Dieta oznacza specjalny sposób żywienia uwzględniający ilość i jakość spożywanych pokarmów.
Dieta ma na celu dostarczenie niezbędnych organizmowi składników pokarmowych budulcowych i energetycznych z jednoczesnym dostosowaniem ich podaży do możliwości trawienia, wchłaniania i metabolizowania przez zmieniony chorobowo organizm.
Jest modyfikacją racjonalnego sposobu żywienia ludzi zdrowych.
Na specjalne podkreślenie zasługuje postępowanie dietetyczne w tzn. chorobach cywilizacji ze względu na ich powszechność występowania i szkodliwość społeczną tych schorzeń. Największe zagrożenie dla sprawności fizycznej i życia człowieka obok chorób nowotworowych stanowi miażdżyca, cukrzyca i otyłość. W leczeniu tych schorzeń dużą rolę odgrywa właśnie odpowiednio prowadzone żywienie dietetyczne.
W ostatnich latach wśród ludności krajów ekonomicznie rozwiniętych najbardziej rozpowszechnionym schorzeniem jest miażdżycą.
Istotą miażdżycy jest odkładanie się złogów tłuszczowych w ścianie tętnic co powoduje zwężenie ich przekroju i upośledzenie przepływu przez naczynia. Następstwem tego jest niedokrwienie tkanek np. mięśni, serca, mózgu, mięśni kończyn dolnych.
Najważniejsza przyczyną jej powstawania jest przejadanie się wysokokaloryczną żywnością zawierającą nadmierną ilość tłuszczów, cholesterolu i cukrów prostych. Rozwojowi miażdżycy sprzyja głównie wzrost poziomu cholesterolu, β-lipoprotein i trójglicerydów oraz spadek α-lipoprotein. Rolę miażdżycorodną przypisuje się również diecie bogatej w tłuszcze zwierzęce
W profilaktyce i leczeniu miażdżycy należy stosować dietę niskotłuszczowa i niskocholesterolowa. Dieta powinna dostarczać tylko niezbędną liczbę kalorii dostosowaną do aktualnego zapotrzebowania uwzględniając aktywność fizyczną. Charakteryzuje się ona przede wszystkim zmniejszeniem ilości tłuszczów zwierzęcych bogatych w kwasy tłuszczowe nasycone na korzyść tłuszczów roślinnych z dużą zawartością kwasów tłuszczowych nienasyconych a szczególnie kwasu linolowego. W przeciętnej diecie jest zawarta dostateczna ilość witaminy E. Przy zwiększonym spożyciu niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych wzrasta zapotrzebowanie na tę witaminę i należy pamiętać o wprowadzeniu do diety pokarmów w nią bogatych.
Ważniejsze produkty dozwolone w diecie w profilaktyce i w leczeniu miażdżycy:
oleje roślinne: sojowy, słonecznikowy, kukurydziany
mleko, biały ser (chude)
mięso, drób, ryby (chude)
wędliny (chude)
cukier w ograniczonej ilości
prawie wszystkie rodzaje pieczywa
białko jaj do 2 żółtek tygodniowo
Produkty zabronione:
słodkie pieczywo, tosty, ciastka
olej rzepakowy
masło, śmietana, margaryna
sery żółte i topione, biały ser tłusty
mleko tłuste, napoje mleczne
miód, dżem, słodycze
Przykładowy jadłospis
I śniadanie
Mleko (200g)
Pieczywo mieszane (120g)
Pasta z kiełbasy {kiełbasa szynkowa(30g), olej sojowy(10g), koncentrat pomid.(5g)}
Owoce sezonowe (170g)
II śniadanie
Bułka paryska(40g)
Chuda wędlina (20g)
Warzywa sezonowe(80g)
Majonez na białku jaja(10g)
Herbata
Obiad
Barszcz ukraiński : buraki(100g), włoszczyzna(50g), kapusta włoska(50g), fasola szparagowa(45g), pomidory(50g), ziemniaki(300g), masło roślinne(3g)
Kurczak : kurczak(120g), włoszczyzna(50g), mąka pszenna(5g), olej sojowy(5g), zielona pietruszka(3g)
Ryż : ryż(50g), olej sojowy(3g)
Surówka : sałata(30g), ogórek świeży(70g), olej sojowy(10g)
Podwieczorek
Kisiel z przecieru owocowego : owoce sezonowe(120g), cukier(10g), mąka ziemniaczana(8g)
Kolacja
Budyń z twarogu i ziemniaków : twaróg chudy(50g), ziemniak(50g),białko jaja 1 szt(30g), masło roślinne(5g), mleko(50g), mąka pszenna(2g), olej sojowy(3g), bułka tarta(3g)
Sok pomidorowy : sok pomidorowy(130g), olej sojowy(10g)
Bułka(40g)
Drugą chorobą, która jest problemem społecznym ze względu na powszechność jej występowania jest otyłość, która stanowi także czynnik usposabiający przede wszystkim do cukrzycy, nadciśnienia, podwyższonego poziomu lipidów we krwi i chorób dróg żółciowych.
Otyłość dzieli się na tzw. prostą zwaną również pokarmową lub zewnątrzpochodną albo regulacyjną i na otyłość objawową występującą najczęściej w niektórych rzadkich chorobach gruczołów wydzielania wewnętrznego i różniącą się dosyć znacznie rozłożeniem tkanki tłuszczowej od otyłości regulacyjnej, która ma miejsce w 95% wszystkich przypadków otyłości.
Otyłość regulacyjna może być następstwem różnych przyczyn fizjologicznych i patologicznych tj czynniki psychiczne, hormonalne, genetyczne oraz zmniejszenie aktywności fizycznej. Szczególnie częstą przyczyną jest wieloletnie złe odżywianie się pod względem ilościowym i jakościowym do tego wraz z wiekiem dochodzi mniejsza aktywność fizyczna.
Najskuteczniejszą formą leczenia otyłości jest stworzenie odpowiednich restrykcji żywieniowych, gdyż próby zwalczania otyłości tylko wzmożonym wysiłkiem przekraczają możliwości chorego w zakresie zwłaszcza układu krążenia, przy czym spadek masy ciała jest niewspółmiernie mały.
W leczeniu tej choroby główną rolę odgrywa dieta niskokaloryczna wraz z gimnastyką. Bez ujemnego bilansu kalorycznego czyli mniejszy dowóz energii w pożywieniu niż jej wydatkowanie nie ma mowy o zrzuceniu nadwagi. Ograniczenie spożycia pokarmów w ramach diety odchudzającej musi być znaczne. Ponieważ dieta ta musi zawierać prawidłową ilość białka to ograniczeniu podlegają tłuszcze i cukrowce.
Do produktów wysokobiałkowych należy zaliczyć chude mięso, chudy drób, chude ryby, mleko chude, twaróg, białko jaja. Z tłuszczów można podawać niewielką ilość masła, oliwy doliczając do sumy dobowej tłuszcz zawarty w mięsie i innych potrawach. Poza tym wyłącza się słodycze, cukier, miód - produkty bogate w węglowodany oraz ogranicza w dużym stopniu chleb, ziemniaki, potrawy mączne. Cennymi produktami przy przygotowaniu diety niskokalorycznej mogą być warzywa i owoce.
Przykładowy jadłospis
I śniadanie
Herbata z mlekiem(b/c) - (200g mleka)
Pieczywo (30g)
Jajo na miękko (50g)
Owoce sezonowe (100g)
II śniadanie
Pieczywo (20g)
Masło (3g)
Twaróg chudy (40g)
Herbata (b/c)
Obiad
Zupa jarzynowa : warzywa mieszane(200g), wołowina b/k(140g)
Mięso gotowane : mięso z zupy
Ziemniaki (100g)
Surówka : warzywa sezonowe(100g), olej(5g), cukier(2g)
Podwieczorek
Jabłko pieczone(100g)
Twaróg chudy(40g)
Kolacja
Pieczywo(20g)
Masło(2g)
Wędlina chuda(30g)
Zsiadłe mleko(200g)
Cukrzyca, choroba przemiany materii, w której dochodzi do zaburzeń użytkowania cukrowców. Cukrowce dostarczane do ustroju w posiłku pod wpływem enzymów trawiennych rozkładają się w przewodzie pokarmowym na małe cząsteczki, które mogą być wchłonięte przez ścianę jelita i przedostają się do krwi , wraz z nią do narządów, które ją wychwytują i zużywają. Do narządów tych należy wątroba, mięśnie, układ nerwowy, tkanka tłuszczowa. Wychwytywanie glukozy z krwi i użytkowanie jej przez komórki zależy od hormonu insuliny. Jeśli zaopatrzenie organizmu w insulinę jest zbyt małe lub jeśli hormon nie jest w pełni skuteczny pojawiają się zaburzenia w przemianie cukrowców.
Cukrzyca jest właśnie chorobą, która powstaje wówczas gdy w ustroju jest mało insuliny lub nie ma jej wcale albo też jeśli insulina nie wywiera właściwego działania.
Nie zawsze cukrzyca może być leczona samą dietą, często trzeba dołączyć leki zwiększające zużycie glukozy przez komórki i w ten sposób obniżające poziom glukozy we krwi.
Podstawa leczenia cukrzycy jest zawsze dieta zaplanowana przez lekarza, zrozumiana przez pacjenta i umiejętnie przestrzegania.
Celem diety jest:
Pokrycie zapotrzebowania energetycznego pacjenta w stosunku do jego biologicznych potrzeb życiowych i zajęć zawodowych.
Utrzymanie codziennie na jednakowym poziomie proporcji składników pokarmowych jak i całkowitej ich ilości spożywanej w ciągu doby.
Zapobieganie gwałtownym, szkodliwym zwyżkom poziomu glukozy we krwi przez wykluczenie z diety produktów spożywczych zawierających cukier w formie czystej.
Dostarczenie do pożywienia bogatego w witaminy i sole mineralne
Ogólne zasady diety:
Liczba kalorii powinna być przystosowana do rzeczywistej wagi ciała (jeżeli nie ma potrzeby redukcji lub zwiększenia wagi ciała), wzrostu, wieku, płci i aktywności fizycznej
Ograniczenie lub zupełne usunięcie z diety cukrów łatwoprzyswajalnych jak cukier i potrawy o znacznej jego zawartości
Ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego zwiększenie w racji pokarmowej olejów roślinnych
Ilość białka w diecie chorego na cukrzycę nie ulega zmianie w stosunku do diety zwykłej
Dietę należy rozłożyć na 4 i 5 posiłków dziennie i przestrzegać tych samych godzin ich spożywania
Układając dietę cukrzycową należy pamiętać aby liczba kalorii oraz stosunek ilościowy białek, tłuszczów i cukrowców był stały, zmienić należy tylko reakcje pokarmów.
Przykładowy jadłospis
I śniadanie
Kawa zbożowa z mlekiem (250g mleko)
Pieczywo mieszane (100g)
Masło(5g)
Polędwica (30g)
Warzywa sezonowe (50g)
Ciasto drożdżowe (bez jaj i masła)(40g)
Owoce sezonowe (100g)
II śniadanie
Pieczywo (55g)
Kiełbasa szynkowa (20g)
Herbata(5g)
Jabłko (150g)
Obiad
Zupa ogórkowa: włoszczyzna (50g), ziemniaki (50g), ogórki kiszone (80g),
mąka pszenna (10g), olej sojowy (5g), pieczywo (50g)
Befsztyk tatarski: wołowina b/k (120g), cebula (50g), olej sojowy (10g)
Marchew z groszkiem: marchew (100g), groszek (50g)
Podwieczorek
Galaretka owocowa: owoce sezonowe (100g), żelatyna (10g), syrop malinowy (10g)
Kolacja
Pierogi leniwe: twaróg chudy(80g), mąka pszenna (30g), białko jaja (30g), olej sojowy (10g)
Surówka z warzyw: warzywa sezonowe (170g), olej sojowy (10g)
Herbata b/c
Pożywienie bywa lekiem ale może być także bardzo szkodliwe. To co spożywamy i jak przyrządzamy posiłki w dużym stopniu wpływa na nasze zdrowie. Właściwa dieta zapobiega wielu chorobom, również nowotworowym, a także pomaga leczyć już występujące. Leczenie dietetyczne, w przypadku wielu schorzeń, uchodzi za równorzędne z chirurgicznym, farmakologicznym a zdarza się że dzięki odpowiedniej diecie można uniknąć wielu schorzeń.
BIBLIOGRAFIA
Hasik J., Hryniewiecki L., „Gdy lekarz zaleci dietę”. Warszawa: wyd. P.Z.W.L, 1987
Bętkowska T., Rożnowska K., „Diety w różnych chorobach”. Kraków: wyd. Emilia, 2005
Cybulska B. „Dietetyka”. Warszawa: wyd. S i P, 1994