POETYKA W ŚWIETLE JĘZYKOZNAWSTWA - R. Jakobson
Poetyka zajmuje się tym, co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki. Rozpatruje problemy struktury językowej, jest integralną częścią lingwistyki (ogólnej wiedzy o strukturze językowej). Wiele chwytów, którymi zajmuje się poetyka, nie ogranicza się tylko do sztuki słowa (transpozycje utworów lit na film, freski, muzykę, komiksy). Wiele zjawisk poetyckich wchodzi nie tylko w zakres wiedzy o języku, lecz w zakres całej teorii znaków, tj. ogólnej semiotyki (ogólna teoria znaku, obejmująca semantykę, syntaktykę i pragmatykę, zajmująca się problemem typologii różnych postaci i odmian znaków, ich istotą oraz rolą, jaką pełnią w procesie porozumiewania się ludzi). Różne odmiany języka mają wiele cech wspólnych z innymi systemami znaków (cechy pansemiotyczne).
Język poetycki a niepoetycki - każdy typ działalności jest celowościowy, tylko ich zadania są różne.
Pomieszanie terminów „literaturoznawstwo” i „krytyka”
Literaturoznawstwo, a w szczególności poetyka, składa się, podobnie jak lingwistyka, z dwu serii systemów: synchronii i diachronii. Opis synchroniczny obejmuje nie tylko produkcję lit danej epoki, lecz także tę część tradycji, która jest dla tej epoki żywotna. Synchroniczna poetyka ≠ statyka.
Przed lingwistyką strukturalną stoją dwa problemy : konieczność rewizji „hipotezy języka monolitycznego” i wzięcie pod uwagę „wzajemnej zależności różnych struktur w ramach jednego języka.” Każdy język zawiera w sobie kilka współbieżnych, pełniących różne funkcje, układów.
Język powinien być badany we wszystkich odmianach swych funkcji.
KONTEKST (komunikat musi coś oznaczać)
= POZNAWCZA
KOMUNIKAT = POETYCKA
NADAWCA = EMOTYWNA …………………………………………ODBIORCA = KONATYWNA
KONTAKT (fiz. kanał i psych. związek między nad. a odb.)
= FATYCZNA
KOD (w pełni lub w części znany nad. i odb.)
= METAJĘZYKOWA
Odmienność każdorazowego aktu mowy polega nie na monopolu którejś z funkcji, ale na odmiennym porządku hierarchicznym funkcji.
F. referencyjna (oznaczająca, poznawcza)- orientacja na kontekst.
F. emotywna (ekspresywna) - ześrodkowana na adresacie.
F. konatywna - zorientowana na odbiorcę, prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formach wołacza i rozkaźnika.
F. magiczna - pewien rodzaj przemiany nieobecnej albo nieistniejącej trzeciej osoby w odbiorcę konatywnego komunikatu, np. „Niech mu ręka uschnie!”
F. fatyczna - nastawienie na kontakt, ustanowienie, przedłużenie lub podtrzymanie komunikacji.
F. metajęzykowa - mowa sprowadzona do kodu, gdy nadawca lub odbiorca chcą sprawdzić, czy posługują się jednakowym kodem, np. „Rozumiesz, co powiedziałem?”.
F. poetycka - nastawienie na komunikat, jest funkcją dominującą, ale nie jedyną, w zakresie sztuki słowa, w innych aktach językowych występuje jako element podrzędny.
Dwa podstawowe zabiegi w postępowaniu językowym: są to wybór i kombinacja. Wybór dokonuje się na bazie ekwiwalencji (właściwość wyrażeń mających identyczny zakres) podobieństwa lub niepodobieństwa, synonimiki czy antynomiki. Kombinacja - potrzebna do zbudowania szeregu - powstaje na bazie przyległości.
F. poetycka to projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym (podstawowym) chwytem szeregu.
Metajęzyk posługuje się szeregiem, aby zbudować równanie (A=A), podczas gdy poezja posługuje się równaniem, aby zbudować szereg. Mierzenie szeregów jest chwytem, który nie znajduje zastosowania w języku poza f. poetycką. Wiersz to „typ wypowiedzi, w której całkowicie lub częściowo powtarzają się te same figury dźwiękowe” (Hopkins). Wiersz wykracza poza granice poezji i jednocześnie wiersz zawsze implikuje (pociąga za sobą) f. poetycką. Analiza wiersza mieści się całkowicie w kompetencjach poetyki, a poetykę można określić jako tę część lingwistyki, która rozpatruje f. poetycką w jej stosunku do innych f. jęz. Zajmuje się ona f. poetycką nie tylko w poezji.