System polityczny Szwajcarii
1. Ewolucja systemu politycznego
Ustrój konstytucyjny Szwajcarii stanowi od dawna jeden ze standardów demokracji. Wyrósł on na gruncie specyficznych struktur gospodarczych, społecznych i kulturowych, a także rozwoju społecznego. Początek kształtowania się dzisiejszej Szwajcarii jako samodzielnego tworu politycznego przypada na rok 1291, kiedy to trzy gminy alpejskie Szwyc, Uri i Unterwalden zawierają „wieczysty sojusz” w walce przeciwko Habsburgom. Do pierwszych trzech gmin, które później przybierają nazwę kantonów, dołączyły dalsze. Połączenie 13 gmin pozostające początkowo jeszcze w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, uzyskują pełną suwerenność po Traktacie Westfalskim z 1648r. W tym pierwszym okresie ustrój Szwajcarii charakteryzuje się słabą władzą centralną. Funkcjonował wówczas Sejm Związkowy, będący w istocie jedynie zgromadzeniem reprezentantów poszczególnych kantonów, rozstrzygający wspólne sprawy na zasadzie jednomyślności. Natomiast bieżące sprawy załatwiał rząd jednego z kantonów: Zurychu, Berna lub Lucerny (rządy zmieniały się co roku). Zdobycie Szwajcarii przez Napoleona Bonaparte (1798r.) przyniosło usamodzielnienie terytoriów zależnych dotychczas od pewnych kantonów oraz włączenie ich na prawach kantonów do Republiki Helweckiej, utworzonej na cześć, współpracujących z Francuzami, polityków szwajcarskich i pod niewątpliwym naciskiem przywódców. Zmianę ustroju Szwajcarii przynosi konstytucja z 1848r. uchwalona po wojnie domowej 1874r., przekształcająca państwo z konfederacji w nowocześnie rozumianą federację. Rozwiązania konstytucji z 1848r. zostały następnie w dużym stopniu przejęte przez drugą z kolei konstytucję federalną z 1874r. Rozszerzeniu w niej uległ zakres kompetencji władz centralnych w obliczu dokonanego wówczas zjednoczenia Niemiec i Włoch. Natomiast formalna struktura pozostała bez większych zmian. Obecna Szwajcaria to państwo o najstarszym rodowodzie demokratycznym, rozwijającym radykalne formy demokracji bezpośredniej, jedna z najstarszych i modelowych federacji. W ramach państwa funkcjonuje 26 podmiotów, które posiadają własne konstytucje kantonalne, parlamenty, rządy. W Szwajcarii znajdują się siedziby organizacji międzynarodowych, np. Europejskie Biuro ONZ ( Genewa). Szwajcaria przystąpiła do ONZ 10 września 2002r. po przegłosowaniu tej decyzji w referendum.
2. Konstytucja i zasady ustrojowe
Konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej została uchwalona 18 grudnia 1998r. w 150-lecie uchwalenia pierwszej konstytucji federalnej tego państwa, naród zatwierdził ją w referendum 18 kwietnia 1999r., obowiązuje od 1 stycznia 2000 r. Konstytucja należy do grupy tzw. Konstytucji sztywnych, co oznacza utrudniony tryb jej zmiany polegający na konieczności przeprowadzania tzw. podwójnego referendum. Przepisy konstytucyjne powołują do życia odmienne procedury dla całkowitej zmiany konstytucji i dla zmiany częściowej.
Całkowita zmiana konstytucji może być zaproponowana w drodze następujących działań:
1. jako inicjatywa zgłoszona przez 100 tys. Obywateli i jako taka podlega dalszemu biegowi, o ile w rozpisanym w tym celu referendum zostanie poparta przez większość ogólnej liczby mieszkańców Szwajcarii.
2. wysunięcie propozycji zmiany całkowitej przez Radę Narodową lub Radę Kantonów. Poparcie propozycji przez drugą izbę oznacza wszczęcie procedury parlamentarnej. Brak akceptacji przez drugą izbę powoduje rozpisanie w tej sprawie referendum i to naród zdecyduje, czy należy nadal prowadzić prace nad całkowitą zmianą konstytucji, czy też nie. W przypadku akceptacji pomysłu, zostaje skrócona kadencja parlamentu i wybór nowego składu izb.
3. uchwalenie nowej konstytucji z inicjatywy parlamentarzystów.
Niezależnie od tego , jaki podmiot występuje z inicjatywą w zakresie zmiany konstytucji, organem uchwalającym nową konstytucję jest parlament. W konstytucji i w przepisach prawnych nie przewiduje się szczególnych wymogów do podjęcia tego rodzaju decyzji. Przyjęcie nowej konstytucji przez parlament musi być zaakceptowane przez naród i kantony w referendum. Jest to tzw. referendum „podwójne”. Ponieważ za zmianą musi opowiedzieć się większość społeczeństwa i większość kantonów. Istnieje także możliwość częściowej zmiany konstytucji. Inicjatywę ludową w zakresie zmiany ustawy zasadniczej ma również grupa 100 tys. Obywateli. Pomysł może przybrać formę propozycji o ogólnym charakterze lub zredagowanego projektu. Jeżeli jest to propozycja o ogólnym charakterze, to jest ona składana do parlamentu. Jeżeli parlament zgadza się z inicjatywą, opracowuje częściową zmianę w duchu tej inicjatywy i przedstawia ją narodowi i kantonom pod głosowanie. Referendum ma charakter „podwójny”. Natomiast jeżeli odrzuca inicjatywę, to również przedstawia ją narodowi pod głosowanie i to naród zdecyduje czy tej inicjatywie nadać bieg. Jeżeli naród podejmie decyzję pozytywną, to Zgromadzenie Federalne zostaje zobowiązane do opracowania odpowiedniego projektu. Jeżeli jest to gotowy projekt zmiany konstytucji, zostaje on przedstawiony narodowi i kantonom pod głosowanie. Zgromadzenie Federalne zaleca przyjęcie inicjatywy lub jej odrzucenie. W przypadku odrzucenia może przedstawić projekt przeciwny. Naród i kantony głosują równocześnie nad inicjatywą obywateli i projektem przeciwnym. Uprawnieni do głosowania mogą udzielić poparcia obu propozycjom. Mogą też wskazać, której propozycji należy dać pierwszeństwo w przypadku, gdy obie zostaną przyjęte. Jeżeli jedna propozycja uzyskuje większość w głosowaniu ludowym a druga więcej głosów kantonów, to żadna z nich nie wchodzi w życie. Trzecią procedurą przeprowadzania częściowych zmian jest uchwalenie ich przez parlament i następnie przeprowadzenie referendum „podwójnego”. Systematyka konstytucji szwajcarskiej jest bardzo rozbudowana. Składa się z preambuły, sześciu tytułów, z których każdy podzielony jest na rozdziały, a w ramach rozdziałów na oddziały. Tytuł I- postanowienia ogólne; tytuł II- prawa podstawowe, prawa obywatelskie i cele socjalne; tytuł II- federacja, kantony i gminy; tytuł IV- naród i kantony; tytuł V- władze federalne; tytuł VI- zmiana konstytucji Federalnej i przepisy przejściowe. Razem prawie 200 artykułów plus przepisy przejściowe.
Konstytucja przewiduje dwa rodzaje referendum: obligatoryjne i fakultatywne.
Referendum obligatoryjne występuje w trzech okolicznościach:
1. zmiany konstytucji federalnej
2. przystąpienia do organizacji zbiorowego bezpieczeństwa lub do wspólnot ponadnarodowych
3. w przypadku ustaw federalnych uznanych za pilne, które nie mają podstaw konstytucyjnych i których czas obowiązywania przekracza jeden rok, te ustawy federalne muszą być w ciągu roku po przyjęciu przez Zgromadzenie Federalne przedstawione pod głosowanie.
Referendum fakultatywne dochodzi do skutku na żądanie 50 tys. Obywateli lub ośmiu kantonów. Pod głosowanie przedstawia się następujące akty prawne:
1. ustawy federalne, nie wchodzą od razu w życie, lecz dopiero po 100 dniach
2. ustawy federalne uznane za pilne, których czas obowiązywania przekracza rok
3. uchwały federalne, o ile przewiduje to konstytucja lub ustawy
4. umowy międzynarodowe, które: a. są bezterminowe i nie przewidują wypowiedzenia, b. przewidują przystąpienie do organizacji międzynarodowej, c. wprowadzają wielostronne ujednolicenia prawa.
Zasady ustrojowe:
1. zasada federalizmu przejawia się w strukturze terytorialnej państwa. Szwajcaria podzielona jest na 26 kantonów i półkantonów. Kantony i półkantony są jednostkami posiadającymi charakter państw. Każdy kanton i półkanton posiada własną konstytucję, parlament, rząd, prawo. Fundamentalna zasada federalizmu polega na tym, że federacja może przejąć od państw członkowskich tylko te zadania, które jej wyraźnie przekazuje konstytucja.
2. zasada jednolitości i nadrzędności władzy państwowej jest charakterystyczna dla rządów zgromadzenia. System ten wychodząc z zasady suwerenności narodu polega na zapewnieniu przewagi parlamentowi przede wszystkim przez odrzucenie założenia o konieczności organizacyjnego podziału władzy jako niezbędnej konsekwencji jej funkcjonalnego podziału. Parlament szwajcarski określany jest jako organ sprawujący „najwyższą władzę” w federacji.
3. zasada monokratyczności egzekutywy federalnej polega na tym, że całość władzy wykonawczej skoncentrowana jest w rękach jednego kolegialnego organu, wybieranego przez parlament. Organ ten nie jest wybierany przez naród, w przeciwieństwie do rządów kantonalnych.
4. zasada państwa socjalnego polega na stosowaniu przez państwo pomocy osobom, które znalazły się w złej sytuacji materialnej.
3. Parlament
3.1 Struktura i wybory
Parlament szwajcarski ma typową dla państw federacyjnych strukturę dwuizbową. Składa się z Rady Narodowej i Rady Kantonów, razem izby te tworzą Zgromadzenie Federalne. W skład Rady Narodowej wchodzi 200 deputowanych wybieranych w kantonach. Okręgami wyborczymi do Rady Narodowej są kantony, a liczba wybieranych przez nie deputowanych powinna być, zgodnie z zasadą równości wyborów, proporcjonalna do liczby mieszkańców. Konstytucja stanowi, że wybory do tej izby są wyborami proporcjonalnymi, w systemie ustalonym przez ustawę federalną. W kantonach wybierających jednego deputowanego odbywają się one w systemie większościowym, większości zwykłej. Rada Kantonów składa się z 46 deputowanych, reprezentantów kantonów jako części federacji, przy czym każdy kanton dysponuje dwoma głosami, półkanton jednym. Wybory odbywają się na zasadzie większościowej, w dwóch turach głosowania. W pierwszej turze wymagana jest większość bezwzględna, w drugiej większość zwykła. Większość konstytucji kantonalnych zawiera zakaz ubiegania się o mandat parlamentarny członkom kantonalnych rządów i parlamentów. Kadencja Rady Narodowej wynosi cztery lata, natomiast czas ważności mandatów do rady kantonów oraz moment początkowy określają przepisy poszczególnych kantonów. Stąd też nie można mówić o istnieniu „kadencji” tej drugiej izby jako takiej.
3.2 Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania
Na czele każdej z izb stoi jej przewodniczący, który jest wybierany na roczną kadencję, bez prawa ponownego wyboru. W pracach parlamentarnych przewodniczący ma do pomocy dwóch wiceprzewodniczących. Przewodniczący kieruje obradami izby. W razie równości głosów w głosowaniu plenarnym dysponuje on głosem rozstrzygającym, ale też bierze udział w głosowaniach jedynie w takich sytuacjach. Poza tym izby wybierają również skrutatorów. Przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz przedstawiciele frakcji partyjnych lub skrutatorzy tworzą biura danej izby. Biura ustalają merytoryczny program każdej sesji, ustalają liczebność komisji i powołują składy. Biura izb tworzą Konfederację Koordynacyjną. W pracach Konferencji bierze udział prezydent federalny i kanclerz federalny. Konferencja ustala priorytet czasowy rozpatrywania poszczególnych spraw przedstawianych w ramach sesji, a także odpowiednie kontakty z rządem. Obie rady powołują w swych regulaminach taką samą liczbę komisji stałych (12). Komisjami stałymi są komisje o profilu problemowym (np. komisja spraw zagranicznych, komisja bezpieczeństwa publicznego), komisje funkcjonalne ( np. komisja nadzoru, finansowa, ułaskawień). Funkcjonowanie komisji nie opiera się na jednolitych zasadach: działalnością ustawodawczą zajmują się komisje ad hoc, odrębne dla każdego projektu ustawy( komisja kończy swoją pracę po uchwaleniu ustawy).Są to komisje niestałe, podobne jak komisje dochodzeniowo- śledcze. Mianowanie członków komisji przez biuro odbywa się proporcjonalnie do liczebności frakcji. Zgromadzenie Federalne obraduje w trybie sesyjnym. W roku zwołuje się cztery sesje, a początek każdej z nich ustalony jest w sposób trwały przez ustawę o relacjach między radami. Pierwsze posiedzenie w ramach każdej sesji ustalają biura izb, natomiast posiedzenia następne odbywają się w kolejnych dniach sesji, od poniedziałku do piątku. Mogą także być zwoływane sesje nadzwyczajne. Prawo żądania zwołania takiej sesji posiadają Rada Federalna oraz ¼ deputowanych w jednej lub drugiej izbie. Dla ważności obrad izb konstytucja wymaga obecności większości ich członków. Deputowani posiadają mandat wolny, konstytucja szwajcarska deklaruje, iż członkowie Zgromadzenia Federalnego głosują bez instrukcji. Deputowani posiadają immunitet materialny i formalny. Immunitet materialny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu, np. wypowiedzi na posiedzeniach plenarnych, funkcjonowanie w organach parlamentarnych. Immunitet formalny polega na zakazie pociągania deputowanego do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu lub samego deputowanego. Postępowanie karne rozpocząć się może jedynie po uzyskaniu upoważnienia parlamentu, tj. obu jego rad. Deputowani w parlamencie mogą zrzeszać się we frakcje. Frakcje są to ugrupowania łączące parlamentarzystów obu izb i dopuszczalne wówczas, gdy przynajmniej w jednej z izb znajduje się pięciu członków danej partii. W praktyce przewodniczącym frakcji jest zawsze deputowany do Rady Narodowej. Zadaniem frakcji jest przygotowanie rozstrzygnięć merytorycznych izb oraz przeprowadzanych przez nie wyborów. Oprócz frakcji partyjnych w parlamencie działają także grupy parlamentarne, skupiające deputowanych na podstawie innych, wspólnych interesów, gospodarczych lub społecznych. Zrzeszają one deputowanych z wielu partii. Ich celem jest dążenie do zabezpieczenia w postępowaniu parlamentarnym określonych interesów, zwłaszcza wówczas, gdy nie zostały one wystarczająco uwzględnione w postępowaniu konsultacyjnym. Stanowią one pewne odbicie funkcjonowania w społeczeństwie szwajcarskim różnych grup i organizacji reprezentujących ich interesy.
3.3 Kompetencje
Parlament szwajcarski wykonuje wiele funkcji. Jedną z podstawowych funkcji parlamentu jest stanowienie prawa, czyli funkcja ustawodawcza. Konstytucja szwajcarska wyróżnia następujące formy, w których przejawiać się może regulacja ustawodawcza:
- ustawy zwykłe - konstytucja zastrzega, aby wszystkie ważne przepisy prawne były przepisami wydawanymi w formie ustaw oraz wymienia osiem zagadnień, gdzie ustawy zawierać powinny podstawowe przepisy ich dotyczące: wykonywanie praw politycznych, wprowadzenie ograniczeń w zakresie konstytucyjnych praw jednostek, regulacji praw i obowiązków osób, obciążeń fiskalnych, zadań i świadczeń obciążających Federację, obowiązków kantonów w zakresie wdrażania prawa federalnego, organizacji władz federalnych i ich funkcjonowania. Postanowienia te można tłumaczyć jako zalecenie konstytucji, koncentrowania się przez parlament na regulacji spraw istotnych, przy pozostawieniu regulacji w pozostałym zakresie.
- ustawy zwykłe z klauzulą pilności. Każde z powyższych zagadnień uregulowane może zostać również przez ustawę, której wejście w życie nie cierpi zwłoki, co wymaga odrębnej decyzji każdej z izb.
- rozporządzenia parlamentarne. W rzadkich przypadkach konstytucja uprawnia lub zaleca parlamentowi wydanie tego rodzaju aktów prawotwórczych, posiadających zresztą zróżnicowanych charakter, a także akty pewnego ustawodawstwa nadzwyczajnego parlamentu.
- powszechnie obowiązujące uchwały. Jest to forma zastrzeżona dla regulacji spraw, które wymagają częstych zmian przepisów. Uchwały takie wydaje się na z góry określony czas obowiązywania, po upływie którego podejmuje się następną uchwałę. Forma ta stosowana jest z zasady do regulacji problemów gospodarczych.
Funkcja kontrolna parlamentu szwajcarskiego obejmuje zespół środków służących kontroli nad rządem, obejmujących zarówno środki powszechnie występujące w państwach współczesnych, jak i rozwiązania stanowiące instytucje oryginalne, wynikające z ukształtowanego przez konstytucję szwajcarską systemu sprawowania rządów. Przykładowe formy kontroli:
- na początku kadencji rząd przedkłada parlamentowi do przedyskutowania wytyczne polityki rządowej
- na początku kadencji rząd przedkłada parlamentowi do przedyskutowania uchwalony przez siebie plan finansowy
- Rząd i Trybunał Federalny składają co roku sprawozdania ze swej działalności
- składanie przez rząd sprawozdań z realizacji budżetu państwa
- komisje finansowe obu izb. Prowadzą one bieżącą kontrolę finansów państwa
- komisje dochodzeniowo- śledcze
- interpelacje i zapytania deputowanych
Kolejną funkcją, która jest bardzo charakterystyczna dla parlamentu szwajcarskiego jest funkcja zarządzania. Możemy wyróżnić następujące grupy kompetencji:
1. do pierwszej grupy należą przede wszystkim określone przez konstytucję środki podejmowane przez parlament w celu zapewnienia bezpieczeństwa
2. kolejna funkcja parlamentu szwajcarskiego związana jest z wymiarem sprawiedliwości
3. ostatnia z funkcji parlamentu to funkcja współdziałania w mechanizmie państwa federalnego.
4. Prezydent
4.1 Pozycja ustrojowa
Tytuł prezydenta federacji nosi jeden z członków Rady Federalnej, którego Zgromadzenie Narodowe powołuje do pełnienia funkcji przewodniczącego Rady Federalnej. Jednocześnie uzyskuje on tytuł prezydenta federacji, a nie przewodniczącego Rady Federalnej, czy premiera. Tytuł ten oznacza , że osoba ta powołana jest do wykonywania funkcji tzw. głowy państwa, w zakresie w jakim uznane jest to przez prawo i zwyczaje międzynarodowe, a częściowo także przez prawo i zwyczaje danego państwa.
4.2 Sposób wyboru
Prezydent federalny wybierany jest z grona członków Rady Federalnej przez Zgromadzenie Narodowe. Wybór ten odbywa się corocznie. Zwyczajowo na to stanowisko wybierani są kolejno wszyscy członkowie rządu, w porządku starszeństwa piastowania urzędu ministra, co świadczy wymownie, że rząd ten nie ma większego znaczenia politycznego. Wybór prezydenta Federacji połączony jest ściśle z wyborem wiceprezydenta Federacji, gdyż prezydentami zostają osoby, które w roku poprzednim były wiceprezydentami.
4.3 Kompetencje
Kompetencji szwajcarskiego prezydenta Federacji nie można porównywać z kompetencjami tego organu ani w systemie parlamentarnym, ani w systemie prezydenckim. Można stwierdzić, że prezydent Federacji spełnia raczej czynności czysto protokolarne. Wiele kompetencji typowych dla głowy państwa konstytucja szwajcarska przekazuje innym organom, np. prawo łaski wykonuje parlament, ratyfikację umów międzynarodowych wykonuje rząd, podpisywanie ustaw zostało przyznane przewodniczącym izb parlamentu, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi wykonywane jest w szczególnych sytuacjach przez generała. Prezydent Federacji przewodniczy Radzie Federalnej, prowadzi obrady tego gremium, podpisuje uchwały, a także przedstawia oświadczenia w parlamencie. Nadzoruje bieg spraw całej administracji i troszczy się o właściwe załatwianie przez departamenty spraw im przekazanych. Jedynie w sprawach nie cierpiących zwłoki może załatwiać sprawy rządowe jednoosobowo, z tym że przedstawia następnie podjętą decyzję do zatwierdzenia Radzie Federalnej. Rada Federalna może poza tym upoważnić prezydenta do samodzielnego, w zastępstwie Rady, załatwiania spraw rządowych natury bardziej formalnej i o drugorzędnym znaczeniu. Praktycznie najważniejszą funkcją prezydenta Federacji jest reprezentowanie państwa na zewnątrz oraz w stosunkach wewnętrznych. Prezydent przyjmuje np. przedstawicieli państw obcych, przyjmuje listy uwierzytelniające, wygłasza orędzie do narodu, przewodniczy ważniejszym uroczystościom. Wybrany na rok prezydentem lub wiceprezydentem, członek Rady Federalnej nie przestaje być nadal szefem kierowanego przez siebie Departamentu Federalnego. Także i ta okoliczność sprawia, że nie może być on uznany za premiera rządu szwajcarskiego. W rozstrzygnięciach podejmowanych przez Radę nie posiada żadnego uprzywilejowanego stanowiska.
5. Rząd
5.1 Pozycja ustrojowa
W Szwajcarii mamy do czynienia z sytuacją, w której naczelny organ władzy wykonawczej posiada własną, a nie rodzajową nazwę, natomiast określenia „rząd” konstytucja w ogóle nie używa. Rzadkim rozwiązaniem jest ustalenie w konstytucji liczebności tego organu i ustanowienie go na siedem osób. Ustalenie siedmioosobowej liczebności Rady Federalnej nastąpiło już w 1848r. i tak pozostało do dziś. W art. 174 konstytucji stwierdza się, że Rada Federalna jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. Jej rzeczowy zakres działania rozciąga się więc na wszystkie dziedziny, stanowiące w myśl konstytucji sprawy należące do właściwości Federacji. Pozostałe sprawy publiczne należą do kantonów. Stwierdzenie w konstytucji, że Rada Federalna jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą oznacza, że te dwa określenia stanowią jej legitymację do rozwijania działalności dwojakiego rodzaju: zarówno zmierzającej do realizacji ustaw i uchwał parlamentu ( funkcja wykonawcza), jak też działalności samoistnej o charakterze kierowniczym ( funkcja rządzenia). Wiele różnorakich przyczyn złożyło się na sytuację, że za centrum kierownictwa politycznego współczesnej Szwajcarii należy bez wątpienia uznać Radę Federalną. To od niej oczekuje się przejawiania inicjatywy politycznej, ustalania polityki państwa i kierowania rozwiązywaniem spraw publicznych. Konstytucja określa ustrojową rolę Rady Federalnej jako planowanie i koordynowanie działalności państwowej. Na Radzie Federalnej spoczywa ogólne zadanie kierowania rozwojem państwowości szwajcarskiej, w szczególności w celu realizacji konstytucyjnych celów tej państwowości. Rada określa cele i środki swojej polityki rządzenia. Realizując ustalane przez siebie cele, stosować może środki, które uważa za adekwatne dla tych ustaleń. Muszą one mieścić się w granicach konstytucji i ustaw. Rada Federalna w myśl art. 5 ustawy o organizacji rządu i administracji „czuwa nad stanem spraw federacji i organizacją administracji federalnej i realizacją tych spraw pod względem ich pilności oraz zgodności z celami ustalonymi w konstytucji i ustawach. Rada Federalna rozwija zorientowany na przyszłość sposób rozwiązywania zadań państwowych.
5.2 Sposób powoływania
Wybór Rady Federalnej odbywa się na początku każdej nowej kadencji parlamentu. Rada Federalna wybierana jest w całości przez Zgromadzenie Narodowe spoza jej członków. Obowiązuje zasada niepołączalności mandatu deputowanego z członkostwem w rządzie. Nowo wybrany rząd również funkcjonuje cztery lata, do początku następnej kadencji Zgromadzenia Narodowego. W przypadku wystąpienia wakatu parlament dokonuje wyboru uzupełniającego. W praktyce decyzja Zgromadzenia Narodowego co do wyboru rządu jest silnie związana szeregiem reguł politycznych: po pierwsze- muszą zostać wybrani przedstawiciele czterech największych partii; po drugie- muszą w rządzie zasiadać reprezentanci głównych grup językowych( co najmniej dwóch przedstawicieli tzw. Szwajcarii Romańskiej, tj. francusko i włoskojęzycznej oraz retroromańskiej).; po trzecie- wybierani zostają przedstawiciele trzech najludniejszych kantonów: Zurichu, Berna i Vaud oraz po czwarte- przedstawiciele grup wyznaniowych. Najważniejszą regułą jest jednak to, że wybiera się dotychczasowych ministrów, o ile nie wyrażą na to zgodę. Ustawa z 21 marca 1997r. o organizacji rządu i administracji zakazuje zasiadania w Radzie Federalnej osób z sobą spokrewnionych i spowinowaconych. Rada Federalna funkcjonuje na zasadzie kolegialności. Rozumiana dosłownie musiałaby oznaczać, że każda decyzja rządu szwajcarskiego musiałaby dochodzić do skutku na jego posiedzeniach. Od takiego rozumienia zasady kolegialności odstępuje już jednak sama konstytucja. Byłoby to w praktyce trudne do zrealizowania. Konstytucja powołuje do życia departamenty federalne(odpowiednik ministerstw), którym powierza załatwianie spraw samej Rady Federalnej. Podmiotami, które przejmują to załatwianie są kierownicy departamentów, którymi są poszczególni członkowie Rady Federalnej. Przy czym każdy z nich musi być szefem departamentu. Członkowie Rady Federalnej występują więc w podwójnej roli:
- pełnoprawnego członka tego organu kolegialnego, o jednakowym prawnie wpływie na jego rozstrzygnięcia
- jako kierownicy poszczególnych działów administracji federalnej
Federalne Departamenty charakteryzują się dużą samodzielnością. Na ich czele stoją szefowie, którzy są samodzielnymi organami administracji federalnej. Kierowanie departamentem polega na wydawaniu przez szefa pod adresem podporządkowanych mu oddziałów i innych komórek, a także rządów kantonalnych stosownych dyrektyw, wyjaśnień, instrukcji, zaleceń, przeprowadzeniu kontroli, wydawaniu indywidualnych decyzji, poleceń, rozpatrywaniu odwołań od aktów niższych instancji. Celem tej działalności jest realizacja ustaw. Parlament i jego komisje sprawują kontrolę nad departamentami. Departamenty podlegają także Federalnej Kontroli Finansowej, ale ta wyraża się tylko w ramach wniosku do parlamentu w sprawie sprawozdania z rachunków państwowych. Ustawa o organizacji rządu i administracji pozwala na przeprowadzenie dalszej dekoncentracji i powołanie również niższych instancji ( będą nimi odpowiednie oddziały departamentu), upoważnionych do podejmowania decyzji, zwłaszcza wobec obywateli. Na rozstrzygnięciu szefów departamentów stronom przysługuje prawo do skargi do Trybunału Federalnego lub do Rady Federalnej. Wszystko składa się na konstytucyjną tzw. zasadę departamentalności, teoretycznie stanowiącą przeciwieństwo zasady kolegialności, ale łączącą się z nią harmonijnie.
5.3 Kompetencje
Wśród kompetencji Rady Federalnej możemy wyróżnić następujące grupy:
1. kompetencje dotyczące rządzenia, obejmujące akty kierownictwa politycznego w sferze administracyjnej, przy czym konstytucja kładzie nacisk na pewne szczególne zadania Rady:
- troszczenie się generalnie o sprawy zagraniczne
- czuwanie nad bezpieczeństwem zewnętrznym, utrzymywaniem niezależności i neutralności państwa
- troska o bezpieczeństwo wewnętrzne, o utrzymanie spokoju i porządku
- prowadzenie spraw związanych z wojskiem federalnym
2. kompetencje administracyjne, związane są z pozycją rządu jako najważniejszego organu administracji federalnej:
- sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich urzędników i innych pracowników administracji federalnej, a więc udzielanie wytycznych i wydawanie poleceń, wydawanie i uchylanie rozporządzeń
- zawiadywanie wszystkimi dziedzinami administracji
3. kompetencje wykonawcze. Polegają na realizacji przepisów konstytucji, ustaw i uchwał parlamentu, co konstytucja określa jako zarządzanie sprawami Federacji w myśl ustaw i uchwał federalnych:
- czuwanie nad przestrzeganiem aktów prawnych i podejmowanie środków niezbędnych do ich zachowania
- wykonywanie ustaw i uchwał federalnych
- wydawanie rozporządzeń o charakterze wykonawczym, do czego jednak powinna Rada posiadać upoważnienie zawarte w ustawie lub konstytucji
4. kompetencje prawodawcze. Przejawiają się one bądź w wykonywaniu wyraźnej delegacji ustawowej, bądź też przyjmuje się, iż tkwią one w sposób konieczny w obowiązku rządu do wykonywania ustaw i uchwał. Przyznaje się także rządowi prawo do wydawania aktów prawodawczych samoistnych w sferze zabezpieczenia porządku publicznego, czyli tzw. rozporządzeń policyjnych. Prawo do wydawania przez rząd własnych aktów prawodawczych nie zostało wyraźnie w konstytucji sformułowane.
5. piąta grupa to udział w wykonywaniu przez parlament funkcji prawodawczej:
- inicjatywa ustawodawcza
- opiniowanie projektów ustaw
- określanie daty wejścia w życie ustawy
- przedkładanie projektu budżetu, przepisy prawa budżetowego wymagają przy tym przedstawienia przez rząd parlamentowi tzw. planu finansowego, tj. ujętych w sposób perspektywiczny, pięcioletnich, bardziej ogólnych prognoz rozwoju państwa. Plan finansowy jest uchwalany przez rząd co roku i przedstawiany parlamentowi do dyskusji. Parlament nie uchwala planu, jedynie przyjmuje go do wiadomości
- przedkładanie umów międzynarodowych dla wyrażenia zgody czy też wszelkich innych wniosków w sprawach będących przedmiotem obrad obu izb parlamentarnych
6. kolejna grupa kompetencji to uprawnienia nadzorcze w stosunku do władz kantonalnych wynikają z mechanizmu funkcjonowania państwa federalnego:
- czuwanie nad przestrzeganiem przez kantony prawa federalnego i podejmowanie w razie potrzeby niezbędnych środków
- prawo zatwierdzania przepisów wydawanych przez władze kantonalne
- możliwość zgłaszania pod adresem parlamentu federalnego sprzeciwu wobec umów zawieranych przez kantony
- czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji kantonów i umów zawieranych przez kantony
7. ostatnia grupa to kompetencje kreacyjne- obsada stanowisk państwowych, które nie są obsadzane decyzją parlamentu
5.4 Odpowiedzialność
Tym co przede wszystkim stanowi o specyfice pozycji Rady Federalnej w Szwajcarii jest brak odpowiedzialności politycznej rządu przez parlament. Konstytucja nie przewiduje możliwości uchwalania przez parlament wotum nieufności dla rządu, czego skutkiem byłoby poddanie się rządu do dymisji. Uważa się, że rząd wybrany na czteroletnią kadencję ma spełniać swe obowiązki do końca, wyjąwszy wypadki losowe dotyczące poszczególnych ministrów. W przypadku negatywnej oceny działalności rządu przez parlament, wypowiadanej zresztą w praktyce w dość zawoalowanej formie- wyrażoną krytykę rząd winien przyjąć do wiadomości, ale nie jest zobowiązany prawnie ani do zmiany linii postępowania, ani tym bardziej do poddania się do dymisji. Brak ponoszenia przez rząd odpowiedzialności politycznej przed parlamentem stanowi czynnik wybitnie wzmacniający ogólną pozycję rządu i jego samodzielność. Konstytucja oraz ustawy przyznają członkom Rady Federalnej immunitet, dość podobny w swym zakresie do immunitetu deputowanego. Postępowanie karne może być wszczęte wobec członka Rady pozyskaniu zgody Rady Federalnej ( lub zgody samego ministra).
6. Sądownictwo konstytucyjne
Jedynym organem sądowniczym Federacji Szwajcarskiej jest Trybunał Federalny. Inne sądy są organami kantonów. Najważniejszą płaszczyzną działania Trybunału są jego kompetencje w sprawach konstytucyjnych. Są one ujęte w konstytucji w art.189, zatytułowanym „ Sądownictwo konstytucyjne”.
- rozpatrywanie skarg konstytucyjnych, które jednostki mogą wnosić z powodu naruszenia przez jakiekolwiek działania władz publicznych ich praw konstytucyjnych. Przedmiotem skargi mogą być zarówno akty władzy ustawodawczej, przepisy prawne stanowione przez władze wykonawcze, jak i decyzje administracyjne i wyroki sądowe. Trybunał władny jest do rozpatrywania takich skarg tylko wówczas, gdy dotyczą one aktów władz kontrolnych. Zgodnie z art. 191 konstytucji ustawy federalne, powszechnie obowiązujące uchwały, jak również ratyfikowane umowy międzynarodowe są dla Trybunału wiążące. W drodze skargi konkretnej można odnosić się do ustaw federalnych, ale Trybunał uchyli ewentualnie jedynie decyzję lub wyrok, pozostawiając parlamentowi uchylenie ( lub zmianę) ustawy federalnej, do której parlament jest zobowiązany. W przypadku skargi przeciwko aktom władzy ustawodawczej skarga, a następnie postępowanie posiada charakter kontroli abstrakcyjnej. W przypadku skarg przeciwko przepisom stanowionym przez władze wykonawcze, decyzjom administracyjnym i orzeczeniom sądowym występuje kontrola konstytucyjności typu konkretnego, a więc rozpoczyna się w związku ze skargą obywatela na decyzję lub wyrok. W sytuacji postępowania abstrakcyjnego, w wyniku uznania skargi, Trybunał uchyla daną normę. W sytuacji postępowania konkretnego, w wyniku uznania skargi, Trybunał uchyla tylko decyzję lub wyrok. Z przepisów art. 5 ust. 4 konstytucji wynika pierwszeństwo umów międzynarodowych wobec ustaw federalnych, wobec czego Trybunał Federalny podejmuje kontrolę i ewentualnie uchyla ustawy federalne z uwagi na ich sprzeczność z konwencjami międzynarodowymi.
- rozstrzyga spory kompetencyjne między Federacją a kantonami oraz spory publiczno-prawne między kantonami. Oba podmioty reprezentowane są w tych sporach przez swoje rządy. Wyrok Trybunału może mieć charakter ustalający(komu przysługuje dana kompetencja) lub kasacyjny (gdy doszło już do wydania aktu, zdaniem Trybunału niezgodnego z podziałem kompetencji). Trybunał rozstrzyga także spory administracyjno-prawne, a więc gdy kantony występują jako strony w procesie administracyjnym prowadzonym przez władze federalne lub vice versa, lub gdy kanton występuje w takim procesie, prowadzonym przez inny kanton.
- rozpatrywanie skarg o naruszenie umów międzynarodowych lub umów zawieranych przez kantony.
- rozpatrywanie skarg gmin o naruszenie przez władze federalne lub kantonalne ich autonomii lub naruszenie przez nie innych przywilejów udzielonym gminom przez kantony, o ile to naruszenie nastąpiło na korzyść innej korporacji prawa publicznego.
Trybunał Federalny składa się z 39 sędziów, wybieranych na sześcioletnią kadencję przez Zgromadzenie Federalne. Regułą jest dokonywanie wyboru ponownego tych sędziów, którzy pragną kontynuować pracę w Trybunale. Konstytucja gwarantuje Trybunałowi pełną niezależność orzeczniczą i autonomię organizacyjną. Trybunał Federalny składa sprawozdanie przed Zgromadzeniem Federalnym. Sędziowie posiadają immunitet w zakresie postępowania karnego.
7. System partyjny
W Szwajcarii funkcjonuje system wielopartyjny. W parlamencie wybranym w roku 1999 reprezentowanych było dziesięć partii. Nie jest to jednak partyjność rozproszona, lecz nader zintegrowana, gdyż z kadencji na kadencję 80%-90% mandatów przypada czterem największym partiom, oczywiście ciągle tym samym. W stosunku do systemu partyjnego Szwajcarii stosuje się też określenie system paropartyjny. Te cztery największe partie polityczne od kilkudziesięciu też lat współtworzą rząd. Od 1959 r. istnieje w Szwajcarii stabilna koalicja czterech największych partii tworzących Radę Federalną, w skład której wchodzi po dwóch przedstawicieli Partii Radykalno- Demokratycznej (FDP), Chrześcijańsko- Demokratycznej Partii Ludowej (CVP), Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii (SPS) oraz jeden przedstawiciel Szwajcarskiej Partii Ludowej(SVP). Partie rządzące dzięki tworzonej koalicji, mają wpływ na politykę federalną i duże możliwości przeprowadzania spraw w trybie ustawodawstwa federalnego. Jednocześnie działając wspólnie są w stanie przeprowadzić swoje projekty w referendum. Partie pozarządowe to z reguły małe ugrupowania występujące w kilku kantonach i wyrażające interesy ideowe lub coraz częściej branżowe. W wyborach parlamentarnych zdobywają po kilka mandatów. Najbardziej znane partie opozycyjne: Partia Zielonych(GPS), Partia Liberalna(LPS), Partia Samochodowa(AP), Partia Niezależnych(LdU), Partia Pracy(PdA), Szwajcarscy Demokraci(NA).