Czy kultura popularna może kształtować tożsamość narodową?
Wspólne dla wszystkich obywateli i dobrze znane obrazy pojawiają się w życiu człowieka w konkretnych kontekstach i wywołują poczucie przynależności do narodu.
-Tim Edensor twierdzi, że wspólne i dobrze znane dla każdego człowieka obrazy pojawiają się w całym jego życiu w konkretnych kontekstach: jako obrazy w salach szkolnych, na billbordach, czy w domach krewnych i są wplatane w przestrzenie, które zamieszkują.
-Jednocześnie obrazy i opisy mają taką siłę oddziaływania, że mogą wywoływać bezrefleksyjne poczucie narodowej przynależności bez potrzeby dodatkowego ich wyjaśniania.
Najbardziej wyraźne reprezentacje naszej tożsamości wydają się być gdy przeciwstawiamy „nas” „im”
-Jednocześnie Edensor wykazuje , że reprezentacje naszej tożsamości narodowej stają się bardziej jednoznaczne gdy mają na celu przeciwstawienie „nas” „im”. Nasze kreowanie wizerunków innych nie mówi o nich, ale o nas, o pragnieniach i obawach, względem, których definiujemy samych siebie.
Pożądany - Odbiorca narodowy
-Dlatego też techniki reprezentacji inności w kulturze popularnej: czy to broszurach turystycznych, programach przyrodniczych, czy filmach dokumentalnych tworzone są dla odbiorcy pomyślanego jako narodowy.
Twory kultury masowej jako najważniejsza w dzisiejszych czasach forma przejawiania tożsamości narodowej
-Autor ukazuje w książce jak wytwory mediów takie jak filmy, programy telewizyjne, literatura popularna, czy reklama stają się formami przejawiania i reprezentacji tożsamości narodowej jej odbiorców.
-Mass media okazały się w dzisiejszych czasach najważniejszym środkiem rozpowszechnienia przejawów reprezentacji narodu. Tożsamość narodową można obecnie znaleźć w produkcjach i stylach filmu i telewizji, muzyce popularnej i modzie.
-Autor powołuje się na Stevensona, który twierdzi, że to właśnie media są areną na której rozgrywa się konflikt między odmiennymi reprezentacjami narodu.
Morley zaś wskazuje na możliwość kontrolowania przez telewizję konstytutywnej dynamiki takich kategorii jak społeczność czy naród.
Widoczne stereotypowe i negatywne ukazanie inności w kulturze masowej
-Mass media rozpowszechniają różne sposoby reprezentacji „innych” i dostarczaj egzotycznych form kulturowych, które następnie interpretowane są w kontekstach dalekich od tych, w których powstały.
-Globalne sieci informacji, marketing turystyczny, reklama, filmy i telewizja opierają się na nierzadko stereotypowych reprezentacjach inności, które wkomponowują się w różne formy przynależności narodowej, dostarczając obrazów, których przetworzenie umożliwia konstrukcję „naszej” tożsamości jako nie takiej jak owa inność.
Reprezentacja tożsamości narodowej w telewizji
-Zanikanie tradycji i postęp informatyzacji kultury nie oznacza, że sfera narodowa przestała istnieć. Podlega ona ciągłym ponownym podziałom na coraz bardziej złożone i zróżnicowane sposoby. Zaś globalizacja mediów i coraz szerszy obieg informacji nie pomniejszyły żywotności manifestowania tożsamości narodowej, lecz przeciwnie, doprowadziły do zalewu oznak narodu obejmujących gąszcz stereotypowych portretów i symboli, a także możliwości reprezentacji odmiennych i odszczepionych.
-Fabuła filmów i seriali oraz występujące postaci generują kulturowe miejsca odniesienia, które podlegają różnorakiej interpretacji, lecz mimo to dostarczają wspólnych punktów orientacyjnych.
-Oglądanie filmu czy serialu ujawnia formy skalowania, poprzez które jednostki umiejscawiają się w obrębie narodu, łącząc się emocjonalnie i poznawczo z narracjami i reprezentacjami proponującymi sposoby mediacji pomiędzy światem lokalnym a narodowym, wielkim i małym.
- Niewątpliwym plusem przedstawień tożsamości narodowej w produktach kultury popularnej jest fakt, że jej odbiorcy należą do różnych grup społecznych, wiekowych, politycznych, a także znajdują się w innych kontekstach historycznych.
Film „Braveheart” jako przykład reprezentacji tożsamości narodowej w kulturze popularnej
Omówiony przez Edensora przykład, w tym wypadku produkcja - Braveheart pokazuje w jaki sposób dochodzi do reinterpretacji i przetworzenia mitu przy jednoczesnym potwierdzeniu starych i nowych znaczeń dotyczących tożsamości i historii narodowej.
Tim Edensor twierdzi, że przedstawienie pewnych aspektów szkockości za pośrednictwem nastawionego na zysk komercyjnego filmu nie sprawiło, że odbiór opowieści i obrazów wyświetlanych na ekranie kinowym był pasywny, lecz przeciwnie, doprowadził on do dynamicznego generowania olbrzymiej liczby innych argumentów, artefaktów, obrazów, wyrażeń i przestrzeni symbolicznych, dokonując tym samym odtworzenia idei Wallace'a i tożsamości narodowej. Szczególnie unaocznia on tak zwany „efekt Braveheart” mający miejsce po zaprezentowaniu filmu, który to efekt przyczynił się do pojawienia się odnowionej świadomości narodowej.
Autor powołał się na omawiany przykład ponieważ uważa, że pozwala on na przełożenie konkretnych marzeń dotyczących szkockości i nacjonalizmu na współczesne walki polityczne. Według niego w popularnych filmach tego typu najczęściej zakodowane są marzenia o wolności, indywidualnym spełnieniu, przekroczeniu nierówności, zdemaskowaniu hipokryzji i korupcji oraz osiągnięciu romantycznej satysfakcji.
Edensor zauważył jak rosnąca fala poparcia szkockiej niepodległości politycznej, oraz wzmożona dyskusja na temat tożsamości narodowej po emisji filmu wykorzystywana była przez liczne grupy: od polityków nacjonalistów, przez sportowców, po przedsiębiorców, chcących na tym zrobić interes. Zaś elastyczność jego mitu pozwala rozmaitym grupom przy różnych okazjach i dla różnych celów odwoływać się do jego symbolicznego znaczenia.
Wykorzystywanie mitu „Braveheart” przez nacjonalistów
Szkocka Partia Narodowa stwierdziła, że przesłanie filmu jest dzisiaj bardzo ważne w tym sensie, że obecnie Szkoci również walczą o swoją niepodległość. Nacjonaliści jednocześnie przywoływali odwieczną walkę z Anglikami, wydarzenia i postaci historyczne oraz odwoływali się z optymizmem do przyszłej chwały- co raz zostało osiągnięte, można osiągnąć jeszcze raz. Politycy wspomnianej partii przeszli wręcz do czynów rozpowszechniając przed kinami szkockimi ulotkę wyborczą, na której znajdowało się zdjęcie Mela Gibsona jako Wallace'a i napis dużymi literami „Braveheart” przechodzący w słowa :”dziś nie tylko waleczne serca wybierają niepodległość-czynią to również mądre głowy-przez urnę wyborczą”. Jak pokazały badania, kampania „głowy i serca” przyniosła efekt w postaci znacznego wzrostu poparcia dla partii wśród Szkotów.
Autor potwierdza, że film dał Szkotom mit, który pomógł wzmocnić ich narodowe poczucie tożsamości, gdyż skuteczny nacjonalizm zawsze ucieka się do zbioru podstawowych mitów dostarczających tożsamości korzeni.
Porównanie zdrady szkockiej szlachty ze współczesną elitą dbającą tylko o własne interesy
Autor twierdzi również, że u części Szkotów film zwiększył świadomość faktu, że szlachta szkocka nieustannie sprzeniewierzała się aspiracjom swego ludu. Wykorzystując jako przykład trzynastowieczną szlachtę sportretowaną w filmie, łączą zdradę arystokratycznej „paczki drani” ze współczesnymi przykładami sprzeniewierzenia się elity szkockiej w imię oświeconego interesu własnego i ostrzega przed tragiczną perspektywą historii, która się powtarza.
Sukcesy sportowe ukazywane jako wyczyn „walecznego serca”
Innym przykładem jaki przywołuje autor w celu ukazania wpływu filmu i ogólnie form popularnych w celu wyrażenia uczuć nacjonalistycznych jest historia szkockiego piłkarza, który poprosił o specjalny pokaz „Braveheart” przed ważnym meczem kwalifikacyjnym do mistrzostw Europy w celu rozbudzenia uczuć patriotycznych i zmotywowania drużyny do walki i zwycięstwa.
Używanie sukcesu filmu w przemyśle turystycznym
Widać wyraźnie, że istnieje wiele podobieństw między sposobami przedstawienia Szkocji przez działający od dawna przemysł turystyczny i bardziej współczesny przemysł filmowy. Turystyczne kampanie marketingowe często w oczywisty sposób przywłaszczają sobie obrazy i narracje z popularnych filmów.
-np. stworzona mapa Szkocji pod tytułem: „podążaj śladami bohaterów”
Ukazywanie Szkocji głównie przez pryzmat płytkich stereotypów
Jednakże omawiane zjawisko nie ma jednoznacznego i wyłącznie pozytywnego wpływu na odbiorcę. Reakcje na film ujawniają liczne konflikty wokół szkockiej tożsamości i reprezentacji Szkocji. Według niektórych powyższe argumenty odbijają się echem w krytycznych opiniach o obrazie Braveheart. Jest ona bowiem przestawiana w filmach czy przede wszystkim przemyśle turystycznym przez pryzmat stereotypów: „melanż obrazów, postaci i motywów wykorzystujących szkocką kratę, romantyczną naturę i opowieści o highlands”. Co może według krytyków paradoksalnie wskazywać na utratę tożsamości i odejście od autentycznej szkockości, a także pogłębia brak wiedzy Szkocji o samej sobie.
-Autor twierdzi, że aby osiągnąć dojrzałą czy nowoczesną tożsamość narodową, trzeba zastąpić te nieszczęsne oznaki szkockości ukazywane dotychczas w obrazach popularnych przez bardziej współczesne reprezentacje.
-Dzieje się tak już w niektórych filmach kina niezależnego, w których ukazywane z mniejszym rozmachem i dużo bardziej złożone przedstawienia ujmują problematykę i obrazy odmienne od owego kina stereotypowego.
Niewygodny mit Anglików jako odwiecznego wroga
- głównym źródłem niezadowolenia z filmu był dostrzegany w nim resentyment angielski czy nawet jak to ujął Edensor nienawiść wobec sąsiadów. Nacjonalistyczne strategie konstruowania mitycznego wroga -Anglików-którego naród szkocki jest przeciwieństwem, oskarżano o zbaczanie w kierunku histerycznych tendencji ekskluzywistycznych.
Skłonność do celebrowania klęsk zamiast sukcesów
- Edensor wykazuje, że poprzez takie ukazywanie Szkockiej tożsamości narodowej, tworzy się wśród Szkotów skłonność do celebrowania klęski i bohaterów przegranych takich jak Wallace. Jego zdaniem niedostateczna jest celebracja postaci, które odniosły sukcesy w czasach bardziej Szkotom bliższym i w dziedzinach bardziej godnych szacunku jak ekonomia czy sztuka i nauka. Jako, że wojny o niepodległość należą do przeszłości i nie mają znaczenia dla nowoczesnej Szkocji.
Krytyka filmu przez część nacjonalistów
-wielu nacjonalistów przeciwstawia się coraz powszechniejszemu przekazywaniu tożsamości narodowej poprzez kulturę popularną postrzeganą jako nieodpowiednia, niepoważna i niegodna. Te krytykowane formy przedstawiania postrzegane są nierzadko również jako kiczowate, komercyjne, amerykańskie przez co nieautentyczne. Jako przykład podaje się tu ustawienie pomnika Wallace'a autorstwa Toma Churcha, który to pomnik wskazuje dość oczywiste podobieństwo do Mela Gibsona. Innym przykładem jest rozwinięta na ogromną skalę sprzedaż wyrobów pamiątkarskich nawiązujących do mitu Braveheart.