9. Historyczny rozwój badań językoznawczych. Metody badań lingwistycznych.
Zainteresowania problemami języka sięgają czasów starożytnych. Można przyjąć, że pierwsze badania nad językiem skupiały się w trzech ośrodkach. - Jednym z nich były Indie, gdzie ważną rolę odgrywała religia. Już w roku tysięcznym p.n.e. dążono tam do poznania języka kultu w takiej postaci, jak w jakiej przetrwał on w tekstach religijnych. Kulminacyjny okres tych zainteresowań przepada na V-VI wiek p.n.e. Hindusi opracowali wspaniałe gramatyki, w których opisali zjawiska językowe w sposób zwięzły i ścisły. Zajęli się przede wszystkim analizą fonetyczną, zwracając uwagę na artykulację głosek. Jednak działalność Hindusów w dziedzinie gramatyki ograniczyła się tylko do ich języka narodowego, dlatego informacje o ich pracach dotarły do europy dopiero po odkryciu sanskrytu w XVIII wieku. - Drugim miejscem, gdzie rozwinęły się zainteresowania zagadnieniami języka, była starożytna Grecja. Tu w VI wieku p.n.e. prowadzono filologiczne analizy dzieł Homera. Grecy zajmowali się zarówno problemami ściśle gramatycznymi(stali się twórcami zasad klasycznej gramatyki europejskiej), jak i kwestiami filozoficznymi dotyczącymi relacji między formą wyrazu a jego znaczeniem, między językiem a otaczającą rzeczywistością. -trzecim ośrodkiem był Rzym - Tradycje badań językoznawczych kontynuowano w Europie w czasach średniowiecza i renesansu. Dążono wówczas do stworzenia jednego uniwersalnego języka filozoficznego, którego podstawę miała stanowić łacina. - Dopiero jednak odkrycie pod koniec XVIII wieku sanskrytu(należącego do języków indoeuropejskich) i zastosowanie badań nad językiem metody historyczno-porównawczej spowodowało, że dotychczasowe studnia nad językiem przekształciły się w samodzielną dyscyplinę naukową. -W XIX powstało językoznawstwo historyczne i porównawcze badano pokrewieństwo języków indoeuropejskich). Wiek XIX to rozwój lingwistyki materiałowej i historycznej.
- W wieku XX rozwinęło się wiele szkół i kierunków językoznawczych. Epoka największego rozkwitu zainteresowań językoznawczych nastąpiła wraz z powstaniem strukturalizmu, który przyczynił się do rozwoju nurtów badawczych. Na lata pięćdziesiąte XX wieku przypada ekspansja gramatyki generatywnej, kierunku zajmującego się przede wszystkim zagadnieniami składni. - W czasach najnowszych rozwija się językoznawstwo kognitywne, które zakłada, że język interpretuje świat zewnętrzny, posługując się stereotypem, metaforą i metonimią
Strukturaliści traktowali język jako samodzielny i jedyny przedmiot badań.
METODY BADAŃ LINGWISTYCZNYCH
METODA FILOLOGICZNA
Polega na zestawieniu tekstów pisanych w tym samym języku, a pochodzących z różnych epok. Zestawiając ze sobą elementy języka spełniające tę samą funkcję w tekstach coraz młodszych, śledzić możemy ich powolne przeobrażanie się.
METODA REKONSTRUKCJI WEWNĘTRZNEJ
Opiera się na istnieniu elementów obocznych w języku pewnej epoki. Na podstawie analizy systemu języka ustala ona, która z tych elementów jest starsza, a która młodsza.
Pozwala ona na ustalenie małej ilości luźnych faktów, bez możności odtwarzania całej ewolucji języka.
METODA HISTORYCZNOPORÓWNAWCZA
Można ją uważać za rozszerzenie metody rekonstrukcji wewnętrznej. Metoda ta sprowadza się do wyboru elementu starszego spośród elementów różnych języków sobie pokrewnych, tj. wywodzących się z tego samego prajęzyka.
Koncepcja praw głosowych jest podstawą metody porównawczo historycznej, opierając się bowiem na nich, ustalamy morfemy, które sobie odpowiadają w różnych językach. Tylko te formy lub ich cząstki, tj. morfemy, występujące w porównywanych językach używamy za odpowiedniki historyczne.
Metoda porównawcza opiera się na rekonstruowaniu praform. Dokonuje się tego na podstawie trzech zasad:
Zasada wykluczenia rozszczepień nie uwarunkowanych. Jeżeli jednemu fonemowi języka A odpowiada dwa lub więcej fonemów języka B, przy czym niemożliwe jest podanie warunków i przyczyn rozszczepienia, to stan języka B jest starszy.
Oparcie się na geografii językowej. Nakazuje wnosić o starszeństwie elementów z ich rozmieszczenia w terenie. :
Dany element jest starszy bez względu na swe rozmieszczenie, jeżeli zajmuje obszary peryferyczne położone na krańcach terytorium danej rodziny - tzw. archaizmy peryferyczne
O ile nie wychodzi wypadek archaizmów peryferycznych, starszą jest ta forma, która występuje na większym obszarze.
Analiza ogólnojęzykowa tendencji rozwojowej.
Metoda historycznoporównawcza nie pozwala na ścisłą rekonstrukcję systemu prajęzyka, daje jednak o nim pewne ogólne wyobrażenie, a co do niektórych elementów i szczegółów prawie zupełnie pewną.
METODA GEOGRAFICZNA
polega na wnioskowaniu o przebiegu granic językowych w dalekiej przeszłości z przebiegu ich w dobie obecnej oraz na ustalaniu zgodności między przebiegiem współczesnych nam izoglos i ich pęków a granicami plemiennymi, politycznymi lub kościelnymi w dawnych wiekach. Nie daje wyników zbyt pewnych i ma charakter pomocniczy.
Ustaliwszy zespół języków należących do jednej rodziny, a zatem określiwszy jej zasięg, przystępujemy do badań nad jej rozczłonkowaniem, tj. do opracowania klasyfikacji jej języków i dialektów. Wchodzimy w ten sposób w dziedzinę geografii językowej, która posługuje się metodą atlasów lingwistycznych. Atlasy te przedstawiają na setkach map zróżnicowanie językowe badanych obszarów.
Pierwszym etapem tego rodzaju badań są monograficzne opisy gwar poszczególnych wsi. Porównując te monografie, możemy zorientować się w zasadniczych cechach, którymi różnią się między sobą badane dialekty. Po wykreśleniu granic językowych przystępuje się do ustalenia ich pęków, a tym samym do wyznaczenia pasów granicznych między dialektami i językami.
Jeżeli dialektologia przedstawia rozmieszczenie języków i dialektów w dobie obecnej, to dialektologia historyczna bada ich rozmieszczenie w przeszłości, ustalając zmiany w przebiegu granic językowych na przestrzeni wieków.
METODA FORM WYJĄTKOWYCH wychodzi z założenia, że jeżeli mamy dwie formy jednoznaczne: jedną regularną, odpowiadającą normalnemu, ogólnemu typowi morfologicznego języka, drugą zaś formę anormalną, wyjątkową, to te drugą formę należy uważać za przeżytek, a zatem za formę starszą.
METODA FORM GINĄCYCH orzeka, że jeżeli z dwu synonimów jeden ginie, a drugi się rozwija, to postać ginąca jest starsza.
METODA MATEMATYCZNA Jest to przede wszystkim, zastosowanie metod matematycznych do formalnego matematycznie opisu pojęć gramatycznych. Zastosowanie metod matematycznych stworzyło możliwość dokładnego, prostego i jasnego sformułowania faktów gramatyki.
podzielony na dwa kierunki: syntetyczny i analityczny. Kierunek syntetyczny zajmuje się badaniem różnych typów gramatyk, kierunek analityczny natomiast bada różne typy gramatyk formalnych (związany z informatyką).
METODA STATYSTYKI stosuje się wyłącznie dla ilościowego opisania zjawisk lingwistycznych
METODA BEHAWIORALNA ( dystrybucjonizm) próba wyjaśnienia funkcjonowania języka w procesie komunikacji na podstawie behawioryzmu
przyjmuje bowiem postać analizy relacji, jakie zachodzą na skali pomiędzy bodźcem a reakcją: bodźcem zewnętrznym, a zachowaniem językowym.
METODA DIACHRONICZNA wg której wszelkie zjawiska i procesy stanowiące przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych należy rozpatrywać z uwzględnieniem ich rozwoju, porządku czasowego, wzajemnych zależności i związków, jakie między nimi zachodzą; odzwierciedla częściowo zasadę dialektycznego ujmowania rzeczywistości.
kładzie nacisk na określenie dynamiki systemu powiązań.
METODA SYNCHRONICZNA polega na ujęciu wszystkich związków między elementami badanego systemu, przy założeniu, że są one względnie stabilne
(UWAGA !Należy zwrócić uwagę na poszczególne szkoły strukturalne oraz inne kierunki w językoznawstwie, które są w zagadnieniach. Trzeba powiedzieć w jaki sposób badano język, jak go rozpatrywano. )
1