Nadużycie pozycji dominującej przez przedsiębiorców
Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie przedsiębiorcom problematyki związanej z nadużywaniem pozycji dominującej nie tylko ze względu na antykonkurencyjne skutki jakie wywołują one na danym rynku, ale również ze względu na coraz wyższe kary dla przedsiębiorców nadużywających pozycji dominującej.
Ustalanie pozycji dominującej
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów (z dnia 16 lutego 2007 r., Dz. U. z 2007 nr 50 poz. 331, ze zm.) z pozycją dominującą przedsiębiorstwa mamy do czynienia, kiedy dany podmiot może działać na rynku właściwym niezależnie zarówno od konkurentów, jak i klientów. Nieprzypadkowo mowa jest tu o konkurentach, bowiem w przypadku pozycji dominującej- pewna konkurencja na rynku właściwym wciąż istnieje. Przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą może jednak kształtować swoim działaniem warunki wspomnianej konkurencji, samemu pozostając poza skutkami walki rynkowej. Ustawa wprowadza również domniemanie, w myśl którego przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku przekracza 40%.
Istotą tego domniemania jest to, że może być ono obalone zarówno przez przedsiębiorców, jak również przez urząd antymonopolowy. Oznacza to, że przedsiębiorca może zostać uznany za posiadającego pozycję dominującą w przypadku udziału w rynku na poziomie mniejszym niż 40 % (I).
Ponadto może zostać stwierdzone, iż przedsiębiorca nie posiada pozycji dominującej pomimo dysponowania udziałem w rynku na poziomie wyższym niż 40 % (II).
O ile jednak w pierwszym przypadku (I) ciężar udowodnienia posiadania pozycji dominującej ciąży na UOKiK, to w drugim przypadku (II) ciężar ten spoczywa na przedsiębiorcy dysponującym udziałem rynkowym większym niż 40 %.
Ostatecznie w wypadku sporu decydujący jest fakt dysponowania odpowiednią siłą rynkową.
Obszar, na którym dany podmiot utrzymuje pozycję dominującą i na którym jednocześnie inne podmioty mogą z nim konkurować oferując swoje podobne produkty, nazywa się rynkiem właściwym.
Wyznaczenie rynku właściwego następuje poprzez wydzielenie go z całości rynku, rozumianego jako miejsce obrotu towarami czy usługami. Przyjmuje się różne kryteria tego wydzielenia. Podstawowe to:
Kryterium zamienności i cech towarów lub usług
Kryterium obszaru geograficznego podaży towarów lub usług
Kryterium dostępności (w szczególności w danym czasie) towarów lub usług.
Dopiero łączne spełnienie powyższych kryteriów pozwala na uznanie pewnego obszaru rynku za rynek właściwy. Rynkiem właściwym będzie na przykład rynek pasażerskich liniowych przewozów lotniczych na trasie Warszawa- Paryż, rynek właściwy wynajmu skuterów wodnych na Jeziorze Mamry itp.
Otwarty katalog zakazanych praktyk
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadza zakaz nadużywania pozycji dominującej.
Zawiera ona również przykładowy katalog zakazanych praktyk:
bezpośrednie lub pośrednie narzucanie nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich,
odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów,
ograniczanie produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów,
stosowanie w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji,
uzależnianie zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, nie mającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy,
przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji, narzucanie przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu nieuzasadnione korzyści,
stwarzanie konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia ich praw, podział rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.
Otwarty katalog zakazanych praktyk oparty jest na przykładowej liście zawartej w art. 82 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE).
Dodatkowo, w doktrynie i orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) wskazuje się, iż nadużycie pozycji dominującej polegać może na:
nakładaniu na odbiorcę obowiązku wyłącznej dostawy
odmowie dostępu do tzw. urządzeń kluczowych.
W przypadku stwierdzenia nadużywania pozycji dominującej Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję. Może wówczas albo nakazać jej zaniechanie, albo stwierdzić, że przedsiębiorca już się z niej wycofał.
Różnica między rynkiem zdominowanym a rynkiem monopolistycznym polega na istnieniu konkurencji, która jednak może być „sterowana” przez podmiot dominujący.
Kary dla przedsiębiorców nadużywających pozycję dominującą
Uprawnienia Urzędu do nakładania kar są bardzo szerokie. Do wysokości nieprzekraczającej 10 proc. przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary może ona być wymierzona za stosowanie m.in. praktyk antykonkurencyjnych. Przedsiębiorca może także zostać ukarany - do kwoty równowartości 50 mln euro - za brak współdziałania w toku kontroli prowadzonej przez Urząd, nieudzielenie żądanych informacji lub podawanie nieprawdziwych informacji albo wprowadzających w błąd. Ponadto za każdy dzień zwłoki w wykonaniu decyzji Urzędu lub wyroków sądowych grozi kara w wysokości stanowiącej równowartość do 10 tys. euro. Co więcej, Urząd ma także prawo nakładania kar do 50-krotności przeciętnego wynagrodzenia na osoby pełniące funkcje kierownicze za niewykonanie decyzji lub wyroków sądowych, nieudzielenie informacji lub udzielenie informacji nieprawdziwych.
Jednocześnie z roku na rok nakładane przez UOKIK kary na przedsiębiorców są coraz wyższe.
Przykładowo, największe kary nałożone w 2004 r. wyniosły: PKP Cargo - 40 mln zł, PGNiG - ponad 41 mln zł, a w 2006 r.: za porozumienie Canal+ i PZPN - prawie 8 mln zł, za porozumienie na rynku farb na Polifarb i sklepy sieci DYI - ok. 110 mln zł, za porozumienie na rynku usług bankowych na banki - ponad 164 mln zł, w 2007 r. - karę na TP SA za dyskryminowanie konkurentów na rynku usług internetowych - 75 mln zł.
Postępujące trendy na rynku
Powszechnym zjawiskiem obecnie jest dążenie szczególnie dużych przedsiębiorców do synergii (integracji) rynków sąsiadujących, prowadzącym do wzmacniania ich pozycji na kilku rynkach w ramach danego sektora.
Niejako nowym zjawiskiem jest również zjawisko konwergencji polegającej w istocie na rozmywaniu granic między odrębnymi dotychczas sektorami np. na szeroko pojętym rynku mediów, pomiędzy telekomunikacji, telewizji i komputerów.
Zjawiska powyższe sprzyjają budowanie dominującej pozycji, jak tez stwarzają ryzyko stosowania niekonkurencyjnych zachowań wobec zwykłych konkurentów działających w poszczególnych sektorach lub działających na danym rynku.