ROZDZIAŁ I
PRZEMOC JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE
Geneza przemocy
Wydaje się, że przemoc odziedziczyliśmy po naszych zwierzęcych przodkach. Jednak, co może dziwić, w świecie fauny przemoc stosowana jest w sposób racjonalny. Zwierzę nie zaatakuje, jeżeli jest syte i nie czuje się zagrożone.
U ludzi często bywa odwrotnie. Wprawdzie to dzięki różnym formom przemocy człowiek zdobył dominującą pozycję w świecie zwierzęcym, ale z biegiem czasu przemoc zaczęła być stosowana w sposób irracjonalny, niejako prewencyjnie lub na pokaz. Stała się ona sposobem życia.
Trudno przecież wytłumaczyć racjonalnie postępowanie nastolatków, którzy zniszczyli ławkę w parku lub pobili przypadkowego przechodnia tylko dlatego, że się nudzili lub rozpierała ich energia.
Przemoc wywodzi się z konieczności zachowania gatunku. Stosowana ona była pierwotnie w obronie życia swojego lub potomstwa, obrony własnego terytorium, zachowania dominującej pozycji w stadzie itp., więc w przypadkach wyższej konieczności. Jednak w miarę zwiększania się potrzeb człowieka zakres stosowania przemocy również się powiększał. Stosowano ją do powiększenia swojego terytorium, stanu posiadania czy też zdobycia władzy nad innymi narodami.
Również przemoc w rodzinie istniała od zarania dziejów. Mężczyźni - z racji większej siły fizycznej - stanowili płeć dominującą. Ich zadaniem było rodzinę wyżywić i obronić i z tej radcy byli oni zawsze przywódcami rodziny. Z czasem jednak przemoc stosowana tylko w celu utrzymania przywództwa i zachowania porządku zaczęła służyć innym - abstrakcyjnym celom. Często stosowano przemoc jako pokazanie swojej siły, pomimo iż ofiary i tak o tym wiedziały i nie sprzeciwiały się sprawcom przemocy. Zaczęto stosować również bardziej wyrafinowane formy przemocy.
Przez całe tysiąclecia przemoc w rodzinie była sprawą prywatną i społeczeństwo nie reagowało na jej stosowanie. Dopiero w XX wieku przestała ona być tematem tabu i została uznana za przestępstwo.
Definicje pojęć wykorzystywanych w pracy
Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody.
Przemoc w rodzinie jest najczęściej problemem ukrytym. Doświadczają jej nie tylko kobiety, ale także dzieci, osoby starsze, chore, a czasem także mężczyźni.
Przemoc domowa zachodzi, kiedy członek rodziny, mąż, żona lub partner próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego partnera, dzieci, rodziców, dziadków, teściów, etc., używając przewagi fizycznej, gróźb, szantażu, w celu zranienia moralnie lub fizycznie. Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.
Według Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc domowa to wszelkie incydenty gróźb, przemocy lub nękania (psychologicznego, fizycznego, seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego) między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku partnerskim lub są członkami tej samej rodziny, niezależnie od płci i orientacji seksualne.
Rodzina (łac. familia) - kategoria systematyczna niższa niż rząd, a wyższa niż rodzaj, aczkolwiek w szczegółowej systematyce rodzin posiadających wiele rodzajów wyróżnia się często jednostki pośrednie - plemię (tribes) i podplemię (subtribes). W kodeksach nomenklatury biologicznej nie określono kryteriów wydzielania rodzin, poza przyporządkowaniem: rodzina grupuje rodzaje, grupa rodzin tworzy rząd. W praktyce rodziny zwykle łączą grupy rodzajów różniące się morfologicznie od innych grup.
Rodzina w socjologii rozumiana jest jako grupa społeczna lub instytucja społeczna.
Rodzina jako grupa społeczna to związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.
W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:
Rodzina jako instytucja społeczna
Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:
materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków)
opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy)
prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa)
seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)
legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania)
socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa)
klasowa (określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa)
kulturalna (zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)
rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej)
emocjonalno-ekspresyjna (zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego)
Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo. Tego typu rodzinę określa się jako nuklearną (w genealogii to rodzina mała), gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić, choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o których wiadomo, że są spokrewnione lub spowinowacone chociażby w linii bocznej, w genealogii również nazywa się rodziną (dla odróżnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną wielką). Rodzinę również stanowi samotny rodzic z wychowywanym własnym lub adoptowanym potomstwem stanowiący rodzinę niepełną jak i dwie osoby tworzące związek małżeński lub inny w tym także nieformalny konkubinat. Sam fakt zamieszkania razem może klasyfikować pewną grupę ludzi jako rodzinę.
Dom jest to schronienie, miejsce bezpiecznego pobytu, w którym czujemy się dobrze i bezpiecznie. Jest ciepły, harmonijny, kraina szczęścia.
Kryteria podziału przemocy
Specjaliści wyróżniają cztery podstawowe rodzaje przemocy w rodzinie: przemoc fizyczną, psychiczną, ekonomiczną i seksualną.
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej. Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy. Zgodnie z art. 207§1 Kodeksu Karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.