanów zapalnych błon śluzowych odbytu oraz hemoroidów. Zawierają one substancje działające ściągająco, przeciwbakteryjnie, miejscowo znieczulająco, przeczyszczająco, takie jak TANINA, TLENEK CYNKU, ZASADOWE SOLU BIZMUTU, BALSAM PERUWIAŃSKI, REZORCYNA itd.
Uzyskanie działania ogólnego po podaniu czopków jest możłiwe dzięki wchłanianiu substancji leczniczych przez błonę śluzową odbytnicy bezpośrednio do krwioobiegu.
W postaci czopków doodbytniczych stosuje się m.in. Substancje lecznicze przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwreumatyczne, uspokajające, przeciwwymiotne, przeciwastmatyczne i rozkurczowe. Jednak ze względu na skomplikowany układ połączeń żylnych wokół odbytnicy , różnorodnośc przepływu krwi ilość wchłoniętej substancji leczniczej może być zróżnicowana. Krew w ścianach odbytnicy może przez wątrobę lub ją omijać. Zależy to nie tylko od mechanizmu wchłaniania substancji leczniczej, warunków hydrodynamicznych w dorzeczu żyły wrotnej, zmian ciśnienia i zmian patologicznych, ale także od składu postaci leku.
Z tych wzgledów uważa się, że sporzadzanie czopków w recepturze powinno być incydentalne. Tylko w przypadku preparatów wykonywanych na skalę przemysłową określana jest dostępność farmaceutyczna i biologiczna substancji leczniczej.
Podział czopków:
Czopki doodbytnicze- Suppositoria analia lub S. rectalia. Kształt: jednostronnie zaostrzony cylinder, długości 1-3 cm; średnica 1-1,5 cm; masa 1-3g. Czopki dla dzieci należy sporządzać o masie 1 g, dla dorosłych , o ile to możliwe, o masie 2 g. Przeznaczone sa one do wprowadzania do odbytnicy w celu uzyskania działania ogólnego lub miejscowego
Czopki dopochwowe, globulki, gałki dopochwowe( Suppositoria vaginalis, syn. Globuli vaginales, Ovula vaginalia) Kształt: kulisty, jajowaty; masa: 2-5 g. Zasadniczo stosuje się globulki dopochwowe o masie 3 g. Przeznaczone sa do stosowania dopochwowego w celu uzyskania działania miejscowego.
Pręciki (czopki docewkowe) (Bacilli medicati, Styli lub Cereoli). Kształt: cylindryczny. Długość: 4-8 g; średnica 3-5 mm; masa 0,5-1 g w przypadku pręcików dopochwowych
Podłoża czopkowe
Podłoża czopkowe stosowane do sporządzania czopków, globulek i pręcików dzielą się na dwa zasadnicze typu:
1. Podłoża lipofilowe nierozpuszczalne w wodzie:
- olej kakaowy
- oleje utwardzone
- półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
- syntetyczne estry
2. Podłoża hydrofilowe rozpuszczające w wodzie i wydzielinach błon śluzowych:
- masy żelatynowo-glicerolowe
- makrogolowe (glikole polioksyetylenowe)
Podłożom czopkowym stawia się wysokie wymagania. Podłoża te nie mogą: drażnić błon śluzowych, wywoływać uczucleń, wywierać własnego działania farmakologicznego, wpływać negatywnie na trwałość substancji leczniczej i jej dostępność biologiczną
Podłoża czopkowe powinny:
Zachowywać stałą konsystencję w temp. Pokjowej, aby umożliwić aplikację czopka
Topić się w temp. Ciała ludzkiego albo rozpuszczać w wydzielinach błon śluzowych, w celu odpowiedniego uwolnienia substancji leczniczej
Charakteryzować się w stanie stopionym odpowiednią lepkością, zapobiegającej szybkiej sedymentacji zawieszonej substancji leczniczej i gromadzeniu się jej w zaostrzonej części czopka, co w konsekwencji może być przyczyną kruszenia czopka podczas aplikacji
Charakteryzować się małą różnicą temp. Topnienia a temp. Krzepnięcia, w celu umożliwienia szybkiego zastygania stopnionego podłoża w czasie sporządzania czopków
Podczas krzepnięcia zmniejszać swoją objętość, co ułatwia wyjmowanie gotowych czopków z form
Umożliwiać formowanie czopków przez wytłaczanie w temp. Pokjowej i przez wylewanie stopionej masy
Odznaczać się dobrymi właściwościami emulgującymi dla cieczy hydrofilowych i lipofilowych
Charakteryzować się trwałością chemiczną, ponieważ produkty utleniania mogą drażnić błonę śluzową oraz wpływać na rozkład substancji leczniczej
Olej kakaowy (Cacao oleum)
Synonimy: Oleum Theobromatis, Butyrum Cacao, Tłuszcz kakaowy, Masło kakaowe.
Żółte, żółtawe lub białożółte, kruche wiórki o słabym zapachu kakaowym i łagodnym smaku. Olej kakaowy zwany także masłem kakaowym jest tłuszczem otrzymywanym w wyniku wytłaczania na ciepło podprażonych jąder nasiennych wiecznie zielonego kakaowca właściwego (drzewa kakaowego) - Theobroma Cacao L.W skład oleju kakaowego wchodzą głównie glicerydy wyższych kwasów tłuszczowych: oleopalmitynostearynowego, oleodistearynowego, oleodipalmitynowego, arachidonowego i innych oraz wolne kwasy tłuszczowe, m.in. kwas palmitynowy, kwasstearynowy, kwas oleinowy, kwas linolowy) i inne. Ponadto w oleju kakaowym występują sterole: β-sitosterol, stigmasterol, kampesterol i inne, mieszanina tokoferoli, małe ilości alkaloidów purynowych i inne związki. Olej kakaowy jest polimorficzny. Bez dostępu powietrza wykazuje dużą stabilność chemiczną
Oleum Cacao seu Butyrum Cacao stanowi surowiec farmaceutyczny wykorzystywany w praktyce receptury aptecznej do przygotowania postaci leku.Stosuje się głównie jako podłoże dla czopków doodbytniczych, gałek dopochwowych i pręcików docewkowych (suppositoria rectalia, globuli vaginales et cereoli).Również jako składowa /dodatek/ do maści, kremów, emulsji do użytku zewn. (unguenta, cremores, emulsiones) i innych postaci leku.Masło kakaowe może być łączone z innymi surowcami pomocniczymi tworząc skład podłoża, np. Paraffinum solidum et Paraffinum liquidum, Cera alba et Cera flava, Cetaeum, Ceresinum, Olea pingua, Vaselinum album, Vaselinum flavum, Cholesterolum, Acidum stearinicum, Lanolinum anhydricum etc.Przy wytwarzaniu preparatów dermatologicznych i kosmetycznych połączenie masła kakaowego z lanoliną bezwodną jest korzystne - masło kakaowe znosi lepkość lanoliny, natomiast lanolina ułatwia jego przenikanie przezskórne.
Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych
Surowcem wyjściowym do otrzymywania półsyntetycznych glicerydów kwasów tłuszczowych są naturalne oleje roslinne np. Olej palmowy, olej kokosowy. Podłoża te łatwo uwalniają substancje lecznicze oraz odznaczają się małą rozpiętościa pomiędzy temperaturą topnienia a temperaturą krzepnięcia, odpornością na jełczenie oraz łatwością wyjmowania z form. Są one jednak bardziej kruche i łamliwe na skutek braku glicerydów niższych i nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych stanowią dobre podłoża do czopków zwłaszcza z substancjami zwiększającymi lub zmniejszającymi temp. Topnienia, albo wymagającymi dobrego zawieszenia lub zemulgowania. Wprowadzone zostały do wielu farmakopei, m.in. FP VI, pod nazwami Adeps neutralis, Adeps solidus, Massa suppositorium.
Podłoża syntetyczne
Podłoża hydrofilowe (masa żelatynowo-glicerolowa)
Makrogole (PEG)
Dobór odpowiedniego podłoża warunkuje w wielu przypadkach właściwą dostępność farmaceutyczną substancji leczniczej i skuteczne działanie stosowanych leków.
Wybór podłoża czopkowego zależy od:
Sposobu działania substancji leczniczej - działanie ogóle lub miejscowe
Drogi podania - doodbytnicza, dopochwowa lub do cewki moczowej
Właściwości substancji leczniczej i jej zgodności z podłożem
Stabilności substancji leczniczej w podłożu
Działanie ogólne czopków
Warunkiem działania ogólnego substancji leczniczej podanej doodbytniczo jest:
Uwolnienie substancji leczniczej z podłoża czopkowego
Wchłonięcie substancji leczniczej przez błonę śluzową
Dotarcie substancji leczniczej do miejsca działania
Na wchłanianie substancji leczniczej z odbytu mają wpływ stan fizjologiczny miejsca podania, właściwości fizykochemiczne substancji leczniczej oraz rodzaj podłoża czopkowego.
Uwalnianie substancji leczniczej z podłoża czopkowego zależne jest od rozpuszczalności tej substancji w podłożu oraz współczynnika podziału lipid:woda.
Zgodność substancja-podłoże
W większości przypadków podłoża lipofilowe są mniej reaktywne chemicznie niż podłoża makrogolowe. Na ogół nie występują więc problemy ze zgodnością i stabilnością substancji leczniczej z podłożami lipofilowymi.
Sporządzanie czopków
Czopki doodbytnicze, globulki dopochwowe i pręciki docewkowe jako postacie leku przeznazone do jam ciała, zgodnie z zaleceniem FP VI powinny spełniać określone wymogi czystości mikrobiologicznej. Z tego względu sporządzanie tych postaci leku powinno odbywać się z zachowaniem szczególnych wymogów czystości.
Najbardziej wskazanym sposobem sporządzania czopków i globulek powinno być wylewanie do form, stanowiących jednocześnie opakowanie postaci leku.
W przypadku czopków i globulek zawierających antybiotyk należy wykonać je w warunkach aseptycznych, zapewniających jałowość postaci leku.
Substancja lecznicza może być w podłożu czopkowym zawieszona lub roztwór jej zemulgowany. Rzadziej spotyka się układy, w których substancja lecznicza rozproszona jest w podłożu . Substancje lecznicze nierozpuszczalne w podłożu powinny być sproszkowane, przesiane przez sito o,o8 i dokładnie rozproszone w podłożu.
Nie wolno wydawać czopków w których substancja lecznicza zgromadziła się w wyniku sedymentacji w zaostrzonej części czopka na skutek nieprawidłowego sporządzenia.
Sposoby sporzadzania czopków
FP Vi zaleca dwa sposoby sporządzania czopków:
1. przez wylewanie stopionej masy do odpowiednich form
2. przez wytłaczanie w prasie (czopkarce)
Czopki, globulki i pręciki można sporządzać dwoma metodami. W przypadku podłoży żelatynowo-glicerolowych i makrogolowych stosuje się metodę wylewania.
Przed sporządzeniem czopków przez wylewania lub wytłaczanie należy dokonać standaryzacji form i dokładnego obliczenia właściwej ilości podłoża potrzebnego do wypełnienia form, której użyje się do wypełnienia form, której użyje się do ukształtowania czopka, z uwzględnieniem współczynnika wyparcia dla poszczególnych substancji leczniczych.
Standaryzacja jest to ustalenie rzeczywistej pojemności form w gramach. Polega ona na napełnieniu określonej ilości otworów formy stopionym podłozem (metoda wylewnia) lub wytłaczanie w prasie czopków z samym podłożem.
Po ich zastygnięciu lub wypchnięciu z czopkarki uzyskane czopki waży się i ustala średią masę jednego czopka. Każda forma wymaga standaryzacji dla określonego podłoża czopkowego.
Substancja lecznicza zawarta w czopku w postaci stałej zajmuje pewną objętość. Dlatego ilość podłoża zastosowanego do sporzxądzania czopka o określonej masie powinna być odpowiednio mniejsza. Współczynnik wyparcia (f) określa w gramach ilość podłoża odpowiadającego objętością 1g danej substancji. W przypadku gdy f wynosi 0,67, oznacza to, że 1 g substancji leczniczej zajmuje taką samą obj. Jak 0,67 g podłoża.
M = F - (f * s)
M- potrzebna całkowita ilośc podłoża
F- pojemność formy w gramach podłoża czopkowego łącznie dla całej liczby czopków (rzeczywista nie deklarowana)
f- współczynnik wyparcia
s- ilość przepisanej substancji leczniczej
M=F - (f1 * s1 + f2 * s2 + ... Itd)
Jeżeli w tabeli nie podano współczynnika wyparcia przyjmuje się średni współczynnik wynoszący 0,7
Zasady formowania czopków i globulek przez wylewanie
Formy do czopków mogą być metalowe, najczęściej aluminiowe lub z tworzyw sztucznych, stanowiące jednocześnie opakowanie gotowych czopków. Formy metalowe składają się z 2 lub 3 części z wgłębieniaminw kształcie czopka lub globulki. Istotne jest to aby formy miały odpowiednią gładź w miejscach wklęsłych, a także jednakową objętość. Do sporządzania czopków oprócz form konieczne jest zastosowanie parownicy lub zlewki, łaźni wodnej.
Wewnętrzną powierzchnię formy metalowej należy przetrzeć niewielką ilością parafiny ciekłej
Ustalenie doświadczalnie rzeczywistej pojemności odpowiedniej formy na czopki lub globulki, jeśli wcześniej tego nie przeprowadzono
Obliczenie ilości w gramach masy proszków oraz podłoża czopkowego, przy uwzględnieniu współczynnika wyparcia, na przepisaną ilość czopków z nadmiarem na 1 czopek.
Substancje stałe należy bardzo miałko sproszkować w moździerzu i przesiać przez sito 0,08
Stapianie i wylewanie do form. Olej kakaowy stapia się na łaźni wodnej. Stopiony olej kakaowy w temp. 34st C powinien być opalizujący, o barwie karmelowej. Do takiego oleju wprowadza się stałe substancje lecznicze. W przypadku przekroczenia temp. 36 st C należy naczynie zdjąć z laźni wodnej i dodać następną porcję podłoża.
Sposób wylewania czopków metoda wylewania
W parownicy stapia się na łaźni wodnej w temp. Nie przekraczającej 36 st. C rozdrobiony olej kakaowy i ciągle mieszając bagietką, dodaje się stopniowo bardzo miałko sproszkowaną substancję leczniczą. Po ró∑nomiernym wymieszaniu masy parownicę zdejmuje się z łaźni wodnej i cały czas miesza, aby zawieszone w niej proszki aby nie osiadły na dnie parownicy
Stopiona masę schładza się do temp. Zbliżonej do temp. Zastygania, aby zapobiec sedymentacji subst. Leczniczej w samej formie i uniknąc nagromadzenia ich w części spiczastej czopka. Następnie masę czopkową wlewa się po bagietce do otworów formy z niewielkim nadmiarem, ponieważ masa czopka skurczy się, kiedy zastygnie
Po zastygnięciu masy czopkowej w formach w temp. Pokojowej należy wypełnione formy ochłodzić lodem lub włożyć do lodówkina około 30 minut. Po wyjęciu z lodówki należy usunąć nadmiar podłoża nożem. Następnie formę rozkłada się , a czopki wypycha, stosując lekii uciskdużym palcem. Czopki owija się w folię aluminiową i wkłada do odpowiedniego pudełka
Aparat Erweka
Ungwator
Metoda podwójnego wylewania
W metodzie tej sporządza się mieszanine substancji leczniczych i stopionego podłoża czopkowego w ilości przypadającej na przepisana ilość czopków z nadmiarem na 1 czopek. Podłoża czopkowego należy wziąć celowo mniej, niż wynika to z obliczeń> masę czopkową wylewa się do wcześniej przygotowanych form, uzyskując niecałkowite ich napełnienie. Brakujące ilości masy w formach napełnia się z nadmiarem stopionym podłożem bez substancji leczniczej . Po zastygnięciu czopków należy usunąć nożem nadmiar masy zastygłej na powierzchni formy i, po rozłożeniu jej, należy wypchać czopki. Otrzymane czopki stapia sie ponownie przez łagodne ogrzewanie i dokładnie miesza a nastepnie po raz drugi napełnia formy ilością pasującą już do ich objętości. Dalej należy postepować analogicznie jak w przytpadku metody wylewania.
Sporządzanie czopków przez wytłacznia
Zasada sporządzania czopków tą metodą polega na sprasowaniu jednolitej mieszaniny oleju kakaowego i substancji leczniczej. Masę czopkową tłoczy się mechanicznie pod ciśnieniem przez wąskie kanaliki do form o kształcie czopków. Pod wpływem wysokiego ciśnienia masa czopkowa ulega powierzchniowemu nadtopieniu i uplastycznieniu, dzieki czemu czopki mają prawidłowy kształt i gładką powierzchnię.
Przygotowanie masy czopkowej polega na rozdrobnieniu masła kakaowego. Następnie substancje lecznicze i olej kakaowy umieszcza się w moździerzu i dokładnie miesza. Substancje lecznicze rozpuszczalne, a przepisane w niewielkich ilościach można rozpuścić w wodzie, etanolu lub innym rozpuszczalniku.
Przy przygotowaniu czopków z ichtiolem należy odważyć podłoże a nastepnie dopiero porcjami dodawac ichtiol i zarabiac na jednolitą masę
Badania czopków i globulek
FP VI poleca badanie: jednolitośc pojedynczego czopka, jednolitośc zawartości substn. Leczniczej, zawartość subst. Leczniczej, czas rozpadu, czas całkowitej deformacji lub rozpuszczania, badanie mikrobiologiczne
Jednolitość masy pojedynczego czopka
Oznaczenie to należy wykonać na 20 losowo wybranych czopkach. Zważyć dokłądnie każdy z 20 czopków i obliczyć średnią masę jednego czopka. Masa czopka powinna mieścić sie w granicach +- 5% średniej masy, tylko 2 czopki moga przekroczyć granice podanych odchyleń, lecz nie więcej niż dwukrotnie